Хәкимов Кәрим Әбдрәүеф улы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Государственный деятель
|имя          = Кәрим Әбдрәүеф улы Хәкимов
|оригинал имени     = 
|изображение              = Karim Hakimov trubka.jpg
|описание             = [[СССР|совет]] дипломаты, дәүләт эшмәкәре
|титул                = [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда СССР-ҙың тулы хоҡуҡлы вәкиле 
|периодначало         = [[1936]]
|периодконец          = [[1937]]
|предшественник       = 
|титул_2              = [[Йемен|Йемен Короллегендә]] СССР-ҙың тулы хоҡуҡлы вәкиле
|периодначало_2       = [[1929]]
|периодконец_2        = [[1931]]
|титул_3              = Хиджаз, Неджд Короллегендә һәм уларға ҡушылған өлкәләрҙә СССР-ҙың Генераль консулы 
|периодначало_3       = [[1926]]
|периодконец_3        = [[1928]]
|титул_4              = Хиджаз Короллегендә СССР-ҙың дипломатик вәкиле
|периодначало_4       = [[1924]]
|периодконец_4        = [[1925]]
|титул_5              = [[Иран|Персия]]ның Мәшһәд һәм Решт ҡалаларында РСФСР-ҙың Генераль консулы
|периодначало_5       = [[1921]]
|периодконец_5        = [[1924]]
|титул_6              = Төркөстан компартияһының ҮК секретары, Бохара Халыҡ Совет Республикаһы Компартияһының ҮК секретары
|периодначало_6       = [[1920]]
|периодконец_6        = [[1921]]
|титул_7              = [[Ырымбур губернаһы]]ның ХРК ағзаһы, Ырымбур губернаһының халыҡ мәғарифы бүлеге мөдире
|периодначало_7       = [[1918]]
|периодконец_7        = [[1920]]
|дата рождения        =  28.11.1890
|место рождения = [[Дүсән]] ауылы, [[Бәләбәй өйәҙе]], {{ТыуыуУрыны|Өфө губернаһы}}<br>(хәҙерге [[Башҡортостан]]дың {{ТыуыуУрыны|Бишбүләк районы}})
|дата смерти = 10.01.1938
|место смерти = {{Место Смерти|Мәскәү}}, [[РСФСР]], [[СССР]]
|национальность = башҡорт
|вероисповедание = 
|партия = РКП(б)
|образование_1 = [[«Ғәлиә» мәҙрәсәһе]]
|образование_2 = Ҡыҙыл профессура институты
}}
{{ФШ|Хәкимов}}
'''Хәкимов Кәрим Әбдрәүеф улы''' ({{lang-ar|کریم حاك}}; ''«Ҡыҙыл паша»''; төп исеме — ''Ғәбделхәкимов Ғәбделкәрим Ғәбделрәүеф улы''; [[28 ноябрь]] ([[15 ноябрь]]) [[1890 йыл]] — [[10 ғинуар]] [[1938 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың [[дәүләт]] эшмәкәре, [[Дипломатия|дипломат]]. Ғәрәп илдәрендә СССР-ҙың тәүге тулы хоҡуҡлы вәкиле. [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|Граждандар һуғышында]] ҡатнашыусы. Сәйәси золом ҡорбаны.
Сәғүдтәр династияһының яңы дәүләте үҫешендә туранан-тура ҡатнаша һәм король ''Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд''тең дуҫы булып китә. [[Ислам|Мосолман]] мөхитендә тәрбиәләнеп һәм элгәрәк революционер, ҡыҙыл командир һәм совет власын ойоштороусы булараҡ, Кәрим Хәкимов үҙенең шәхси абруйы менән ғәрәп-фарсы донъяһында Совет Рәсәйенең ыңғай йөҙөн барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә. СССР-ҙың Тышҡы эштәр министырлығында Хәкимов ғәрәп Көнсығышы буйынса иң яҡшы белгестәрҙең береһе тип иҫәпләнгән.

