Мөхәммәт (Пәйғәмбәр) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{БМ|Мөхәммәт (мәғәнәләр)}}
{{Ук}}
{{Ислам}}
[[Файл:Muhammad Seal.svg|мини|слева|Мөхәммәт ﷺ мөһөрө]]
'''Мөхәммәт''', бине Ғәбдуллаһ бине Ғәбд-әл-Моталлиб бине әл-Хашими ({{lang-ar|محمد}} {{IPA|[mʊħɑmmæd]}}, <sup>{{audio|Ar-muhammad.ogg|әйтелешен тыңларға}}</sup>, ({{lang-ar|محمد}}‎‎), (570 йылдар тирәһендә<ref>Точная дата рождения достоверно неизвестна, преимущественно указывают 570 и 571 гг. См. [http://www.dslib.net/religio-vedenie/muhammad-osnovatel-novoj-konfessionalnoj-obwnosti-arabov.html Ризванов М. Р. Мухаммад — основатель новой конфессиональной общности арабов : Дис. … канд. филос. наук : Махачкала, 2005] ([http://dlib.rsl.ru/loader/view/01002932920?get=pdf афтореферат]).</ref>,  {{МестоРождения|Мәккә}} — {{comment|{{ДС|8|6|632}}|12 раби әл-әүүәл}}, [[Мәҙинә]]) — [[Пәйғәмбәрҙәр|Пәйғәмбәр]], мәшһүр дин эшмәкәре, бер [[Аллаһ|Аллаһҡа]] табыныу дине — [[Ислам]] динен иңдереүсе, Аллаһ ебәргән изге китап — [[Ҡөрьән]]де кешеләргә еткереүсе, дәүләт һәм сәйәсәт эшмәкәре, Ғәрәп ярымутрауында көслө [[Мосолмандар|мосолман]] дәүләтен төҙөгән шәхес.
[[File:Al-Haram mosque - Flickr - Al Jazeera English.jpg|thumb|слева|Мәккә. [[Әл-Хәрәм мәсете]]]]

==  Мөхәммәт Пәйғәмбәр — Рәсүл  ==
Бер мәл Мөхәммәт ﷺ Мәккә ҡалаһы эргәһендәге Һира тауы мәмерйәһендә ултырғанда, уның алдында [[Ябраил]] (ғәрәпсә — Джибриль) фәрештә пәйҙә була һәм Мөхәмәтте ныҡ итеп ҡыҫып: «Уҡы!» — ти. Мөхәммәт ﷺ: «Мин бит уҡый белмәйем» — тип яуап ҡайтара. Ул ысынлап та уҡый ҙа, яҙа ла белмәгән була. Ябраил фәрештә тағы ла берҙе: «Уҡы!» — ти. Мөхәммәт ﷺ иһә тағы ла шундай уҡ яуап ҡайтара. Ябраил фәрештә  уны йәнә ныҡ итеп ҡыҫа һәм уға шундай һүҙҙәр еткерә: «Һине барлыҡҡа килтергән Раббың исеменә уҡы! Ул кешене уҡмашҡан ҡандан яралтты. Уҡы! Һинең Раббың — Иң йомарт, Ул ҡәләм менән кешегә ул белмәгән нәмәләрҙе өйрәтте…» (Ҡөрьән, [[Әл-Ғәләҡ сүрәһе|әл-Ғәләҡ]] («Уҡмашҡан ҡан») сүрәһе, 96:1-5). Бөйөк Ҡөрьән Кәримдең кешелеккә төшөрөлгән иң беренсе аяттары ошо. 

Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ кешеләргә үҙенең яңы дин килтермәүен, ә Ибраһим пәйғәмбәр динен тергеҙергә ебәрелеүен әйтә<ref>Кем ул Мөхәммәт?[http://mylektsii.ru/6-140600.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180111094034/http://mylektsii.ru/6-140600.html|date=2018-01-11}}.</ref> 
{{Коран/Цитата
|Эй һеҙ, китап әһелдәре! Ни өсөн Ибраһим тураһында һүҙ көрәштерәһегеҙ? Тәүрат менән Инжил унан һуң ғына иңдерелде бит. Әллә һеҙ аңламайһығыҙмы?

