Косово Республикаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Государство
|Русское название=Косово Республикаһы
|Оригинальное название=<small>{{lang-sq|Republika e Kosovës}}<br>{{lang-sr|Република Косово}}</small>
|Родительный падеж=Республики Косово
|Герб=Coat of arms of Kosovo.svg
|Флаг=Flag of Kosovo.svg
<!--|Вместо герба=-->
<!--|Девиз=-->
|Название гимна= Европа
<!--|Аудио=-->
|Спорный статус=да
|Основано=
|Дата образования= [[1991]]/[[2008]]
|Провозглашение независимости= [[22 сентябрь]] 1991/[[17 февраль]] 2008
|Независимость от=[[Сербия|Сербиянан]]
|Дипломатическое признание= өлөшләтә
|Форма правления=[[парламент республикаһы]]
<!--|Государственная религия=-->
 |lat_dir =N |lat_deg =42 |lat_min =38 |lat_sec = 0
  |lon_dir =E |lon_deg =20 |lon_min =55 |lon_sec = 0
  |region                 = 
  |CoordScale             =1000000
|На карте=Europe-Republic of Kosovo.svg
|Языки=[[Албан теле|албанский]], [[Серб теле|серб]]
<!--|Дата ликвидации=-->
<!--|Причина ликвидации=-->
|Столица=[[Приштина]]
|Крупнейшие города=Приштина, [[Печ (ғала, Сербия)|Печ]], [[Призрен]]
|Должности руководителей=Президент<br>Премьер-министр
|Руководители=[[Хашим Тачи]]<ref>[http://tass.ru/amp/2700539 Хашим Тачи избран президентом Косова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160301094812/http://tass.ru/amp/2700539 |date=2016-03-01 }}</ref><br>[[Мустафа, Иса|Иса Мустафа]]
|Место по территории=166
|Территория=10887
|Процент воды=
|Место по населению=147
|Население={{спад}} 1 733 872
|Год переписи=2011
|Плотность населения=220
|Этнохороним = косовар, косоварка, [[косовары]]<ref>Данные энтонимы происходят из албанского языка. Косовские сербы самоидентифицируют себя как [[:sr:Косовци|'''косовцы''']] ''(косовец, косовка)'', принятые ранее и в русском языке. Такие слова в настоящий момент [http://www.regnum.ru/news/polit/1626696.html иногда используются], чтобы подчеркнуть, что речь идёт именно о косовских сербах</ref>
|ВВП= {{спад}}6,309 млрд<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=55&pr1.y=6&c=967&s=NGDPD&grp=0&a= Kosovo	Gross domestic product, current prices	U.S. dollars]</ref>
|Год расчёта ВВП=2015
|Место по ВВП=
|ВВП на душу населения=
|Валюта=[[евро]]
|Домен=
|Телефонный код=383
|Часовой пояс=+1 / +2
<!-- |Примечания=<div class="references-small">{{примечания}}</div> -->
|Статус = частично признанное
}}

'''Ко́сово Республикаһы''' ({{lang-sq|Republika e Kosovës}}, {{lang-sr|Република Косово}}) — Көньяҡ-Көнсығыш Европаның [[Балҡан ярымутрауы]]нда урынлашҡан, өлөшләтә танылған дәүләт.

Баш ҡалаһы — [[Приштина]]. Дәүләт телдәре — [[Албан теле|албан]] һәм [[Серб теле|серб телдәре]].{{Переход|#Языки|1}}

[[Сербия]] конституцияһына ярашлы Косово территорияһы Сербия составындағы автономиялы край. Ғәмәлдә, '''Косово һәм Метохия автономиялы крайы''' ({{lang-sr|Аутономна покрајина Косово и Метохија}}, ҡыҫҡаса {{lang-sr|Космет}}) Сербия властарына буйһонмай. Шул уҡ ваҡытта, сербтар күпләп йәшәгән Косовоның төньяҡ өлөшөн [[Приштина]] контролдә тотмай.

