Рига битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
|статус=Ҡала
 |русское название = Рига
 |оригинальное название = {{lang-lv|Rīga}}
 |изображение = Riga montage.jpg
 |подчинение = <!-- город республиканского подчинения -->
 |страна = Латвия 
 |герб = Rigas Gerbonis.png
 |флаг = Flag_of_Riga.svg{{!}}border
 |описание флага = Рига флагы
 |описание герба = Рига гербы
 |ширина герба = 150
 |ширина флага = 170
 |lat_dir = N |lat_deg=56 |lat_min=56 |lat_sec=51
 |lon_dir = E |lon_deg=24 |lon_min=6 |lon_sec=25
 |CoordAddon = type:city(703581)_region:LV
 |CoordScale = 
 |ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/?text=Латвия,%20Рига&sll=24.099454,56.958257&sspn=1.406223,0.576208&l=map,trf,cmr
 |размер карты страны = 0
 |размер карты региона = 0
 |размер карты района = 
 |вид региона = Тарихи өлкә
 |регион = Видземе
 |регион в таблице = 
 |вид общины = 
 |община = 
 |община в таблице = 
 |внутреннее деление = 6 район
 |вид главы = Мэр
 |глава = Ушаков Нил Валерьевич
 |дата основания = 1201
 |первое упоминание = 
 |прежние имена =
 |статус с =1225
 |площадь = 304,05<ref>[http://www.riga.lv/RU/Channels/About_Riga/Riga_in_numbers/default.htm Рига в цифрах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607163328/https://www.riga.lv/RU/Channels/About_Riga/Riga_in_numbers/default.htm |date=2012-06-07 }} — Рига рәсми сайты{{ref-ru}}</ref>
 |вид высоты = высота НУМ
 |высота центра НП = 7
 |климат = <!-- умеренный морской -->
 |официальный язык = 
 |население = {{Падение}} 641 007<ref name="постнас"/>
 |год переписи = 2015
 |плотность = {{#expr: 699203 / 307.17 round 1}}
 |агломерация = 
 |национальный состав = 
 |конфессиональный состав = 
 |этнохороним = 
 |часовой пояс = +2
 |DST = есть
 |телефонный код = +371
 |почтовый индекс =
 |почтовые индексы = LV-10(01-84)
 |автомобильный код = LV
 |вид идентификатора      = код ATVK
 |цифровой идентификатор  = 0010000<ref>[http://www.csb.gov.lv/node/29893/list/0/0 Классификатор административных территорий и территориальных единиц Латвии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101115115730/http://www.csb.gov.lv/node/29893/list/0/0 |date=2010-11-15 }} - 16 февраль 2011{{ref-lv}}</ref>
 |сайт = http://www.riga.lv/
 |язык сайта = 
 |язык сайта 2 = 
 |язык сайта 3 = 
 |add1n                    = Наградалар
 |add1                     = {{Орден Ленина|тип=город}}
 |add2n                    = 
 |add2                     = 
 |карта страны=0
 |карта региона=0
 |карта района=0
 |add3n                    = {{+ПозКарты
 |Порядок=ММБ
 |Инфобокс=да
 |lat_deg=56.9475
 |lon_deg=24.106944
 |Позиционная карта = Латвия
 |Размер карты = 190
 |Рамка 1 = 0
 |Вид карты = Riga in Latvia.svg
 |Позиционная карта 2 = Латвия Рига
 |Размер карты 2 = 110
 |Рамка 2 = 0
}}
 |add3                     = <!--Не заполнять-->
}}
'''Рига''' ({{lang-lv|{{audio-nohelp|Lv-Rīga.ogg|Rīga}}}}) — [[Латвия]]ның [[баш ҡала]]һы һәм Балтика буйы илдәрендәге иң эре ҡала. Халыҡ һаны 641 007 кеше тәшкил итә (2015 йыл<ref name="постнас">[http://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/Sociala/Sociala__ikgad__iedz__iedzskaits/IS0042.px/table/tableViewLayout1/?rxid=09cbdccf-2334-4466-bdf7-0051bad1decd Численность постоянного населения по полу: города республиканского значения, края, города и волости в начале и в середине года] // [http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/iedzivotaji-datubaze-30028.html Iedzīvotāji — Datubāze (Население. База данных)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117024435/http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/iedzivotaji-datubaze-30028.html |date=2015-11-17 }} Centrālo statistikas pārvaldi (Центральное статистическое бюро Латвии){{ref-lv}}</ref>).

== Этимологияһы ==
Тәүге тапҡыр  Рига 1198 йылғы документтарҙа иҫкә алына. Был [[гидроним]] атамаһы Рига йылғаһы исеменән бәйле. Рига — [[Көнбайыш Двина]] йылғаһының ҡушылдығы булған, хәҙер был йылға юҡ.
[[Файл:Riga_by_night_(8230045602).jpg|left|thumb|Риганың иҫке өлөшө төндә]]
Балтик телдәрендәге ''ring-''  литва телендәге ''ringe, ringis'' — «излучина, лука, затон, заводь» менән тап килә. Курш ырыуҙары йәшәгән ерҙә ''ring-'' топонимдарҙа йыш осрай. Видземе ырыуы латыштарында курш телендәге ''-in-'' формаһына һуҙып әйтелә торған һуҙынҡы ''-i-'' тап килә, балтик тамыр ''ring-'' ''rig-'' формаһында йөрөй. Йылға бөгөлдәренә бәйле ''Rigasupe'' — «река с излучинами»  атамаһы килеп сыҡҡан (был йылға күмелгән), ә гидронимдан «Рига»{{sfn|Поспелов|2002|с=364}} ойконимы барлыҡҡа килгән.

== Тарихы ==
[[Файл:Riga (Cosmographia (Sebastian Münster)).jpg|thumb|Рига XVI быуатта]]

=== Ҡалаға нигеҙ һалыныу тарихы ===
1150 йылдан Готланд утрауы сауҙагәрҙәре [[Көнбайыш Двина]] йылғаһының Балтик диңгеҙенә ҡойған ({{lang-de|Düna}}) урынынан Рига йылғаһына тиклем үҙҙәренең караптарында килә торған була ({{lang-de|Riege}}) . Генрих Латвийский хроникаһында тәбиғи гавань ролен үтәгән lacus Riga күле иҫкә алына. Бер нисә быуаттан һуң ул йылға күмелә, уның булған урынын хәҙер ҡаланың иҫке өлөшөндә ҡайһы бер урамдар йүнәлеше буйынса ғына белеп була. Буласаҡ На Рига ҡәлғәһе урынына бер нисә тапҡыр миссионерҙар экспедицияһы килә, улар һөҙөмтә бирмәй, тик 1201 йылда Альберт Буксгевден етәкселегендәге тәре йөрөтөүсе немец рыцарҙары төркөмө генә бындағы халыҡты суҡындыра ала.

Ҡәлғә төҙөлгәс, Рига көслө хәрби һәм сауҙа үҙәгенә, [[Ливония]]ның төп сауҙа һәм христиан дине үҙәгенә әйләнә. 1211йылда епископа тырышлығы менән Ригала Домский собор төҙөлә башлай. 1225 йылда ҡалала һайлап ҡуйыла торған ҡала башлығы вазифаһы- [[фогт]] булдырыла, 1257 йылда Ригаға  Икскюль замогынан Рига архиепископоптары резиденцияһы күсерелә. Ҡаланың сауҙа ҡалаһы булараҡ әһәмиәте үҫә, 1282 йылда Рига [[Ганза]] союзына инә.

=== Рига һәм Тевтон ордены ===
Епископтар немецтарҙы көнсығыш ерҙәргә, айырыуса мәжүси халыҡтар ерҙәренә күсереү сәйәсәтен алып бара. Хәрби күскенселәргә рыцарҙар ордены төрлө яҡлап ярҙам итә: башта был ''Ливонияның Христос яугирҙары берлеге'' -''Братство воинов Христа Ливонии'' ([[Орден меченосцев]]) була, һуңыраҡ ул [[Тевтон ордены]]на (Немец ордены) ҡушыла. Тәре йөрөтөүселәрҙе мосолмандар [[Палестина]]нан ҡыуып ебәргәс, Тевтон ордены [[Рим папа]]һы ярҙамы менән Көнсығыш Европала үҙ эшмәкәрлеген йәйелдерә, айырыуса, Балтик буйындағы Пруссия (прустар илендә) һәм [[Ливония]]ла. Тевтон ордены көслө һәм үҙ аллы сиркәү ойошмаһы була, уның менән Рига архиепископтары араһында был төбәктә хакимлыҡ өсөн конкурентылыҡ көсәйә. Тевтон орденының Ливония бүлеге булдырыла, уның башында Ордендың Бөйөк магистрына буйһонған ландмейстер тора.

Рига архиепископтары менән Тевтон ордемны араһныдағы низағтар йыш ҡына хәрби төҫ ала (Ливониялағы 1297—1330 йылдарҙағы Граждандар һуғышы). Был Граждандар һуғышы барышында 1330 йылда Рига ваҡытлыса үҙаллылығын юғалта, 36 йылдан һуң архиепископ менән орден араһындағы [[Данциг]] килешеүе (1366) буйынса яңынан уны ҡайтарыуға өлгәшә.

=== Реформация ===
[[Файл:RigaSchwarzhäupterhaus1891.png|thumb|[[Дом Черноголовых]].<small><br>Гравюра на дереве, 1891 г.</small>]]
1522 йылда Рига [[Реформация]]ға ҡушыла, архиепископтар власы кәмей, Һуңғы Рига архиепискобы Вильгельм Бранденбургский була.

1558 йылда Рәсәй менән һуғыш башланып ([[Ливония һуғышы]]), Ливония конфедерацияһы тарҡалғас (1561—1562) Рига ҡалаһы архиепископ менән Ордендың [[Речь Посполитая]] менән берләшеү идеяһын хупламай, Изге Рим империяһының ирекле ҡалаһы статусын һорай. Ирекле Рига ҡалаһы ике тиҫтә йыл тирәһе йәшәй. 1581 йылда урыҫтарҙың яңы һөжүме башланырҙан алда, башҡа бер кемдән ярҙам өмөт итеп булмағанын аңлағас, Рига [[Польша]] һәм [[Литва]] берлеге короле [[Стефан Баторий]]ға тоғролоҡҡа ант итә.

40 йыллыҡ Польша-Литва хакимлығы ваҡытында ҡала халҡы кире католик сиркәүенә ҡайтарыла (был Календарь тәртипһеҙлектәренә килтерә), контрреформация [[Швеция]] короле [[Густав II Адольф]] 1622 йылда Риганы алғас туҡтатыла. Швеция короллегендә Рига [[Стокгольм]]дан ҡала икенсе ҡала булып иҫәпләнә, был уның стратегик урынына бәйле була, сөнки Рига Балтика буйында иң ҡөҙрәтле Швеция дәүләте мәнфәғәттәрен яҡлауҙа бик мөһим роль уйнай. Был осорҙа ҡала үҙидараһы ныҡ үҫешә. 1656—1658 йылдарҙағы Рәсәй-Швеция һуғышы ваҡытында Рига (1656) ҡамауға алына.

=== Урыҫ ғәскәре ҡамауы, Рәсәйгә ҡушылыуы һәм уның хакимлығы аҫтында ҡалыуы ([[XVIII век|XVIII]]—[[XIX быуат]]тар) ===
[[XVIII быуат]] башында Рига [[Европа]]лағы иң ҙур ҡәлғәләрҙән һанала. Ҡала ғәйәт ҙур диуарҙар менән уратып алынған була, уны биш [[бастион]], ике [[равелин]] һәм ике шанец (туптар өсөн окоп) һаҡлай. Бынан тыш ҡәлғә тирәләй тәрән соҡор соҡола һәм һыу менән тултырыла. [[Даугава]]ның икенсе ярында понтон күперҙе һаҡлап тороусы тағы бер форт — Коброншанц төҙөлә<ref name="Пухляк на voin.russkie.org.lv">''[[Пухляк, Олег Николаевич|О. Н. Пухляк]]''. [http://voin.russkie.org.lv/sv_na_territorii_latvii.php «Северная война на территории Латвии».] // voin.russkie.org.lv</ref><ref name="О штурме Риги на histrf.ru">''Владимир Иванов''. [https://histrf.ru/biblioteka/b/kak-russkiie-voiska-shturmovali-righu Как русские войска штурмовали Ригу. — После блестящей виктории русских войск под Полтавой летом 1709 года ситуация на фронтах Северной войны в корне изменилась. Теперь Пётр Великий начал диктовать условия ведения боевых действий, а шведская армия перешла к обороне. Фельдмаршал Борис Петрович Шереметев получил от царя указание взять Ригу.] Сайт «История России» // histrf.ru</ref>.
[[Швеция]] короллеге һәм Төньяҡ Европа илдәре коалицияһы ([[Саксония]] курфюрстлығы, [[Рәсәй]] батшалығы, [[Дания]] короллеге, [[Речь Посполитая]] һ.б.) араһындағы Балтик буйындағы ерҙәр һәм Балтик диңгеҙендә хакимлыҡ өсөн [[Төньяҡ һуғыш (1700—1721)]] ваҡытында граф Нильс Стромберг етәкселегендәге Риганы һаҡлап торған швед [[гарнизон]]ында (1709) 13 400 кеше, 563 туп, 66 мортира һәм 12 гаубица була. Был оҙаҡҡа һуҙылған һуғышта [[Швеция]]ны солох төҙөргә мәжбүр итер өсөн [[Пётр I]] Балтик буйында һуғышты әүҙемләштерә һәм [[1709 йыл]]дың октябрендә граф [[Шереметев Борис Петрович|Б. П. Шереметев]]ҡа Риганы алырға бойора<ref name="Пухляк на voin.russkie.org.lv"/><ref name="О штурме Риги на histrf.ru"/>.