Бына һеҙ белгән нәмәгеҙ тураһында һүҙ көрәштерәһегеҙ: ни өсөн һуң белемегеҙ булмаған нәмәләр тураһында ла һүҙ көрәштерәһегеҙ? Ысынлап та, һеҙ белмәйһегеҙ, ә Аллаһ белә!

Ибраһим йәһүди ҙә, насрани ҙа түгел, ләкин инанған [мосолман] хәниф ине һәм мөшриктәрҙән түгел ине.|3|65| 67
|тәржемә=башҡортса|оригинал=يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْرَاهِيمَ وَمَا أُنزِلَتِ التَّوْرَاةُ وَالْإِنجِيلُ إِلَّا مِن بَعْدِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ۝ هَا أَنتُمْ هَؤُلَاءِ حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ۝ مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا وَلَكِن كَانَ حَنِيفًا مُّسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}

== Исеме ==

[[Файл:Muhammad-mit-ligatur-und-ohne.png|мини|Каллиграфик һәм ябай яҙыуҙа Мөхәммәт исеме]]
Мөхәммәт ﷺ исеме «Маҡтауға лайыҡ» тигән мәғәнәне аңлата. Башҡа исемдәре лә бар: Әхмәт, Мәхмүт, Мостафа. [[Аллаһ]] [[Ҡөрьән]]дә уға исеме менән дүрт тапҡыр өндәшә<ref>Jean-Louis Déclais, ''Names of the Prophet'', [[Энциклопедия Корана]]</ref>, шулай уҡ уны [[Нәби]], [[Рәсүл]], Ғәбд, Бәшир, Нәдхир, Мудхәккир, Шәһит, Дәғый кеүек исемдәр менән атай. [[Мосолмандар]] Мөхәммәт Пәйғәмбәр исемен әйткәндән йәки яҙғандан Һуң, уға салауат (''«[[Салауат (Ислам)|Саллә-ллаһү ғәләйһи үә сәлләм]]»'' ({{lang-ar|صلى الله عليه وسلم}}, ﷺ) тип) әйтәләр<ref>{{книга|автор=Сафи ар-Рахман аль-Мубарак Фури|заглавие=Жизнь пророка Мухаммеда|страницы=236}}</ref>.

== Биографияһы ==
Тыуған йылы һәм урыны — 570 йыл тирәһендә хәҙерге Сәғүд Ғәрәбстаны [[Мәккә]] ҡалаһы.

Үлгән йылы һәм урыны — 8 июнь 632 йыл, хәҙерге [[Сәғүд Ғәрәбстаны]] [[Мәҙинә]] ҡалаһы. Пәйғәмбәр Мәҙинә ҡалаһы  мәсетендә ерләнгән.

=== Ҡыҫҡаса хронология ===

* '''571 йылдың''' апреле — Мөхәммәт  ﷺ Мәккә ҡалаһында донъяға килә.
* '''595 йыл''' — Хәҙисәгә өйләнә.
* '''613 йыл''' — Мөхәммәт ﷺ халыҡ араһында дәғүәт башлай.
* '''615 йыл''' — Мөхәммәт ﷺ тарафдарҙарының мәжүсиҙәрҙең эҙәрлекләүҙәренән Эфиопия (Хәбәшстан) ға ҡасыуы (үҙе Әбү Талип ҡурсыуында ҡала).
* '''619 йыл''' — Хәҙисә һәм Әбү Талип вафат була.
* '''622 йыл''' — [[Һижрәт]], [[Мәҙинә]]гә күсенеү.
* '''623 йыл''' — [[Мосолмандар]] Мәккә каруандарына һөжүм итә башлайҙар.
* '''624 йыл''' — Мосолмандар Бәҙр янындағы мәккәлеләр ғәскәрен ҡыйрата.
* '''625 йыл''' — Үхүд һуғышы. Мосолмандар еңелеүгә осрай.
* '''626 йыл''' — [[Мәккә]]леләрҙең һөжүме уңышһыҙ тамамлана.
* '''628 йыл''' — Тыныслыҡ килешеүе төҙөлә.
* '''629 йыл''' — Мөхәммәт ﷺ менән мосолмандар тыныс хаж ҡылалар.
* '''630 йыл''' — Мәҙинә Мөхәммәт ﷺ яғына күсә, Ҡәғбәлә булған һындар (поттар) емерелә.
* '''632 йыл''' — Мәккәгә Мөхәммәттең  ﷺ һуңғы хаж ҡылыуы, 8 июнь — Мөхәммәт ҙең вафат булыуы.

