Шевченко Тарас Григорьевич битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҙыусы
 |Исеме                  = Тарас Григорьевич Шевченко
 |Рәсеме          = Taras Shevchenko 1859 (zoom).jpg
 |Киңлек              = 250px
 |Рәсем аңлатмаһы = Т. Г. Шевченконың иҫән сағындағы фотопортреты, [[1859 йыл]],<br> (Андрей Деньер фотоһы)
 |Тыуған урыны       = {{ТУ|Рәсәй империяһы|Рәсәй империяһында}} Киев губернаһы Звенигород өйәҙе Моринцы ауылы 
 |Эшмәкәрлек төрө     = {{Поэт|Украина|Рәсәй империяһы}}, рәссам, {{прозаик|Украина|Рәсәй империяһы}}, яҙыусы, этнограф
 |Әүҙемлек йылдары      = 
 |Йүнәлеше          = 
 |Жанр                 = 
 |Әҫәрҙәренең телдәре    = [[украин теле]], [[рус теле]]
 |Lib                  = http://www.lib.ru/SU/UKRAINA/SHEVCHENKO/
}}

'''Тара́с Григо́рьевич<ref name="nm">На момент рождения Тараса Шевченко метрические книги в селе Моринцы велись на русском языке, где он был записан как Тарас («У жителя села Моринцы Григория Шевченка и жены его <s>Агафии</s>Екатерины родился сын Тарас»; цитируется по [http://izbornyk.org.ua/shevchenko/docum02.htm Тарас Шевченко: Документи та матеріали до біографії. 1814—1861 / За ред. Є. П. Кирилюка. — К., 1982. — С. 6-45.]). Для крепостных, в то время, отчество не использовалось (см. напр. текст Вольной от 22 апреля 1838 года: «отпустил вечно на волю крепостного моего человека Тараса Григорьева сына Шевченка, доставшегося мне по наследству после покойного родителя моего действительного тайного советника Василия Васильевича Энгельгардта»). При жизни Шевченко в украинских текстах употреблялся как вариант «Тарас Григорьевич» (см. напр. письмо Григория Квитка-Основьяненко от [http://izbornyk.org.ua/shevchenko/lystydo01.htm 23 октября 1840 г. Основа]: «мій коханий пане, Тарас Григорьевич»), так и «Тарас Григорович» (см. напр. письмо того же автора от [http://izbornyk.org.ua/shevchenko/lystydo01.htm#r1842 5 мая 1891 г. Основа]: «Милий і добрий мій паночку Тарас Григорович»). В русском языке принято написание «Тарас Григорьевич Шевченко» ({{sfn0|БСЭ}}), в украинском языке «Тарас Григорович Шевченко» ([http://www.nbuv.gov.ua/books/18/stg-bio.html Національна бібліотека України імені В.І. Вернадського, Київ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130121190708/http://nbuv.gov.ua/books/18/stg-bio.html |date=2013-01-21 }}), в иностранных языках — транскрипция с оригинального украинского имени, например «{{lang-en|Taras Hryhorovich Shevchenko}}» ([http://www.infoukes.com/shevchenkomuseum/bio.htm Museum — Taras Shevchenko Museum — the only Shevchenko Museum in the Americas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210313000752/http://www.infoukes.com/shevchenkomuseum/bio.htm |date=2021-03-13 }}).</ref> Шевче́нко''' ({{lang-uk|Тара́с Григо́рович Шевче́нко}}<ref name="nm" />; [[25 февраль]] [[1814]] — [[26 февраль]] [[1861]]) — [[Украиндар|украин]] [[шиғриәт|шағиры]]<ref>[http://litopys.org.ua/ukrmova/um145.htm ШЕВЧЕНКО Тарас Григорович]// Енциклопедія «УКРАЇНСЬКА МОВА» — Київ, 2000</ref>. Шулай уҡ рәссам, [[проза]]ик, этнограф һәм революционер-демократ булараҡ та киң билдәлелек алған<ref>{{cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/sie/20308|title=ШЕВЧЕНКО|publisher=Академик|accessdate=2015-03-11}}</ref>.

