Монисто
.jpg)
.jpg)
Монисто — ынйы, тәңкә, айыл, сәйлән, муйынсаҡ, төрлө төҫтәге таштар, мәрйендәр менән биҙәлгән һәм ҡатын-ҡыҙҙарҙың социаль статусын күрһәткән[1] традицион биҙәүес. Алтын[2], көмөш, аҫыл таштарҙан яһалған монисто, тейелгеһеҙ запас тип аталған башҡа ҡиммәтле әйберҙәр кеүек үк, хужаһының «һәр осраҡҡа» эшләнгән.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иң боронғо муйын биҙәүесе муйынсаҡ рәүешендә тәреле һәм тәңкәле сылбырҙан йәки бауҙан тора. Йылъяҙмаларҙа һәм боронғо грамоталарҙа монисто ғәҙәттә ҡатын-ҡыҙҙар исемдәре менән телгә алына. Батша һәм империя осоронда Рәсәйҙә ҡунаҡта Булған Көнбайыш Европа сәйәхәтселәре үҙҙәренең хәтирәләрендә «славян ҡатын-ҡыҙҙары аҡсаны бөтә йортҡа ҡарағанда муйынында күберәк йөрөтә» тип яҙа.
Төрлө формала була. Һүҙ боронғо һинд-европа тамыры "*monī- " һүҙенән килеп сыҡҡан, ул муйын тигәнде аңлата (шул уҡ тамырҙан боронғо һинд һүҙе "mаnуā" елкә һәм инглизсә «mane — » «ял» («грива») килеп сыҡҡан)[3].
Тәңкәләрҙән яһалған муйынсаҡтарҙы борон ювелирҙар түгел, ә тимерселәр эшләгән. Тимер изделиелар бик юғары баһаланған һәм киң популярлыҡ яулаған.
Һәр тимерлек индивидуаль булған һәм бер төр изделиеларға махсуслашҡан. Бында барыһы ла оҫтаның ижади һәләтенә һәм урындағы халыҡтың ихтыяжына бәйле була. Шуға күрә төрлө урындарҙа эшләнгән биҙәүестәр айырылып торған һәм үҙенсәлекле һыҙаттарға эйә булған. Бер генә уртаҡлыҡ бар: биҙәүестәрҙә металл өҫтөнлөк итә башлай. Ә ата-бабалар ырымға ышанған кешеләр булғанлыҡтан һәм үҙҙәрен һәр төрлө яуызлыҡтан һаҡлаған, биҙәүестәр ҙә яуыз көстәрҙән һаҡланыу өсөн хеҙмәт итергә тейеш булған[4].
Монистоларҙа күп күләмдә тәңкә сулпылар өҫтөнлөк итә. Кулондар һәр бер хәрәкәттә һәм бер-береһенә ҡағылып, шалтыраған. Тауыш, йәки шалтырау яман көстәрҙе ҡурҡытыуы мөмкин тип ҡабул ителгән был боронғо мәжүси хөрәфәткә ышаныу һуңғараҡ христиандар йолаһына әүерелә, унда ҡыңғырау яңғырашы йәнде дауалай һәм бөтә организмға ыңғай йоғонто яһай, тип һаналған[5].
XVI быуатта Рәсәйҙә монисто һәм муйынсаҡ ябай сигеү биҙәүестәренә күсә. Башлыса донъяның төрлө халыҡтары ҡатын-ҡыҙҙары[6] кейемдәге муйынсаҡ рәүешендә, уны биҙәү өсөн яҫы металл фурнитура булараҡ ҡулланыла.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Монисто — украшение древних женщин. Дата обращения: 21 февраль 2024. Архивировано 8 февраль 2024 года.
- ↑ Иван Забелин Домашний быт русских цариц в XVI и XVII столетиях. Том 2. Стр. 500—503.
- ↑ Этимология слова монисто. ΛΓΩ. Дата обращения: 15 октябрь 2020. Архивировано 20 ғинуар 2021 года.
- ↑ Монисто как символ, украшение и семейная реликвия
- ↑ Что такое монисто: как выглядит и что значит
- ↑ Л. В. Орленко, Терминологический словарь одежды. 1996.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Д. Н. Ушаков, Толковый словарь Ушакова. 1935—1940.
- Словарь древнерусского языка (XI—XIV веков) / АН СССР. Институт русского языка. — М.: Русский язык. Главный редактор Р. И. Аванесов. 1988.
- Л. В. Орленко, Терминологический словарь одежды. 1996.
- Иван Забелин Домашний быт русских цариц в XVI и XVII столетиях., Том 2. Стр. 500—503.