== Этимологияһы ==
Серб теленән «Косово» һүҙе — «ҡара барҡылдаҡтар ере», ә «Метохия» «сиркәү ере бүлеме» тип тәржемәләнә ({{lang-sr|кос}} — «ҡара барҡылдаҡ», {{lang-el|μετοχή}} — сиркәү ере бүлеме). [[Албандар]] Косовоны "Дукадьини ере"нә ({{lang-sq|Rrafshi i Dukagjinit}}) һәм "Косово ере"нә ({{lang-sq|Rrafshi i Kosovës}}) айыралар, әммә шул уҡ ваҡытта, Сербия һәм Черногория араһында тарихи өлкәне бүлешеү осоронда ҡулланыла башлағанға күрә, Косово атамаһын бөтә Косово һәм Метохия территорияһына ҡарата ҡулланалар, сөнки Балкан һуғыштарынан һуң Косово — [[Сербия]]ға, ә Метохияның төп өлөшө [[Черногория]]ға тапшырыла<ref name="Dějiny Srbska">Dějiny Srbska. — Praha, 2004. — ISBN 80-7106-671-0</ref>. Сербтар крайҙы ике атама менән исемләү яҡлы, сөнки Косово тарихи ере ''Косово поле'' һәм уның эргә-тирәләге территорияларҙы үҙ эсенә ала, ә Метохия көнбайышҡа табан [[Албания]] сигенә тиклем ята<ref>[https://books.google.com/books?id=Fnbw1wsacSAC&pg=PA119&lpg=PA119&dq=Metohija+Rrafshi+i+Dukagjinit&source=web&ots=vyE2ooEhX2&sig=xuJUc6garqPFbXLc22P3wd_cPso&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnum=4&ct=result Historical dictionary of Kosova — Google Books]</ref>.

== Физик-географик характеристика ==
Косово Республикаһының диңгеҙгә сығыу юлы юҡ, Көньяҡ-Көнсығыш [[Европа]]ла, [[Балҡан ярымутрауы]]ның үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. Уның дөйөм майҙаны 10 887 км2 тәшкил итә. Илдең территорияһы төньяҡ киңлектең 42-се һәм 43-сө параллелдәре араһында, шулай уҡ көнсығыш оҙонлоҡтоң 20-се һәм 22-се меридиандары араһында ята<ref name="factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html |title=World Factbook |author=CIA |publisher=CIA |date=2014-06-19 |accessdate=2019-11-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080306223735/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html |archivedate=2008-03-06 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224211332/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html |date=2018-12-24 }}</ref>.

Косовоның иң төньяҡ нөктәһе Белоберда ауылы (43°14' так как), иң көньяҡ нөктәһе Рестелица ауылы (41°56' так как). Илдең иң көнбайыш нөктәһе Бога ауылы (20°3' к. о.), иң ситке көнсығыш нөктәһе Десивойца ауылы (21°44' к. о.). Косовоның иң бейек түбәһе — Велика-Рудока (2658 м), ә иң түбән нөктәһе — [[Аҡ Дрин]] йылғаһы (диңгеҙ кимәленән 297 м).
[[Файл:Brod_Dragash.jpg|thumb|left|[[Шар-Планина]]тауҙары Косово территорияһының унынсы өлөшөн алып тора<ref>{{cite web|title=PARKU KOMBËTAR "SHARRI"|url=http://mmph-rks.org/repository/docs/1._070813_PHPK_Sharri_shq._908833.pdf|website=mmph-rks.org|page=13|language=sq|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160817032536/http://mmph-rks.org/repository/docs/1._070813_PHPK_Sharri_shq._908833.pdf|archivedate=2016-08-17|accessdate=2019-11-18}}</ref>.]]

Косово сигенең күпселек өлөшөндә таулы һәм бейек таулы ерҙәр. Ил рельефының иң мөһим формаһы булып Проклетие (Төньяҡ-Албан Альпы) тау массивы һәм Шар-Планина тау һырты тора. Төньяҡ-Албан Альпы Динар таулығының геологик өлөшө булып тора. Ул [[Черногория]] һәм [[Албания]] менән көнбайыш сигендә ята. Косовоның көньяҡ-көнсығышын башлыса Шар-Планина тауҙары биләй, ул [[Төньяҡ Македония]] менән сик барлыҡҡа килтерә. Төньяҡ өлөшөн Копаоник (2000 метрҙан юғары) тауҙары биләй. Тау һырттарынан тыш, Косово территорияһын ике ҙур тигеҙлек биләй: көнсығышта Косово тигеҙлеге һәм көнбайышта Метохийский тигеҙлеге.
[[Файл:Kosovo map-ru.svg|thumb|Косовоның физик картһы]]

Косовоның гидрологик ресурстары сағыштырмаса ҙур түгел. Косовоның иң оҙон йылғаларына [[Аҡ Дрин]], Көньяҡ Морава һәм Ибара инә. Ибараның ҡушылдығы Ситница йылғаһы, тулыһынса Косово территорияһында ятҡан иң ҙур йылға булып тора. Неродимка йылғаһы Европала [[Ҡара диңгеҙ]]гә һәм [[Эгей диңгеҙе]]нә ҡойоусы ике йылғаға бүленгән берҙән-бер йылға миҫалы.