"Ҡыҙыл паша"ны репрессиялау һәм язалап үлтереү [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда идара итеүсе династияға тәрән тәьҫир яһай — шул уҡ 1938 йылда короллек СССР менән дипломатик мөнәсәбәттәрҙе өҙә һәм улар тик 1990-сы йылдар башында ғына тергеҙелә.

== Биографияһы == 
=== Сығышы һәм ғаиләһе ===
[[Файл:Karim Hakimov family.jpg|thumb|200px|right|Кәрим Хакимов ҡатыны Хәҙисә һәм улы Шамил менән]]
Кәрим Әбдрәүеф улы Хәкимов 1890 йылдың 28 ноябрендә [[Өфө губернаһы]] [[Бәләбәй өйәҙе]] [[Дүсән]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бишбүләк районы]]) тыуған. Сығышы менән [[Мең|Һарайлы-Мең]] ырыуы башҡорто.

Ҡартатаһы ''Ғәбделхәким Ғәбделфаиз улы'' (1810—?) һәм уның улы — Кәримдең атаһы — ''Ғәбделрәүеф'' 1850 йылғы ревизия буйынса Дүсән ауылы башҡорттары исемлегендә булғандар<ref>{{книга
 |автор         = [[Әсфәндиәров Әнүәр Закир улы|Асфандияров А. З.]]
 |заглавие      = История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Китап
 |год           = 2009
 |том           =
 |страниц       = 744
 |страницы      = 461
 |isbn          = 978-5-295-04683-4
}}</ref>.

1917 йылғы Ауыл хужалығы иҫәбен алған саҡта ла Кәримдең атаһы Ғәбделрәүеф Ғәбделхәким улы һәм әсәһе — ''Хәмиҙә Мөхәмәтғәле ҡыҙы'' үҙҙәренең милләте башҡорт булыуын белдергәндәр. 1917 йылда Томск ҡалаһының 2-се һанлы гимназияһын тамамлау тураһындағы таныҡлығында Кәрим Хәкимов үҙенең милләте башҡорт булыуын күрһәткән<ref>Государственный архив Томской области. Ф. 147. II Томская мужская гимназия. Oп. 1. Д. 21. Л.2.</ref>, ә НКВД-ның 1938 йылғы Коммунарка — аттырылғандар исемлегендә уның милләтен татар тип яҙғандар<ref>[http://lists.memo.ru/d34/f357.htm Москва, расстрельные списки — Коммунарка // Жертвы политического террора в СССР.]</ref>.

Кәримдең ҡустыһы ''Хәкимов Халиҡ Рәүеп улы'' (1895—1975; ысын исеме — Ғәбделхәкимов Халиҡ Ғәбделрәүеф улы) — инженер, техник фәндәре докторы (1956), профессор (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнаша. Уларҙың һеңлеләре ''Мәғниә Ғәбдрәүеф ҡыҙы Ғәҙелова'' иренә — ''Лотфи Закир улы Ғәҙелов''ҡа Кәрим тураһында башҡорт һәм рус телдәрендә китаптар яҙырға ярҙам итә.

К. Ә. Хәкимовтың ҡатыны ''Хәҙисә Ғәйнетдин ҡыҙы'' (1903—1998) менән ике бала — Шамил һәм Флораны үҫтерәләр. 1925 йылда улдары Шамил [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда дизентериянан ауырып мәрхүм була<ref>{{статья
 |автор         = Барабаш Т.
 |заглавие      = Караван историй, караван судьбы...
 |ссылка        = 
 |язык          = 
 |издание       = Вечерняя Уфа
 |тип           = 
 |год           = 19 декабря 2014 года
 |том           = 
 |номер         = 
 |страницы      = 7
 |doi           = 
 |issn          = 
}}</ref>.