1709 йылдың 27 октябрендә (6 ноябрендә) рус армияһы Риганы ҡамауға ала һәм 1709 йылдың 2 (13) декабренә ҡала тулыһынса блокадала ҡала<ref name="Пухляк на voin.russkie.org.lv"/><ref name="О штурме Риги на histrf.ru"/>.

[[Файл:Town of Riga Swearing Allegiance to Russia in 1710.jpg|thumb|справа| Рәссам Александр Евстафиевич Коцебу. «1710 йылда Рига Рәсәй батшаһына тоғролоҡ антын бирә» (1868 йыл)]]
1710 йылдың 4 июлендә бик оҙаҡ блокадала булғандан һуң Рига (1709—1710) ҡалаһы һәм ҡәлғәһе, Петр I-нең генерал-фельдмаршал Б. П. Шереметев етәкселегендәге ғәсҡәре тарафынан алына. Швед гарнизоны капитуляция иғлан итә. Рус армияһы ҡулына иҫән ҡалған швед артиллерияһы (561 туп, 66 мортира, 7 гаубица), гарнизондағы 5 132 кеше әсиргә төшә, уларҙың 2 905 сирле була. Шул уҡ көндө граф Борис Петрович Шереметев Рига граждандары һәм Остзее (Балтик буйы) дворяндарының [[Пётр I]] тоғролоҡ тураһында антын ҡабул итә<ref name="Пухляк на voin.russkie.org.lv"/>.

1710 йылдың 12 (23) июлендә генерал-фельдмаршал граф Б. П. Шереметев тантаналы шарттарҙа ҡалаға инә һәм уның ҡапҡаһы янында Рига раты (советы) уға ҡаланан символик ике алтын асҡыс ала<ref name="Пухляк на voin.russkie.org.lv"/>.

Рига һәм [[Лифляндия]]ның [[Рәсәй]]гә ҡушылыуы [[1721 йыл]]дың 30 авгусында (10 сентябре) Рәсәй менән Швеция короллеге араһында төҙөлгән Ништадт солох тураһында килешеүе менән нығытыла.

[[1713 йыл]]дың 17 (28) июлендә Рига Рәсәйҙең [[Рига лубернаһы]] (1721 йылдан — [[Рәсәй империяһы]]), [[1783]]—[[1796 йыл]]дарҙа Рига наместниклығы, [[1796]]—1918 йылдарҙа Лифляндия губернаһы үҙәгенә әйләнә.

[[1809 йыл]]да Риганың хәрби губернаторы итеп Рәсәй император армияһы [[генерал-лейтенант]]ы Иван Николаевич Эссен (Магнус Густав фон Эссен) билдәләнә. Рәсәйҙең Франция империяһына ҡаршы [[1812 йылғы Ватан һуғышы]] ваҡытында 11- 12 июль төнөндә тикшерелмәгән разведка мәғлүмәттәренә ышанып, Наполеондың Бөйөк армияһы килеүенән ҡурҡып, фон Эссен Риганың Петербург һәм Мәскәү форштадттарына ут төртөргә ҡуша. Шул сәбәпле һуғыш хәрәкәттәре булмаған ҡалала, ҡот осҡос янғын сыға: 705 йорт, 35 йәмғиәт бинаһы һәм 4 сиркәү яна, меңәрләгән кеше торлаҡһыҙ тороп ҡала. 1812 йылдың көҙөндә фон Эссен үҙ ҡулы аҫтындағы ғәскәрҙәргә һөжүмгә күсергә бойора, улар бик күп кешеһен юғалата<ref name="Рига в огне на riga.lv">''Алексей Евдокимов''. [https://www.riga.lv/ru/news/riga-v-ogne-chto-proizoshlo-205-let-nazad?11477 История. Рига в огне: что произошло 205 лет назад? — 205 лет назад, в ночь с 11 на 12 июля (с 23 на 24 по старому стилю) 1812 года, чудовищный пожар бушевал на территории нынешнего рижского центра. Полыхали деревянные предместья, окружавшие старый каменный город — то, что сегодня именуется Вецригой.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Информационный портал [[Рижская дума|Рижской думы]] // riga.lv (12 июля 2017 года)</ref>.

[[Файл:PhilippoPaulucci.jpg|thumb|[[Паулуччи, Филипп Осипович|Филипп Осипович Паулуччи]], Балтик буйы генерал-губернаторы һәм Риганың хәрби губернаторы (1812 −1822). Рәсәй империяһы]]
1812 йылдың 23 октябрендә Балтик буйы [[генерал-губернатор]]ы һәм Рига хәрби губернаторы итеп генерал Филипп Осипович Паулуччи тәғәйенләнә<ref name="Рига в огне на riga.lv"/>, Ватан һуғышы тамамланғас,уның етәкселегендә 1812 йылдан 1822 йылға тиклем Рига янындағы биҫтәләр яңынан төҙөлә, шул арҡала ҡала хәҙерге кварталдарға бүленә, бынан тыш күп кенә яҡшы эштәр башҡарыла. 1830 йылдың 1 (13) ғинуарында генерал Паулуччи отставкаға сыға (мундир кейеү хоҡуғы менән), һәм февраль уртаһында Рәсәйҙән китә.

[[1841 йыл]]да М.С.Кузнецовтың [[Рига фарфор һәм фаянс фабрикаһы]] асыла.

[[1848]]—[[1861йыл]]дарҙа Балтик буйы генерал-губернаторы һәм Рига хәрби губернаторы итеп [[генералиссимус]] [[Суворов Александр Васильевич|Александр Васильевич Суворовты]]ң ейәне Александр Аркадьевич Суворов тәғәйенләнә.

[[Файл:Riga Panorama 1890-1900.jpg|thumb|Рига [[XIX быуат]] аҙағында, [[Рәсәй империяһы]].]]
[[XIX быуат]]тың икенсе яртыһында Рига [[Рәсәй империяһы]]ның иң алдынғы сәнәғәт үҙәктәренең береһенә әүерелә.

1861 йылда Рига — [[Динабург]] (ныне — [[Даугавпилс]]) тимер юлы һәм Рига тимер юл станцияһы төҙөлө. Һуңыраҡ Рига [[Мәскәү]], [[Санкт-Петербург]], [[Варшава]] менән тимер юл менән тоташтырыла. Ҡала мөһим тимер юл узелы статусын ала. Быуат аҙағында Рига диңгеҙ порты әһәмиәте буйынса Рәсәй империяһының Санкт-Петербургтан ҡала икенсе порт була<ref name="История Риги на prorigu.ru">[https://www.prorigu.ru/history-of-riga/ История Риги — от немецких баронов до расцвета города.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181204150159/http://www.prorigu.ru/history-of-riga/ |date=2018-12-04 }} // prorigu.ru</ref><ref name="«Морские ворота» Риги на riga.lv">''Илья Дименштейн''. [https://www.riga.lv/ru/news/neizvestnoe-o-rige-morskie-vorota-goroda?16486 История. Неизвестное о Риге: «морские ворота» города.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Информационный портал [[Рижская дума|Рижской думы]] // riga.lv (19 марта 2019 года)</ref>.
[[1869 йыл]]да Ригала тимер юл вагондары төҙөүсе Рус-Балтика вагон заводы асыла.

[[1872 йыл]]да Ригала [[Даугава]] аша тәүге тимер юлы һалына, шулай уҡ йәмәғәт транспорты— [[омнибус]]тар барлыҡҡа килә.
 
[[1884 йыл]]да [[Ильгюциемс]] быяла фабрикаһы асыла.

[[1888 йыл]]да, Ригала сауҙагәрҙәр тотҡан оҫтаханалар нигеҙендә Рус-Балтика электротехника заводы (Рига дәүләт электротехника заводы "ВЭФ").

Иҡтисад һәм сауҙа тиҙ үҫеү сәбәпле Ригала йәшәгән халыҡ һаны 1800—1913 йылдарҙа һикһән тапҡырға, ә уның майҙаны 1850—1913 йылдарҙа ун тапҡырға арта<ref name="apograf.ru">''Александр Телицын''. [http://apograf.ru/riga_latvija/ Рига, Латвия. История города, достопримечательности.] // apograf.ru (15 марта 2013 года)</ref>.
Рәсәй империяһы составында булыуға ҡарамаҫтан ҡала мәҙәниәте Балтик буйы немецтары мәҙәниәте, айырыуса юғары ҡатлам немецтары йоғонтоһонда үҫә.

XIX быуаттың икенсе яртыһына тиклем бында рәсми тел һәм уҡыу-уҡытыу теле булып башлыса немец теле ҡала.

=== [[XX быуат]] ===
[[Файл:German troops Riga 1917.jpg|thumb|Германия ғәскәрҙәре 1917 йылдың 3 сентябрендә Ригаға инә]]
[[Файл:Parade Riga 1.5.1919.jpg|thumb|Латвия ССР-ы армияһы парады. 1 май, 1919 йыл]]

==== Империяның иң ҙур ҡалаһы ====
1881 йылда Балтик буйы губернаһында үткән халыҡ иҫәбен алыу ваҡытында Рига халҡының 33 % үҙен немец, 30 %  тирәһе — латыш, 19 % — урыҫ (шул иҫәптән раскольниктар), 8,5 % — [[йәһүд]] тип атай. 1913 йылда инде халыҡтың 40 % [[латыш]], 20 % — [[урыҫ]] (]шул иҫәптән раскольник), 13 % —Балтик буйы немецтары, 7 %  тирәһе— [[йәһүдтәр]]. Тағы бында бер аҙ [[поляктар]] ҙа йәшәй.

1914 йылда һуғыш ваҡытында ҡалаға һуғыштан ҡасып килгән кешеләр ағыла, халыҡ һаны 473 меңдән 558 меңгә етә. Рига һәм уның янындағы округ кеше һаны буйынса тик [[Санкт-Петербург]] (Петроград) (2,1 млн кеше) һәм [[Мәскәү]]ҙән (1,7 млн кеше генә ҡалыша), [[Одесса]] унан артта ҡала (498 мең кеше 1912 йылда)<ref>{{Статья|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/vtoraya-promyshlennaya-revolyutsiya|автор=Погребинская Вера Александровна|заглавие=Вторая промышленная революция.|год=2005|издание=«Экономический журнал»|выпуск=10|issn=2072-8220}}</ref> ([[Варшава]] (885 мең кеше,1914 йыл) һәм [[Лодзь]] (600 мең кеше, 1915, Польшала) , Киевты (1914 йыл башында 595 мең кеше).

==== Сәнәғәт үҫеше ====
1909 йыл майынан 1915 йылға тиклем Ригалағы Рус-Балтика вагон заводы тәүге «Руссо-Балт» маркалы тәүге Рәсәй еңел автомобилдәрен етештерә.
Ригала сәнәғәт үҫешенә [[Беренсе донъя һуғышы]](1914—1918) ҡамасаулай. Ҡала фронтҡа яҡын урынлашҡанлыҡтан, Рәсәй иҡтисады мохтажлығын иҫәпкә алып, 200 000 кеше ғаиләләре менән (1915) Үҙәк Рәсәйгә, Уралға, йәки Украинаға эвакуациялана. 1917 йылдың сентябрендә ҡаланы герман ғәскәрҙәре баҫып ала.

