Тартария

Тартахрия, йәки рус варианты - Татария (лат. хartaria, фр. хartarie, инглизса хartarei) - Көнбайыш Европа әҙәбиәтендә һәм картографияһында Каспийҙан Тымыҡ океанға һәм заманса Ҡытай һәм Һиндостан сигенә тиклем киң өлкәләргә ҡарата ҡулланылған географик термин. Топонимды әүҙем ҡулланыу XIII быуаттан XIX быуатҡа тиклем күҙәтелә. Европа сығанаҡтарында Тартария төбәктең ысын халҡы менән бәйләнеше булмаған кире буялған исемдәр рәтендә Үҙәк Азияның һәм Себерҙең киң таралған һүҙҙәренә әйләнде. XIX быуатҡа тиклем төбәк тураһында Европа мәғлүмәттәре бик күңелһеҙ, йыртмалы һәм ярыммифиялы булып ҡала. Тартария тип йөрөтөлгән киңлек хәҙерге инглиз телле традицияларҙа шулай уҡ Эске йәки Үҙәк Евразия тип атала. Был территориялар элек-электән малсылыҡ менән шөғөлләнгән ҡоро тигеҙлектәрҙән ғибәрәт.

Этимология. Тартарияның тәүге тасуирламалары

Тәүге тапҡыр «Тартария» термины 1173 йылда Навария сәйәхәтсеһе Вениамин Тудельский тарафынан иҫкә алына. Ул «Тәтешленең Тартария провинцияһы тураһында... Төркөстан яғында һәм Таншут Моголистандың төньяғында» тип яҙа. Үҙенсәлекле билдәһеҙ «тартартар» термины несториан батшаһы Давидтың ҡаһарманлыҡтары һәм еңеүҙәре тураһында китапта ҡулланыла. «Тартары» француз хронисы Альберикта осрай. Беренсе иҫкә алмайҙар; уларҙың авторҙары, көнсығыш сығанаҡтарынан артта ҡалып, монголдарҙы Яхъя пресвитеры батшалығы менән бәйләп ҡуялар. Монголдарға ыңғай яҡтан күрһәткән был миф Европалағы тартарҙарҙы ҡабул итеүгә оҙаҡ ҡына йоғонто яһаны. Гуманитар батшабикәһе Русудандың Рим папаһы Гонорий III яҙған хатында һөжүм итеүсе монголдар тартары тип атаған 1224 йылға «тартар» һүҙенең тәүге теүәл ҡулланылыуы хаҡында һөйләй. Оеевар Бөйөк Венгрияны эҙләп юлға сыҡҡан доминикан монахы һәм сәйәхәтсеһе Юлиан (1238) хәбәр итте.