=== Үҫеш йылдары ===
[[Файл:Свидетельство К. Хакимова.png|thumb|слева|Томск гимназияһы таныҡлығы]]
1908 йылда [[Ырымбур губернаһы]]ның [[Ырымбур өйәҙе]]ндә<ref>Хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Һаҡмар районы]]нда.</ref> урынлашҡан Ҡарғалы [[мәҙрәсә]]һендә уҡый. 1910—1911 йылдарҙа [[Өфө]]лә йәшәй һәм «[[Ғәлиә мәҙрәсәһе|Ғәлиә]]» мәҙрәсәһендә белем ала<ref name="Башкортостан: краткая энциклопедия" >{{книга
 | автор         = Гумеров Ф. Х.
 | заглавие      = Хакимов Карим Абдрауфович.// Башкортостан: краткая энциклопедия
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирская энциклопедия
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 672
 | страницы      = 616
 | isbn          = 5-88185-001-7
 | ref           = 
}}</ref>. [[Фарсы теле|Фарсы]], [[Ғәрәп теле|ғәрәп]] һәм Европа телдәрен өйрәнә.

Артабан Фирғәнә ҡалаһы янындағы шахтала һәм [[Орск]] тимер юлдарында төрлө эштәрҙә эшләй<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов">{{книга |автор= |заглавие= Хакимов Карим Абдурауфович. //Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов — жертв политического террора в советский период. (1917—1991)|ответственный= Я. В. Васильков, Сорокина М. Ю.|ссылка= http://www.politike.ru/dictionary/1145/word/hakimov-karim-abduraufovich|место= Санкт-Петербург|издательство= Петербургское Востоковедение|год= 2003|том= |страниц= |страницы= 393|isbn=5-85803-225-7}}</ref>.

1917 йылда Кәрим Хәкимов Томск ҡалаһының 2-се һанлы гимназияһын тамамлай. Рәсәйҙәге 1917 йылғы революциялар осоронда большевиктарҙың идеяларын яҡлап сыға. Башҡа [[башҡорттар]]ҙан сыҡҡан билдәле большевик-революционерҙар — [[Шәфиев Бәхтегәрәй Әғзәм улы|Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Хоҙайбирҙин Шәһит Әхмәт улы|Шәһит Хоҙайбирҙин]], [[Нуриманов Баһауетдин Йәләлетдин улы|Баһауетдин Нуриманов]] һымаҡ [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]н контрреволюцион тип иҫәпләй<ref>{{книга
 |автор         = [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|Кульшарипов М. М.]]
 |заглавие      = Октябрь 1917 года// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год           = 2010
 |том           = V
 |страниц       = 468
 |страницы      = 92
 |isbn          = 978-5-7501-1199-2
}}</ref>.
[[Файл:Karim Xakimov galabia.jpg|thumb|200px|Кәрим Хәкимов ғәрәп кейемендә]]

1918 йылдың башында [[Ырымбур губернаһы]]ның хәрби-революцион комитеты ағзаһы итеп һайлана, халыҡ мәғарифы бүлегенең мөдире вазифаһын башҡара. 1918 йылдың апрелендә ВКП(б) фирҡәһе ағзаһы булып китә<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов"/>. 1918 йылдың яҙында Хәкимов етәкселегендә [[Ырымбур]] ҡалаһының нәшриәттәре национализациялана<ref>{{книга
 | автор         = Гадилов Л. З., Гумеров Ф. Х.
 | заглавие      = Карим Хакимов
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирское книжное издательство
 | год           = 1960
 | том           = 
 | страниц       = 84
 | страницы      = 24
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}</ref>.