== Исламда Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ тотҡан урын ==

[[Ислам]] дине Мөхәммәт ﷺ башҡа 124 (йәки 224) Пәйғәмбәр булыуын таный<ref>Ахмад ибн Ханбал, Муснад, 5, 266</ref>, мәгәр Мөхәммәт барса пәйғәмбәрҙәрҙең тажы — [[нәби]] һәм [[рәсүл]] тип таныла.

Ул башҡаларҙан айырмалы рауешта (шул иҫәптән [[Иисус Христос|Ғайса Пәйғәмбәр]]ҙән дә), айырым ҡалаға, ауылға йәки халыҡҡа тип түгел, ә ер йөҙөндәге һәммә халыҡтар өсөн һәм заман ахырынаса ебәрелгән. Уның [[шәриғәт]]е [[Ҡиәмәт көнө]]нәсә көсөндә ҡаласаҡ. Бүтән рәсүлдәрҙең шәриғәттәре ваҡытлыса бирелгән һәм Мөхәммәт ﷺ килеү менән көсөнән сығарылған. Шулай итеп, мосолмандар Изге Китаптарҙы — ([[Тора |Тәурат]]), Зәбур (Псалтырь), Инжил (Евангелие) — таныһа ла, уларҙы ғәмәлдә тип һанамай, бынан тыш, улар кешеләр тарафынан боҙолған тип белдерә (тәхриф).

Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙәр ﷺ араһында иң юғары урында тора. Ислам буйынса [[иман]]лы булыу, йәғни Мөхәммәт ﷺ вәкәләтен таныу һәммә кешелеккә, шул иҫәптән [[Христианлыҡ|нәсраниҙарға]], [[йәһүдтәр |йәһүдиҙәргә]] мотлаҡ тип белдерелә, һуңғылары уның шәриғәтен ҡабул итергә тейеш тип һанала.

[[Рамаҙан әл-Буты]] Мөхәммәт ﷺ [[Ислам]]да тотҡан урыны һәм уның [[шәриғәт]]е тураһында ошолай яҙа: «Монотеистик (бер Илаһлы) диндәрҙә, боҙолмаған килеш булһа, бер айырма ла юҡ, сөнки улар барыһы ла бер Аллаһ сылбыры өлөштәре, Мөхәммәт рисаләте кешелектең барса дини үҫешенең иң юғары бейеклеге булып тора. Әммә пәйғәмбәрҙәрҙең шәриғәттәрендә генә айырма бар»<ref>Аль-Буты Р. Фикх ас-сира ан-набавия [Понимание жизнеописания Пророка]. Каир: ас-Салям, 1999, с. 34.</ref>.

Мөхәммәт ﷺ [[Ҡорайыштар|ҡорайыш]] ҡәбиләһенән булған.  