=== Флораһы һәм фаунаһы ===
[[Файл:Parku Kombëtar Bjeshkët Nemuna, Liqeni i madh ne Liqenat, Rugove.jpg|thumb|Бьешкет-э-Немуна милли паркында Косово хайуандар һәм үҫемлектәр донъяһының төрлөлөгө күренә]]
Көньяҡ-Көнсығыш Европала урынлашҡан Косовоның флораһы һәм фаунаһы [[Европа]] һәм [[Евразия]] өсөн хас төрҙәрҙе үҙ эсенә ала. Илдә урмандар киң таралған һәм уның территорияһының 39%-ын биләй. Үҫемлектәр географияһында Косово Бореаль аҫбатшалығының Циркумбореаль өлкәһе Иллирия провинцияһын биләй. Бынан тыш, уның Балҡан ҡатнаш урмандары менән биләмәһе уртаса Палеарктик, япраҡлы һәм ҡатнаш урмандар экотөбәге составына инә<ref name="for">{{книга |заглавие=Kosovo Country Study Guide Strategic Information and Developments |издательство=Lulu.com |isbn=9781438774763 |страницы=32 |издание=IBP USA |ссылка=https://web.archive.org/web/20171019062304/https://books.google.de/books?id=ijr_CwAAQBAJ&pg=PA32&lpg=PA32#v=onepage&q=ecoregions%20of%20kosovo |дата ссылки=19 октября 2017 |язык=en |день=3 |месяц=3 |год=2012}}</ref>. Косово төрлөлөгө ике милли паркта, 11 ҡурсаулыҡта һәм 103 башҡа һаҡланыусы территорияларында һаҡлана<ref>{{cite web|title=Overview of Nature Protection Progress in Kosovo|url=http://www.landscapeonline.de/wp-content/uploads/DOI103097-LO201545.pdf|website=landscapeonline.de|page=6|language=sq|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171020083934/http://www.landscapeonline.de/wp-content/uploads/DOI103097-LO201545.pdf|archivedate=2017-10-20|accessdate=2019-11-20}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171020083934/http://www.landscapeonline.de/wp-content/uploads/DOI103097-LO201545.pdf |date=2017-10-20 }}</ref>.
Косово флораһы 1800-ҙән ашыу төр көпшәле үҫемлектәрҙән ғибәрәт, ә илдең дөйөм үҫемлектәр донъяһы төрҙәренең һаны 2500-ҙән ашып китә<ref name="KOSOVObio">{{cite web|title=Kosovo Biodiversity Assessment|url=http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnact349.pdf|website=pdf.usaid.gov|pages=15–16|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170303232722/http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNACT349.pdf|archivedate=2017-03-03|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=Biodiversity conservation status in the Republic of Kosovo with focus on biodiversity centres|url=http://www.jeb.co.in/journal_issues/201204_apr12_supp/paper_04.pdf|website=jeb.co.in|page=1|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171020033206/http://www.jeb.co.in/journal_issues/201204_apr12_supp/paper_04.pdf|archivedate=2017-10-20|deadlink=no}}</ref>.
Был төрлөлөк, флора төрлөлөгө йәшәүе өсөн киң шарттар спектрын булдырған, геология һәм гидрологияның ҡатмарлы үҙ-ара йоғонто яһауы һөҙөмтәһе булып тора. Косово бөтә [[Балҡан ярымутрауы]] майҙанының 2,3%-ын ғына биләүенә ҡарамаҫтан, ул флора планында балҡан флораһының 25 процентына һәм Европа флораһының 18%-ы самаһына эйә<ref name="KOSOVObio"/>. Косово фаунаһы төрҙәрҙең киң  төрлөлөгөнән ғибәрәт.

Илдең көнбайышындағы һәм көньяҡ-көнсығышындағы тауҙар, күп кенә һирәк йәки илдә юҡҡа сығыу ҡурҡынысы аҫтында булған төрҙәр: һоро айыу, һеләүһен, ҡырағай бесәй, бүре, төлкө, ҡыр кәзәһе, илек һәм боландар өсөн матур йәшәү мөхите булдыралар<ref>{{cite web|title=Kosovo Biodiversity Assessment|url=http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnact349.pdf|website=pdf.usaid.gov|page=17|language=sq|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170303232722/http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNACT349.pdf|archivedate=2017-03-03|deadlink=no}}</ref>.

Дөйөм алғанда Косовола, башлыса тауҙарҙа тереклек иткән бөркөт, көсөгән һәм дала торомтайы кеүек йыртҡыс ҡоштарҙы ла индереп, 255 ҡош төрө теркәлгән.