[[Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]нда ҡатнаша. ''Аҡтүбә фронты''нда ''2-се интернационал полкы'' командиры, 1919 йылдан алып ''2-се башҡорт-татар батальоны'' командиры. 1920 йылдың февралендә ''М. В. Фрунзе'' менән Төркөстанға ебәрелә<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов"/>. 1920—1921 йылдарҙа ''Төркөстан фронты''ның сәйәси идаралағы башлығының урынбаҫары, бер үк ваҡытта Төркөстан Коммунистар фирҡәһенең үҙәк комитетының секретары вазифаһын ваҡытлыса үтәй. ''Бохара Халыҡ Совет Республикаһы''нда РСФСР-ҙың тулы хоҡуҡлы вәкиле, шул уҡ республиканың Коммунистар партияһының үҙәк комитеты секретары була<ref name="Башкортостан: краткая энциклопедия"/>.

=== Дипломатик эшмәкәрлеге ===
1921 йылдың майында ''В. В. Куйбышев'' тәҡдиме буйынса [[Мәскәү]]гә РСФСР-ҙың Тышҡы эштәр буйынса халыҡ комиссариатына эшкә ебәрелә<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов"/>.

1921 йылдың октяберендә Кәрим Хәкимовты [[Иран]]дың Мәшһәд ҡалаһына генераль консул итеп тәғәйенләйҙәр. 1923 йылдан алып Ирандың ''Решт'' ҡалаһындағы РСФСР-ҙың генераль консулы вазифаһын башҡара һәм шул уҡ ваҡытта совет-фарсы ҡатнаш сик комиссияһында эшләй<ref name="Густерин П. В." >{{cite web|url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1411073100|title=''Густерин П. В.'' Карим Хакимов — советский полпред и друг Арабского Востока|date=2014-09-19|publisher=«ЦентрАзия»|accessdate=2015-03-17}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150105023322/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1411073100 |date=2015-01-05 }}</ref>.
[[Файл:Ibn Saud 1945.jpg|thumb|200px|left|Король Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд]]
Кәрим Хәкимовтың [[Иран]]дағы дипломатик эшмәкәрлегенә ыңғай баһа бирелә һәм 1924 йылдың ғинуарында ул йәнә Мәскәүгә саҡыртыла. Бында Хәкимовты ''Хиджаз короллеге''нең СССР-ҙың генераль консулы итеп тәғәйенләргә ҡарар итәләр. 1924 йылдың 6 авгусында К. Ә. Хәкимов үҙенең ғаиләһе һәм Генераль консуллыҡ хеҙмәткәрҙәре менән бергә ''Джидда'' ҡалаһына килә. Һәм шул уҡ йылдың 9 авгусында Кәрим Хәкимов Хиджаз короле ''Хөсәйен бин Али әл-Хәшими'' менән [[Мәккә]] ҡалаһында осраша һәм уға танытма грамотаһын тапшыра<ref name="Густерин П. В." />.

1925 йылдың декаберендә Неджд әмире ''Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд'' Хиджаз короллеге менән һуғыш барышында Джидданы баҫып ала һәм 1926 йылдың башында ул үҙен ''Хиджаз, Неджд һәм ҡушылған өлкәләр''ҙең (1932 йылдан алып — [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]ның) короле тип иғлан итә һәм шулай итеп яңы дәүләткә нигеҙ һала. 1926 йылдың 16 февралендә Советтар Союзы тәүгеләрҙән булып был дәүләтте таный һәм шул уҡ көндө Хәкимов королгә СССР-ҙың рәсми нотаһын тапшыра<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов"/>.

Кәрим Хәкимов король Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд менән дуҫлыҡ мөнсәбәттәрен урынлаштыра. Ғәрәп элитаһы һәм ябай халыҡ араһында ул ''«Ҡыҙыл [[паша]]»'' исеме менән билдәле була. Дипломат К. Ә. Хәкимов король ибн Сәғүдте СССР-ҙың Яҡын Көнсығышта стратегик партнёрына әйләндереү, Совет тауарҙарын төбәк баҙарға индереү, Одесса порты менән даими пароходлы бәйләнеш төҙөү мәсьәләләрен уңышлы үтәй. 1926 йылда Кәрим Хәкимовтың инициативаһы буйынса I Донъя мосолмандары конгрессында совет мосолмандары делегацияһы ла ҡатнашыу мөмкинлегенә эйә булалар<ref name="Густерин П. В." />.