==== Латвия баш ҡалаһы ====
Һуғыш тамамланғас, 1918 йылдың 18 ноябрендә немецтар ҡулындағы Ригала бойондороҡһоҙ Латвия Республикаһы (1918—1940) иғлан ителә.
1919 йылда Ригала — яңы дәүләттең баш ҡалаһында өс төрлө Латвия хөкүмәте урынлаша. 4 ғинуарҙан 21 майға тиклем [[Латвия Социалик Совет Республикаһы]] була. Балтик буйы хәрбиҙәре (ландесвер) һәм герман ирекле корпусы уны ҡолатҡас, 3 июлдә отставкаға киткәсе А.Ниедра хакимлыҡ итә. Герман ирекле корпусы киткәндән һуң [[Карлис Улманис]] власы урынлаша. 1919 йылдың көҙөндә Ригаға Бермондт-Аваловтың Германия яҡлы Көнбайыш ирекле армияһы һөжүм итә, ләкин Улманис хөкүмәте ҡолатылмай.

1920 йылдың 11 авгусында Ригала совет- Латвия солох килешеүе, ә 1921 йылдың 18 мартында — совет-поляк солох тураһында килешеүе төҙөлә.

1931 йылдың 3 февралендә Сеймом «Латвия баш ҡалаһы тураһында закон» ҡабул итә, Рига баш ҡала тип рәсми рәүештә иғлан ителә.

Был ваҡытта ҡалала 40 район була: (1) [[Иҫке ҡала]], (2) Бульвар, (3) Видземе (район [[Эспланада (Рига)|Эспланады]]), (4) [[Авоты (Рига)|Авоты]], (5) Латгале ([[Московский форштадт]]), (6) [[Гризинькалнс]], (7) Дарзини (район [[Улица Дунтес (Рига)|ул. Дунтес]]), (8) [[Ганибу дамбис|Ганибу,]] (9) [[Саркандаугава]], (10) [[Рижский порт|порт]], (11) [[Вецмилгравис]], (12) [[Яунмилгравис]], (13) [[Межапаркс|Межапарк]], (14) [[Чиекуркалнс]], (15) [[Земитаны (станция)|Земитаны,]] (16) [[Силс (Риганың тарихи районы)|Силс]] ([[Тейка]], [[Шмерли]], [[Межциемс (Рига)|Межциемс]]), (17) [[Югла]], (18) [[Пурвциемс]], (19) Яньциемс ([[Яняварты (платформа)|Яняварты]] станцияһынан тимер юлдың уң яғы), (20) [[Кенгарагс]], (21) Острова ([[Закюсала]], [[Луцавсала]], [[Улица Мукусалас|Мукусала]]), (22) [[Торнякалнс]], (23) [[Агенскалнс]], (24) [[Кипсала]], (25) [[Засулаукс]], (26) [[Ильгюциемс|Ильгециемс,]] (27) [[Спилве (микрорайон)|Спилве]], (28) [[Болдерая]], (29) [[Даугавгрива (микрорайон)|Даугавгрива]], (30) [[Буллюциемс|Буллю муйжа]], (31) [[Клейсты|Клейстес муйжа]], (32) [[Лачупе (станция)|Лачупе,]] (33) [[Анниньмуйжа]], (34) [[Золитуде]], (35) [[Шампетерис (Риганың тарихи районы)|Шампетрис]], (36) [[Биерини]], (37) [[Ливциемс (исторический район Риги)|Ливциемс]], (38) [[Зиепниеккалнс]], (39) (40) [[Яунциемс (Рига)|Яунциемс]]<ref>Pilsētas teritoriālais iedalījums. Rīgas pilsētas statistiskā gada grāmata 1931—1932.</ref>.

== География ==
{{Ниәттәрҙә}}
Риганың тарихи үҙәге Даугава йылғаһының түбәнге ағымында, төньяҡ биҫтәләр Рига ҡултығының көньяҡ ярында урынлашҡан. Көньяҡ һәм төньяҡ ҡала ситтәрендәге халыҡ тығыҙлығы әҙ: һаҙлыҡ һәм батҡыл урындар ваҡытында ҡаланы һаҡлау ысулы булған. Һуңғы боҙлоҡ дәүерендә формалашҡан Рига ландшафты бәләкәй күлдәр һәм шишмәләр күп, Иҫке ҡаланан көнсығыш һәм төньяҡҡа XIX быуат аҙағында уҡ ҡомло дюнанан бушлыҡ урын алған.

Төньяҡ-көнбайыштан ҡаланы Балтик диңгеҙе уратҡан, көнсығышта һәм төньяҡ-көнсығышта Царникав, Гаркалн һәм Стопин крайҙары, көньяҡта — Саласпилс, Кека, Олайн крайҙары, көнбайышта — Маруп, Бабит крайҙары һәм [[Юрмала]] ҡалаһы менән сиктәш. Риганан көнбайышҡа ҡарай 18 км алыҫлыҡта [[Рижское Взморье]] курорт үҙәге бар.

=== Климат ===
Климат уртаса континенталь, йәй йылы, дымлы (уртаса һауа температураһы июлдә 18,2&nbsp;°C; уртаса яуым-төшөм кимәле — 85 мм), ҡыш ҡарлы була. Ҡыш көнө епшек көндәр (февралдәге уртаса һауа температураһы −3&nbsp;°C), −20&nbsp;°C тиклем һалҡындар ҙа була. Ҡар ҡатламы декабрь аҙағында барлыҡҡа килә һәм февраль аҙағына — март башына тиклем ята. 40 % көндәр болотло була, яуым-төшөм кимәле йылына 641 мм. Уртаса ел тиҙлеге — 4 м/с. Уртаса һауа дымлығы — 79,2 %.

{{Климат города
|Город_род=Риги 
|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate2/26422.htm Погода и климат], [http://svali.ru/catalog~49~26422~index.htm Туристический портал]
| Янв_ср=-2.7             | Янв_ср_осад=39
| Фев_ср=-3.0             | Фев_ср_осад=32
| Мар_ср=0.5              | Мар_ср_осад=35
| Апр_ср=6.3              | Апр_ср_осад=34
| Май_ср=12.0             | Май_ср_осад=48
| Июн_ср=15.4             | Июн_ср_осад=70
| Июл_ср=18.2             | Июл_ср_осад=82
| Авг_ср=17.3             | Авг_ср_осад=76
| Сен_ср=12.4             | Сен_ср_осад=71
| Окт_ср=7.3              | Окт_ср_осад=74
| Ноя_ср=2.1              | Ноя_ср_осад=58
| Дек_ср=-1.5             | Дек_ср_осад=50
| Год_ср=7.0              | Год_ср_осад=669
| Янв_ср_мин=-5.0         | Янв_ср_макс=-0.5
| Фев_ср_мин=-5.7         | Фев_ср_макс=-0.4
| Мар_ср_мин=-2.6         | Мар_ср_макс=4
| Апр_ср_мин=2          | Апр_ср_макс=11.1
| Май_ср_мин=7.1          | Май_ср_макс=17.3
| Июн_ср_мин=10.9         | Июн_ср_макс=20.3
| Июл_ср_мин=13.7         | Июл_ср_макс=22.9
| Авг_ср_мин=13.0         | Авг_ср_макс=22
| Сен_ср_мин=8.7          | Сен_ср_макс=16.5
| Окт_ср_мин=4.6          | Окт_ср_макс=10.5
| Ноя_ср_мин=0.1          | Ноя_ср_макс=4.1
| Дек_ср_мин=-3.6         | Дек_ср_макс=0.6
| Год_ср_мин=3.6          | Год_ср_макс=10.7
| Янв_а_макс=10.2         | Янв_а_мин=-33.7
| Фев_а_макс=13.5         | Фев_а_мин=-34.9
| Мар_а_макс=20.5         | Мар_а_мин=-23.3
| Апр_а_макс=27.9         | Апр_а_мин=-11.1
| Май_а_макс=30.4         | Май_а_мин=-5.3
| Июн_а_макс=32.5         | Июн_а_мин=-1.2
| Июл_а_макс=34.1         | Июл_а_мин=4
| Авг_а_макс=33.6         | Авг_а_мин=-0.5
| Сен_а_макс=29.4         | Сен_а_мин=-4.1
| Окт_а_макс=23.4         | Окт_а_мин=-8.7
| Ноя_а_макс=17.2         | Ноя_а_мин=-18.9
| Дек_а_макс=11.8         | Дек_а_мин=-31.9
| Год_а_макс=34.1         | Год_а_мин=-34.9
| Янв_вода=0
| Фев_вода=0
| Мар_вода=1
| Апр_вода=5
| Май_вода=10
| Июн_вода=17
| Июл_вода=21
| Авг_вода=23
| Сен_вода=21
| Окт_вода=15
| Ноя_вода=10
| Дек_вода=5
| Год_вода=11
|}}

== Административ бүленеше ==
[[Файл:Rigas_rajonu_numeracija.jpg|thumb|268x268px|Административ райондар картаһы]][[Файл:Rigas_apkaimes_Nr.png|thumb|267x267px|Микрорайондар картаһы]]Рига рәсми рәүештә күп микрорайондарҙан торған өс административ район ({{lang-lv|rajons}}) һәм өс биҫтәнән ({{lang-lv|priekšpilsētas}}) тора.
* Курзем районы (йәшел төҫтә): майҙаны — 79 км², халҡы — 133 505 кеше.
: ''Микрорайондары'': 1. Болдерая, 2. Даугавгрива, 3. Дзирциемс, 4. Ильгюциемс, 5. Иманта, 6. Клейсты, 7. Кипсала, 8. Ритабулли, 9. Спилве, 10. Волери, 11. Засулаукс, 12. Агенскалнс.
* Земгаль биҫтәһе (көл төҫтә): майҙаны — 41 км², халҡы — 105 090 кеше, Задвиньела урынлашҡан.
: ''Микрорайондары'': 13. Атгазене, 14. Бебербеки, 15. Биерини, 16. Бишумуйжа, 17. Катлакалнс, 18. Мукупурвс, 19. Плескодале, 20. Салас, 21. Шампетерис, 22. Торнякалнс, 23. Зиепниеккалнс, 24. Золитуде.
* Зиемель районы (һоро төҫтә): маәҙаны — 77 км², халҡы — 80 652 кеше.
: ''Микрорайондары'': 25. Чиекуркалнс, 26. Яунциемс, 27. Кундзиньсала, 28. Мангальсала, 29. Межапарк, 30. Милгравис, 31. Петерсала-Андрейсала, 32. Саркандаугава, 33. Трисциемс, 34. Вецаки, 35. Вецдаугава, 36. Вецмилгравис.
* Үҙәк район (ҡыҙыл төҫтә): майҙан — 3 км², халҡы — 24 547 кеше. Тарихи район — Иҫке Рига, театрҙар, музейҙар, эш үҙәктәре, үҙәк вокзал һ.б.
: ''Микрорайондар'': 37. Старый город, 38. Центр.
* Видзем биҫтәһе (күк төҫтә): майҙан — 57 км², халҡы — 172 064 кеше.
: ''Микрорайондар'': 39. Берги, 40. Браса, 41. Брекши, 42. Букулты, 43. Дрейлини, 44. Югла, 45. Межциемс, 46. Пурвциемс, 47. Скансте, 48. Сужи, 49. Тейка.
* Латгаль биҫтәһе (һары төҫтә): майҙаны — 50 км², халҡы — 193 287 кеше.
: ''Микрорайондар'': 50. Авоту, 51. Дарзциемс, 52. Дарзини, 53. Гризинькалнс, 54. Кенгарагс, 55. Мәскәү форштадты, 56. Плявниеки, 57. Румбула, 58. Шкиротава.

==== Буржуаз Латвия һәм совет осоро ====
1919 йылдың апрелендә Рига электротехника заводына нигеҙ һалына («VEF»).

1930 йылдарҙа «Vairogs» акционерҙар йәмғиәте төҙөлә (Рига вагондар төҙөү заводы), ул Балтика буйы илдәрендә иң эре автомобилдәр һәм тимер юл вагондары етештереүсе була.