Пәйғәмбәрлек вазифаһы уға һәм ғаиләһенә бик ҙур ауырлыҡтар алып килә. [[Рәсүл]]де ﷺ кәмһетәләр, ҡыйырһыталар, хыялланған, сихырсы тип ғәйбәт тараталар. [[Ҡәғбә|Ҡәғбәтуллаһ]] алдында намаҙ уҡығанда насар һүҙҙәр менән һүгәләр, балбалдарына бағышлап салынған малдың тиҙәкле эсәктәрен өҫтөнә ташлайҙар, таш бәрәләр. Хатта бер саҡ тешен һындыра һуғалар, бер нисә тапҡыр үлтерергә лә маташалар. Тиҙҙән Мәккә ырыуҙары һүҙ беркетеп, Уның туғандары, диндәштәре менән араны өҙә һәм алыш-биреште туҡтата. Тәүге мосолмандарҙы үлтерә лә башлайҙар. 
 
Мәккә [[Ширк|мөшриктәре]] һыйҙырмауы арҡаһында 622 йылда ул [[Мәккә]]нән [[Мәҙинә]]гә (элек Йәсриб) [[Һижрәт]] ҡыла (күсенә). Мосолман календары ошо йылдан иҫәп башлай. Үҙенең арҡалаштары менән ул Мәккәне яулап ала. Мөхәммәт вафат булған мәлгә тотош [[Ғәрәп ярымутрауы]] Ислам ҡабул иткән була. Уның вариҫтары — [[хәлифә]]ләр Азия һәм Африкала, өлөшләтә Европала Ислам динен тарата. Улар ғәрәп теле һәм мәҙәниәте йоғонтоһона эләгә.

Мөхәммәт ﷺ — Пәйғәмбәрҙе Пәйғәмбәрҙәр мөһөрө, Пәйғәмбәрҙәр хужаһы һәм Ахырызаман Пәйғәмбәре тип тә атайҙар. Мосолмандар иман килтергәндә [[Шәһәҙәт]] әйтә, уны Аллаһ Рәсүле тип таный.

== Ғаиләһе ==
=== Нәҫеле ===
Мөхәммәттең шәжәрәһе егерме беренсе быуында Ғәднәнгә - [[Ибраһим - Ислам пәйғәмбәре |Ибраһим пәйғәмбәр]] улы Исмәғилдең улына барып тоташа.Шуға күрә төньяҡ ғәрәптәрҙе исмәғилиҙәр йәки ғәднәниҙәр тип атап йөрөтәләр. Көньяҡ ғәрәптәр — ҡәхтәниҙәр. Мөхәммәттең ﷺ шәжәрәһе бик аныҡ билдәләнгән: Мөхәммәт — [[Ғабдулла ибн Ғәбд әл-Моталлип|Ғабдуллаһ]] — [[Ғәбд әл-Моталлип|Ғәбдүл-Моталлиб]] (Шәйбә) — [[Хашим ибн Ғәбд Манаф|Хашим]] — Ғабдулманнаф — Күсәй — Киләб — Мурра — Ҡәғәб — Лүәй — Ғәлиб — Фихр — Мәлик — Нәдер — Кинәнә — Хүзәймә — Мудрикә — Илйас — Мүдар — Низар — Мәғәд — Ғәднән. 

Шәжәрәнән күренеүенсә, Мөхәммәт Пәйғәмбәр ҡорайыштарҙың [[Бәнү Хашим]] ырыуынан, был ырыу әднәниҙәргә, [[Ибраһим (Ислам пәйғәмбәре)|Ибраһим пәйғәмбәр]] улы [[Исмәғил пәйғәмбәр]]гә туранан-тура барып тоташа.<ref>Родословная Пророка [http://www.posledniyprorok.info/2-rodoslovnaya-proroka] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180518212750/http://posledniyprorok.info/2-rodoslovnaya-proroka|date=2018-05-18}}</ref>

== Ата-әсәһе == 
{{main|Әминә бинт Үәһәб|Ғабдулла ибн Ғәбд әл-Моталлип}}
Мөхәммәттең атаһы Ғабдуллаһ Ғәбд-әл-Моталлиб улы, йәштән уҡ ҡалала абруй ҡаҙанған шәхес булған. Уны ун һигеҙ йәшендә Мөхәммәттең буласаҡ әсәһе. [[Әминә - Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең әсәһе|Үәһәб ҡыҙы Әминәгә]] өйләндергәндәр. Ул Мәҙинәнән булған. 
 