1928 йылдың сентяберендә Хәкимов [[Йемен|Йемен Короллегендәге]] СССР-ҙың ''Ближвосторг'' генераль вәкиле итеп тәғәйенләнә. 1929—1931 йылдарҙа Йемен Короллегендә СССР-ҙың тулы хоҡуҡлы вәкиле вазифаһын башҡара<ref name="Башкортостан: краткая энциклопедия"/>.
[[Файл:Karim Hakimov withPrince.jpg|thumb|200px|К. Ә. Хәкимов буласаҡ [[Сәғүд Ғәрәбстаны]] короле — принц ''Фейсал ибн Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд''те [[Мәскәү]]ҙә оҙатып йөрөй. 1932 йыл]]
1932—1935 йылдарҙа Мәскәүҙә Ҡыҙыл профессура институтында уҡый. 1932 йылдың майында Кәрим Хәкимов буласаҡ [[Сәғүд Ғәрәбстаны]] короле — принц ''Фейсал ибн Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд''те Мәскәүҙә оҙатып йөрөй.

1936—1937 йылдарҙа — [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда СССР-ҙың тулы хоҡуҡлы вәкиле вазифаһын башҡара.

1937 йылдың 6 сентябрендә СССР-ҙың Тышҡы эштәр буйынса халыҡ комиссариаты Кәрим Хәкимовҡа тиҙ арала Мәскәүгә ҡайтырға саҡырыу ала. Король Ғәбдел Ғәзиз ибн Сәғүд Хәкимовҡа дәүләтендә ҡалырға һәм сәйәси йәшеренер урын тәҡдим итә. Әммә илсе тыуған иленә ҡайтырға ҡарар итә.

1937 йылдың 27 октябрендә ҡулға алына. 1938 йылдың 10 ғинуарында «шпионаж, контрреволюцион ойошмаларында ҡатнашыу» тигән хөкөм сығарыла һәм шул уҡ көндө Кәрим Әбдрәүеф улы Хәкимов «Коммунарка» полигонында атып үлтерелә. 1956 йылдың 28 ғинуарында СССР Юғары суда ҡарары буйынса тулыһынса аҡлана<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов"/>.

Ҡыҙыл пашаға ҡағылышлы репрессия [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда хакимлыҡ итеүсе династия вәкилдәренең күңелендә тәрән эҙ ҡалдыра. 1938 йылдың 13 апрелендә Ибн Сәғүд СССР-ҙан башҡа тулы хоҡуҡлы илсене ҡабул итеүҙән баш тарта һәм уның менән дипломатик мөнәсәбәттәр шул уҡ йылда өҙөлә, һәм 1990-сы йылдар башында ғына ҡайтанан яңыртыла.

== Хеҙмәттәре ==
* {{статья
 |автор         = Хакимов К. А.
 |заглавие      = Счастливая Аравия глазами советского полпреда / Прим. и комм. С. Рахимова
 |ссылка        = 
 |издание       = Эхо веков
 |год           = 1996
 |номер         = 1/2
 |страницы      = 131—136
 |issn          = 2073-7483
}}