Шевченконың төп өлөшөн [[шиғриәт]] алып торған бай әҙәби мираҫы, атап әйткәндә «[[Кобзарь (шиғырҙар китабы)|Кобзарь]]» шиғри йыйынтығы хәҙерге [[украин әҙәбиәте]]нең һәм [[Украин теле|әҙәби украин теленең]] нигеҙе булып һанала.

Тарас Шевченко — украин милли яңырыу хәрәкәте эшмәкәре, [[1846]] йылдың ғинуарынан [[1847]] мартынаса [[Киев]]та ғәмәлдә булған крепостнойлыҡҡа ҡаршы йүнәлтелгән «Кирилл-Мефодий туғанлығы» (Кири́лло-Мефо́диевское бра́тство) йәшерен сәйәси ойошма ағзаһы.

Яҙыусы [[проза]]һының төп өлөшө (повестар, көндәлектәр, хаттарының күпселеге), шулай уҡ ҡайһы бер шиғырҙары [[рус теле]]ндә яҙылған, шунлыҡтан тикшеренеүселәрҙең бер өлөшө Шевченко ижадын украин әҙәбите менән бергә рус әҙәбиәтенә лә индерә<ref>[http://sn-philolsocom.crimea.edu/arhiv/2007/uch_20_3fn/kosmeda_7.pdf Космеда Т. Дневник Шевченко — отражатель его русскоязычного сознания. Учёные записки Таврического нац. ун-та им. В. И. Вернадского. Т. 20 (59). 2007 с. — № 3. — 38-42.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150601050613/http://sn-philolsocom.crimea.edu/arhiv/2007/uch_20_3fn/kosmeda_7.pdf |date=2015-06-01 }}</ref><ref name="Ужанков">[http://www.stoletie.ru/print.php?ID=21126 Ужанков А., д. филол. наук. Шевченко — русский писатель? // Столетие. — 11 февраля 2009 года.]</ref>.

== Биографияһы ==

=== Бала сағы һәм үҫмер йылдары ===
Тарас Григорьевич Шевченко 1814 йылдың 25 февралендә [[Рәсәй империяһы]] Киев губернаһы Звенигород өйәҙе (хәҙер [[Украина]]ның [[Черкассы өлкәһе]] Звенигород районы) Моринцы ауылында крепостной крәҫтиән Григорий Иванович Шевченконың күп балалы ғаиләһендә тыуған.

Атаһы яғынан уның туғанлыҡ тамырҙары [[Днепр]] йылғаһының түбәнге ағымында урынлашҡан Запорожская Сечь казагы Андрейға барып тоташа, ул [[XVIII быуат]] башында Киев губернаһына килгән була. Әсәһе Катерина Якимовна Бойконың ата-бабалары [[Карпат]] яҡтарынан күсеп килеүселәр<ref>{{статья |автор=Сергей Беляков |заглавие=Тарас Шевченко как украинский националист |издание=Вопросы национализма |тип=журнал |место=М. |год=2014 |номер=18 |страницы=93—114}}</ref>.

Тарасҡа ике йәш булғанда уның ата-әсәһе ул саҡтағы Кирилловка (хәҙер Черкассы өлкәһенең Шевченково) ауылына күсенә, малайҙың бала сағы нәҡ бында үтә.

[[1823 йыл]]да уның әсәһе үлеп китә; атаһы өс балаһы булған тол ҡатынға өйләнә, ул Тарасҡа ҡырыҫ ҡарашта була. 9 йәшенә тиклем малай оло апаһы нескә күңелле һәм мәрхәмәтле Екатерина ҡарауында була, тиҙҙән ул кейәүгә сыға.