=== Ҡатындары ===
*{{main|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең ҡатындары}}
'''Мөхәммәттең хәләл ефеттәре''' йәки '''өммел мөьминин (мөьминдәрҙең инәләре)''' ({{lang-ar|أمهات المؤمنين}}) — [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] Пәйғәмбәргә ﷺ хәләл ефет булған ҡатындар. Тарихсы [[Әл-Мәсуди]] «Муружуҙ-ҙәһәб»<ref>«Муруджуз-захаб» т.2, стр. 282—283</ref> тигән китабында Пәйғәмбәребеҙҙең ﷺ 15 ҡатыны булған, тип яҙа. «Сирейи-Ибн Һишам» китабында 11 ҡатын телгә алына<ref>[http://rasim.my1.ru/load/4-1-0-7 Жёны Пророка] — Жизнь пророка Мухаммада</ref>, шулай уҡ копт Мәрйәм һәм Өммө-Шәрик Ғазийә исемдәре бар<ref>«Тарихи-Йакуби», в переводе на перс. яз., т. 1, стр. 452—455</ref>. Йософ Кардауи туғыҙ ҡатын тип яҙған, әгәр [[Хәҙисә бинт Хүвәйлид|Хәдиджә]] әйтелмәгән; [[Ибн Һишам]] әйтеүенсә, былар Пәйғәмбәребеҙҙән ﷺ һуң вафат булған. Уотт Монтгомери, күп ҡәбиләләр Мөхәммәт Пәйғәмбәргә туған булып күренергә тырышып, Уның ҡатындары һанын бик арттырып әйтелгән булыуы ла мөмкин, ти. Ул Хәҙисәне (р. ғ.) лә телгә алып, ике кәнизәкте лә әйтеп, 11 ҡатын һанай<ref>М. Уотт. Мухаммад в Медине</ref>.

Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ ҡатындарына [[Аллаһ]]ы Тәғәләнән дүрттән артыҡ ҡатынға өйләнеүҙе тыйыу килгәнгә тиклем өйләнгән булған.<ref>[http://www.islam.ru/woman/pora9je/ Юсуф аль-Карадави, глава Международной ассоциации улемов. Из книги «Современные фетвы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101017032830/http://www.islam.ru/woman/pora9je |date=2010-10-17 }}</ref>. Ғиффәтле [[Ғәйшә бинт Әбү Бәкер|Ғәйшәнән]] (р. ғ) башҡа ҡатындары уға сыҡҡансы ирҙә булған. Һәммә ҡатындары ла өммел мөьминин (мөьминдәрҙең инәләре) дәрәжәһенә эйә булған".

=== Балалары ===
*{{main|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең балалары}}
''Улдары:''

'''[[Ҡасим ибн Мөхәммәт|Ҡасим]]''' — [[Мәккә]]лә тыуған, 17 айлыҡ сабый ғына сағында вафат булған.

'''[[Ғәбдуллаһ ибн Мөхәммәт|Ғәбдуллаһ]] '''— атаһына рисаләт инә башлағас тыуған, сабый сағында үлеп ҡалған.

'''[[Ибраһим ибн Мөхәммәт|Ибраһим]]''' — [[Һижри тәҡүим|һижрәнең]] 9-сы йылында тыуған.

''Ҡыҙҙары:''

'''[[Үмм Күлсүм - Мөхәммәт Пәйғәмбәр ҡыҙы|Үмм Күлсүм]]''' (Өммөгөлсөм) — [[Ислам]] иңгәс донъяға килгән.

[[Зәйнәб бинт Мөхәммәт|'''Зәйнәб''']]''' '''— [[Мәккә]]лә тыуған.

[[Руҡайя — Мөхәммәт Пәйғәмбәр ҡыҙы|'''Руҡайә''']] — Мәккәлә тыуған.'''<ref>Руҡайя -Мөхәммәт Пәйғәмбәр ҡыҙы</ref>'''

[[Фатима (Мөхәммәт Пәйғәмбәр ҡыҙы)|'''Фатима''']] — Мәккәлә тыуған.
 