== Хәтер ==
[[Файл:Karim Hakimov monument.jpg|thumb|200px|Дүсән ауылындағы Кәрим Хәкимовтың бюсы]]
* 1979 йылда [[Дүсән]] ауылында Кәрим Хәкимовтың мемориал музейы асыла. Музей фондтарында 911 ашыу һаҡлау берәмеге, шул иҫәптән дипломаттың шәхси әйберҙәре (мандолина, юл һандығы һ. б.), фото- һәм документаль материалдар һаҡлана. Һуңыраҡ К. Ә. Хәкимовҡа бағышлап музей алдында бюст ҡуйыла. 2014 йылда музей эскпозицияһы менән интернет селтәре аша танышырға мөмкинлек асыла<ref>{{cite web |url=http://www.bashinform.ru/news/682579/?sphrase_id=418036|title=Дом-музей Карима Хакимова теперь можно посетить виртуально|date=2014-12-09|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-03-17}}</ref>.
* 1982 йылда [[Башҡорт дәүләт академия театры]]нда [[Нәжиб Асанбаев]]тың [[Ҡыҙыл паша (пьеса)|«Ҡыҙыл паша» пьесаһы]] буйынса ҡуйылған шул уҡ исемле спектаклдең премьераһы була. Унда төп ролде — Кәрим Хәкимов ролен актёр [[Абушахманов Әхтәм Әхәт улы|Әхтәм Абушахманов]] башҡара. Спектакль данға ҡаҙана һәм уның телевизион варианты төшөрөлә. 1987 йылда пшьеса айырым китап булып нәшер ителгән.
* [[Өфө]], [[Ырымбур]], [[Ташкент]], Бохара ҡалаларының урамдарына К. Ә. Хәкимов исеме бирелгән.
* 2002 йылда К. Ә. Хәкимов тураһында «Өфө Тракты» телестудияһы «Полпред» документаль фильмын төшөрә, ә 2011 йылда — "[[Башҡортостан юлдаш телевидениеһы]]"нда [[Хәмиҙуллин Салауат Ишмөхәмәт улы|С. И. Хәмиҙуллиндың]] «Хакимов Аравийский» исемле документаль фильмы сыға.
* 2011 йылдан алып Башҡортостанда даими рәүештә Хәкимов уҡыуҙары уҙғарыла.
* 2015 йылда Башҡортостан Республикаһында Кәрим Әбдрәүеф улы Хәкимовтың тыуыуына 125 йыл тулыуына бағышлап төрлө саралар үткәрелә<ref>{{cite web |url=http://www.bashinform.ru/news/541793/|title=Рустэм Хамитов подписал указ о праздновании 125-летия со дня рождения Карима Хакимова|date=2013-04-01|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-03-16}}</ref>.
* 2022 йылдың апрелендә совет дипломаты иҫтәлегенә [[Мәскәү]]ҙә «Хәкимов клубы» ойошторола<ref>[https://www.bashinform.ru/news/politics/2022-04-25/v-pamyat-o-sovetskom-diplomate-karime-hakimove-v-moskve-sozdali-hakimovskiy-klub-2783794 В память о советском дипломате Кариме Хакимове в Москве создается «Хакимовский клуб». ИА Башинформ, 25 апреля 2022 года]{{ref-ru}}{{V|25|04|2022}}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
 | автор         = 
 | заглавие      = Воспоминания о Кариме Хакимове. // Сост. Гадилов Л. З., Г. Г. Амири
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирское книжное издательство
 | год           = 1982
 | том           = 
 | страниц       = 71
 | страницы      = 
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}
* {{книга
 | автор         = Гадилов Л. З., Гумеров Ф. Х.
 | заглавие      = Карим Хакимов
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирское книжное издательство
 | год           = 1960
 | том           = 
 | страниц       = 84
 | страницы      = 
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}
* {{книга
 | автор         = Гадилов Л. З., Гумеров Ф. Х.
 | заглавие      = Революционер-дипломат: [К. А. Хакимов]: Ист.-биогр. очерк
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирское книжное издательство
 | год           = 1977
 | том           = 
 | страниц       = 126
 | страницы      = 
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}
* {{книга
 | автор         = Густерин П. В.
 | заглавие      = Советская разведка на Ближнем и Среднем Востоке в 1920—30-х годах
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Саарбрюккен
 | издательство  = LAP LAMBERT Academic Publishing
 | год           = 2014
 | том           = 
 | страниц       =
 | страницы      = 38—43
 | isbn          = 978-3-659-51691-7
 | ref           = 
}}
* ''Густерин П. В.'' Памяти Карима Хакимова — дипломата и учёного // Дипломатическая служба. 2008, № 1.
* ''Косач Г. Г.'' Карим Хакимов: годы жизни в Оренбурге.// Неизвестные страницы отечественного востоковедения. Вып. 2. М., 2004. С. 125—147.
* ''Наумкин В. В.'' Советская дипломатия в Хиджазе: первый прорыв в Аравию (1923—1926 гг.). / Арабские страны Западной Азии и Северной Африки. М.: ИВ, 1997. — С. 34—43.
* {{книга
 | автор         = Озеров О.Б.
 | заглавие      = Карим Хакимов: летопись жизни (о судьбах ислама и коммунизма в России)
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Москва
 | издательство  = Издательство научных изданий КМК
 | год           = 2020
 | том           = 
 | страниц       = 232
 | страницы      = 
 | isbn          = 978-5-907213-80-7
 | ref           =
}}
* ''Хайретдинов Р. Ф.''. Карим Хакимов — революционер, дипломат : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.02 Уфа, 2006. 225 c. : 61 07-7/304.
* ''Хайретдинов Р. Ф.'' Карим Хакимов — дипломат / Археография Южного Урала: Материалы межрегиональной научно-практической конференции. Уфа, 3—4 декабря 2002 г. — Уфа: РИО БашГУ. 2002. — С. 183—185.
* ''Хайретдинов Р. Ф.'' Башкирский дипломат Карим Хакимов / Соглашение Центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии в свете современных проблем Российского федерализма: Материалы региональной научно-практической конференции. — Уфа: РИО БашГУ. 2004. — С. 35—37.
* {{книга |автор= |заглавие= Хакимов Карим Абдурауфович. //Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов — жертв политического террора в советский период. (1917—1991)|ответственный= Я. В. Васильков, Сорокина М. Ю.|ссылка= http://www.politike.ru/dictionary/1145/word/hakimov-karim-abduraufovich|место= Санкт-Петербург|издательство= Петербургское Востоковедение|год= 2003|том= |страниц= |страницы= 393|isbn=5-85803-225-7}}