=== Климаты ===
Төп мәҡәлә:[[Косово климаты]]

[[Файл:Ostërvice from Brezovica.jpg|thumb|[[Пашалора]]ның ҡарлы түбәһе, Брезовица яғынан күренеш.]]
Косовоның күпселек өлөшө [[Урта диңгеҙ]] һәм [[Альп тауҙары]]ның йоғонтоһонда континенталь климат зонаһында урынлашҡан<ref>{{cite web|title=Overview: Climate Change in Albania and Kosovo|url=http://www.sustainicum.at/files/projects/358/en/handouts/PlanBound_handout_ClimateChange.pdf|website=sustainicum.at|page=1|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171020032649/http://www.sustainicum.at/files/projects/358/en/handouts/PlanBound_handout_ClimateChange.pdf|archivedate=2017-10-20}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171020032649/http://www.sustainicum.at/files/projects/358/en/handouts/PlanBound_handout_ClimateChange.pdf |date=2017-10-20 }}</ref><ref>{{cite web|author1=University of Gothenburg|title=Kosovo Environment and Climate Analysis|url=http://sidaenvironmenthelpdesk.se/wordpress3/wp-content/uploads/2013/04/Environmental-policy-brief-Kosovo-2008.pdf|website=sidaenvironmenthelpdesk.se|page=3|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160516123957/http://sidaenvironmenthelpdesk.se/wordpress3/wp-content/uploads/2013/04/Environmental-policy-brief-Kosovo-2008.pdf|archivedate=2016-05-16|accessdate=2017-10-19|author1-link=University of Gothenburg}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160516123957/http://sidaenvironmenthelpdesk.se/wordpress3/wp-content/uploads/2013/04/Environmental-policy-brief-Kosovo-2008.pdf |date=2016-05-16 }}</ref>.
Климатына көнбайышта [[Адриатик диңгеҙ]]енә яҡынлығы, көньяҡта [[Эгей диңгеҙе]]нә яҡынлығы көслө йоғонто яһай, ә төньяҡта киң Европа континенталь ҡоро ере.

Көнбайыштағы һәм көньяҡ-көнсығыштағы Альп климаты хөкөм һөргән таулы өлкәләре Косово Республикаһының иң һалҡын райондары булып торалар. Иң йылы райондары башлыса илдең [[Албания]] менән сигенә яҡын булған көньяҡ райондарында урынлашҡан, унда Урта диңгеҙ климаты хас. Уртаса айлыҡ температура 0°C-тан (ғинуарҙа) 22°C-ҡа тиклем (июлдә) тирбәлә. Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм миҡдары йылына 600 мм-ҙан 1300 мм-ға тиклем һәм бөтә йыл буйынса тигеҙ бүленә.

Илдең төньяҡ-көнсығышында урынлашҡан Косово яланында һәм Ибар үҙәнендә ҡоро климат, яуым-төшөм миҡдары йылына яҡынса 600 мм, бик эҫе йәй һәм һыуыҡ ҡыш килтергән континенталь һауа массалары йоғонтоһон кисерә. Көньяҡ-көнбайышта Метохияның (Дукагини) климат зонаһы [[Урта диңгеҙ]] йоғонтоһо аҫтында, йылы йәй һәм күберәк яуым-төшөм миҡдары (йылына 700 мм), ҡыш көслө ҡар яуа. Көнбайышта Проклетия, көньяҡта Шар-Планины һәм төньяҡта Копаоник таулы райондарына Альп климаты хас, тауҙарында яуым-төшөм миҡдары юғары (йылына 900 мм-ҙан алып 1300 мм-ға тиклем), һалҡын ҡыш һәм ҡыҫҡа һәм һалҡынса йәй.

== Тарихы ==
{{main|Косово тарихы}}

=== Урта быуаттар һәм Яңы дәүер ===
Боронғолоҡта хәҙерге Косово территорияһын иллирий сығышлы ҡәбиләләрбиләгән. VI быуатта бында [[славяндар]] йәшәй башлай, улар романлашҡан халыҡты өлөшләтә диңгеҙ буйы ҡалаларына, ә влахтарҙы тауҙарға ҡыҫырыҡлап сығаралар. [[IX быуат]]ҡа славян халҡы [[христианлыҡ]] динен ҡабул итә. IX быуаттан алыппо [[XII быуат]]ҡа тиклем Косово территорияһын яулау өсөн күрше дәүләттәр — [[Византия империяһы|Византия]], [[Беренсе Болгар батшалығы|Болгария]] һәм ике серб кенәзлеге Рашка һәм Дукля — араһында даими рәүештә көрәш бара. XII быуаттың аҙағында [[Стефане Неманя]] дәүерендә ҡапыл Рашҡа көсәйеп китә һәм шул сәбәпле, мәҫәлән, Косов һәм Метохия өлкәләре ҡушылдырыла һәм Балканда көслө серб дәүләте барлыҡҡа килә. XIII быуатта Рашка — [[Сербия короллеге|короллек]], ә төньяҡ Косоволағы [[Печ]] ҡалаһы Сербия митрополиты резиденцияһына әүерелә. Яйлап Косов Сербияның дини, сәйәси һәм мәҙәни үҙәге булып китә. Бында бик күп монастырҙар һәм сиркәүҙәр төҙөлә, ә [[Призрен]] һәм [[Приштина]] ҡалаларында серб королдәренең һарайҙары урынлашып, Косованың иҡтисади һәм мәҙәни үҫеше [[Стефан Душан]] хакимлығы осорона тура килә (1331—1355). 1336 йылда Печ митрополиты патриарх статусын ала. Әммә Стефандың вафатынан һуң дәүләт тарҡала. Косово территорияһында урындағы феодалдарҙың бер нисә тотороҡһоҙ дәүләт берекмәләре булдырыла. Бер үк ваҡытта Балканға [[Ғосман империяһы]]ның көслө экспансияһы башлана. 1389 йылда ''Косово поле алышында'' (1389) серб кенәзе [[Лазарь Хребелянович]]тың ғәскәрҙәре ҡыйратыла, ә ил төрөк солтаны сюзеренитетын таный. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, Косово поле алышы серб милли берҙәмлегенең һәм бойондороҡһоҙлоҡ өсөн көрәштең символына әүерелә.