1938 йылда Ригала 385 000 кеше йәшәгән, шуларҙың 45 000- немецтар. Германияла национал-социалистар власҡа килгәс, СССР элекке Рәсәй империяһы биләмәләрен кире ҡайтарыу буйынса эшмкәрлек алып бара башлай, ә Германия был ерҙәрҙе рейхҡа ҡушырға ниәтләй. 1939 йылда Германия менән Советтар Союзы бер-береһенә һөжүм итмәү тураһында килешеү төҙөй, тарихҡа Молотов-Риббентроп пакты исеме менән ингән документ буйынса Германия Балтик буйын СССР өсөн мөһим биләмәләр тип таный (ваҡытлыса, сөнки һуғыш ваҡытында был биләмәләр барыбер Германия ҡулына күсергә тейеш була). Латвия һәм СССР араһындағы Дуҫлыҡ һәм үҙ-ара ярҙам тураһында килешеү буйынса Латвияға СССР-ҙың сикләнгән хәрби көстәре инә. Президент Карлис Улманис был йәһәттән: «Яңыраҡ төҙөлгән килешеү…хәүефһеҙлекте нығыта»,-ти. 1940 йылдың 17 июнендә Рига урамдарында совет танктары күренә. Совет ғәскәрҙәрен оркестр, почётлы ҡарауыл һәм байрамса күтәренке кәйефле Рига граждандары ҡаршы ала. Оҙаҡламай 14 −15 июлдә (1940 йыл) һайлауҙарҙа «Хеҙмәтсән халыҡ блогы» («Darba tautas bloks») өсөн 98 % тауыш бирелә (95 % һайлаусы ҡатнаша). Оҙаҡламай Рига Латвия Совет Социалистик Республикаһының баш ҡалаһы булып китә.

[[Бөйөк Ватан һуғышы]] (1941—1945) ваҡытында «Барбаросса» планына ярашлы фашистик Германия ғәскәрҙәре 1941 йылдың 30 июнендә Риганы ала. 1941 йылдың 25 июлендә вермахт баҫып алған Латвия ССР-ы территорияһы Латвия Генераль округы тип, ә Рига- уның үҙәге тип иғлан ителә. Округ Остланд рейхскомиссариатына инә. Округтың генераль комиссары итеп Отто Генрих Дрекслер тәғәйенләнә.

29 602 Рига йәһүден немецтар Рижское геттоһына бикләй (1941 йылдың 21 июленән), 6 378 йәһүд уға тиклем үк үлтерелә. Иҫән ҡалғандар «Рига-Кайзервальд» бикләнә, йәки Гитлер Германияһының башҡа концлагерҙарына ебәрелә.

[[Файл:Medal. 75 years of the liberation of Riga from the Nazi invaders.png|thumb|Иҫтәлекле миҙал- «Риганы немец фашист илбаҫарҙарынан азат итеүгә 75 йыл. 1944—2019» ([[Реверс]]). Риганы азат итеүселәргә һәйкәлдән бер композиция. [[Латвия]], 16 октябрь, 2019 йыл]]
1944 йылдың 13—15 октябрендә Совет Армияһының 1-се Прибалтийский фронт, 2-се Прибалтийский фронт һәм 3-сө Прибалтийский фронт көстәре менән вермахтҡа ҡаршы Риганы алыу операцияһы (14 сентября — 22 октября 1944 года) барышында Рига фашистарҙан азат ителә. Был операция ваҡытында 150 мең совет һалдаты һәм офицеры һәләк була<ref name="Рижская наступательная операция на ria.ru">[https://ria.ru/20191013/1559639456.html «Лишь бы будущее было счастливее». История оккупации и освобождения Риги. — Советские войска выгнали немецких оккупантов из Риги 13 октября 1944 года. Рижская наступательная операция по освобождению столицы и всей Прибалтики продолжалась около месяца, в ней погибло 150 тысяч военнослужащих.] [[РИА «Новости»]] // ria.ru (13 октября 2019 года)</ref>. Риганы обороналау (1941) һәм азат итеү операциялары (1944) барышында Иҫке ҡала етди зыян күрә.

[[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң Ригала хәрби әсирҙәр өсөн өс совет лагере була: № 277, 317 һәм 350. Ауыр сирле әсирҙәр өсөн 3338 һәм 4379 -сы һанлы госпиталдәр эшләй. Рига караптар төҙөү заводын 1945 йылдан алып немец әсирҙәре төҙөй, завод өсөн йөҙөп йөрөүсе доктарҙы 1946 йылда Германиянан алып киләләр. Рига электростанцияһын яңынан тергеҙеү өсөн AEG производствоһы турбиналары Катовицелағы электр станцияһынан алып киленә.

Һуғыштан һуң ҡала иҡтисады һиҙелерлек алға китә. Бында Латвия сәнәғәтенең бик күп өлкәләре була: машиналар төҙөү (Рига вагондар төҙөү), Рига автобустар фабрикаһы (РАФ, мәҫәлән, СССР-ҙағы ашығыс ярҙам машиналары), Рига моторҙар заводы «Саркана звайгзне»), радиоэлектроника (Рига электротехника заводы «ВЭФ»]], "Радиотехника"заводы RRR, «Альфа» производство берләшмәһе), химияя, еңел һәм аҙыҡ-түлек сәнәғәте (Рига музыка ҡоралдары фабрикаһы, Dzintars Парфюмерия һәм косметика заводы , Laima Рига кондитер фабрикаһы, Страуме Рига электр көнкүреш техникаһы һәм уйынсыҡтар етештереү заводы һ.б..). [[Рига ГЭС-ы]], бер нисә [[ТЭЦ]]. Коммунистик субботниктарҙа эшләп алған аҡсаға Ригала «Гайльэзерс» дауахана комплексы һәм 1-се балалар клиник дауаханаһы төҙөлә<ref name="О наследстве СССР на aif.ru">''Надежда Вредина''. [https://aif.ru/money/economy/v_sovetskom_plenu_kakoe_nasledstvo_sssr_ostavil_latvii В советском «плену». Какое наследство СССР оставил Латвии?] Газета «[[Аргументы и факты]]» // aif.ru (3 июня 2019 года)</ref>.
Сәнәғәттең йылдам үҫеүе ҡала халҡы һанының 228 мең кешенән (1945) 909 кешегә тиклем үҫеүенә килтерә (1990 йыл, башлыса, СССР-ҙың башҡа төбәктәренән күсеп килеүселәр иҫәбенә).

1991 йылда Латвия яңынан бойондороҡһоҙлоҡ алғас, Рига суверенлы [[Латвия Республикаһы]] баш ҡалаһына әйләнә.

=== [[XXI быуат]] ===
2014 йылда Рига Европаның мәҙәни үҙәктәренең береһе тип атала<ref>[http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/09/1324&format=HTML&aged=0&language=LV&guiLanguage=en Rīga 2014. gadā būs Eiropas kultūras galvaspilsēta Latvijā.] // europa.eu</ref>.

== Халҡы ==
[[Файл:Riga ortseingang.jpg|thumb|200px|Ригаға ингән урындағы яҙыу]]

=== Халыҡ миграцияһы ===
Рига —Балтик илдәрендәге иң ҙур ҡала, ләкин 1990 йылдан һуң унда йәшәгән халыҡ һаны ныҡ әҙәйә һәм был процесс әле лә дауам итә. Башта был башҡа төбәктәрҙән килгән халыҡтың Латвиянан китеүе менән бәйле булһа, һуңыраҡ —Латвия граждандарының Евросоюз илдәренә эмиграцияһына, күп Рига кешеләренең Рига агломерацияһына ингән муниципалитеттарға күсенеүенә һәм шулай уҡ бөтә милләт вәкилдәре араһында ла тыуымдың әҙ булыуына бәйле.

Үҙәк статистика идаралығының 2020 йылдағы мәғлүмәттәре буйынса ҡалала 627 487 кеше йәшәй.<ref name="автоссылка1" /> 2020 йылда 65 йәштән оло кешеләр дәүмәле 20,7 % (130 060 кеше), 14 йәштән йәшерәктәр 15,6 % (97 862 кеше) тәшкил итә.<ref name="автоссылка1" />

Үҙәк статистика идаралығы мәғлүмәттәре буйынса 2017 йылда 641 423 кеше йәшәгән<ref name="постнас"/> йәки Халыҡ регистры мәғлүмәте буйынса 698 086 кеше булған (Гражданлыҡ һәм миграция эштәре буйынса идаралығы, МВД)<ref name="числнас2015">[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/01.01.2015/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Численность жителей Латвии в самоуправлениях. Дата — 01.01.2015] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150316134945/http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/01.01.2015/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf |date=2015-03-16 }}{{ref-lv}}</ref>.
1767 йылдан алып бөгөнгәсә халыҡ һаны<ref>[http://pop-stat.mashke.org/latvia-cities.htm Динамика численности населения городов Латвии]</ref>:
{| style="text-align:right"	
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef" | Йыл
! style="background:#efefef" | Халыҡ
|-	
| [[1767]] ||  19 500
|-	
| [[1800]] ||  29 500
|-	
| [[1840]] ||  60 000
|-	
| [[1867]] ||  102 590
|-	
| [[1881]] ||  169 329
|-	
| [[1897]] ||  282 230
|-	
| [[1913]] ||  472 068
|-	
| [[1920]] ||  185 137
|-	
| [[1925]] ||  337 699
|-	
| [[1935]] ||  385 063
|-	
| [[1939]] ||  347 800
|-	
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef" | Йыл
! style="background:#efefef" | Халыҡ
|-	
| [[1941]] ||  335 200
|-	
| [[1945]] ||  228 200
|-	
| [[1950]] ||  482 300
|-	
| [[1955]] ||  566 900
|-	
| [[1959]] ||  580 423
|-	
| [[1965]] ||  665 200
|-	
| [[1970]] ||  731 831
|-	
| [[1975]] ||  795 600
|-	
| [[1979]] ||  835 475
|-	
| [[1987]] ||  900 300
|-	
| [[1989]] ||  915 106
|-	
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef" | Йыл
! style="background:#efefef" | Халыҡ
|-	
| [[1990]] ||  909 135
|-	
| [[1991]] ||  900 455
|-	
| [[1992]] ||  889 741
|-	
| [[1993]] ||  863 657
|-	
| [[1994]] ||  843 552
|-	
| [[1995]] ||  824 988
|-	
| [[1996]] ||  810 172
|-	
| [[1997]] ||  797 947
|-	
| [[1998]] ||  786 612
|-	
| [[1999]] ||  776 008
|-	
| [[2000]] ||  764 329
|-	
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef" | Йыл
! style="background:#efefef" | Халыҡ
|-	
| [[2001]] ||  756 627
|-	
| [[2002]] ||  747 157
|-	
| [[2003]] ||  739 232
|-	
| [[2004]] ||  735 241
|-	
| [[2005]] ||  731 762
|-	
| [[2006]] ||  727 578
|-	
| [[2007]] ||  722 485
|-	
| [[2008]] ||  717 371
|-	
| [[2009]] ||  713 016
|-	
| [[2010]] ||  706 413
|-
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef" | Йыл
! style="background:#efefef" | Халыҡ
|-	
| [[2011]] ||  658 640
|-	
| [[2012]] ||  649 853
|-	
| [[2013]] ||  643 615
|-	
| [[2014]] ||  643 368
|-	
| [[2015]] ||  641 007
|-	
| [[2016]] ||  639 630
|-	
| [[2017]] ||  641 423
|-	
| [[2018]] ||  637 971
|-	
| [[2019]] ||  632 614
|-	
| [[2020]] ||  627 487<ref name="data.csb.gov.lv" />
|-
|}
|}

''' Ҡала халҡы динамикаһы графикта түбәндәгесә күренә'''
<timeline>
Colors=
 id:barra value:blue
ImageSize = width:auto height:250 barincrement:40
PlotArea = left:10 bottom:50 top:30 right:0
Period = from:0 till:1000000
TimeAxis = orientation:vertical
BarData=
  bar:1767 text:1767
  bar:1800 text:1800
  bar:1840 text:1840
  bar:1867 text:1867
  bar:1881 text:1881
  bar:1897 text:1897
  bar:1913 text:1913
  bar:1920 text:1920
  bar:1925 text:1925
  bar:1935 text:1935
  bar:1939 text:1939
  bar:1941 text:1941
  bar:1945 text:1945
  bar:1950 text:1950
  bar:1955 text:1955
  bar:1959 text:1959
  bar:1965 text:1965
  bar:1970 text:1970
  bar:1975 text:1975
  bar:1979 text:1979
  bar:1987 text:1987
  bar:1989 text:1989
  bar:1990 text:1990
PlotData=
  color:barra width:10 anchor:till align:center shift:(0,5)
  bar:1767 from:0 till:19500  text:19500
  bar:1800 from:0 till:29500  text:29500
  bar:1840 from:0 till:60000  text:60000
  bar:1867 from:0 till:102590  text:102590
  bar:1881 from:0 till:169329  text:169329
  bar:1897 from:0 till:282230  text:282230
  bar:1913 from:0 till:472068  text:472068
  bar:1920 from:0 till:185137  text:185137
  bar:1925 from:0 till:337699  text:337699
  bar:1935 from:0 till:385063  text:385063
  bar:1939 from:0 till:347800  text:347800
  bar:1941 from:0 till:335200  text:335200
  bar:1945 from:0 till:228200  text:228200
  bar:1950 from:0 till:482300  text:482300
  bar:1955 from:0 till:566900  text:566900
  bar:1959 from:0 till:580423  text:580423
  bar:1965 from:0 till:665200  text:665200
  bar:1970 from:0 till:731831  text:731831
  bar:1975 from:0 till:795600  text:795600
  bar:1979 from:0 till:835475  text:835475
  bar:1987 from:0 till:900300  text:900300
  bar:1989 from:0 till:915106  text:915106
  bar:1990 from:0 till:909135  text:909135
TextData=
  pos:(195,00)
  text:1767 йылдан 1990 йылға тиклем Рига халыҡ һаны динамикаһы (кеше)
</timeline>