== Һылтанмалар ==
{{Викиһаҡлағыс|Category:Karim Xakimov}}
* {{книга
 | автор         = Гумеров Ф. Х.
 | заглавие      = Хакимов Карим Абдрауфович.// Башкортостан: краткая энциклопедия
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирская энциклопедия
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 672
 | страницы      = 616
 | isbn          = 5-88185-001-7
 | ref           = 
}}
* {{БЭ2013У|index.php/prosmotr/2-statya/948-khakimov-karim-abdraufovich|автор=Хайретдинов Р. Ф.}}
* {{cite web |url=http://www.bashinform.ru/news/158129/|title=Красный паша Карим Хакимов и его заступник саудовский король|date=2007-11-24|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-03-16}}

== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|E0bJdQwIMCM|''«Полпред»''}}. Фильм Рустема Вахитова ([http://www.ufa-trakt.ru студия «Уфимский трактъ»], [http://www.tv-rb.ru ГУП ТРК «Башкортостан»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150314234112/http://tv-rb.ru/ |date=2015-03-14 }} Творческое объединение общественно-политических программ), 2002 год.
* {{YouTube|aZ9RzQO4jeo|''«Хакимов Аравийский»''}}. Фильм [[Хәмиҙуллин Салауат Ишмөхәмәт улы|Салавата Хамидуллина]] ([http://www.tv-rb.ru «Башкирское спутниковое телевидение»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150314234112/http://tv-rb.ru/ |date=2015-03-14 }} Отдел познавательных и исторических программ), 2011 год.

{{Һайланған мәҡәлә|Дәүләт эшмәкәре}}

[[Категория:Ғәлиә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:СССР-ҙа репрессияланғандар]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]