Германия битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
|Башҡортса исеме=Германия Федератив Республикаһы
|Оригиналь исеме={{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}
|Эйәлек килеш =Германия
|Герб=Coat of arms of Germany.svg|Эйәлек килеш=Германия
|Девиз={{lang-de|''Einigkeit und Recht und Freiheit''}}
|Девиз тәржемәһе={{lang-ba|''Берҙәмлек, хоҡуҡ һәм азатлыҡ''}}
|Гимн исеме = Өсөнсө строфа «Немецтар йыры»<ref name=PresidentsOffice>{{cite web | url = http://www.bundespraesident.de/DE/Amt-und-Aufgaben/Wirken-im-Inland/Repraesentation-und-Integration/repraesentation-und-integration-node.html | title = Repräsentation und Integration | author = Bundespräsidialamt | authorlink = Bundespräsidialamt |lang=de | accessdate = 8 March 2016 | quote = Nach Herstellung der staatlichen Einheit Deutschlands bestimmte Bundespräsident von Weizsäcker in einem Briefwechsel mit Bundeskanzler Helmut Kohl im Jahr 1991 die dritte Strophe zur Nationalhymne für das deutsche Volk. [In 1991, following the establishment of German unity, Federal President von Weizsäcker, in an exchange of letters with Chancellor Helmut Kohl, declared  the third verse [of the  Deutschlandlied] to be the national anthem of the German people.] | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160307221541/http://www.bundespraesident.de/DE/Amt-und-Aufgaben/Wirken-im-Inland/Repraesentation-und-Integration/repraesentation-und-integration-node.html | archivedate = 2016-03-07 }}</ref>
|Аудио=National anthem of Germany - U.S. Army 1st Armored Division Band.ogg
|Картала=EU-Germany.svg
|картаға яҙыу='''Германия''' күрһәтелгән (ҡуйы-йәшел):— [[Европа]]ла (асыҡ-йәшел һәм ҡуйы-һоро)— [[Европа союзы]]нда (асыҡ-йәшел)
|Рәсми тел=[[немец теле]]
|Баш ҡала=[[Берлин]]
|Эре ҡалалар=[[Берлин]], [[Гамбург]], [[Мюнхен]]
|Идара итеү төрө=[[федерация|Федератив]] [[парламентар республика]]
|Етәкселәрҙең вазифалары=[[Германияның федераль президенты|Федераль президенты]]<br>[[Бундесканцлер|Федераль канцлеры]]
|Етәкселәр=[[Франк-Вальтер Штайнмайер]]<br>[[Олаф Шольц]]
|Территория=357 022
|% һыу өҫтө=2,18
|Территория буйынса урыны=13
|Халыҡ=81 292 400
|Баһа йылы=2015
|Халҡы буйынса урыны=17
|Халыҡ тығыҙлығы=227
|Тығыҙлыҡ буйынса урыны=58
|ЭТП={{рост}} 4,356 трлн<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=6&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935%2C939%2C134%2C936%2C961%2C528%2C111&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=]</ref>
|ЭТП-ны иҫәпләү йылы=2018
|ЭТП буйынса урыны=5
|Йән башына ЭТП=52 558<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=6&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935%2C939%2C134%2C936%2C961%2C528%2C111&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=]</ref>
|Место по Йән башына ЭТП=18
|ЭТП (номинал)=4,000 трлн<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=6&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935%2C939%2C134%2C936%2C961%2C528%2C111&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=]</ref>
|Год расчёта ЭТП (номинал)=2018
|Место по ЭТП (номинал)=18
|Йән башына ЭТП (номинал)=48,264<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=6&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935%2C939%2C134%2C936%2C961%2C528%2C111&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=]</ref>
|Место по Йән башына ЭТП (номинал)=19
|КПҮИ={{рост}} 0,936<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators |year=2018 |accessdate=14 September 2018]]</ref>
|КПҮИ-ны иҫәпләү йылы=2018
|КПҮИ-ны кимәле=<span style="color:#090;">бик юғары</span>
|КПҮИ буйынса урыны=5
|Этнохороним=немец, немецтар
|Валюта=[[евро]]|Домен=[[.de]]
|Телефон коды=49
|Сәғәт бүлкәте=[[UTC+1]] (йәйге ваҡыт — [[UTC+2]])
|lat_deg=51
|lat_min=31
|lat_sec=
|lat_dir=N
|lon_deg=9
|lon_min=55
|lon_sec=
|lon_dir=E
|region=DE
}}

