Морони битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{не путать|Морони Джованни Баттиста||итальян рәссамы|с=1}}
{{НП
 |статус                  = Баш ҡала
 |русское название        = Морони
 |оригинальное название   = {{lang-ar|موروني}}<br>{{lang-fr|Moroni}}
 |изображение             = Moroni-Harbour.jpg
 |страна                  = Комор
 |герб                    = 
 |флаг                    = 
 |ширина герба            = 
 |ширина флага            = 
 |lat_dir                 = S|lat_deg = 11|lat_min = 42|lat_sec = 13
 |lon_dir                 = E|lon_deg = 43|lon_min = 15|lon_sec = 13
 |CoordScale              = 
 |вид региона             = Автономиялы регион
 |регион                  = Нгазиджа
 |регион в таблице        = Нгазиджа
 |вид района              = 
 |район                   = 
 |район в таблице         = 
 |внутреннее деление      = кварталдар
 |вид главы               = 
 |глава                   = 
 |дата основания          = 
 |первое упоминание       = 
 |прежние имена           = Гранд-Комор
 |статус с                = 
 |площадь                 = 300
 |вид высоты              = 
 |высота центра НП        = 
 |климат                  = экваториаль
 |официальный язык        = 
 |официальный язык-ref    = 
  |население              = 111 329
  |год переписи           = 2016
  |плотность              = 
  |агломерация            = 
  |национальный состав    = коморҙар (анталоатра)
  |конфессиональный состав= [[Ислам|мосолмандар]]
  |этнохороним            = 
 |часовой пояс            = +3
 |DST                     = 
 |телефонный код          = +73 
 |почтовый индекс         = 
 |почтовые индексы        = 
 |автомобильный код       = 
 |вид идентификатора      = 
 |цифровой идентификатор  = 
 |сайт                    = 
 |язык сайта              = 
}}
'''Моро́ни'''<ref>{{Книга:СГНЗС|238|Моро́ни}}</ref> ({{lang-fr|Moroni}}, {{lang-ar|موروني}}) — [[Һинд океаны]]нда урынлашҡан суверенлы утрау дәүләте — [[Комор Утрауҙары Союзы]]ның баш ҡалаһы һәм иң ҙур ҡалаһы. Морони — республиканың төп утрауҙарынан иң ҙуры —— ярым бойондороҡһоҙ Нагазиджа (Гранд-Комор) утрауының административ үҙәге. 2003 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, ҡала халҡының иҫәбе — 41 557 кеше<ref>[http://www.geohive.com/cntry/comoros.aspx GeoHive — Comoros population statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110610165225/http://www.geohive.com/cntry/comoros.aspx |date=2011-06-10 }}{{ref-en}} {{v|15|05|2013}}</ref>.

== Этимологияһы ==
Комор теленән тәржемә иткәндә «Морони» тигән һүҙ «уттың йөрәгендә» тигәнде аңлатала. Бәлки, был ҡаланың Картала янар вулкандың итәгендә урынлашыуына бәйле<ref>{{cite web|url=http://www.lonelyplanet.com/comoros/grande-comore/moroni|title=Moroni Travel Information and Travel Guide|publisher=Lonelyplanet.com|accessdate=2013-05-15|lang=en|deadlink=no|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gl80ocLF?url=http://www.lonelyplanet.com/comoros/grande-comore/moroni|archivedate=2013-05-20}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130709035845/http://www.lonelyplanet.com/comoros/grande-comore/moroni |date=2013-07-09 }}</ref>. Башҡа версия буйынса, топоним [[малагаси теле]]ндәге ''moron'' (тәржемәһе — «яр») һүҙенән барлыҡҡа килгән{{sfn|Поспелов|2002|с=275}}.

== Тарихы ==
X быуатта [[ғәрәптәр]] солтанлыҡтың баш ҡалаһы булараҡ нигеҙ һала. Уның аша [[Занзибар]]ға (хәҙерге [[Танзания]]) диңгеҙ юлы үтә. Оҙаҡ йылдар Комор утрауҙарының административ үҙәге Майоттала урынлашҡан Дзаудзи була, әммә 1958 йылда Морони бойондороҡһоҙлоҡ алған дәүләттең баш ҡалаһына әйләнә<ref name="Britannica">'''«Moroni.»''' Encyclopædia Britannica. <u>Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite.</u> Chicago: Encyclopædia Britannica, 2012.</ref>.