Тулыһынса Косово территорияһын [[төрөктәр]] 1454 йылда яулап ала. Баҫып алыу, традицион ер мөнәсәбәттәре һәм сауҙа бәйләнештәре, яңы һалымдар индереү һәм крәҫтиәндәры крепостной итеү һөҙөмтәһендә Косово иҡтисады бөлгөнлөккә төшә, райондар бушап ҡала. Сербтар бөтәһе лә тиерлек Косованан ҡаса башлай. Урындағы аҡһөйәктәр, шул иҫәптән ислам динен ҡабул иткән славяндар ҙа, мосолмандар тарафынан ҡыҫырыҡлана, милли һәм дини иҙеү факторы барлыҡҡа килә. Серб халҡы тигеҙ урындарҙан тауҙарға һәм Ғосман империяһынан ситкә китә башлай. XV—XVII быуаттарҙа милли берҙәмлектең һәм серб мәҙәниәтенең төп үҙәге булып Печ патриархаты етәкселегендәге [[православие сиркәүе]] тора. XVII быуаттағы Австрия-Төркиә һуғыштары осоронда Косово территорияһын урындағы серб халҡы ярҙамында Австрия ғәскәрҙәре ҡотҡара. Әммә 1690 йылғы төрөк һөжүме һәҙәмтәһендә австриялылар Сербиянан ҡыуыла. Бойондороҡһоҙлоҡҡа өмөттәр юғалыу сәбәпле 1690 йылда ''сербтарҙың бөйөк күсенеүе'' башлана. Печ патриархы Арсений Чарноевичтың өндәүе буйынса Иҫке Сербияны (бында Косов поле территорияһы ла инә) 30 мең серб ғаиләһе ташлап сыға, улар [[Дунай]]ға, [[Австрия монархияһы]] территорияһына, күсенә һәм унда Хәрби сик булдыралар. Православие динендәге халыҡ XVIII быуатта ла, 1735—1737 йылдарҙағы һуғышта Австрияның еңелеүенән һуң, күсенеүен дауам итә.

== Статусы ==
[[Файл:Kosovo relations.svg|400px|мини|Косово бойондороҡһоҙлоғоның донъяла танылыуы:
{{легенда|#000000|Косово}}
{{легенда|#0080FF|Бойондороҡһоҙлоғон таныусы дәүләттәр}}
{{легенда|#88C4FF|Бойондороҡһоҙлоғон танырға йыйыныуҙарын иғлан итеүсе дәүләттәр}}
{{легенда|#CDCD9C|Нейтралитет иғлан итеүсе йәки  бойондороҡһоҙлоғон таныуҙы кисектереп тороусы дәүләттәр}}
{{легенда|#E5A238|Бер яҡлы бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итеү айҡанлы борсолоуын белдереүсе дәүләттәр}}
{{легенда|#FF8040|Танымауҙарын белдереүсе дәүләттәр}}
]]
[[Сербия]] конституцияһы буйынса, Косово Сербия составына Косово һәм Метохия автономиялы крайы булып инә, уның парламенты бүленеү өсөн тейешле вәкәләттәргә эйә түгел<ref>{{Cite web |url=http://www.pravda.rv.ua/analitica/Kosovo.html |title=Независимость Косово — начало конца мировой стабильности. История конфликта |accessdate=2008-08-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080408195013/http://pravda.rv.ua/analitica/Kosovo.html |archivedate=2008-04-08 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080408195013/http://pravda.rv.ua/analitica/Kosovo.html |date=2008-04-08 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.rustrana.ru/article.php?nid=4983 |title=Косовский узел Третьего Рима |accessdate=2007-05-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070518002017/http://www.rustrana.ru/article.php?nid=4983 |archivedate=2007-05-18 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518002017/http://www.rustrana.ru/article.php?nid=4983 |date=2007-05-18 }}</ref>.

