Парвати

Парвати
	Парвати
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Хәләл ефете	Шива
Балалары	Ганеша, Сканда[d] һәм Ашокасундари[d]
Алла ... ҡарай	индийская мифология[d]
	Парвати Викимилектә

Парвати (санскрит: पाययवती, IAST: pārvatī «тау») индуизмдағы илаһ Шиваның ҡатыны исемдәренең береһе. Ул Девиҙың, Шиваның шактиһы (йәғни ҡатын-ҡыҙ ижади энергияһының)- яҡшы, изге кәүҙәләнеше.

Тағы ла изге кәүҙәләнеш исемдәре: Гаури («Сағыу, яҡшы»), Трипурасундари («өс донъяның һоҡланғысы»), Лалита — «Уйнай», Бхавани («терелтеүсе»). Асыулы рәүешле Деви Кали («Ҡара»), Шиама, Чанди (Чанда, «Асыулы»), Дурга («Яҡын ебәрмәй, Ғорур»), Бхайрави («Ҡурҡыныс») исемдәрен йөрөтә.

Сати образы (Парватиҙың иртә кәүҙәләнеше) шулай уҡ Дашамахавидья менән бәйле. Дашахмахавидья- Сатиҙың Шива менән бәхәсенән һуң Бөйөк Әсәнең ун төрлө яғы (аспект, лик) булып кәүҙәләнеше.

Этимологияһы

Парватиҙы Санскриттан «Тау ҡыҙы» тип тәржемә итәләр, сөнки ул Гималай тауҙарының хужаһы һәм уның үҙе Химаваттың ҡыҙы тип һанала. Уның тауҙар менән бәйле башҡа исемдәре — Шәйләжә («Тауҙар ҡыҙы»), Гирираджапутри («Тауҙар батшаһының ҡыҙы»)^[1].

Дурга-сапташати буйынса, уның 108 исеме бар, улар араһында Амбика («Әсә»), Гаури («Яҡтылыҡ»), Шиама («Ҡараңғы»), Бхайрави («Ҡурҡыныс»), Кали («Ҡара»), Ума, Лалита, Апарна, әсәлек эпитеты Матаджи, Дурга («Яҡын ебәрмәй, Еңелмәҫ»), Бхавани («Терелтеүсе»), мәғишәт (йәшәйеш) алиһәһе һәм башҡа йөҙҙәрсә исемдәр.

Индуизмдың изге тексы Лалита Сахасранамала илаһтың 1008 исеме индерелгән абруйлы исемлек бар. Ума атамаһы Сати өсөн иң боронғо текстарҙа ҡулланылған, әммә Рамаянала Парвати синонимы булараҡ ҡулланылған. Харивамшала Парвати Апарна тип телгә алына, ә һуңынан Ума тип атала, әсәһе уға ризаһыҙлыҡ белдергәндә, ул u mā («эй, быны эшләмә») ти. Парвати шулай уҡ Раббы Шиваның ҡатыны булараҡ билдәле, уның исеме санскрит телендә Шиварадни йәки Шивараджи^[2].

Сығанаҡтар

Парвати- «яҡтылыҡ, яҡшылыҡ» — Гаури, һәм шул уҡ ваҡытта «ҡара», «ҡара» — Кали йәки Шиама тип аталыуы һинд мифы менән аңлатыла: Шива ҡара тәнле булғаны өсөн Парвати менән ризаһыҙлыҡ белдерә, асыулы Парвати уны ташлап китә һәм, бер нисә дини ғәмәл ҡылып, Брахманан бүләккә аҡ төҫтәге тән ала^[3].

Килеп сығышы

Бер ҡараш буйынса Кальпула Свейамбхвува Манвантара Питриһында Ади Шакти Сати булараҡ билдәле тип яҙылған. Хәҙерге Шветавараха Калпаға Чакшуша Манвантара ваҡытында Ади Шакти Парвати булараҡ әүерелгән. Шиваның мәңгелек ҡатыны — Махешвари, Ади Шакти, ул төрлө исемдәр аҫтында тыуа. Быны Шива Пурана раҫлай^[4] ^[5]:

«Берәүҙәр Сати улар араһында иң өлкәне булған, ти, икенселәр уны уртансы, ҡай бер сәхәбәләр уны бөтәһе араһында иң кесеһе тип һанай. Өс фекер ҙә төрлө Кальп арҡаһында дөрөҫ була».