'''Герма́ния''' ({{lang-de|{{Audio|de-Deutschland.ogg|''Deutschland''}}}}, рәсми атамаһы '''Герма́ния Федерати́в Республика́һы''' ({{lang-de|{{Audio|de-Bundesrepublik Deutschland.ogg|''Bundesrepublik Deutschland''}}}}), '''ГФР''' ({{lang-de|''BRD''}}; шулай уҡ {{lang-ba|'''Әлмәниә'''}}) — [[Европа|Үҙәк Европалағы]]  [[дәүләт]]. Биләмәләренең майҙаны — {{num|357 408,74}} км²<ref>{{Cite web|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/02Bundeslaender.html|title=Bundesländer mit Hauptstädten nach Fläche, Bevölkerung und Bevölkerungsdichte am 31.12.2015, im Juli 2017 wegen korrigierter Fläche revidiert|author=|website=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170726095852/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/02Bundeslaender.html|archivedate=2017-07-26}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170726095852/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/02Bundeslaender.html |date=2017-07-26 }}</ref>. 2015 йылдың 31 декабренә халыҡ һаны — {{num|82 175 684}} жителей<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html|title=AUF EINEN BLICK Bevölkerung (31.12.2015)|author=|website=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170726103156/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html|archivedate=2017-07-26}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190311162601/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html |date=2019-03-11 }}</ref>. Был күрһәткес буйынса [[Ер|Ер шарында]] 16-сы ([[Европа]]ла 2-се) урынды алып тора, ә майҙаны буйынса донъяла 62-се урында.

[[Баш ҡала]]һы — [[Берлин]]. Дәүләт теле — [[немец теле]]. Ил халҡының 65 процентҡа яҡыны [[христиан дине]]н тота.

Дәүләт төҙөлөшө формаһы буйынса түбәндәге 16 административ-территориаль берәмектән — [[Германия ерҙәре|федераль ерҙәрҙән]] торған [[федератив дәүләт]]: [[Бавария]], [[Баден-Вюртемберг]], [[Берлин]], [[Бранденбург]], Бремен, Гамбург, Гессен, Мекленбург-Алғы Померания, [[Түбәнге Саксония]], Рейнланд-Пфальц, Саар, [[Саксония]], [[Саксония-Анхальт]], [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]], Тюрингия, Шлезвиг-Гольштейн. [[Дәүләт идара итеү формаһы|Дәүләт менән идара итеү формаһы]] — [[парламент республикаһы]]. Германия Федератив Республикаһының Федераль канцлеры вазифаһын 2021 йылдың 8 декабренән «Германияның социал-демократик партияһы» ағзаһы [[Шольц Олаф|Олаф Шольц]] биләй. Илдәге вәкәләтле функциялар йөкмәтелгән Федераль президент вазифаһында 2017 йылдың 19 мартынан Германияның социаль-демократик партияһы ағзаһы  ''Франк-Вальтер Штайнмайер''.

[[Европа берләшмәһе]]нең уртаһында урынлашҡан Германия төньяҡтан [[Балтик диңгеҙе|Балтик]] һәм [[Төньяҡ диңгеҙ]]ҙәре менән сикләнгән. Төньяҡтан [[Дания]], көнсығыштан [[Польша]] һәм [[Чехия]], көньяҡтан [[Австрия]] һәм [[Швейцария]] менән, ә көнбайыштан [[Франция]], [[Люксембург]], [[Бельгия]] һәм [[Нидерланд]] менән сиктәш.

Германия — иҡтисады тотороҡло үҫеүсе ''бөйөк дәүләт'' 2009 йыл йомғаҡтары буйынса илдең [[эске тулайым продукт]]ы күләме 3,24 триллион [[АҠШ доллары]]н тәшкил иткән, был кеше башына яҡынса 39 442 доллар тигән һүҙ. Илдә ҡулланылған [[аҡса]] берәмеге  — [[евро]].

Сәнәғәт һәм технологик секторҙарҙың бер нисәһендә донъя кимәлендә алдынғы булған Германия тауарын сит илгә сығарыу йәһәтенән Ер шарында өсөнсө экспортлаусы<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html |date=2019-04-27 }} по данным ЦРУ (с некоторыми исключениями) за 2016-2017 гг.</ref> булыу менән бер ҡатарҙан импорт буйынса ла шул уҡ урында тора<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html |date=2008-10-04 }} Imports compares the total US dollar amount of merchandise imports on a c.i.f. (cost, insurance, and freight) or f.o.b. (free on board) basis. These figures are calculated on an exchange rate basis</ref>. Германияла йәшәү кимәле бик юғары , был күрһәткес буйынса ул донъя рейтингында ныҡлы 4-се урынды биләй. Илдә дәүләт социаль тәьминәт һәм һаулыҡ һаҡлауҙың универсаль системаһын, бушлай юғары белем алыу мөмкинлеген яҡлай<ref>{{cite web|title=How US students get a university degree for free in Germany|url=http://www.bbc.com/news/magazine-32821678|publisher=BBC|date=3 June 2015|accessdate=13 November 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151113140841/http://www.bbc.com/news/magazine-32821678|archivedate=2015-11-13}}</ref>.

