Гермес битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Мифологический персонаж
| Имя                 = Гермес Эрмий
| Мифология           = Боронғо грек мифологияһы
| Изображение         = Hermes_Logios_Altemps_33.jpg
| Размер изображения  = 240px
| Подпись             = Гермес
| Описание            = Сауҙа аллаһы, аллалар хәбәрсеһе
| В иных культурах    = Меркурий  (Рим мифологияһы)
| Отец                = [[Зевс]]
| Мать                = Майя
| Дети                = Пан, Гермафродит, Автолик, Миртил, Кефал
}}
'''Герме́с''' ({{lang-grc|Ἑρμῆς}}, микен. '''e-ma-a2'''<ref>Предметно-понятийный словарь греческого языка. Микенский период. Л., 1986. С. 142.</ref>) — [[боронғо грек мифологияһы]]нда сауҙа, табыш, аҡыллылыҡ (фәһемлелек), таһыллыҡ һәм һүҙгә оҫталыҡ 
(оҫта теллелек) [[алла]]һы, сауҙала байлыҡ һәм килем килтерә, атлеттар аллаһы<ref>Мифы народов мира (энциклопедия). М., 1991—92. В 2 т. Т. 1. С. 292—294, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т. 2. С. 118—119; Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 6, 2—3 далее.</ref>. Батша һарайҙарындағы һөрәнселәрҙе, илселәрҙе, көтөүселәрҙе һәм  юлсыларҙы ҡурсалаусы; [[магия]]<ref>Тәржемәлә шулай уҡ сихыр һәм тылсым мәғәнәләрен бирә</ref>, [[алхимия]] һәм [[астрология]]ның ҡурғаусыһы. Аллалар вәкиле һәм ер аҫты батшалығы [[Аид]]ҡа үлгәндәрҙең йәнен оҙатып барыусы; үлсәмдәрҙе, һандарҙы һәм азбука уйлап таба һәм кешеләрҙе өйрәтә.

== Риүәйәт ==
Таһыллыҡта, хәйләкәрлектә, урлашыуҙа һәм шаянлыҡ менән мәрәкәселлектә бер кем дә Герместы уҙа алмай. 
[[Файл:Herma Hermes Getty Villa 79.AA.132.jpg|thumb|Герма]]
[[Файл:Achilles embassy Louvre G264 n3.jpg|thumb|Гермес боронғо грек керамикаһында]]
Аллалар батшаһы, ун ике Олимпия аллаһының береһе булған [[Зевс]] менән титан [[Атлант]]тың арҙаҡлы төркөм — плеяда булып һаналған ете ҡыҙының олоһо Майяның улы<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Гермес}}</ref><ref>Гесиод. Теогония 938—939</ref> (икенсе фараз буйынса,  Персефонаның улы<ref>Гесиод, подложный фр.395 М.-У.</ref>), Гермес Грециялағы Пелопоннес ярымуртауындағы Кили́ни<ref>{{Книга:СГНЗС|162}}</ref> ({{lang-el|Κυλλήνη}}) тауы (Аркадия өлкәһе<ref>Гесиод. Перечень женщин, фр.170 М.-У.; Гимны Гомера III 3</ref>) ҡыуышында айҙың дүртенсе көнөндә<ref>Гимны Гомера III 19</ref> тыуа. Икенсе бер фараз буйынса, Беотония өлкәһендәге Керикион тауында тыуа<ref>Павсаний. Описание Эллады IX 20, 3</ref>.

Гермес ышыҡланып тәрбиәләнгән ҡырағай ағас ҡалдыҡтары һуңыраҡ Танаграла һаҡланған<ref>Павсаний. Описание Эллады IX 22, 2</ref>. Тау нимфалары<ref>Грек мифологияһында тәбиғәт көстәрен кәүҙәләндергән ҡатын ҡиәфәтендәге аллалар</ref> яңы тыуған Герместы Аркадиялағы Тикрены тау шишмәләрендә йыуындыра<ref>Павсаний. Описание Эллады VIII 16, 1</ref>.

Беренсе тапҡыр Гермес биләүҙә ятҡанда уҡ урлаша — бишеген ташлап, Грециялағы Үҙәк Македонияның көньяғындағы Пиерияға юллана һәм унан [[Аполлон (мифология)|Аполлон]] көткән һыйырҙарҙың иллеһен ҡыуып алып китә<ref>Гимны Гомера III 73</ref>. Уларҙы тояҡ эҙҙәре буйлап тапмаһындар өсөн малдарҙың аяҡтарына ағас ботаҡтары бәйләй (икенсе вариант — сандалыйҙар кейҙерә), Пелопоннес ярымуртауындағы Пилосҡа килтереп, мәмерйәгә йәшерә. Шул арала Аркадиялағы Хелидорея тауында<ref>Павсаний. Описание Эллады VIII 17, 5</ref> ҙур гөбөргәйел ҡабығынан (панцирынан) һәм үлтерелгән ике һыйырҙың нәҙек эсәктәренән музыка ҡоралы — [[лира]] яһай<ref>Гимны Гомера III 496</ref>, ул ете ҡыллы була<ref>Псевдо-Эратосфен. Катастеризмы 24</ref>.
 