Бер ҡиәфәтендә Дакшаяни Сати булараҡ билдәле, Шиваның ҡатыны була, әммә Шива менән Дакша араһындағы ҡапма-ҡаршылыҡтар арҡаһында үҙ-үҙен яндырыу йолаһын үтәй, ә бер аҙҙан Парвати (башҡа версияларҙа Ума исемен йөрөтә), Химавата (Гималай тауы) һәм апсара (хур ҡыҙы) Менаканың ҡыҙы булып тыуа.

Сканда Пуранала Шива, Ваҡыт үтеүен һәм Вишнуның килеп сығышын аңлатып, Девиға Чатурюга 432 000 000 ер йылынан тора, 71 Чатурюгас бер Манвантараны һәм Индраның йәшәү ваҡытын тәшкил итә, Индраның шундай 14 ғүмере — бер Калпа һәм бер көн Брахма көнө, тип һөйләй. Брахма төнө лә шулай дауам итә. Парватиҙың ғүмер оҙонлоғо — Брахманың ярты йыллығы.

Ғаиләһе

Шиваның һөйөүенә өмөт итеп, Парвати уның эргәһендә Кайлас тауында урынлаша, әммә Шива был ваҡытта тәҡүәселек (аскеза) менән мауыға һәм уны ҡабул итмәй. Шунан Шиваның ен Тараканы еңергә һәләтле улы булыуын теләгән илаһтар Мөхәббәт илаһы Каманы Шивала Парватиға ҡарата һөйөү уятырға ебәрә. Асыуы килгән Шива Каманы өсөнсө күҙенең уты менән яндыра, әммә һуңынан уны тергеҙә. Һуңынан Парвати Шива хаҡына аскетизм менән шөғөлләнергә ҡарар итә. Быны белгәс, Шива уны һынап ҡарарға ҡарар була, уның янына брахман ҡиәфәтендә килгә, Шиваны хурлай башлай. Парвати бөтә яла ялатыуҙы кире ҡаға, уның тоғролоғо һәм матурлығы Шиваның күңелен иретә һәм Шива Парватиҙы ҡатын итеп ала. Был никахтан һуғыш илаһы Сканда һәм хикмәт (илаһи аҡыл) аллаһы Ганеша тыуа.

Иконография

Һүрәттәрҙә Парвати ике ҡуллы һәм ике аяҡлы матур ҡатын-ҡыҙ итеп һүрәтләнә. Ул бер нисә мөғжизә генә башҡарған тип иҫәпләнә. Әммә был алиһәнең Дурга, Кали һәм башҡа ҡиәфәттә сағында, илаһи һәләттәре уяна, Парватиға хас булмаған сифаттары асыла.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Әҙәбиәт

Рус телендә

Парвати // П — Пертурбационная функция. — М. : Большая российская энциклопедия, 2014. — С. 319—320. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 25). — ISBN 978-5-85270-362-0.

Башҡа телдәрҙә

Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions (ISBN 81-208-0379-5) by David Kinsley

Researches Into the Nature and Affinity of Ancient and Hindu Mythology By Vans Kennedy; Published 1831; Printed for Longman, Rees, Orme, Brown, and Green; 494 pages; Original from Harvard University; Digitized Jul 11, 2005

Hindu Mythology, Vedic and Puranic By William J. Wilkins; Published 2001 (first published 1882); Adamant Media Corporation; 463 pages; ISBN 1-4021-9308-4

Śiva, the Erotic Ascetic By Wendy Doniger O’Flaherty

Mythology of the Hindus By Charles Coleman

Sacred Places of Goddess: 108 Destinations By Karen Tate

Иҫкәрмәләр

↑ Kinsley p.41 (инг.)
↑ Wilkins pp.240-1 (инг.)
↑ Kennedy p.334 (инг.)
↑ Сканда Пурана, Прабхаса Кханда, Гл. 19
↑ Шива Пурана, Рудра Самхита, Гл. 14

[Kinsley_p.41-1] Kinsley p.41 (инг.)

[Wilkins_pp.240-1-2] Wilkins pp.240-1 (инг.)

[Kennedy_p.334-3] Kennedy p.334 (инг.)

[4] Сканда Пурана, Прабхаса Кханда, Гл. 19

[5] Шива Пурана, Рудра Самхита, Гл. 14

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]