Германия [[Европа берләшмәһе]]н ойоштороусы илдәрҙең береһе һәм уның даими ағзаһы. Ул шулай уҡ [[НАТО]]-ға һәм «[[Ҙур етәү]]» ойошмаларына ла инә. Иммиграцияның популярлығы яғынан [[Америка Ҡушма Штаттары]]нан ҡала донъяла икенсе урында тора<ref>{{cite web|title=Germany Top Migration Land After U.S. in New OECD Ranking|url=https://www.bloomberg.com/news/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking.html|publisher=Bloomberg|date=20 May 2014|accessdate=29 August 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140903084307/http://www.bloomberg.com/news/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking.html|archivedate=2014-09-03}}</ref>.

== Географияһы ==
Германияның территорияһы төньяҡтан көньяҡҡа һуҙылған. Тәбиғәт шарттары буйынса ла, кешеләрҙең уларҙан файҙаланыу буйынса ла бер төрлө түгел.

Төньяғында Төньяҡ Герман түбәнлеге урынлашҡан. Был урында ҡасандыр диңгеҙ булған, ул йыш-йыш баҫып торған ҡатлам ҡалдырған. Морена ҡалҡыулыҡтар араһында бәләкәй күлдәр урынлашҡан. Дымлы [[климат]] шарттарында бик күп [[һаҙлыҡ]]тар барлыҡҡа килгән, ләкин хәҙер уларҙың барыһы ла бөткән. Йомшаҡ диңгеҙ климаты, яуым-төшөмдөң күплеге үҫемлектәр үҫеү өсөн бик ҡулай. Был — бик ҙур әһәмиәтле малсылыҡ районы ла.

Илдең ҙур өлөшөндәге уртаса бейеклектәге тауҙар бик матур урмандар менән ҡапланған. Уртаса бейеклектәге тауҙар гранит, [[гнейс]], ҡомташ, [[аҡбур]] кеүек [[Тау тоҡомо|тау тоҡомдары]]нан тора һәм киң үҙәндәр менән айырылған.

Германияның көньяҡ өлөшөндә [[Альп тауҙары]]ның төньяҡ һырттары һәм уның тау итәктәре урынлашҡан. Төньяҡ Альп тауҙары бик бейек түгел , ҡайһы бер түбәләренең генә бейеклеге 3000 м-ға етә. Альп тауҙары итәгендә кеше ҡулы теймәгән тәбиғәт яҡшы һаҡланған, ул хәҙер милли парктар рәүешендә һаҡлана.

Ғинуарҙың уртаса температураһы 1,5 °C (тигеҙлектәрҙә) йылылыҡтан — минус 6 °C (тауҙарҙа) һыуыҡлыҡҡа тиклем етә. Июлдең уртаса температураһы 18 °C тан 20 °C ҡаса. Бейек тауҙарҙа йәй һыуыҡ, яуым-төшөм миҡдары 1000—2000 мм тирәһе.

Германияла [[йылға]]лар күп: [[Рейн]], [[Дунай]], [[Эльба]], Везер һәм [[Одра|Одер]], улар каналдар менән тоташтырылған, иң билдәлеһе — Киль каналы, ул Балтик һәм Төньяҡ диңгеҙҙәре тоташтыра. Ҙур күлдәр: [[Боден күле|Боден]], Мюриц. Улар күбеһенсә көньяҡтан төньяҡҡа табан аға. Иң ҙур һәм матур йылға — Рейн. Был йылға буйлап миллиондарса тонна йөк ташыйҙар. Йылға тамаҡтарында ҙур порт урынлашҡан.

Урмандары аҙ ҡалған. Улар илдең 1/4 майҙанын биләп тора һәм күпселек осраҡта тауҙарҙа һаҡланып ҡалғандар. Кешеләр       булдырған  ландшафттар өҫтөнлөк итә.