[[1825 йыл]]да, Шевченко 12-се йәш менән барғанда, уның атаһы вафат була. Нәҡ ошо ваҡыттан Тарас өсөн ҡарауһыҙ баланың ауыр күсмә тормошо башлана: башта ул сиркәүҙәге дьячок-уҡытыусыла, артабан күрше ауылдарҙағы икона яҙыусы рәссамдарҙа (буяусыларҙа) хеҙмәтсе була. Үҫмер бер аҙ һарыҡ көтә, шунан урындағы священникта хеҙмәттә була. Дьячок-уҡытыусының сиркәү-приход мәктәбендә Шевченко уҡырға-яҙырға өйрәнә, ә буяусыларҙа рәсем төшөрөүҙең элементар алымдары менән таныша. [[1829 йыл]]да 16-сы йәше киткән Тарас яңы помещик ''Павел Энгельгардт''та ашнаҡсы ярҙамсыһы, шунан хеҙмәтсе малай булып хеҙмәт итә. Рәсем төшөрөүгә әүәҫлек уны ташламай<ref name="Викикитапхана РБС">{{ВТ-РБС|Шевченко, Тарас Григорьевич}}</ref>.

[[Каспий диңгеҙе]] буйында, Манғышлаҡ ярымутрауында урынлашҡан Новопетровка нығытмаһында башҡорт тәржемәсеһе, сотник [[Әхмәт Хәйеров]] менән таныша һәм уның менән бергә ике йыл хеҙмәт итә<ref>{{книга |автор= [[Әсфәндиәров Әнүәр Закир улы|Әсфәндиәров Ә. З.]]|заглавие= Олатайҙарҙың бар тарихы..|ответственный= |ссылка= |место= Өфө|издательство= Китап|год= 1996|том= |страниц= 224|страницы=147-148 |isbn= 5-295-01672-2|ref=Әсфәндиәров Ә. З.}}</ref>.

== Шевченко-әҙип ==
[[Файл:Taras Shevchenko Original.jpg|thumb|left|175 px|Тарас Шевченконың «Мени однаково чи буду<br> Я жить въ украини чи ни» шиғырының ҡулъяҙмаһы (фрагмент)]]
Шевченконың ижади мираҫын «Шевченко белгестәре» (шевченковеды) шөғөлләнә. «Шевченко һүҙлеге» («Шевченковский словарь») [[СССР|совет]] шевченоксылары эшмәкәрлегенең үҙенсәлекле һөҙөмтәһе булараҡ [[1976 йыл]]да ике томда донъя күрә.


=== Шевченко Башҡортостанда ===
[[Файл:Пер. стиха М. Петренко на башкирский язык Г. Ситдыковой. "Культура і життя", 2015, №49-52.jpg|thumb|Т. Шевченконың башҡортсаға тәржемә ителгән шиғыры. «Культура і життя», 2015, № 49-52]]
Тарас Шевченконың әҫәрҙәре [[Башҡортостан]]да ла киң билдәле, уның китаптары даими сығып торҙо, шиғырҙарын яратып уҡыйҙар.
Уның әҫәрҙәрен [[Мостай Кәрим]], [[Хәниф Кәрим]], [[Сәләх Кулибай]], [[Мәҡсүд Сөндөклө]] һәм башҡа шағирҙар башҡортсаға тәржемә иткән. Шағир [[Ҡәҙим Аралбай]] Шевченкоға һәм башҡорт батыры Ҡарасҡа бағышлап «Тарас менән Ҡарас» (1989; урыҫ теленә тәржемәлә — «Тарас и Карас») тигән поэма яҙған.

1996 йылда Башҡортостан Республикаһының «Кобзарь» украин милли-мәҙәни үҙәге Өфөләге Мәскәү гуманитар университетының М. А. Шолохов исемендәге филиалы менән берлектә йыл һайын республика «Шевченко көндәре» фестивалье үткәрә.