2008 йылдың 18 февралендә [[Афғанстан]], [[Тайвань]] һәм бер нисә [[Европа]] илдәре Косовоның бойондороҡһоҙлоғон беренсе булып таный. Беренсе бындай ҡарарҙы [[Франция]] ҡабул итә, ә һуңынан уға [[Бөйөк Британия]] һәм [[Италия]] ҡушыла. Шул уҡ көндәрҙә Косово бойондороҡһоҙлоғон [[АҠШ]] таный. Шул уҡ ваҡытта [[Испания]], шулай уҡ [[Кипр Республикаһы|Кипр]], [[Греция]], [[Словакия]], [[Болгария]], [[Румыния]], [[Ҡытай]] һәм [[Рәсәй]] крайҙың бойондороҡһоҙлоғон таныуға ҡаршы сығыш яһайҙар<ref>[http://lenta.ru/news/2008/02/18/uk1/ Ведущие страны ЕС решили признать независимость Косово]</ref>. 2008 йылдың 19 февралендә [[Болгария]] үҙенең ҡарарын үҙгәртә, һәм киләсәктә Косово суверенитетын таныясаҡтарын иғлан итә<ref name="pr">[http://www.pravda.ru/news/world/14-01-2011/1063524-kosovo-0/ Африканская страна признала Косово]</ref>. 20 февралдә шулай уҡ [[Германия]] Косово суверенитетын таный.

Сербия һәм Косовоның айырылыуын танымаусы дәүләттәр фекеренсә, әлеге мәлдә Косовоның статусы — үҙенең бойондороҡһоҙлоғо тураһында бер яҡлы белдергән, ҡайһы бер илдәр тарафынан үҙ аллы дәүләт тип танылған һәм, Сербияның территориаль бөтөнлөгөн тергеҙеүгә һәм Косово һәм Метохия территорияһында конституцион ҡоролош урынлаштырыуға ҡаршылыҡ яһаусы НАТО ғәскәрҙәренең хәрби ярҙамын алған, Сербия автономиялы крайы.

Бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итеүгә яуап сараһы сифатында, Сербия парламенты Косово крайы парламентының 18 февралдәге ҡарарын юҡҡа сығарыу тураһында бер тауыштан ҡарар ҡабул итә<ref>[http://www.lenta.ru/news/2008/02/18/annul/ Парламент Сербии аннулировал декларацию о независимости Косово]</ref>. Шундай уҡ ҡарарҙы Сербия хөкүмәте ҡабул итә (17 февраль), декларация Сербия конституцияһын боҙоу тип баһалана. Косово Республикаһы «Сербия территорияһындағы ялған дәүләт» тип атала, ә республиканың лидерҙарына енәйәт эше ҡуҙғатыла. Сербия шулай уҡ АҠШ-тан, Германиянан һәм Бөйөк Британиянан илселәрен саҡыртып ҡайтара. 2008 йылдың 28 июнендә Сербская Скупщина Косова — албандар контролдә тотмаған крайҙың төньяҡ өлөшөндә урындағы парламент ойошторола. [[Сербия]] һәм [[Рәсәй]] яңы парламентты хуплай, ә [[АҠШ]], [[ЕС]] етәкселеге һәм үҙен үҙе иғлан итеүсе Косово Республикаһы уны законлы түгел тип иғлан итәләр.

2010 йылдың 22 июлендә [[БМО]] халыҡ-ара суды Косово бойондороҡһоҙлоғон иғлан итеү халыҡ-ара хоҡуҡ нормаларына ҡаршы килмәй тип таный<ref>{{cite web|date=2010-07-22|url=http://www.rian.ru/world/20100722/257402916.html|title=Международный суд ООН: провозглашение независимости Косово правомерно|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2010-08-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/618ZWoBmQ?url=http://ria.ru/world/20100722/257402916.html|archivedate=2011-08-22|deadlink=no}}</ref>. Көн аша — 23 июлдә — [[Украина]] хөкүмәте Косово бойондороҡһоҙлоғон танымауы тураһында рәсми белдереү яһай<ref>[http://www.vsesmi.ru/news/4322985/ Украина не признаёт независимость Косово] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181105012259/http://www.vsesmi.ru/news/4322985/ |date=2018-11-05 }}</ref>.
2011 йылдың 4 февралендә Косово бойондороҡһоҙлоғон таныусы илдәр һаны 75-кә етә<ref>[http://www.mfa-ks.net/?page=2,4,629 Republic of Kosovo Established Diplomatic Relations with Sultanate of Oman]{{нет в источнике}}</ref>, ә 2012 йылдың 24 декабрендә [[Пакистан]] тарафынан танылғандан һуң<ref>{{cite web
 |author        = 
 |authorlink    = 
 |datepublished = 
 |url           = http://www.mfa-ks.net/?page=1,4,1550
 |title         = Arrin nota verbale e njohjes së Kosovës nga Pakistani
 |publisher     = Ministria e Punëve të Jashtme
 |accessdate    = 2013-02-10
 |lang          = sq
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/6EKymEy8s?url=http://www.mfa-ks.net/?page=1,4,1550
 |archivedate   = 2013-02-10
 |deadlink      = no
}}</ref>был һан 98-гә етә, БМО ойошмаһы ағзалары һанының яртыһынан артып китә. 2014 йылдың 14 авгусында Косово бойондороҡһоҙлоғон таныусы илдәр-БМО ағзалары һаны 108 тәшкил итә<ref>[http://www.mfa-ks.net/?page=2,4,2415&offset=1 Solomon Islands recognise Kosovo`s Independence] {{нет в источнике}}</ref>. 2017 йылдың 27 февралендә Косово бойондороҡһоҙлоғон таныусы илдәр-БМО ағзалары 114-кә етә<ref>http://www.kryeministri-ks.net/?page=2,9,6604 {{нет в источнике}}</ref>.