== Тарихы ==
=== Боронғо тарихы ===

[[File:1600 Himmelsscheibe von Nebra sky disk anagoria.jpg|thumb|150px|[[Небра]] ҡалаһы янында табылған, күк йөҙөн һүрәтләүсе бронза [[Небра дискы|диск]], б.э.т. 1700 йыл тирәһе]]

[[Кеше (ыру)|Кеше]] ({{lang-lat|homo}}) ырыуының  Германияла табылған иң боронғо ҡалдығы — табылыу ере буйынса [[Мауэр 1]] тип аталып йөрөтөлөүсе яңаҡ һөйәге. Уға 609 000 ± 40,000 йыл<ref name="Wagner2010">{{cite journal|url=http://www.pnas.org/content/107/46/19726.full|title=Radiometric dating of the type-site for Homo heidelbergensis at Mauer, Germany|work=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|date=27 August 2010|accessdate=27 August 2010|archivedate=1 January 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150101005057/http://www.pnas.org/content/107/46/19726.full|doi=10.1073/pnas.1012722107|volume=107|issue=46|pages=19726–19730|last1=Wagner|first1=G. A|last2=Krbetschek|first2=M|last3=Degering|first3=D|last4=Bahain|first4=J.-J|last5=Shao|first5=Q|last6=Falgueres|first6=C|last7=Voinchet|first7=P|last8=Dolo|first8=J.-M|last9=Garcia|first9=T|last10=Rightmire|first10=G. P|bibcode=2010PNAS..10719726W}}</ref>. Был факт кәмендә 569 000 йыл элек хәҙерге Германия ерендә боронғо кешеләр йәшәгәнен һөйләй.

Б. э. т. 1-се мең йыллыҡ аҙағында Германияла урынлашҡан герман (алман) ҡәбиләләренең Рим дәүләте менән бәрелештәре башлана. [[Халыҡтарҙың бөйөк күсенеүе]] дәүеренән һуң Германияла алемандар, баварҙар, көнсығыш франктар, сакстар, тюрингтар һәм фриздар ҡалған.

=== Урта быуаттар ===
6-8 быуаттарҙа бөтә территорияһы франктар ҡулында ҡала. 9 быуатта Германия ерҙәре Көнсығыш Франк дәүләте составына кергән.

15 быуат аҙағы — 16 быуат башы- Крәҫтиәндәрҙең золомға ҡаршы күтәрелештәре осоро, улар ошо осорҙа башланған сиркәү Реформацияһына ла бәйле була.

=== Пруссияның күтәрелеүе ===
[[Файл:Wernerprokla.jpg|thumb| [[Версаль һарайы]]нда [[Германия империяһы]] төҙөлөү айҡанлы тантана, 1871. Үҙәк планда, аҡ униформа кейгән кеше — [[Отто фон Бисмарк]].]]

Үҙенең мөһим географик урынында урынлашҡан сәбәпле, Бранденбург—Пруссия иң эре немец дәүләттәренең береһенә әүерелә.

1740—1786 йылдарҙа, Фридрих II дәүерендә прус милитаризмы үҙенең иң юғары нөктәһенә етә.

[[Пруссия]], Европала бөйөк дәүләткә әүерелеп, Германияла үҙ хакимлеген урынлаштырыу өсөн [[Австрия]] менән көрәште көсәйтә.

1740 йылда, [[Бавария]] мираҫы өсөн һуғыш барышында Пруссия Силезияның күпселек өлөшөн баҫып ала.

1814—1815-се йылдарҙа үткән [[Вена конгрессы]]ның ҡарары буйынса, [[Германия конфедерацияһы дәүләттәре|39 бойондороҡһоҙ дәүләтте]] берләштереүсе [[Германия конфедерацияһы]] ({{lang-de|Deutscher Bund}}) төҙөлә. Конгресс конфедерацияның даими президенты итеп Австрия императорын һайлай. Был хәл конгресс Пруссияның башҡа герман(алман) дәүләттәренә булған йоғонтоһон танымауын күрһәтә һәм Гогенцоллерн династияһы менән (Пруссия королдәре) Габсбург династияһы (Австрия императорҙары) араһында булған тарихи ҡапма-ҡаршылыҡты көсәйтә. Вена конгрессынан һуңғы яңырыу сәйәсәте либераль хәрәкәттәрҙең көсәйеүенә килтерә, быға яуап итеп, Австрия дәүләтенең билдәле консерватив эшмәкәре [[Меттерних]] осоронда яңа репрессия саралары индерелә.

=== XVIII—XIX быуат ===
Феодал төҙөлөшө һаҡлана. Европаның иҡтисади яҡтан иң көсһөҙ иле.
=== XX быуат ===
{{articlereference| Веймар республикаһы}}
{{articlereference| Өсөнсө рейх}}
{{articlereference|Икенсе донъя һуғышы}}

== Дәүләт ҡоролошо ==
Германия Төп законына ({{lang-de|Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland}}) ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә. Германияла дәүләт идара итеү формаһы — [[федератив республика]].