== Географияһы ==
Ҡала Нгазиджа (элек Гранд-Комор булараҡ та билдәле булған) утрауының көнбайыш ярында, 2361 метр бейеклектәге Картала янар вулканы итәгендә урынлашҡан. Вулкандың һуңғы урғылыуҙары 2005 һәм 2006 йылдарҙа булған. Морони вулкандың кратерынан 10 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

== Иҡтисады ==
[[Файл:Moroni Capital of the Comores Photo by Sascha Grabow.jpg|thumb|right|250px|Морони портына һәм үҙәк мәсетенә күренеш.]]
Морони порты тәбиғи бухтала урынлашҡан бәләкәй причалдан тора. Порт аша ваниль, какао һәм кофе экспортҡа оҙатыла. Порт базаһында импорт тауарҙар һәм экспорт өсөн тәғәйенләнгән тауарҙар, шулай уҡ нефть продукттары һаҡланған склад бар. Морони сәнәғәте алкоголһеҙ эсемлектәр етештереү, эфир майҙарын, металды, урман материалдарын эшкәртеү һәм таҙартыу, вулкан туфын эшкәртеү (цемент алыу маҡсатында) өлкәһендә махсуслаша. Морони яр буйындағы ҡалалар, төньяҡта Хахайя һәм көньяҡта Митсуджде менән автомобиль юлдары аша бәйләнгән<ref name="Britannica"/>.

== Транспорты ==
Морониҙан 15 саҡрым алыҫлыҡта Хахайя ауылында принц Сәйет исемендәге халыҡ-ара аэропорт урынлашҡан. Ҡаланың диңгеҙ порты аша материк ([[Африка]]) һәм Комор архипелагының башҡа утрауҙарына, шулай уҡ [[Мадагаскар]]ға һәм [[Һинд океаны]]ның башҡа утрауҙарына даими йөк ташыу башҡарыла.

== Архитектураһы ==
Морони ҡалаһында заманса стилдә төҙөлгән бер нисә административ бина урынлашыуына ҡарамаҫтан, биналарҙың күбеһе ғәрәп стилендә төҙөлгән. Бында байтаҡ [[мәсет]]тәр, шул иҫәптән Чиунда мәсете урынлашҡан<ref name="Britannica"/>.

== Туризм ==
Туристик инфраструктура насар үҫешкән. Ҡала аэропортынан [[Европа]]ға тура осоштар яһалмай. Морониҙың ҡаялы яры вулкан тоҡомдарынан тора, пляждар юҡ (ләкин Морониҙан төньяҡтараҡ урынлашҡан Итсандра ҡалаһы территорияһында ҙур булмаған пляж урынлашҡан).

Иҫке йома мәсете ({{lang-fr|L'ancienne Mosquée du Vendredi}}) ҡаланың төп туристик иҫтәлекле урыны булып тора. Баш ҡаланың тарихи үҙәгендә бик күп тар аллеялар урынлашҡан, унда бер нисә туристик иҫтәлекле урын бар, уларҙың барлыҡҡа килеү ваҡытын [[Занзибар]]ҙың Таш ҡалаһы менән сағыштырырға мөмкин.
 
<gallery heights=130px widths=130px>
Moroni, Comoros.jpg|Пляж
Moroni Mosque Photo by Sascha Grabow.jpg|Морони үҙәгендә мәсет.
</gallery>

== Климаты ==
Ҡала экваториаль климат зонаһында урынлашҡан. Бында йыл дауамында яуым-төшөм күп күҙәтелә — яуым-төшөмдөң иң аҙы октябрҙә яуа (100 миллиметрҙан кәмерәк).

Экваториаль климат зонаһында урынлашҡан башҡа ҡалалар кеүек үк, Морониға сағыштырмаса тотороҡло уртаса йыллыҡ температура хас. Эҫе һауа торошо йыш ҡына көслө ямғырҙар менән оҙатыла.