Мөхәммәттең ҡыҙы Фатима р.ғ. генә атаһынан ҡалып баҡыйлыҡҡа күскән<ref>http://islamdag.ru/book/30138</ref>.

[[File:Madina Haram at evening.jpg|980px|align-cap=center|<center>Мәҙинә ҡалаһы. Был мәсет эргәһендә Мөхәммәттең һәм яҡындарының ҡәберҙәре</center>]]Был фотола Мәҙинә ҡалаһы. Был мәсет ихатаһы эсендә Мөхәммәттең һәм яҡындарының ҡәберҙәре
== Мөхәммәт Пәйғәмбәр башҡорттарҙың рухи донъяһында ==

[[Ислам]] дине [[тарихи Башҡортостан]]ға VIII—IX быуаттарҙа уҡ үтеп инә башлай, быға башҡорттар һәм мосолман илдәре араһында  урынлаштырылған сауҙа-иҡтисади бәйләнештәр булышлыҡ иткән. Башҡортостандың Ишембай районындағы Левашёв ҡәберлеге [[Урал]]дың тәүге мосолман археологик ҡомартҡыһы булып иҫәпләнә.<ref>[http://www.dumrf.ru/regions/2/history ''Ахмад Макаров.'']</ref>

Ислам дине Мөхәммәт Пәйғәмбәр (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) исеменән айырылғыһыҙ һәм әлбиттә шул ваҡыттан уҡ уның тормош юлын, уның аша кешелеккә иңдерелгән Ҡөрьән Кәримде, сөннәте ([[хәҙистәр]]ҙе) өйрәнәләр. Хәҙистәр буйынса йәшәү иһә - ул Мөхәммәттең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) тормош өлгөһө буйынса йәшәү.<ref>Мустафа Авлийаи. И. К. А. Ховард. Хадисоведение. Москва: «Исток», 2010</ref>

Ҡөрьән Кәримде башҡорттар иң Изге Китап һанап, ятҡа бикләгәндәр, бик ҙур аҡсалар түгеп, һатып алғандар. Ҡөрьән Кәрим мотивтары эпостарға ла инеп киткән.<ref>[http://vatandash.ru/pics/pdf/2703.pdf Башҡорт эпостарында Инжил һәм Ҡөрьән-Кәрим мотивтары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190602140036/http://vatandash.ru/pics/pdf/2703.pdf |date=2019-06-02 }}</ref>

Ислам ҡабул иткән башҡорттар был изге исемде балаларына ла ҡуша башлайҙар. Үҙенең исемен генә түгел, [[Мөхәммәт]]тең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) [[Ҡөрьән]]де, мосолман йәшәү рәүешен, ҡануниәтен аңлатып биргән һүҙҙәре, дини йолалар хаҡында әйткәндәре тупланмаһын аңлатҡан [[хәҙис]] һүҙен дә, Пәйғәмбәрҙе (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) ололап атаған ҡушаматтарҙы ла, уның ғаилә ағзаларының исемдәрен дә балаларына ҡушалар.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|89590|Мөхәммәт|автор=Вәлиева М. Ғ., Үтәбай-Кәрими Р.}}
{{Мөхәммәт}}
[[Категория:Ислам пәйғәмбәрҙәре]]
[[Категория:570-се йылдарҙа тыуғандар]]
[[Категория:632 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Мөхәммәт]]
[[Категория:Мәҙинәлә ерләнгәндәр]]
[[Категория:Мәҙинәлә вафат булғандар]]
[[Категория:8 июндә вафат булғандар]]
[[Категория:Пәйғәмбәрҙәр]]
[[Категория:Мосолмандар]]
[[Категория:Мөһәжирҙәр]]
[[Категория:Ҡорайыштар]]
[[Категория:Етемдәр]]
[[Категория:Ислам дине белгестәре]]
[[Категория:Дини шәхестәр]]