Германия Федератив Республикаһының конституцияһы 1949 йылдың 23 майында ҡабул ителгән, уға 1954, 1956, 1990, 1993 һәм 1994 йылдарҙа үҙгәртеүҙәр индерелгән.
Башҡарма власть. Дәүләт башлығы — федераль президент. Ул махсус саҡырылған федераль йыйылыш тарафынан 5 йылға һайлана һәм был вазифаға тағы бер тапҡыр  һайланыуы мөмкин. '''Федераль канцлер''' — илдең иң юғары вазифаһы.  20 йылдан башлап [[Шольц Олаф|Олаф Шольц]] [[федераль канцлер]].

'''Суд власы.''' Германия юғары суды.

'''Закондар сығарыу власы.''' Федераль йыйылыш -Бундестаг — Германияның юғары закондар сығарыу органы.

== Административ бүленеше ==
Дәүләт төҙөлөшө — [[федератив ил]], уның территорияһы 16 тиң хоҡуҡлы субъекттан тора.
{| border="1" style="border-collapse:collapse; border-color:#f2f2f4; margin-top:1px; margin-bottom:15px; font-size:100%" cellpadding="1" width="90%"
|-
! bgcolor="#ffffff" rowspan="18"| [[Рәсем:Karte Deutsche Bundesländer (nummeriert).svg|250px|center]]
! bgcolor="#efefef" width="3%"|
! align="left" bgcolor="#f2f2f4" width="24%"| Федераль ер
! align="left" bgcolor="#f2f2f4" width="11%"| Башҡала
! align="right" bgcolor="#f2f2f4" width="11%"| Майҙан (км²)21
! align="right" bgcolor="#f2f2f4" width="13%"| Халыҡ <ref>https://www.destatis.de/DE/PresseService/Presse/Pressekonferenzen/2013/Zensus2011/bevoelkerung_zensus2011.pdf?__blob=publicationFile</ref>
|-
|align="center"|1 || [[Баден-Вүртемберг]] || [[Штутгарт]] || align="right"|35.751,65 || align="right"|10 486 660
|-
|align="center"|2 || [[Бавария]] || [[Мүнхен]] || align="right"|70.549,19 || align="right"|12 397 614
|-
|align="center"|3 ||[[Берлин]] || <sup>-</sup> || align="right"|891,75 || align="right"|3 292 365
|-
|align="center"|4 || [[Бранденбург]] || [[Потсдам]] || align="right"|29.477,16 || align="right"|2 455 780
|-
|align="center"|5 || [[Бремен (җир)|Бремен]] || [[Бремен]] || align="right"|404,23 || align="right"|650 863
|-
|align="center"|6 || [[Һамбург]] || <sup>-</sup> || align="right"|755,16 || align="right"|1 706 696
|-
|align="center"|7 || [[Һессен]] || [[Висбаден]] || align="right"|21.114,72 || align="right"|5 971 816
|-
|align="center"|8 || [[Мекленбург-Алгы Померания]] || [[Шверин]] || align="right"|23.174,17 || align="right"|1 609 982
|-
|align="center"|11 || [[Рейнланд-Пфальц]] || [[Майнц]] || align="right"|19.847,39 || align="right"|3 989 808
|-
|align="center"|12 || [[Саар]] || [[Саарбрүккен]] || align="right"|2.568,65 || align="right"|999 623
|-
|align="center"|13 || [[Саксония]] || [[Дрезден]] || align="right"|18.414,82 || align="right"|4 056 799
|-
|align="center"|14 || [[Саксония-Анһалт]] || [[Магдебург]] || align="right"|20.445,26 || align="right"|2 287 040
|-
|align="center"|9 || [[Түбән Саксония]] || [[Һанновер]] || align="right"|47.618,24 || align="right"|7 777 992
|-
|align="center"|10 || [[Төньяк Рейн-Вестфалия]] || [[Дүсселдорф]] || align="right"|34.042,52 || align="right"|17 538 251
|-
|align="center"|16 || [[Түрингия]] || [[Эрфурт]] || align="right"|16.172,14 || align="right"|2 188 589
|-
|align="center"|15 || [[Шлезвиг-Һолштейн]] || [[Кил (шәһәр)|Кил]] || align="right"|15.763,18 || align="right"|2 800 119
|-
| colspan="6" style="font-size:smaller" |
|}
=== Ерҙәре ===
{{төп мәҡәлә|Германия ерҙәре}}
# [[Бавария|Ирекле дәүләт Бавария]]
# [[Баден-Вюртемберг]]
# [[Берлин]]
# [[Бранденбург]]
# [[Бремен (ер)|Бремен ере]]
# [[Гамбург|Ирекле һәм Ганза ҡалаһы Гамбург]]
# [[Гессен]]
# [[Мекленбург — Алғы Померания]]
# [[Түбәнге Саксония]]
# [[Райнланд-Пфальц]]
# [[Саар]] 
# [[Саксония|Саксония Ирекле дәүләте&nbsp;]]
# [[Саксония-Анхальт]]
# [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]]
# [[Тюрингия|Тюрингия Ирекле дәүләте]]
# [[Шлезвиг-Гольштейн]]

== Иҡтисады ==
Эске тулайым продукты буйынса Германия донъяла 3 урынды биләп тора. Күп кенә фәнни һәм технологик тармаҡтарҙа иң алда бара.