{{Климат местности
 | Ширина    = 
 | Положение = 
 | Место_род = Морони
 | Источник  = {{cite web|url=http://worldweather.wmo.int/058/c00311.htm|title=World Weather Information Service — Moroni|publisher=Worldweather.wmo.int|accessdate=2013-05-17|lang=en|deadlink=no|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gl829imn?url=http://worldweather.wmo.int/058/c00311.htm|archivedate=2013-05-20}}<br>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/weather/921772|title=BBC Weather — Moroni|publisher=Bbc.co.uk|accessdate=2013-05-17|lang=en|deadlink=no|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gl837Hug?url=http://www.bbc.co.uk/weather/921772|archivedate=2013-05-20}}

 | Янв_ср =             | Янв_ср_осад = 364
 | Фев_ср =             | Фев_ср_осад = 293
 | Мар_ср =             | Мар_ср_осад = 279
 | Апр_ср =             | Апр_ср_осад = 316
 | Май_ср =             | Май_ср_осад = 256
 | Июн_ср =             | Июн_ср_осад = 266
 | Июл_ср =             | Июл_ср_осад = 244
 | Авг_ср =             | Авг_ср_осад = 150
 | Сен_ср =             | Сен_ср_осад = 108
 | Окт_ср =             | Окт_ср_осад = 97
 | Ноя_ср =             | Ноя_ср_осад = 108
 | Дек_ср =             | Дек_ср_осад = 219
 | Год_ср =             | Год_ср_осад = 2700

 | Янв_ср_мин = 23.4        | Янв_ср_макс = 30.4
 | Фев_ср_мин = 23.3        | Фев_ср_макс = 30.4
 | Мар_ср_мин = 23        | Мар_ср_макс = 30.8
 | Апр_ср_мин = 22.6        | Апр_ср_макс = 30.4
 | Май_ср_мин = 21.2        | Май_ср_макс = 29.5
 | Июн_ср_мин = 19.6        | Июн_ср_макс = 28.4
 | Июл_ср_мин = 18.8        | Июл_ср_макс = 27.7
 | Авг_ср_мин = 18.4        | Авг_ср_макс = 27.7
 | Сен_ср_мин = 19        | Сен_ср_макс = 28.1
 | Окт_ср_мин = 20.3        | Окт_ср_макс = 29.1
 | Ноя_ср_мин = 21.6        | Ноя_ср_макс = 30.3
 | Дек_ср_мин = 22.6        | Дек_ср_макс = 30.8
 | Год_ср_мин = 21.2        | Год_ср_макс = 29.5

 | Янв_а_мин = 20         | Янв_а_макс = 34
 | Фев_а_мин = 20         | Фев_а_макс = 34
 | Мар_а_мин = 20         | Мар_а_макс = 35
 | Апр_а_мин = 20         | Апр_а_макс = 34
 | Май_а_мин = 17         | Май_а_макс = 33
 | Июн_а_мин = 14         | Июн_а_макс = 32
 | Июл_а_мин = 14         | Июл_а_макс = 31
 | Авг_а_мин = 14         | Авг_а_макс = 31
 | Сен_а_мин = 16         | Сен_а_макс = 31
 | Окт_а_мин = 16         | Окт_а_макс = 33
 | Ноя_а_мин = 18         | Ноя_а_макс = 34
 | Дек_а_мин = 19         | Дек_а_макс = 36
 | Год_а_мин = 14         | Год_а_макс = 36

 | Янв_вода = 
 | Фев_вода = 
 | Мар_вода = 
 | Апр_вода = 
 | Май_вода = 
 | Июн_вода = 
 | Июл_вода = 
 | Авг_вода = 
 | Сен_вода = 
 | Окт_вода = 
 | Ноя_вода = 
 | Дек_вода = 
 | Год_вода = 
}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор=Поспелов Е. М.|заглавие=Географические названия мира. Топонимический словарь|издание=2-е изд., стереотип|ответственный=отв. ред. Р. А. Агеева |ссылка= |место=М.|издательство=Русские словари, Астрель, АСТ|год=2002|том= |страниц=512|страницы=|isbn=5-17-001389-2 |тираж=3000 |ref=Поспелов}}
{{Внешние ссылки}}
{{Столицы Африки}}

[[Категория:Комор ҡалалары]]