<timeline>
Colors=
 id:barra value:blue
ImageSize = width:auto height:250 barincrement:40
PlotArea = left:20 bottom:50 top:30 right:20
Period = from:0 till:1000000
TimeAxis = orientation:vertical
BarData=
  bar:1990 text:1990
  bar:1991 text:1991
  bar:1993 text:1993
  bar:1995 text:1995
  bar:1997 text:1997
  bar:1999 text:1999
  bar:2000 text:2000
  bar:2001 text:2001
  bar:2002 text:2002
  bar:2003 text:2003
  bar:2004 text:2004
  bar:2005 text:2005
  bar:2006 text:2006
  bar:2007 text:2007
  bar:2008 text:2008
  bar:2009 text:2009
  bar:2010 text:2010
  bar:2011 text:2011
  bar:2012 text:2012
  bar:2013 text:2013
  bar:2014 text:2014
  bar:2015 text:2015
  bar:2016 text:2016
  bar:2017 text:2017
  bar:2018 text:2018
  bar:2019 text:2019
  bar:2020 text:2020
PlotData=
  color:barra width:10 anchor:till align:center shift:(0,5)
  bar:1990 from:0 till:909135 text:909135
  bar:1991 from:0 till:900455 text:900455
  bar:1993 from:0 till:863657 text:863657
  bar:1995 from:0 till:824988 text:824988
  bar:1997 from:0 till:797947 text:797947
  bar:1999 from:0 till:776008 text:776008
  bar:2000 from:0 till:764329 text:764329
  bar:2001 from:0 till:756627 text:756627
  bar:2002 from:0 till:747157 text:747157
  bar:2003 from:0 till:739232 text:739232
  bar:2004 from:0 till:735241 text:735241
  bar:2005 from:0 till:731762 text:731762
  bar:2006 from:0 till:727578 text:727578
  bar:2007 from:0 till:722485 text:722485
  bar:2008 from:0 till:717371 text:717371
  bar:2009 from:0 till:713016 text:713016
  bar:2010 from:0 till:706413 text:706413
  bar:2011 from:0 till:658640 text:658640
  bar:2012 from:0 till:649853 text:649853
  bar:2013 from:0 till:643615 text:643615
  bar:2014 from:0 till:643368 text:643368
  bar:2015 from:0 till:641007 text:641007
  bar:2016 from:0 till:639630 text:639630
  bar:2017 from:0 till:641423 text:641423
  bar:2018 from:0 till:637971 text:637971
  bar:2019 from:0 till:632614 text:632614	
  bar:2020 from:0 till:627487 text:627487
TextData=
  pos:(195,00)
  text:1990 йылдан 2020  йылға тиклем Рига халыҡ һаны динамикаһы (кеше)
</timeline>

=== Милли составы ===
Ригала [[латыштар]] (46,3 %, 2011 йылғы халыҡ иҫәбен алыу), [[урыҫтар]] (40,2 %), [[белорустар]] (3,9 %), [[украиндар]] (3,5 %), [[поляктар]] (1,9 %) һ.б. йәшәй.
Ҡала халҡының милли составы [[1989]], [[2000]] һәм [[2011 йыл]]дарҙағы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса<ref>[http://pop-stat.mashke.org/latvia-ethnic1989.htm Ethnic composition: 1989 census]</ref><ref>[http://pop-stat.mashke.org/latvia-ethnic2000.htm Ethnic composition: 2000 census]</ref><ref>[http://pop-stat.mashke.org/latvia-ethnic2011.htm Ethnic composition: 2011 census]</ref>, [[2020 йыл]] башына булған мәғлүмәттәр буйынса<ref>[https://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/iedz/iedz__iedzrakst/IRG080.px/ IRG080. Iedzīvotāju skaits pēc tautības reģionos, republikas pilsētās, 21 attīstības centrā un novados gada sākumā. PxWeb<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:
{|class="standard sortable"
! милләте || кеше <br>(1989) || % || кеше <br>(2000) || % || кеше <br>(2011) || % || кеше <br>(2020) || %
|-
| всего || align=right | 910 455 || align=right | 100,00 % || align=right | 764 329 || align=right | 100,00 % || align=right | 658 640 || align=right | 100,00 % || align=right | 627 487 || align=right | 100,00 %
|-
|[[латыши]] || align=right | 331 934 || align=right | 36,46 % || align=right | 313 368 || align=right | 41,00 % || align=right | 305 117 || align=right | 46,33 % || align=right | 296 332 || align=right | 47,2 %
|-
|в том числе [[латгальцы]]<ref>по числу постоянно использующих в повседневной жизни [[латгальский язык]] (перепись 2011 года)</ref>|| align=right | || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | 29 393 || align=right | 4,46 % || align=right | || align=right |
|-
|[[русские]]|| align=right | 430 555 || align=right | 47,29 % || align=right | 335 431 || align=right | 43,89 % || align=right | 264 808 || align=right | 40,21 % || align=right | 226 218 || align=right | 36,1 %
|-
|[[белорусы]] || align=right | 43 631 || align=right | 4,79 % || align=right | 35 791 || align=right | 4,68 % || align=right | 25 535 || align=right | 3,88 % || align=right | 22 860 || align=right | 3,7 %
|-
|[[украинцы]] || align=right | 43 641 || align=right | 4,79 % || align=right | 31 899 || align=right | 4,17 % || align=right | 22 737 || align=right | 3,45 % || align=right | 21 562 || align=right | 3,4 %
|-
|[[поляки]] || align=right | 16 653 || align=right | 1,83 % || align=right | 15 980 || align=right | 2,09 % || align=right | 12 208 || align=right | 1,85 % || align=right | 10 883 || align=right | 1,7 %
|-
|[[литовцы]] || align=right | 7 012 || align=right | 0,77 % || align=right | 6 530 || align=right | 0,85 % || align=right | 5 450 || align=right | 0,83 % || align=right | 4 996 || align=right | 0,8 %
|-
|[[евреи]] || align=right | 18 812 || align=right | 2,07 % || align=right | 8 254 || align=right | 1,08 % || align=right | 4 810 || align=right | 0,73 % || align=right | || align=right |
|-
|[[немцы]] || align=right | 1 054 || align=right | 0,11 % || align=right | 1 386 || align=right | 0,18 % || align=right | || align=right | || align=right | 1 058 || align=right | 0,2 %
|-
|[[эстонцы]] || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | 829 || align=right | 0,1 % || align=right | 703 || align=right | 0,1 %
|-
|[[цыгане]] || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | 928 || align=right | 0,1 % || align=right | 698 || align=right | 0,1 %
|-
|[[ливы]] || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | || align=right | 87 || align=right | 0,01 % || align=right | || align=right |
|-
|другие || align=right | 18 217 || align=right | 2,00 % || align=right | 17 076 || align=right | 2,23 % || align=right | 17 888 || align=right | 2,72 % || align=right | 42 177 || align=right | 6,7 %
|}
Латвия гражданлыҡ һәм миграция эштәре идаралығы мәғлүмәттәре буйынса 2017 йылдың 1 июленә Рига халҡының этник сотавы түбәндәгесә<ref>{{cite web|url=http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/Iedzivotaju%20re%C4%A3istrs/010717/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB.pdf|title=Iedzīvotāju skaits pašvaldībās pēc nacionālā sastāva|author=PMLP|website=|date=|publisher=|accessdate=2017-12-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171118043352/http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/Iedzivotaju%20re%C4%A3istrs/010717/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB.pdf|archivedate=2017-11-18|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171118043352/http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/Iedzivotaju%20re%C4%A3istrs/010717/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB.pdf |date=2017-11-18 }}</ref>:
* [[латыштар]] — 308 940;
* другие — 38 647;
* [[белорустар]] — 25 874;
* [[рустар]] — 264 206;
* [[украиндар]] — 25 687;
* милләтен әйтмәгән — 24 385;
* [[поляктар]] — 12 812;
* латгалдар латыштарҙан айырым күрһәтелмәгән.
[[Файл:Rigas apkaimes Lat 2011.png|thumb|350px| Латыштар Рига микрорайондарында (%,2011 йыл)]]
[[Файл:Rigas apkaimes Rus 2011.png|thumb|350px|Рига микрорайондарында рустар (%,2011 йыл)]]
2012 йылда үткән референдум ваҡытында тауыш биргән Рига халыҡының 61,6 %<ref>{{cite web|accessdate = 2015-12-02|title = CVK » 2012. gada 18. februāra tautas nobalsošana par likumprojekta "Grozījumi Latvijas Republikas Satversmē" pieņemšanu » Rezultāti|url = http://www.tn2012.cvk.lv/report-results-0100.html|publisher = ЦИК Латвии|lang = lv}}</ref> урыҫ телен икенсе рәсми тел тип иғлан итеүгә ҡаршы була (Латвия буйынса «ҡаршы» — 74,8 %). Урыҫ теле тип аталған халыҡ совет осоронда төҙөлгән микрорайондарҙа йәшәй, ә [[латыштар]] —ҡала үҙәгендәрәк һәм шәхси йорттарҙан торған райондарҙа. Латыштар иң күбе Риганың Үҙәк районында (60,9 % населения), ә иң әҙе Курземе районында (36,4 %) йәшәй.

Рига халҡы туған теле буйынса (1897 йылғы халыҡ иҫәбен алыу буйынса):<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=729 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России] Демоскоп</ref>
{|class="standard sortable"	
! национальность || чел. <br>(1897) || %
|-
| всего || align=right | 282 230 || align=right | 100,00 %
|-
|[[латыши]] || align=right | 127 046 || align=right | 45,02 %
|-
|[[немцы]] || align=right | 67 286 || align=right | 23,84 %
|-
|[[русские]] || align=right | 44 452 || align=right | 15,75 %
|-
|[[евреи]] || align=right | 16 922 || align=right | 6,00 %
|-
|[[поляки]] || align=right | 13 415 || align=right | 4,75 %
|-
|[[литовцы]] || align=right | 6 362 || align=right | 2,25 %
|-
|[[эстонцы]] || align=right | 3 702 || align=right | 1,31 %
|-
|[[белорусы]] || align=right | 730 || align=right | 0,26 %
|}

=== Телдәр ===
2011 йылда халыҡтың башлыса өйҙә ҡулланған теле буйынса бүленеше<ref name="Латгал2011"/><ref name="Языки2011">{{cite web|accessdate = 2015-11-23|title = Распределение постоянного населения по статистическим регионам, городам республиканского подчинения и краям по преимущественно используемому дома языку на 1 марта 2011 года|url = http://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/tautassk_11/tautassk_11__tsk2011/TSG11-071.px/?rxid=cdcb978c-22b0-416a-aacc-aa650d3e2ce0|publisher = Центральное статистическое управление|lang = lv|archiveurl = https://web.archive.org/web/20151124133815/http://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/tautassk_11/tautassk_11__tsk2011/TSG11-071.px/?rxid=cdcb978c-22b0-416a-aacc-aa650d3e2ce0|archivedate = 2015-11-24|deadlink = yes}} {{cite web |url = http://data.csb.gov.lv/pxweb/en/tautassk_11/tautassk_11__tsk2011/TSG11-071.px/?rxid=cdcb978c-22b0-416a-aacc-aa650d3e2ce0 |title = Англоязычная версия  |archiveurl = https://web.archive.org/web/20170820062939/http://data.csb.gov.lv/pxweb/en/tautassk_11/tautassk_11__tsk2011/TSG11-071.px/?rxid=cdcb978c-22b0-416a-aacc-aa650d3e2ce0 |archivedate = 2017-08-20 }}{{проверено|23|11|2015}}</ref>
{|class="wikitable"	
|-	
!Тел
! Иҫәбе!%
!<small>% от указавших</small>
|-	
![[рус теле|рус]]
| 326 478
| 49,57 %
| 55,80 %
|-	
![[латыш теле|латыш]]
| 254 188
| 38,59 %
| 43,44 %
|-	
! шул иҫәптән [[латгал теле|латгал]]<ref name="Латгал2011"/>
| 29 393
| 4,46 %
| 5,02 %
|-	
![[украин теле|украин]]
| 702
| 0,11 %
| 0,12 %
|-	
![[литва теле|литва]]
| 563
| 0,09 %
| 0,10 %
|-	
![[поляк теле|поляк]]
| 496
| 0,08 %
| 0,08 %
|-	
![[белорус теле|белорус]]
| 227
| 0,03 %
| 0,04 %
|-	
!башҡа
| 2 477
| 0,38 %
| 0,42 %
|-	
!күрһәтелгән
| 585 131
| 88,84 %
| 100,00 %
|-	
!күрһәтелмәгән
| 73 509
| 11,16 %
|
|-	
!Бөтәһе
| 658 640
| 100,00 %
|
|}