== Сәйәси-административ ҡоролошо ==	

=== Административ-территориаль бүленеше ===
Косово Республикаһы 30 муниципалитеттан торған 7 округҡа бүленә. Эре ҡалалары — халҡы яҡынса 500 мең кеше булған Приштина<ref>{{Cite web |url=http://kk.rks-gov.net/prishtina/City-guide/History.aspx |title=Për Prishtinën |accessdate=2013-04-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130502133131/http://kk.rks-gov.net/prishtina/City-guide/History.aspx |archivedate=2013-05-02 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130502133131/http://kk.rks-gov.net/prishtina/City-guide/History.aspx |date=2013-05-02 }}</ref>һәм яҡынса 110 мең халҡы менән Призрен<ref>{{Cite web |url=http://kk.rks-gov.net/prizren/City-guide/Geography.aspx |title=Gjeografi |accessdate=2013-04-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170317231333/http://kk.rks-gov.net/prizren/City-guide/Geography.aspx |archivedate=2017-03-17 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170317231333/http://kk.rks-gov.net/prizren/City-guide/Geography.aspx |date=2017-03-17 }}</ref>. 
=== Сәйәси ҡоролошо ===
{{Кратное изображение
|зона            = right
|направление     = horizontal
|ширина2= 120 
|изобр1=Hashim_Thaçi_photo.jpg
|подпись1=[[Тачи, Хашим|Хашим Тачи]]<br><small>[[Список президентов Республики Косово|президент]]</small>
|ширина1= 152 
|изобр2=Ramush Haradinaj (-125880784).jpg
|подпись2=[[Харадинай, Рамуш|Рамуш Харадинай]]<br><small>[[Премьер-министр Косова|элекке премьер-министр]]</small>
}}
Косово Республикаһы күп партиялы парламент республикаһы тип иғлан ителә. Власть Конституцияға ярашлы эшләүсе закондар сығарыу, башҡарма һәм суд институттары аша тормошҡа ашырыла. Закон сығарыу функцияһы Ассамблея һәм министрҙар араһында уларҙың компетенцияһы сиктәрендә бүленгән. Хөкүмәт башҡарма власты тормошҡа ашыра. Ул башлығы сифатында премьер-министрҙан, премьер-министры урынбаҫарҙарынан һәм төрлө министрлыҡ етәкселәренән тора. Суд власын юғары суд һәм түбәнге судтар, Конституцион суд һәм уларҙан бойондороҡһоҙ прокуратура органдары тормошҡа ашыра. Шулай уҡ Конституция һәм закон менән билдәләнгән күп бойондороҡһоҙ институттар, шулай уҡ урындағы власть органдары бар<ref>[https://www.constituteproject.org/constitution/Kosovo_2016.pdf Kosovo’s Constitution of 2008 with Amendments through 2016]</ref>.

== Иҡтисады ==
{{main|Косово Республикаһы иҡтисады}}
[[Файл:Kosovo-lignite.jpg|мини|Косоволағы лигнит запастары ]]
[[Файл:Bill Clinton Boulevard.jpg|мини|Приштинда Билл Клинтон бульвары]]
1999 йылдан алып Косовола эске тулайым продукттың (ВВП) тотороҡло үҫеше күҙәтелә. 2008—2012 йылдарҙағы Донъя иҡтисади көрсөгө осоронда (2008 йылдан алып) Косово Европала йылына иҡтисадта уртаса 4,5 % тотороҡло үҫеш күрһәткән дүрт илдең береһе була<ref name="Overview">[http://www.worldbank.org/en/country/kosovo/overview Overview]</ref>.