Иҡтисады тиҙ үҫеүсе индустриаль ил. ЭТП 2009 йылда 3,24 триллион [[Америка доллары]], йән башына 39 442 Америка доллары тирәһе тәшкил итә. Аҡса берәмеге — [[евро]].
2009 йылда Германияның ЭТП 2 триллион 811 миллион Америка доллары менән донъяла 5- се урында торған (Америка Ҡушма Штаттарынан, Ҡытайҙан, Япониянан һәм Һиндостандан ҡала). Экспорт буйынса Германия донъяла алдыңғы урындарҙы алып тора. [[Made in Germany]] бренды менән сыҡҡан тауарҙар бар донъяға таныш. Германияла эшләнгән, тимәк сифатлы. Йәшәү кимәле буйынса Германия донъяла 5-се урында тора.

Германияла юғары технологик ҡоролмалар етештереүсе ойошмалар биҡ күп:
* Viessmann. Штаб-фатиры Гессен ерендә урынлашҡан. Ул донъяла йылытыу ҡаҙандарын етештереүселярең иң эреһе. Шулай уҡ ул тәбиғи газ, дизель, биодизелдә эшләгән ҡаҙандар, бойлерҙар, йылытыу ҡоролмалары автоматик идара итеү системаларын етештерә. Йыллыҡ әйләнеш — 1,4 млрд евро.
* Vaillant Group
* Protherm
* Wilo. [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] ерендә урынлашҡан вентиляция ҡорамалдары, кондиционер, насостар етештереүсе. Штаб-фатир Дортмундта.
* Grundfos
* Smedegaard
* Kermi, йылылыҡ радиаторҙарҙын эре етештереүсе
* Korado
* Sira
* Arbonia
* Global
* Oventrop, радиатор арматураһын эре етештереүсе.
* Danffos
* Zilmet, мембран бактарҙы эре етештереүсе.
* Thermaflex, торбалар өсөн гидроизоляция материалдарын эре етештереүсе.
* Энергофлекс
* BUDERUS
* REHAU, Теплоэнергетика
* UPONOR
* DAB
* ZILMET
* ADL
* Tatramat, һыу йылытҡыстар сығарыуҙа донъя лидеры.

== Халҡы ==
{{шуҡ|Германияла ислам}}
Германияла 2014 йылғы халыҡ иҫәбенән күренеүенсә 80 миллион кеше иҫәпләнә.
Германия халҡының 92 % — немецтар, 1,749 — миллион төрөк, 930 мең — элекке [[Югославия]] республикаһы граждандары, 187,5 мең [[Рәсәй]] һәм 129 мең [[Украина]] граждандары тәшкил итә.

==Транспорт==
Германиянын яҡшы транспорт системаһы бар.

Германияла  иң ҙур авиа ташыусы  Люфтханза – финанс күрһәткестәр буйынса [[Европа]]ныӊ беренсе авиакомпания.

Тимер юлында ташыусы - Дойчебан ({{lang-de|Deutsche Bahn}}) компанияһы. Ул клиенттар өсөн ял көндәре билетарҙы -Шенес Вохененде Тикет ({{lang-de|Schönes Wochenende Tick}}) тәҡдим итә. Ошо билетты һатып алған (хаҡы -40 евро) бер пассажир көн буйында бөтөн поездарҙа йөрөй ала <ref>[http://novoe.de/schoenes-wochenende-ticket ял көндәре биллетарҙы -Шенес Вохененде Тикет]</ref><ref>[https://www.bahn.de/p/view/angebot/regio/schoenes_wochenende_ticket.shtml Günstig reisen im Nahverkehr mit dem Schönes-Wochenende-Ticket] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170624125933/https://www.bahn.de/p/view/angebot/regio/schoenes_wochenende_ticket.shtml |date=2017-06-24 }}</ref>.
== Мәҙәниәте ==
Германия мәҙәниәте үҙ эсенә хәҙерге Германия мәҙәниәтен, хәҙерге Германия тәшкил итеүсе дәүләттәр (Пруссия, Саксония һ.б.) мәҙәниәтен ала. "Герман мәҙәниәте" төшөнсәһенең мәғәнәһе киңерәк, үҙ эсенә Австрия мәҙәниәтен дә ала: сәйәси рәүештә ул Германиянан тыш булһа ла, унда шул уҡ мәҙәниәткә ҡараған немецтар йәшәй. Герман мәҙәниәте беҙҙең эраға тиклем 5 быуаттан билдәле.