Аполлон һыйырҙарын эҙләп Пилосҡа килә һәм урындағы кешеләрҙән һорашып, малдарҙы бер малай ҡыуып алып киткәнен белә, әммә бер ниндәй эҙ ҙә таба алмай. Урлашыу кем эше булғанын һиҙенеп, Аполлон Майяға килә һәм Герместы уғрылыҡта ғәйепләй. Әсә уға сәңгелдәктә биләүҙә ятҡан балаһын күрһәтә. Шунан Аполлон сабыйҙы күтәреп Зевсҡа бара, һәм атаһының һорашыуынан һуң Гермес Аполлонға һыйырҙарының ҡайҙа икәнен күрһәтә, ә үҙе яҡынға ултырып лирала уйнай башлай. Был уйын ҡоралының тауышы Аполлонға ныҡ оҡшай, һәм ул Гермесҡа лираны һыйырҙарға алмашырға тәҡдим итә. Гермес, һыбыҙғыла уйна-уйнай, һыйырҙарын көтә башлай. Аполлондың был музыка ҡоралын да үҙенә алғыһы килә, һәм ул алмашҡа үҙенең түрәлек һәм дәрәжә билдәһе булған махсус таяғын — жезлды тәҡдим итә. 
 
Сабый сағында Гермес шаяртып Зевстың хакимлек билдәһе булған скипетрын, [[Посейдон]]дың өс йәпле ҡоралы «өс теш»ен ([[урыҫ теле|урыҫса]] трезубец), Гефестың ҡыҫҡысын, Афродитаның билбауын, Аполлондың алтын уҡтарын һәм йәйәһен, [[Арес]]тың ҡылысын урлай<ref>Лукиан. Разговоры богов 7, 1-3</ref>.

=== Риүәйәт ===
Гермес Мысырҙа яҙыу тамғалары (хәрефтәр) уйлап таба<ref>Плутарх. Застольные беседы IX 3, 2; Мнасей в схолиях к Дионисию Фракийскому // Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. — М., 1989. С.137</ref>. Торналар осоуына ҡарап, ул тәүге ете хәрефте уйлап сығара<ref>Гигин. Мифы 277; Лукан Анней . Фарсалия V 716 (о журавлях)</ref>. Йондоҙсоҡтарҙың урынлашыу тәртибен билдәләй һәм күк йөҙөнә дельта хәрефен (Дий исемендәге беренсе) ҡуя — [[Өсмөйөш (йондоҙлоҡ)|«Өсмөйөш» йондоҙлоғо]]<ref>Псевдо-Эратосфен. Катастеризмы 20; Гигин. Астрономия II 19</ref>.

== Герместың яҡын-тирәһе ==

=== Герместың һөйгән йәрҙәре ===
* Апемосина
* Бримо
* Дафнис (фараз)
* нимфа Соса, Агрейҙың әсәһе<ref>Нонн. Деяния Диониса XIV 90</ref>.
* Ферс (аныҡ түгел)
* Хрис
* [[Персей]]

=== Герместың нәҫеле ===
* Абдер
* Автолик. Филониданан йә Стилбанан.
* Агрей. Нимфа Сосанан.
* Араб. Фрониянан.
* Атлантий (Гермафродит). [[Афродита]]нан.
* Бун. Алкидамиянан<ref name="Викитека ЭСБЕ Бунос">{{ВТ-ЭСБЕ|Бунос}}</ref>.
* Гарпалик
* Гигант. Гиериянан.
* Гермафродит. Афродитанан.
* Дафнис. Нимфанан.
* Долоп
* Евандр. Нимфа Феспиода-Карментанан.
* Евдор. Полимеланан.
* Эвномия (Евномия), Пейфо, Родос, Тихе. Афродитанан.
* Еврест. Апталанан.
* Еврит менән Эхион. Антианиранан.
* Ио (фарыз)
* Керик. Пандросанан.
* Кефал. Герсанан йә Креусанан.
* Кидон. Акакаллиданан. (фараз)
* Лар. Нимфа Лаланан.
* Ливий. Ливиянан.
* Лин. Ураниянан (фараз)
* Миртил. Феобуланан йә Клеобуланан.
* Норак. Эрифиянан.
* Палефат. Дельфий ҡанбабаһынан.
* Пан. Дриопанан йә Орсиноянан, йә Пенелопанан.
* Полиб (Сикион йә Коринф батшаһы). Хтонофиланан.
* Приап (фараз)
* Прилид]. Иссанан.
* Проном менән Фереспонд (сатирҙар). Ифтиманан.
* Саон. Ренанан.
* Силен (фараз)
* Фарис. Филодамиянан.
* [[Эрот]]. Афродитанан йә [[Артемида]]нан (фараз)
* Эфалид. Евполемиянан<ref name="ЭСБЕ 1">{{ВТ-ЭСБЕ|Эфалид|Обнорский Н. П.}}</ref>.

Шулай уҡ:
* Кефаллен. Калипсонан.
* Өс ҡыҙ. Гекатанан.
* Диагор. [[Олимпия]] еңеүсеһе.
артабан тағы ла 40-ҡа яҡын исем.

Гермес — [[Одиссей]]ҙың ҡарт (олатаһының) олатаһы.

=== Гермес тарафынан үлтерелгәндәр ===
* Аргос Панопт.
* Аск (гигант).
* Батт. Көтөүсе, ташҡа әйләндерелгән.
* Ипполит (гигант).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Гармония (мифология)]]

== Әҙәбиәт ==
{{Навигация}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Гермес}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.theoi.com/Cult/HermesTitles.html Hermes Titles] (Эпитеты Гермеса) {{ref-en}}



[[Категория:Боронғо грек мифологияһы]]
[[Категория:Боронғо грек илаһтары]]