Рига халҡының тел буйынса динамикаһы 1867—1930 йылдарҙа һәм 2011 йылда (туған тел, йәки көнкүрештә ҡулланған тел буйынса)<ref name="Языки2011"/><ref>''Rīga 1860—1917.'' Rīga, Zinātne 1978.</ref><ref name="Перепись населения 1930, часть II, с. 70">{{cite web |url = http://www.csb.gov.lv/sites/default/files/dati/TSK_1930_05.pdf |title = Перепись населения 1930, часть II : «Национальность», с. 70 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20121115064423/http://www.csb.gov.lv/sites/default/files/dati/TSK_1930_05.pdf |archivedate = 2012-11-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121115064423/http://www.csb.gov.lv/sites/default/files/dati/TSK_1930_05.pdf |date=2012-11-15 }} (PDF, лат.; 14,6 Мб).</ref>:
{| class="wikitable" style="text-align:right"
! Язык
! 1867
! 1881
! 1897
! 1913
! 1930
!2011
|-
| align=left | [[Русский язык|русский]]
| 25 772 (25,1 %) || 31 976 (18,9 %) || 43 338 (16,9 %) || 99 985 (21,2 %) || 29 696 (7,86 %) || 326 478 (49,57 %)
|-
| align=left | [[латышский язык|латышский]]
| 24 199 (23,6 %) || 49 974 (29,5 %) || 106 541 (41,6 %) || 187 135 (39,6 %) || 227 842 (60,29 %) || 254 188 (38,59 %)
|-
| align=left | [[Немецкий язык|немецкий]]
| 43 980 (42,9 %) || 66 775 (39,4 %) || 65 332 (25,5 %) || 78 656 (16,7 %) || 44 105 (11,67 %) ||  …
|-
| align=left | [[идиш]]
| 5254 (5,1 %) || 14 222 (8,4 %) || 16 521 (6,5 %) || 21 231 (4,5 %) || 42 328 (11,2 %) || …
|-
| align=left | [[эстонский язык|эстонский]]
| 872 (0,9 %) || 1565 (0,9 %) || 3532 (1,4 %) || 6721 (1,4 %) || 2443 (0,65 %) ||  …
|-
| align=left | [[Литовский язык|литовский]]
| … || … || 5853 (2,3 %) || 25 824 (5,5 %) || 6817 (1,8 %) || 563 (0,09 %)
|-
| align=left | [[Польский язык|польский]]
| … || … || 12 869 (5 %) || 35 621 (7,5 %) || 16 574 (4,39 %) || 496 (0,08 %)
|-
| align=left | прочие<sup>*</sup>
| 2513 (2,4 %) || 4048 (2,4 %) || 1772 (0,7 %) || 16 895 (3,6 %) || 8112 (2,14 %) ||  3406 (0,52 %)
|-
| align=left | нет данных
| … || 769 (0,5 %) || 130 (0,1 %) || … || … ||  73 509 (11,16 %)
|-
! Бөтәһе
! 102 590 (100 %) || 169 329 (100 %) || 255 879 (100 %) || 472 068 (100 %) || 377 917 (100 %) || 658 640 (100 %)
|}
<small><sup>*</sup>В данных за 1881 г. польско- и литовскоговорящие жители включены в эту группу.</small>

=== Башлыҡтары ===
{{main|Шаблон:Градоначальники Риги}}

== Иҡтисады ==
[[Файл:Riga port.jpg|thumb|200x200px|Рига порты]]
[[Файл:Bolsa de Riga, Letonia, 2012-08-07, DD 01.JPG|thumb|200x200px|Рига фонд биржаһы]]
Рига — [[Латвия]]ның иң ныҡ үҫешкән төбәге. Ҡалала ил предприятиеларының 60 % урынлашҡан һәм хеҙмәткә яраҡлы халыҡтың 50 % йәшәй. Айырып әйткәндә, аҙыҡ-түлек, ағас эшкәртеү, текстиль, химия фармацевтика сәнәғәте үҫешкән. Ригаға сит ил инвестициялары йылдан йыл күбәйә, был ҡаланы профилле күргәҙмәләр үткәреү өсөн мөһим урын итә<ref>{{cite web |url = http://circa.europa.eu/irc/dsis/regportraits/info/data/lv001_eco.htm |title = EUROSTAT |archiveurl = https://archive.is/20120708072036/http://circa.europa.eu/irc/dsis/regportraits/info/data/lv001_eco.htm |archivedate = 2012-07-08 }} {{Webarchive|url=https://archive.is/20120708072036/http://circa.europa.eu/irc/dsis/regportraits/info/data/lv001_eco.htm |date=2012-07-08 }}</ref>.

Латвияның бөтә иң ҙур предприятиелары тиерлек Ригала урынлашҡан, мәҫәлән, дәүләт энергия һатыу компания («''Latvenergo''»), газ [[монополия]]һы («''[[Latvijas Gāze]]''»), тимер юл компанияһы («''[[Latvijas dzelzceļš]]''»), дәүләт почта предприятиеһы («''[[Latvijas Pasts]]''»), «''[[Latvijas Mobilais Telefons]]''» (LMT), «[[Tele2|TELE2»]], «''[[Bite|Bite Latvija]]''» мобиль элемтә операторҙары һәм «''[[airBaltic]]''» авиакомпанияһы.

Илдәге берҙән-бер фонд биржаһы NASDAQ OMX Riga ла Рига ҡалаһында урынлашҡан. Латвияның бөтә финанс учреждениелары ла тиерлек, шул иҫәптән илдең үҙәк банкы- Латвия Банкы, Ригала урынлашҡан. Европа берлеге (Евросоюз) ағзаһы булыу [[Латвия]]ға Европа илдәре менән, бигерәк тә Германия, Шеция һәм Бөйөк Британия менән, сауҙа бәйләнештәрен арттырырға мөмкинлек бирә. [[Рәсәй]] [[Латвия]]ның традицион сауҙа партнёры булып ҡала.

[[Туризм]] —ҡала килеменең төп сығанаҡтарының береһе;Латвияға килгән туристарҙың 90 % Ригаға килә.

== Транспорт ==
[[Файл:Visit-suomi-2009-05-by-RalfR-281.jpg|200px|thumb|right| Рига аэропорты— Балтик буйындағы иң ҙур аэропорт]]
[[Файл:Trolleybus Riga IMG 2544 C.JPG|200px|thumb|right| Škoda 24Tr Irisbus троллейбусы]]
[[Файл:15T-57169 Radio iela.jpg|200px|thumb|right|Трамвай]]
[[Файл:Rigas Satiksme-Abrenes iela.jpg|200px|thumb|Абренес урамында ҡуласа]]
[[Файл:Vistas desde la iglesia de San Pedro, Riga, Letonia, 2012-08-07, DD 01.JPG|thumb|200px| Даугава аша тимер юл күпере]]
Рига — Балтик буйында мөһим халыҡ-ара транспорт узелы ([[Скандинавия]] һәм [[Көнсығыш Европа]], [[Финляндия]] һәм [[Үҙәк Европа]] араһында E67 Европа маршруты Via Baltica, һәм Балтик буйы илдәре араһында).
Рига тимер юл күпере— Ригала һаҡланып ҡалған күперҙәрҙең иң тәүгеһе, ҡала биләмәһендә [[Даугава]] аша берҙән-бер тимер юл күпере.

==== Тимер юл ====
Рига тимер юл вокзалы ({{lang-lv|Rīgas dzelzceļa stacija}})- иң мөһим транспорт ҡапҡаһы, бынан поездар [[Мәскәү]] һәм [[Санкт-Петербург]] яғына йөрөй ([[Рәсәй]]), [[Минск]] ([[Белоруссия]]), [[Киев]] ([[Украина]], ''[[Елгава]]'' аша). Пассажирҙарҙы «''[[Pasažieru vilciens]]''» компанияһы хеҙмәтләндерә.

==== Автобус хәрәкәте ====
Бынан тыш Рига халыҡ-ара автовокзалы бар ({{lang-lv|Rīgas starptautiskā autoosta}}), ул ҡала яны һәм күрше илдәр һәм Европа берлеге илдәренең күбеһе менән халыҡ-ара автобус бәйләнешен тәьмин итә.

==== Һауа транспорты ====
Рига аэропорты ({{lang-lv|Starptautiskā lidosta «Rīga»}}) —1973 йылда төҙөлгән Балтик буйындағы иң ҙур аэропорт, ул 82йүнәлештә эшләй. 1993 йылда йылына 310 000 пассажир хеҙмәтләндерелһә, 2009 йылда 4 миллионға етә(проект буйынса йылына 2,5 млн), шул сәбәпле «''[[airBaltic]]''» 92 миллион евролыҡ яңы [[Терминал (аэровокзал)|терминал]] төҙөү планлаштырыла.

==== Диңгеҙ транспорты ====
Рига порты ({{lang-lv|Rīgas Pasažieru termināls}}) Скандинавия һәм Төньяҡ Германия менән бәйләнеште тәьмин итә.

==== Автомобиль транспорты ====
{{также|Автомобильные дороги Латвии}}
Латвия автомобиль юлдары селтәре үҙәк узелы Ригала урынлашҡан. Таш күпер Иҫке ҡаланы (Рига) Даугаваның икенсе яры менән тоташтыра. Утрау күпере [[Мәскәү форштадт]]ты Закюсала утрауы аша Даугаваның икенсе яҡ яры менән, ә Аҫмалы (Вантовый) күпер Иҫке ҡаланы Кипсала аша Даугаваның икенсе яры менән тоташтыра.

2008 йылда Даугава аша яңы Көньяҡ күперҙең беренсе өлөшөндә хәрәкәт асыла . Был Балтик буйы илдәрендәге һуңғы 20 йылдағы иң ҙур төҙөлөш (оҙонлоғо 27—30 км булған төньяҡ урау юл ({{lang-lv|Ziemeļu koridors}}))

==== Йәмәғәт транспорты ====
{{главная|Rīgas satiksme}}
Йәмәғәт транспорты предприятиеһы [[Rīgas satiksme]] Ригала трамвай (8 маршрут, паркта 253 вагон), автобустар (53 маршрут, 480 машина) һәм троллейбус (18 маршрут, 300 яҡын машина) хәрәкәтен тәьмин итә. 1973 йылдан<ref name="DIS407" /> Ригала троллейбус поездары йөрөй<ref name="VTG">''Брамский К. А.'' Троллейбусный поезд [[Веклич, Владимир Филиппович|Владимира Веклича]] // газета «Всеукраинская техническая газета», 11 декабря 2003 р.{{ref-uk}}</ref><ref name="TrainVK">''Фонова М.'' «Ракета» [[Веклич, Владимир Филиппович|Веклича]] // газета «[[Вечерний Киев (газета)|Вечерний Киев]]», 2 ноября 1970. — С. 2.{{ref-uk}}</ref> [[Веклич, Владимир Филиппович|Владимира Веклича]]<ref name="Train">[[Энциклопедия современной Украины]]: в 25 т. / Под ред. [[Дзюба, Иван Михайлович (писатель)|И. М. Дзюба]] и др. — Киев : 2005. — Т. 4. — С. 187 — ISBN 966-02-3354-X{{ref-uk}}</ref><ref name="TrainKrat">''Крат В. И.''[[Веклич, Владимир Филиппович|Владимир Филлипович Веклич]] // Коммунальное хозяйство городов. Киев: Техника — 1998. — № 17. — С. 3-9. — ISSN 0869-1231{{ref-uk}}</ref>.