Хәҙер Германияға мәҙәни тормошоноң төрлөлөгө киң һәм уның таралғанлығы хас. Урындағы мәҙәни тормош бер йәки бер нисә ҡалала тупланмаған, аң-белемгә эйә үҙәктәр бөтә ил буйлап таралған — атаҡлы Берлин, Мюнхен, Веймар, Дрезден йәки Киль менән бер рәттән Гамбург, Байрит, Виттенберг, Шлезвиг кеүек мәҙәни әһәмиәткә эйә бәләкәй үҙәктәр ҙә бар. 2009 йылда Германияла 6250 музей эшләй, килеүселәр һаны 106 миллион кешегә етә. Бөтә донъяға билдәлеләр иҫәбендә [[Дрезден рәсемдәр галереяһы]], [[Германия музейы]] (Мюнхен), [[Тарихи музей]] (Берлин).

== Спорт ==
Германияла спорт ныҡ үҫешкән, дөйөм халҡының 25-30 % (24-27 миллион кеше) төрлө спорт ойошмаларың ағзалары булып торалар. Спорт менән шөғөлләнеүселәр йыл һайын 5-6 % артып бара. [[Германияның футбол йыйылма командаһы]] донъяла көслөләрҙән һанала. Немецтарҙың иҫәбендә донъя чемпионатаның 12 миҙалы бар: 4 алтын, 4 көмөш, 4 бронза; Европа чемпионатында 8 миҙал: 3 алтын, 3 көмөш, 2 бронза. Германияның футбол йыйылма командаһы бөтә донъя турнирҙарының иң уңышлыларының береһе. Германияла [[ҙур теннис]] та киң таралған. 80-се йылдар аҙағында [[Борис Беккер]] һәм [[Штеффи Граф]] теннис Олимпына менгәс, илдә теннис бумы башлана. Граф — һәләтле тенниссы, [[Ҙур Алтын Шлем]]да берҙән-бер еңеүсе һәм тарихта иң оҙаҡ еңеүсе була. 2000-се йылда Германияның йөҙйыллыҡ спортсмены тип таныла.

[[Формула 1]]ҙең иң уңышлы һәм тынылыу алған ярышсыһы, 7 тапҡыр донъя чемпионы [[Михаэль Шумахер]] ҙа — немец. Германияла [[биатлон]] да киң таралған. Был спорт төрөндә иң ныҡ танылған немец — [[Магдалена Нойнер]], ике тапҡыр олимпияда чемпионы, донъяла берҙән-бер ун ике тапҡыр [[биатлондан донъя чемпионы]], өс тапҡыр [[донъя кубогы]]н яулаусы.

==Башҡортостан менән бәйләнештәре==
2016 йылда [[Башҡортостан]]дың Германия менән тышҡы сауҙа әйләнеше күләме 186,1 миллион доллар тәшкил иткән. Ошо сумманың 60 проценттан ашыуы (115,6 миллион доллар) – экспортҡа, 40 процентҡа яҡыны (70,4 миллион доллар) импортҡа тура килгән. Башҡортостандан Германияға оҙатылған продукциялар араһында – минераль продукттар (68,2 процент), химия сәнәғәте продукцияһы һәм каучук (29,5 процент), металл һәм унан яһалған изделиелар (1,5 процент), шулай уҡ ағас, ҡорамалдар, быяла изделиелар, мебель, ауыл хужалығы сеймалы. Импорттың төп тауарҙары: ҡорамалдар һәм транспорт саралары (62,8 процент), химия сәнәғәте, шул иҫәптән фармацевтика продукцияһы (26,5 процент), шулай уҡ металл изделиелар, керамик продукция<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1009095/][[Рөстәм Хәмитов]]<span> </span>[[Саксония]]<span> Ландтагы делегацияһы менән осрашты</span></ref>.
==Германия стипендиялары==
Германия Федератив Республикаһында сит илдәрҙең талантлы студенттары өсөн махсус стипендиялар ({{lang-de|Deutschlandstipendium}}) ҡаралған<ref>[http://euni.ru/ucheba/poleznaya-informazia/o-germanii/obuchenie-v-vuze/stipendii-i-granty]</ref>. Бөтә илдәрҙең граждандарының да уны алыу хоҡуғы бар. 2011 йылдан башлап тапшырыла. Тарихи яҡтан [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] дәүләт стипендиялары нигеҙендә индерелгән.

