Урал битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Башҡа мәғәнәләре|Урал (мәғәнәләр)}}
[[Файл:UralMountains1.png|thumb|right|250px|Урал]]
'''Урал''' — Көнсығыш Европа һәм Көнбайыш Себер тигеҙлектәре араһында һуҙылған [[Рәсәй Федерацияһы]]нда һәм [[Ҡаҙағстан]]дағы географик төбәк. [[Урал тауҙары|Урал тау системаһы]] был төбәктең төп өлөшө булып тора.

Урал [[Европа]] менән [[Азия]] сиктәрендә урынлашҡан. Урал тауҙары һәм уға яҡын булған ҡалҡыулыҡтар төньяҡта [[Төньяҡ Боҙло океан]]дан алып көньяҡта Ҡаҙағстандың ярым сүл райондарына тиклем һуҙылған.

Урал 5 географик зонаға бүленә — [[Поляр Урал]], [[Поляр тирәһендәге Урал]], [[Төньяҡ Урал]], [[Урта Урал]] һәм [[Көньяҡ Урал]]. 

Һыу айырғыс булған төп һырттан һәм киң уйһыулыҡтар менән айырылған һырттарҙан тора. Уралдың иң бейек түбәһе — «Исследовательский» һыртындағы «Народная» тауы (1859 м). Төньяҡ-көнбайышта Урал Пай-Хой һырты һәм Вайгач утрауы аша Яңы Ер утрауҙары тауҙарына күсһә, көньяҡта иһә бейеклеге 657 метрға тиклем еткән Мугоджары тауҙары теҙмәләре дауам итә.

[[Көньяҡ Урал]]да тау рельефының киңлеге 120 саҡрымға етә. "Уралып ятҡан Урал-тау" мөһим һыу айырғыс булып, Башҡортостан еренән 300 саҡрым самаһы һуҙыла. Иң бейек тауҙары — [[Ямантау]] (1640 м), [[Ирәмәл|Оло Ирәмәл]] (1582 м).

Урал — йәшәйеште тәьмин иткән һыуалыш сығанағы ла. [[Печора]], [[Уса]], [[Тубыл]], [[Иҫәт]], [[Тура|Тора]] һәм башҡалар — [[Төньяҡ Боҙло океан|Төньяҡ Боҙло даръя]] бассейнына, [[Кама (йылға)|Сулман]] менән [[Чусовая]], [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] һәм [[Яйыҡ]] [[Каспий диңгеҙе|Хазар диңгеҙе]]нә ҡарай. Күлдәре йәйрәп ята: [[Тауатуй]], [[Арғужа]], [[Уйылды]], [[Иртәш|Иртеш]], [[Ишкүл]], [[Сыбаркүл]], [[Торғаяҡ]], [[Өргөн]], [[Оҙонкүл]], [[Яҡтыкүл]].

Төньяҡ Уралда — тау тундраһы, көньяҡтараҡ — тау-тайга [[урман]]дары. Ылыҫлыларҙан кедр, [[ҡарағас]], [[ҡарағай]], аҡ [[шыршы]], шыршы үҫә. Көньяҡ Уралда [[имән]], [[ҡайын]], йүкә, уҫаҡ, саған да бар.

Үҫемлектәр донъяһы ла, йәнлектәр донъяһы ла төрлө. Башҡортостан йәнлектәре генә лә бихисап: [[айыу]], [[бүре]], [[төлкө]], мышы, ҡоралай, аҫ, бурһыҡ, һыуһар, әлгәнйәк, кеш, һеләүһен, [[тейен]], шәшке, [[ҡуян]], янут, ҡама, көҙән, йофар, йәтсә... 

Ҡоштары иһә өс йөҙләп төр: [[бөркөт]], [[шоңҡар]], ҡыйғыр, ҡарсыға, ҡарағош, [[ябалак|ябалаҡ]], һупайҙы, [[тумыртҡа]], кәкүк, [[ҡарлуғас]], [[күгәрсен]], [[һоро торна]], ҡауҙы, бүҙәнә, ҡор, һуйыр, сел, сөрәгәй, сәпсек... 

Үҫемлектәр һәм йәнлектәр донъяһын һаҡлау өсөн Урал биләмәләрендә Печора-Илич, Висим, Илмән, [[Башҡорт ҡурсаулығы|Башҡорт ҡурсаулыҡтары]] булдырылған.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Билдәле шәхестәре ==
Сергей Светлаков шоумен, телевидение алып барыусыһы, актер, продюсер, сценарист

Александр Масляков телевидение алып барыусыһы, телепродюсер

Семен Альтов яҙыусы-юморист

Алексей Балабанов кинорежиссер, продюсер, сценарист

Юрий Лоза йырсы, композитор

Александр Малинин йырсы

Игорь Алтушкин Эшҡыуар, Рус баҡыр компанияһына нигеҙ һалыусы һәм директорҙар советы рәйесе. Меценат һәм йәмәғәт эшмәкәре.<ref>https://www.dp.ru/a/2023/07/03/igor-altushkin-biznes-sosedstvuet</ref>

== Әҙәбиәт ==
* [[Башҡортостан: Ҡыҫҡаса энциклопедия]]. Урыҫсанан тулыландырылған һәм төҙәтелгән тәржемәһе / Баш мөхәррир [[Рәшит Шәкүр|Р.З.Шәкүров]]. Өфө: [[Башҡорт энциклопедияһы]] дәүләт ғилми нәшриәте, 1997. - Һүрәттәре менән 696 бит.
* Сәлимйән Бәҙретдинов.2008 йылға Башҡортостан календары .
* {{книга|автор=Архипова Н. П., Ястребов Е. В.|ссылка=http://www.redbook.ru/urgor0.htm|заглавие=Как были открыты Уральские горы: Очерки истории открытия и изучения природы Урала|место=Челябинск|издательство=Южно-Уральское книжное издательство|год=1982}}
* {{книга|автор = Рычков А. В.|заглавие = 12 путешествий по Среднему Уралу|ссылка = http://www.a-lib.ru/?ctg=cat&lot=10126&idgr=80|место = Реж|издательство = Малыш и Карлсон|год = 2008|страниц = 50|isbn = 978-5-9900756-1-0|тираж = 5000}}
* ''Мурзаев Э. М.'' Словарь народных географических терминов. 1-е изд. — М., Мысль, 1984.
* ''Мурзаев Э. М.'' Тюркские географические названия. — М., Вост. лит., 1996.
* {{книга|автор=Алешин Б. М., Иванов Ю. К., Ковальчук А. И., Коротеев В. А., Прокин В. А.|издательство=Институт геологии и геохимии УрО РАН|место=Екатеринбург|ссылка=http://www.igg.uran.ru/Publications/Prokin/Default.html|заглавие=Месторождения полезных ископаемых Урала|год=1999|страниц=184}}
* {{Из|БСЭ|http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00082/45500.htm|заглавие=Урал|издание=3-е}}

== Һылтанмалар ==
{{Викиһаҡлағыс|Category:Ural (region)}}
* {{БЭ2013У|index.php/prosmotr/2-statya/5784-ural-uralskie-gory|автор=Пучков В. Н., Япаров И. М.}}

[[Категория:Урал]]