Шул уҡ ваҡытта ВВП-ның 70 % хеҙмәтләндереү секторы тәшкил итә. [[Инфляция]] юғары түгел<ref>{{cite web|url=http://www.eciks.org/english/lajme.php?action=total_news&main_id=386|title=May finds Kosovo with 50% unemployed|publisher=eciks|date=2006-05-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/618Zc1RNz|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081216112026/http://www.eciks.org/english/lajme.php?action=total_news&main_id=386 |date=2008-12-16 }}</ref>. Эшһеҙлек кимәле бик юғары, рәсми мәғлүмәттәрҙә түбәнәйтелә — 39,7 % — 2005 йылда, 45,4 % — 2010 йылда, 30,0 % — 2013 йылда<ref>Арляпова Е. С. Косово — экономическая витрина постконфликтного урегулирования? // Научно-аналитический журнал Обозреватель — Observer. — 2014. — № 12 (299). — С. 107—108</ref>. Ошо уҡ ваҡытта йәштәрҙең өстән ике өлөшө эшһеҙ, сөнки "һоро"иҡтисад секторы бик ҙур. Әммә күбеһе сит илдәрҙә эшләй һәм өйҙә ҡалған ғаиләләренә аҡса ебәреп торалар. Европаның төрлө өлөштәрендә косоварҙың быуындары гастарбайтер сифатында эшләйҙәр. Бөгөн уларҙың пенсиялары һәм пособиелары Косовоға бик ныҡ ярҙам итәләр<ref name="economist"/>.

Край импортлаған тауарҙар өсөн бөтә сик буйҙарында, шул иҫәптән, Сербияла, 10 % пошлина түләйҙәр<ref>{{cite web|url=http://www.buyusa.gov/kosovo/en/doingbusinessinkosovo.html|title=Doing Business in Kosovo|publisher=U.S. Commercial Service|accessdate=???|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050408035816/http://www.buyusa.gov/kosovo/en/doingbusinessinkosovo.html|archivedate=2005-04-08}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090713042142/http://www.buyusa.gov/kosovo/en/doingbusinessinkosovo.html |date=2009-07-13 }}</ref>. Косовоның тышҡы бурысы 1,2 млрд доллар тәшкил итә — ВВП-нан 5 %. Ошо бурысты ҡаплап, Сербия 218 млн доллар түләй<ref>[http://pda.rian.ru/world/20080218/99499315.html Отделение Косово лишает Сербию имущества на 220 миллиардов долларов]{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.

Перспективалы тикшеренеүҙәр институты (Приштина) директоры Шпенда Ахмети баһаланыуынса, Косово импорты йылына яҡынса 1,3 млрд евро (1,9 млрд долл.) тәшкил итә, а экспорт — барыһы тик 90-130 млн евро. Көньяҡ Македония төп импорт һәм экспорт партнёры булып тора (яҡынса 220 һәм 9 млн евро), артабан — [[Сербия]] (111 һәм 5 млн), [[Германия]] һәм [[Турция]]<ref>[http://siteresources.worldbank.org/INTKOSOVO/147270-1121700806276/20953280/Kosovo_Economic_Briefing_april.pdf Kosovo Economic Briefing]{{ref-en}}</ref>.

Косово территорияһында эре файҙалы ҡаҙылмалар ятҡылыҡтары бар: ҡурғаш менән һөрмә иретмәһе, цинк, никель, кобальт, бокситтар һәм магнезит. ЗҺирәк минералдар запастары: [[индий]], [[кадмий]], [[германий]], [[таллий]] һәм [[цеолит]]. Лигнит ятҡылыҡтары 15 млрд тоннанан ашыу күләмдә баһалана, Косово уларҙы 150—200 йыл дауамында уларҙы файҙалана аласаҡ<ref>[http://www.utro.ru/articles/2007/04/25/643929.shtml Косово получит статус «кладовки»]</ref>.

Бынан тыш, Косовола заманса фабрикалар бар: ''Flor-En'' ит етештереү заводы Суха Река районында; ''Solid'' аяҡ кейеме фабрикаһы, унда аяҡ кейеме экспортҡа һәм эске баҙар өсөн етештерелә<ref name="economist">[http://www.economist.com/node/10727947 Kosovo — The world’s newest state | Europe | The Economist<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.

2007 йылда Косово өсөн БМО бюджеты 150 млн евро тәшкил итә. Тағы ла 370 млн Косово иҡтисады сит илдәрҙә йәшәгән албандарҙан ала. Әлеге ярҙам Косово финанстарының төп сығанағы булып тора<ref>[http://top.rbc.ru/society/19/02/2008/142776.shtml Косово предстоит долгая и изнурительная борьба с нищетой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080226090441/http://top.rbc.ru/society/19/02/2008/142776.shtml |date=2008-02-26 }} [[РосБизнесКонсалтинг|РБК]], 19 февраля 2008</ref>.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Косовоның именлек көстәре]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [https://ria.ru/20190612/1555361933.html?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com%2F%3Ffrom%3Dspecial «Наконец я щелкнул НАТО по носу». Сетевое издание «РИА Новости», 2019, 12 июнь]{{ref-ru}}
{{Библиоинформация}}

{{countries-stub}}
{{Европа илдәре}}

[[Категория:Косово]]