2013 йылдан Ригала маршрут такси хеҙмәте монополияһы индерелгән.

Һыу (йылға) транспорты: планлаштырыла.<ref>[https://rus.lsm.lv/statja/novosti/samoupravlenija/riga-sdelala-esche-shag-k-vodnomu-transportu.a379140/ Рига сделала еще шаг к водному транспорту] // lsm.lv, 24 окт 2020</ref>

==== Велосипед ====
«Sixt» автоматик велосипtд менән ҡулланыу системаһы ҡала үҙәгендә 17 велосипед алып тороу (прокат) пунктынан ғибәрәт.

== Мәҙәниәт ==
{{main|Достопримечательности Риги|Рижская киностудия}}
2010 йылда Рига 2014 йылға Европа мәҙәниәт баш ҡалаһы тип һайлана. Шул айҡанлы бер нисә инфраструктура проекты тормошҡа ашырыла башлай: Латвия милли китпханаһы ({{lang-lv|Latvijas Nacionālā bibliotēka}}, Гуннара Биркерт проекты буйынса), концерт залы ({{lang-lv|Koncert zale}}), ул Латвия милли симфоник оркестры базаһы буласаҡ , Хәҙерге заман сәнғәте музейы ({{lang-lv|Laikmetīgās mākslas muzejs}}, Андрейсалалағы элекке электростанция бинаһында).

=== Театрҙар ===
[[Файл:Opera Nacional, Riga, Letonia, 2012-08-07, DD 15.JPG|thumb|220x220px|Латвия милли операһы]]
— [[Латвия Милли опера театры]] ({{lang-lv|Latvijas Nacionālā opera}}) 1919 йылдың ғинуарында асыла, элекке немец театры бинаһында (1860—1863) урынлашҡан. 1922 йылдан балет труппаһы бар.

— 1919 йылда Латвия милли театры асыла. Ул элекке Икенсе Рус театры бинаһында урынлашҡан (1902 йылда хәйриә аҡсаһына төҙөлгән).

— Михаил Чехов исемендәге рус театры ({{lang-lv|Mihaila Čehova Rīgas Krievu teātris}}) —1883 йылда асылған ҡалалағы иң тәүге театрҙарҙың береһе.

— 1920 йылда асылған «Дайлес» ({{lang-lv|Dailes teātris}}) театрында хәҙерге заман сит ил авторҙары пьесаларын ҡуялар.

— 1944 йылда Латвия ҡурсаҡ театры ({{lang-lv|Latvijas Valsts Leļļu teātris}})балалар өсөн спектаклдәр күрһәтә.

− 1992 йылда [[Яңы Рига театры]] ({{lang-lv|Jaunais Rīgas teātris}}) асыла.

=== Музейҙар ===
— Латвия оккупация музейы ({{lang-lv|Latvijas Okupācijas muzejs}}) 1970 йылдарҙа төҙөлгән бинала урынлашҡан. Советтар Союзы һәм Германия ҡулында булған осор тарихы музейы (1940—1991).

— Сит ил сәнғәте музейы ({{lang-lv|Ārzemju mākslas muzejs}}) — Латвиялағы иң ҙур XVI—XXI быуат сәнғәт әҫәрҙәре һаҡланған музей.
* Латвия милли музейы ({{lang-lv|Latvijas Nacionālais mākslas muzejs}}).

-Дары башняһында Латвия хәрби музейы ({{lang-lv|Latvijas Kara muzejs}})- армия тарихы музейы.

-Латвия йәһүдтәре музейы ({{lang-lv|Muzejs Ebreji Latvijā}}) — XVIII быуаттан 1941 йылға тиклемге Рига йәһүдтәре тарихы.

-Латвия тарихи музей экспозицияһы ({{lang-lv|Latvijas Vēstures muzejs}}) — Рига замогында таш быуаттан беҙҙең заманға тиклем.

-Латвия тәбиғәт тарихы музейы ({{lang-lv|Latvijas Dabas muzejs}})

-Рига моторҙар музейы экспозицияһы ({{lang-lv|Rīgas Motormuzejs}}) — XX быуаттағы 80 автомобиль һәм 100 мотоцикл һәм мопед XX .

-Рига һәм диңгеҙселек тарихы музейы]] ({{lang-lv|Rīgas vēstures un kuģniecības muzejs}}). Уға Менцендорф йорто ла инә ({{lang-lv|Mencendorfa nams}}) —тарихи торлаҡ һәм сауҙа йорто.

— Рига югендстиль музейы- югендстиль архитектураһы һәм декоратив стиленә бағышлана (''[[модерн]]'').

Ригала 44 яҡын музей һәм уға оҡшаған учреждениелар.<ref>[http://www.liveriga.com/lv/37-muzeji Visi Muzeji :: LIVE RīGA]</ref>

=== Музыка ===

XVIII быуатта Риге Европа музыка8ы сёскё атыу осоро башлана. 1760 йылда Рига музыка йәмғите төҙөлә. и частных оркестров, таких как у Барона Отто Герман Фитингофатың шәхси оркестры нигеҙендә 1782 йылда опера театры төҙөлә. XIX быуатта Ригала немец музыкаһы традицияһы һәм латыш фольклоры (йыр) традициялары үҫә. 1837—1839 йылдарҙа Рига опера театрында [[Вагнер Рихард|Рихард Вагнер]] капельмейстер була, ҡайһы бер ваҡыт бында дирижёр булараҡ Лео Блех сығыш яһай.

1919 йылда Язел Витол исемендәге Латвия дәләт консерваторияһына нигеҙ һалына, унда әле 500-гә яҡын студент уҡый.

1993 йылда Ригала бойондороҡһоҙ Латвияла милли йыр байрамы ойошторола. Тәүге тапҡыр бындай байрам 1873 йылда ойошторолғаны билдәле. 2003 йылда өс Балтика буйы илендә йыр байрамы үтте. Улар ЮНЕСКО-ның кешелектең ауыҙ-тел һәм рухи ҡомартҡылары шедеврҙары исемлегенә индерелгән. 2008 йылда Ригала XXIV Милли йыр байрамы үтте. Был байрамда иң яҡшы хорҙар бер-береһе менән көс һынашты.
2003 йылда Ригала «[[Евровидение-2003|Евровидение]]» үтте.

== Архитектура ==
{{main|Список самых высоких зданий Риги|Храмы Риги|Достопримечательности Риги}}
[[Файл:Riga by night (8230045602).jpg|thumb|left|Иҫке ҡала (Рига)]]
[[Файл:Domy v centru Rigy.jpg|thumb|left| Лив майҙаны]]
1997 йылда Риганың модрен стилендәге архитектура ҡомартҡылары һәм XIX быуат ағастан яһалған архитектура өсөн үҙәге ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мәҙәни мираҫы исемлегенә индерелә.<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/852/ Всемирное наследие]</ref>
Ләкин Даугаваның һул яҡ ярында ҡала төҙөү (Кипсала утрауында), бейек биналар төҙөү ҡаланың дөйөм күренешенә зыян килереү ҡурҡынысы янай тип ЮНЕСКО менән ИКОМОС эксперттары был пландарҙы ҡире ҡарауҙы һорай.<ref name="icomos-mission">[http://whc.unesco.org/download.cfm?id_document=100708 UNESCO/ICOMOS-Mission 2008]</ref>.

Рига- ғәҙәти урта быуаттар ҡалаһы, уны Бульвар ҡуласаһы уратып алған, һәм яңы ҡала- унда урамдар заманса планлаштырылған.<ref name="icomos-mission"/>.
[[Файл:Riga Petrikirche Blick vom Turm zum Dom 3.JPG|thumb|230x230px|[[Домский собор (Рига)|Домский собор]]]]
Иҫке Рига ({{lang-lv|Vecrīga}}) — Риганың тарихи һәм географик үҙәге. Ул Даугаваның уң яҡ ярында урынлашҡан, боронғо ҡәлғә һыҙаттары, хәрби ҡоролмалар һәм валдар урындары (1857—1863 йылдарҙа уларҙы һүткәндәр) әле ләайырылып тора. Ҡала стенаһын һүткәс, асыҡ майҙандар барлыҡҡа килә, бында ҡала паркы һәм каналы ({{lang-lv|Pilsētas kanāls}}) булдырыла, улар Иҫке Риганы яңы ҡаланан айырып тора.

Иҫке ҡаланың үҙәге- Ратуша майҙаны({{lang-lv|Rātslaukums}}), на которой находятся [[Рижская ратуша]] ({{lang-lv|Rīgas rātsnams}}) һәм Ҡарабаштар йорто({{lang-lv|Melngalvju nams}}). Был йорт [[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында емерелгән һәм 1999 йылда ғына яңынан тергеҙелгән. Готика стилендәге, фасады нидерланд стилендәге йортто 1334 йылда төҙөй башлағандар, 1447 йылдан ул Ҡарабаштар берләшмәһенең йәйылыштары урыны була. Уның алдындағы майҙанда Роланд стауяһы тора.

1211 йылда епископ Альберт Буксгевден Рига Дом соборына (епископ соборы) ({{lang-lv|Rīgas Doms}}) нигеҙ һала. Уның төп өлөшө XIV—XV быуаттарҙа төҙөлә. 1776 йылдан алып уның бейеклеге 90 метр (күп тапҡыр емерелеү сәбәпле), 1590 йылда төҙөлгән ағас үҙәк башня бейеклеге 140 м еткән. XIX быуат аҙағында унда донъялағы иң ҙур һәм иң яҡшы органдарҙың береһе тип һаналған орган ҡуйыла. Изге Пётр сиркәүе ({{lang-lv|Rīgas Svētā Pētera baznīca}}) (1209) ла бер нисә тапҡыр емерелә, һуңғы тапҡыр — [[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында. 1225 йылда тәүге тапҡыр Изге Екаб (Яков) ({{lang-lv|Rīgas Svētā Jēkaba katedrāle}}) сиркәүе иҫкә алына, 80 м бейеклектәге башнялы был сиркәү- Рига католик кафедраль соборы. 1582 йылда уны Польша короленән һатып алып, иезуиттарға биргәндәр.

Рига замогында ({{lang-lv|Rīgas pils}}) Латвия президенты резиденцияһы урынлашҡан. Замок [[1330 йыл]]да [[Ливон ордены]] рыцарь-монахтарына бирелгән.

[[1867 йыл]]да Флоренция стилендәге йортта [[Латвия сеймы]] — Латвия парламенты урынлашҡан. Дары башняһы ({{lang-lv|Pulvertornis}}) районында ҡала нығытмалары ҡалдыҡтары тороп ҡалған (1650). Тарихи ҡомартҡыларҙан Рига фонд биржаһын (1852), Конвент ихатаһын ({{lang-lv|Konventa sēta}}, XIII быуат), Өс туған биналар комплексы (XV—XVII быуаттар), [[Швед ҡапҡаһы]] ({{lang-lv|Zviedru vārti}}), Кесе гильдия бинаһы ({{lang-lv|Mazā Ģilde}}) һәм Оло гильдия бинаһы ({{lang-lv|Lielā Ģilde}}), Менцендорф йорто ({{lang-lv|Mencendorfa nams}}, 1695) һәм Данненштерн йортон ({{lang-lv|Dannenšterna nams}}) атарға була.

Иҫке ғала менән Яңы ҡала араһында [[1935 йыл]]дан алып 42 м бейеклек Азатлыҡ һәйкәле ({{lang-lv|Brīvības piemineklis}}, автор [[Карл Зале]]) тора.

<gallery>
House_of_Blackheads_at_Dusk_3%2C_Riga%2C_Latvia_-_Diliff.jpg| Ҡарабаштар йорто
Riga-Pulverturm.jpg|Дары башняһы
Castillo de Riga, Letonia, 2012-08-07, DD 04.JPG|Рига замогы
Stone Bridge, Latvija.jpg| Даугава аша таш күпер
Rigas Dome.jpg| Иҫке ҡалала  Ратуша
Les trois frères (Riga, la ville hanséatique).jpg|Өс туған
Riga - Roland's Statue.jpg|Рига Роланды
Latvian National Theatre.jpg| Латвия милли театры
</gallery>

XX быуат башында ҡаланы уратып бер нисә мөһим бина төҙөлә: Латвия милли театры, Һынлы сәнғәт музейы, неоготика стилендәге Латвия художество академияһы ({{lang-lv|Latvijas Mākslas akadēmija}}, 1905 й.), Университет. 1876—1884 йй.- яңы Византия стилендәге [[Христорождественский собор (Рига)]] ({{lang-lv|Rīgas Kristus Piedzimšanas pareizticīgo katedrāle}}). Элизабетес һәм Альберт урамдарында [[модерн]] стилендәге матур йорттар күп.