Тарас Шевченко исеме [[Өфө]]ләге Украин милли йәкшәмбе мәктәбенә бирелгән, шулай уҡ уның исемендәге урамдар [[Күмертау]], [[Мәләүез]], [[Октябрьский]], [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаларында бар<ref>Шевченко Тарас Григорьевич.[http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/?id=1338] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191224172955/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/?id=1338 |date=2019-12-24 }}</ref>

2015 йылда Т. Шевченконың «Дивлюсь я на небо, та й думку гадаю…» (автор Михайло Петренко!) тигән шиғыры Гүзәл Ситдиҡова тәржемәһендә Украинаның «Культура і життя» гәзитендә баҫылып сыҡты<ref>«Культура і життя», 2015, № 49-52, 16-сы бит</ref>

== руссаға тәржемәләр ==
* {{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Кобзарь Тараса Шевченко. В переводе русских поэтов.
 |ссылка        = http://archive.org/details/kobzartarasashev00shev
 |ответственный = Под редакцией Н. В. Гербеля
 |издание       = 3-е изд
 |место         = СПб.
 |издательство  = 
 |год           = 1876
 |том           = 
 |страниц       = 
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}

* {{книга
 |автор         = Шевченко Т. Г.
 |заглавие      = Собрание сочинений в пяти томах
 |ссылка        = 
 |ответственный = Под ред. М. Рыльского и Н. Ушакова
 |место         = Москва
 |издательство  = Государственное издательство художественной литературы
 |год           = 1948—1949
 |том           = 
 |страниц       = 
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}
** Т. 1. Стихотворания и поэмы. 1949. 474 с.
** Т. 2. Стихотворания и поэмы в русских переводах. 1948. 425 с.
** Т. 3. Русские повести. 1948. 466 с.
** Т. 4. Русские повести. Драматические произведения. 1949. 497 с.
** Т. 5. Автобиография. Дневник. 1949. 337 с.
* {{книга
 |автор         = Шевченко Т. Г.
 |заглавие      = Кобзарь. Стихотворения и поэмы: перевод с украинского. Т. 124
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Художественная литература
 |год           = 1972
 |том           = 
 |страниц       = 655
 |серия         = Библиотека всемирной литературы
 |isbn          = 
 |тираж         = 
}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Шевченко, Тарас Григорьевич|Сумцов Н. Ф.}}
* {{БСЭ3|заглавие=Шевченко Тарас Григорьевич|ref=БСЭ}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Тема = Тарас Шевченко
|Викиөҙөмтә = Тарас Григорьевич Шевченко
|Викикитапхана = Тарас Григорьевич Шевченко
}}
* Тарас Шевченко. [http://litopys.org.ua/shevchenko/shev.htm Зібрання творів: У 6 т.] — К., 2003. — Т. 1—6.
* [http://taras-shevchenko.com.ua/ Сайт с творчеством Шевченко, написанным шрифтом — копией с почерка автора.]
* [https://taras.yandex.ru/ Викторина о Тарасе Шевченко] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151010112908/https://taras.yandex.ru/ |date=2015-10-10 }} — проект Яндекса к 200-летию Т. Г. Шевченко
* [http://lib.russportal.ru/index.php?id=authors.shevchenko.shevchenko1876_01_0000 Автобіографія Т. Г. Шевченко (Лист до редактора часописі «Народное чтеніе».)] (Прага, 1876)
* [http://kobzar.ua/site/main Портал Шевченка]
* [http://litopys.org.ua/shevchenko/slovn.htm Шевченківський словник. У двох томах]. — К., 1976. — Т. 1. — 416 с.; К., 1978. — Т. 2. — 412 с.

{{внешние ссылки}}

[[Категория:Украин яҙыусылары]]
[[Категория:Башҡорттар тураһында яҙған башҡа милләт (ил) шәхестәре]]
[[Категория:Почта маркаларында шәхестәр]]