== Ҡалалар ==
{| class=1
|- 
! rowspan=21 |
[[Рәсем:Cityscape Berlin.jpg|border|115px]]<br>[[Берлин]]<br>[[Рәсем:Hamburger Rathaus von St-Petri.jpg|border|115px]]<br>[[Һамбург]]<br>[[Рәсем:Stadtbild München.jpg|border|115px]]<br>[[Мүнхен]]<br>[[Рәсем:Köln Panorama.jpg|border|115px]]<br>[[Көлн]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ҡала
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Төбәк
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Халыҡ 
! rowspan=21 |
[[Рәсем:Frankfurt Am Main-St Bartholomaeus-Ansicht vom Nextower-20110812.jpg|border|115px]]<br>[[Майндагы Франкфурт]]<br>[[Рәсем:Schloß-Rosenstein.jpg|border|115px]]<br>[[Штутгарт]]<br>[[Рәсем:Medienhafen Duesseldorf Nacht.jpg|border|115px]]<br>[[Дүсселдорф]]<br>[[Рәсем:DK DO Skyline 300ppi CC BY NC SA-20140223-3068.jpg|border|115px|ссылка=Special:FilePath/DK_DO_Skyline_300ppi_CC_BY_NC_SA-20140223-3068.jpg]]<br>[[Дортмунд]]
|- 
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Берлин]]''' || [[Берлин]] || 3326002
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Гамбург]]''' || [[Гамбург]] || 1718187	
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Мюнхен]]''' || [[Бавария]] || 1364920
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Кёльн]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 1013665
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Майндағы Франкфурт]]''' || [[Гессен]] || 676533
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Штутгарт]]''' || [[Баден-Вюртемберг]] || 591015
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Дюсселдорф]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 589649
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Дортмунд]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 571403
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Эссен]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 565900
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Бремен]]''' || [[Бремен]] || 544043
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Дрезден]]''' || [[Саксония]] || 517765
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Лейпциг]]''' || [[Саксония]] || 510043

|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Ганновер]]''' || [[Түбән Саксония]] || 509485
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Нюрнберг]]''' || [[Бавария]] || 490085
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Дуйсбург]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 487470
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Бохум]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 362585
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Вупперталь]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 342570
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Билефельд]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 327199
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Бонн]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 307530
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Мюнстер]]''' || [[Төньяҡ Рейн-Вестфалия]] || 293323 
|}
<noinclude>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
 |Тема         = Германия
 |Портал       = Германия
 |Викисловарь  = Германия
 |Викицитатник = Категория:Германия
 |Викитека     = Германия
 |Проект       = Германия
}}
* {{БРЭ|Германия|id=2354371|автор=В. Н. Стрелецкий, Б. А. Страшун и др.|6|686—748}}
* [https://archive.is/20121211064003/www.moskau.diplo.de/Vertretung/moskau/ru/Startseite.html Посольство Германии в Москве]
* [http://hallodeutschland.ru/ Актуальные новости Германии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180308035101/https://hallodeutschland.ru/ |date=2018-03-08 }}
{{dmoz|World/Russian/Страны_и_регионы/Европа/Германия/}}
* [http://www.germania-online.ru Информационный портал www.germania-online.ru]
* [https://www.deutschland.de/ru www.deutschland.de]{{ref-ru}} — Мультиязычный портал о современной Германии
* [http://brd.su/about/ brd.su]{{ref-ru}} — Некоммерческий русскоязычный проект о Германии реализованный стипендиатами немецких фондов
* [http://germanmap.ru/ Сборник карт Германии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180531204950/http://germanmap.ru/ |date=2018-05-31 }}
* [http://munzen.ru/ Монеты Германии 1871—2002]
* [http://wood-prom.ru/analitika/13527_lesnoe-khozyaystvo-v-germanii Лесное хозяйство в Германии]
{{Внешние ссылки}}

{{placemark|http://googis.info/load/0-0-0-693-20|Панорамные фотоснимки Германии}} (файл меток [[KMZ]] для [[Google Earth]])

{{clear}}

{{Навигационный блок
|title=Германия
  | Германия в темах
  | Земли Германии
  | Европа
  | Евросоюз
  | Союз для Средиземноморья
  | G8
  | G20
  | Совет Европы
  | История Германии
  | ОЧЭС
|ОЭСР
|НАТО
|Төньяҡ диңгеҙ буйындағы илдәр
}}


[[Категория:Германия]]
[[Категория:Республикалар]]
[[Категория:НАТО дәүләттәре]]
[[Категория:Европа берләшмәһе ағзалары]]
[[Категория:Федератив дәүләттәр]]
[[Категория:Балтик диңгеҙе буйындағы илдәр]]


{{countries-stub}}