Мәскәү форштадтында цеппелиндар өсөн эллингтар бар, улар Үҙәк баҙар итеп үҙгәртелгән. 1958 йылда Сталин высоткалары тибындағы Фәндәр Академияһы бинаһы, ағас лютеран сиркәүе, классик стилдәге Иисус сиркәүе һәм башҡа төрлө дәүерҙәргә ҡараған архитектура ҡомартҡылары бар.
XX быуат башында Межапарк дачалар биҫтәһе төҙөлә (төньяҡта, урманда).

[[Закюсала]] дюналар утрауында 368,5 метр бейеклек Рига телебашняһы төҙөлгән, ул Европалағы иң ҙур ҡоролмаларҙан һанала.

[[Даугав]]ның һул яғы — [[Пардаугава]] —бер- йәки ике ҡатлы шәхси йорттарҙан торған район. Калнциема урамында тотош бер кварталда XIX быуаттағы йорттар реставрацияланған.

<gallery>
Riga - Elizabetes Iela 10b, 1903.JPG| ''Элизабетес'' урамындағы йорт
Riga Jugendstil Hausfassade.jpg| Модерн стилендәге йорт
Riga Markthallen Totale.JPG| Үҙәк баҙар<br>(артҡы планда— Фәндәр Академияһы,уң яҡта — телевизион башня)
Riga_Russisch-Orthodoxe_Kathedrale_Christi_Geburt_3.JPG|[[Христорождественский собор (Рига)|Православный кафедральный собор Рождества Христова]]
</gallery>

* Туғандар ҡәберлеге (1924-36) һәм Азатлыҡ һәйкәле(1931—1935)
* В. И. Ленин һәйкәле (1947—1950, арх. Э. Шталберг)
* Р. Блауманис һәйкәле (1929)
* Я. Райнис һәйкәле Райнис зыяратында (1934) һәм Коммунарҙар паркында (1958—1965)

== Спорт ==
2006 йылда  «[[Арена Рига]]»  спорт аренаһы төҙөлә ( 14 500  урынлыҡ). «Динамо-Рига» клубының төп йорто.

«Сконто-Рига»- иң уңышлы сығыш яһаусы Латвия  футбол клубы. 2000 йылда  «Сконто» спорт аренаһы төҙөлгән ({{lang-lv|Skonto stadions}}, 10 000 урынлыҡ).

«[[ТТТ Рига]]» баскетбол клубы – Европа ҡатын-ҡыҙҙар баскетболында иң билдәле клубтарҙан һанала. [[БК Баронс/ЛМТ|«Баронс/ЛМТ»]] һәм  «[[ВЭФ (баскетбольный клуб)|ВЭФ]]» баскетбол ирҙәр клубтары . «Сконто-Рига» баскетбол клубы  [[Сконто (олимпийский комплекс)|«Сконто»]]  аренаһын (6500 урынлыҡ)  арендалай, ул 1999 йылда төҙөлгән.

== Панорама ==
{{Панорама|Rigapanorama.JPG|2000px| Рига панорамаһы  Латвия Фәндәр академияһынан}}

== Парктар һәм ял итеү урындары ==
* Ҡала уртаһында Верман баҡсаһы  ({{lang-lv|Vērmanes dārzs}}) урынлашҡан—ул Наполеон ғәскәре менән һуғыш ваҡытында  яндырылған өйҙәр урынында 1814 йылда асылған, уға  Анна Верман исеме бирелгән. 
- Ҡала каналы буйы ({{lang-lv|Kanālmalas apstādījumi}})|5|08|2013}}, шулай уҡ Бастион тауы ла инә.

— Виестура баҡсаһын 1721 йылда Пётр I әмере буйынса булдырылған.

— Коюсалас баҡсаһы —XVIII быуатта буласаҡ Мәскәү форштадты биләмәһендә булдырылған.

— Элизабетес урамында Кронвалд паркы, уның өсөн участокты Александр II Немец мәргәндәр йәмғиәтенә бүләк иткән.

— Эспланад паркы.

— Еңеү паркы −36,7 гектар. 1985 йылда бында 79 м Еңеү монументы ҡуйылған.

— Диңгеҙ кимәленән 28 м Дзегужкалнс паркы, 6,4 га дюнала урынлашҡан.

— Межапаркс- урман зяраттары, унда бер нисә ҡараулы Туғандар ҡәберлеге бар.

— Рига зоопаркы ({{lang-lv|Rīgas Zooloģiskais dārzs}}) — 3000 йәнлек ҡарала.

<gallery>
Файл:Riga, park v centru města (2).jpg|Насаждения при городском канале
Файл:Ķīpsalas bruģis (Balasta dambis).jpg|Остров [[Кипсала]]
Файл:Riga, park v centru města (4).jpg|[[Бастионная горка]]
</gallery>

== Мәғариф һәм фән ==
[[Файл:Latvijas_Universit%C4%81te_-_ogre11_-_Panoramio.jpg|thumb|Латвийский университет]]
— [[Латвия Фәндәр Академияһы]] ({{lang-lv|Latvijas Zinātņu akadēmija}}),
{{кол}}
— Латвия органик синтез институты,

— Физик энергетика институты,

— Латвия университетының ҡаты есем физикаһы институты,

— Ағас химияһы институты,

— А. Кирхенштейн исемендәге микробиология һәм вирусология институты {{конец}}

Фәнни эш менән шулай уҡ университеттар ҙа шөғөлләнә.

1919 йылда Латвия университеты (1862 йылда асылған политехник университет нигеҙендә) ({{lang-lv|Latvijas Universitāte}}). 1958 — Рига техник университеты ({{lang-lv|Rīgas Tehniskā universitāte}}, 16 900 студент). Страдынь исемендәге Рига университеты ({{lang-lv|Rīgas Stradiņa universitāte}}, 2002 й., медицина университеты). Художество академияһы һәм Транспорт һәм элемтә институты.

1998 йылда Стокгольм иҡтисад мәктәбенең филиалы- Рига хоҡуҡ юғары мәктәбе асыла. Бынан тыш консерватория, башҡа вуздар, Гёте исемендәге институт.

== СМИ ==
Рига —илдең бик мөһим мәғлүмәт үҙәге. Ул бик күп теле-һәм радиокналдарҙың штаб-квартираһы ([[Латвийское телевидение|Latvijas Televīzija]] (LTV) , [[Latvijas Radio]], шәхси аналдар [[LNT]], [[TV3 Latvia]], рус телендәге [[Первый Балтийский Канал|ПБК Латвия]] һәм [[TV5 Riga|ТВ5 Рига]].

Көн дә ''«[[Диена]]»'' һәм ''«[[Латвияс авизе]]»'' гәзиттәре сыға. Ригала инглиз телендә ай һайын ''[[The Baltic Times]]'' , урыҫ телендә ''[[Meduza]]'' интернет- баҫма сыға.

Ригала бихисап радоканалдар эшләй.

== Тарих ==
* 1201 — Ригаға нигеҙ һалына.
* 1282 — Рига, Лубек һәм Висбю ҡалалары [[Ганза]] сауҙа берлегенә инә.
* 1561 йылға тиклем Рига ҡалаһы менән архиепископтар идара итә.
* 1561—1581 — Рига ҡалаһы ирекле була.
* 1581—1621 — [[Речь Посполитая]]ла булған осор.
* 1621-[[1711 йыл|1711]] — [[Швеция]] осоро.
* [[1711 йыл|1711]]—[[Төньяҡ һуғыш]]тан һуң ([[1700 йыл|1700]]—[[1721 йыл|1721]]) Рига [[Рәсәй империяһы]] составына инә ([[1918 йыл]]ға тиклем).
** [[1713 йыл|1713]]—[[1783 йыл|1783]] — [[Рига губернаһы]] үҙәге.
** [[1783 йыл|1783]]—[[1796 йыл|1796]] — Рига наместниклыҡ үҙәге.
** [[1796 йыл|1796]]—[[1918 йыл|1918]] — [[Лифляндия губернаһы]] үҙәге.
* [[1918 йыл|1918]]—[[1940 йыл|1940]] — [[Латвия Республикаһы]] баш ҡалаһы.
* [[1940 йыл|1940]]—[[1941 йыл|1941]] — Латвия ССР-ның баш ҡалаһы.
[[Файл:Riga_(Cosmographia_(Sebastian_Münster)).jpg|thumb|Рига XVI быуатта]]

=== Бөйөк Ватан һуғышы ===
* 25 июндә 4-се танк төркөмө Екабпилс һәм [[Даугавпилс]] ҡалаларына, ә [[Вермахт]]ың 18-се армияһы Ригаға һөжүм итә.
* 1 июлдә 18-се немец армияһы Риганы баҫып ала.
* [[1941 йыл|1941]]—[[1944 йыл|1944]] — [[Өсөнсө рейх|Рейх]] комиссариатының баш ҡалаһы Остланд яулап алына.
** 37-се уҡсы дивизияһы Риганы азат итеүҙә ҡатнаша.
* [[1944 йыл|1944]]—[[1990 йыл|1990]] — Латвия ССР-ның [[баш ҡала]]һы.
* [[1991 йыл]]дан — Латвияның баш ҡалаһы.

== Мәҙәниәт ==
2010 йылда Рига 2014 йылға Европаның мәҙәни баш ҡалаһы исемен ала. Шуға бәйле бер нисә проект тормошҡа ашырыла башланы: [[:ru:Здание Латвийской Национальной библиотеки|Латвия милли китапханаһы]] ({{lang-lv|Latvijas Nacionālā bibliotēka}}) [[:ru:Биркертс, Гунарс|Гуннар Биркерт]] проекты буйынса, концерт залы ({{lang-lv|Koncert zale}}), [[:ru:Музей современного искусства|заман сәнғәте музейын]] ({{lang-lv|Laikmetīgās mākslas muzejs}}) Андрейсалдың элекке электростанцияһында төҙөү.

== Ҡалала тыуған билдәле кешеләр ==

==== <small>Латыштар</small> ====
* Альфред Леп, ВКП (б) Татарстан өлкә комитеты 1-се секретары ([[1933 йыл|1933]]—[[1937 йыл|1937]]).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
 |Тема=Рига|Викисловарь=ru:Рига|Викицитатник=ru:Рига|Викитека=ru:Рига|Викиновости=ru:Категория:Рига|Викигид=ru:Рига}}
{{Всемирное наследие|852}}
* [http://redhit.ru/articles/79/ Что посмотреть в Риге, памятники и достопримечательности]
* [http://travelzone.lv/latvija/gorod/_riga/index.html Статьи о городе Рига] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306193743/http://travelzone.lv/latvija/gorod/_riga/index.html |date=2016-03-06 }}
* [http://vecriga.info/index.html Виртуальная экскурсия по Старой Риге]
* [http://www.riga.lv/ru/Channels/ Портал Рижского самоуправления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150303013324/https://www.riga.lv/RU/Channels/ |date=2015-03-03 }}
* [http://www.rigacv.lv Rīga CV — сайт Рижского краеведческого общества «Рига ЦВ»]
* [http://www.citariga.lv Cita Rīga — домашняя страница о Риге и её истории]
* [http://www.tavariga.com Фотографии Риги разного времени] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181118035459/http://tavariga.com/ |date=2018-11-18 }}{{ref-en}}
* [http://www.1201.lv Достопримечательности и история Риги]
* [http://marsruti.lv/riga/ Маршруты и расписание общественного транспорта города Рига]

== Сығанаҡтар ==
* {{книга
 |автор=|заглавие=Рига и Рижское взморье: Краткий путеводитель|ссылка=|ответственный=Худ. К. Гольдман|издание=Изд. 3-е, испр. и доп|место=Рига|издательство=Латгосиздат|год=1954|страницы=|страниц=192|тираж=60&nbsp;000}} (в пер.)
* ''Бобе М.'' Евреи в Латвии. — Рига, 2006. ISBN 9984-9835-3-6
* ''Зильберман Д.'' «И ты это видел». — Рига: «BOTA», 2006. С. 50-59 ISBN 9984-19-970-3

{{Европа баш ҡалалары}}

[[Категория:Рига]]
[[Категория:Латвия ҡалалары]]
[[Категория:Ганза]]
[[Категория:Көнбайыш Двина буйындағы ҡалалар]]