Һағыҙаҡтар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Группа таксонов
 | regnum       = хайуандар 
 | name         =
 | type         = <!-- Парафилетическая группа / Полифилетическая группа (не обязательный) -->
 | image file   = Vespula_germanica_Richard_Bartz.jpg
 | image title  = 
 | image descr  = Һағыҙаҡ
 | latin        = 
 | status       = <!-- Устаревшее таксономическое (не обязательный) -->
 | pater rank   = Подотряд
 | pater name   = Apocrita
 | list         = 
* {{bt-ruslat|Дорожные осы|Pompilidae|}}
* {{bt-ruslat|Настоящие осы|Vespidae|}}
* {{bt-ruslat|Осы-блестянки|Chrysididae|}}
* {{bt-ruslat|Осы-немки|Mutillidae|}}
* {{bt-ruslat|Песочные осы|Crabronidae|}}
* {{bt-ruslat|Роющие осы|Sphecidae|}}
* {{bt-ruslat|Сколии|Scoliidae|}}
* {{bt-ruslat|Тифии|Tiphiidae|}}
* {{bt-ruslat|Цветочные осы|Masarinae|}}
 | commons      = 
}}
[[Рәсем:Wasp August 2007-23.jpg|thumb|Бөжәк тотҡан һағыҙаҡ]][[Рәсем:WaspBuildingNest wb.jpg|thumb|right|Һағыҙаҡ]]
'''Һағыҙаҡ''' — ярыҡанатлылар ғаиләһенә кергән буй-буй һыҙатлы, ҡара төҫтөге саға торған бөжәктәр; осоусы [[ҡорт]]тар.

''Тыраж, тараш, һары һағыҙаҡ'' ({{lang-la|Vespa}}, ({{lang-ru| Шершни }}) — ярыҡанатлылар ғаиләһенә кергән буй-буй һыҙатлы, ҡара төҫтөге саға торған бөжәктәр;осоусы [[ҡорт]]тар; ҡараһыу йәки һарғылт төҫтәге ярыҡанатлы, саға торған эре бөжәк; оҙонлоғо 26-30 мм самаһы, бал ҡорттарына ныҡ зыян килтерә<ref>Русско-башкирский словарь по пчеловодству (Г. Д. Зайнуллина, 2001)</ref> ; Европала һәм Себерҙә йәшәй, һоро ҡағыҙ һымаҡ матдәнән оя яһай, саға, сағыуы кешеләр, бигерәк тә балалар өсөн ҡурҡыныслы була торған эре һағыҙаҡ<ref>Терминологический словарь по зоологии. Русско-башкирский и башкирско-русский (Т. Г. Баишев, 1952)</ref>.

20-гә яҡын төрө билдәле, киң таралғандар; [[Рәсәй]]ҙә 5—7 төрө йәшәй. Ояһы шар һымаҡ формала, диаметры 25 см тирәһе, ағас ҡыуышлыҡтарында, [[сыйырсыҡ]] ояларында, ағас ҡоролмаларҙа оя ҡора. Ояны ҙур һағаҙаҡтар ҡағыҙға оҡшаған материалдан яһайҙар. Был материал [[ҡайын]]дың йәш ботаҡтарынан кимереп әҙерләнә. Ҡыш сыҡҡан аталанган инә зат үҙе тыуған оянан файҙалана йәки яңыһын төҙөй. Башта ул яңы ояның стенаһын «ҡағыҙ» менән тышлай, унан һуң аҫҡа ҡарап торған күзәнәкләрҙән кәрәҙ яһай. Ғаилә ҙурайғас, беренсе кәрәҙгә икенсеһе эленә һәм шулай дауам итә. Эре ояларҙа 6 ҡатҡа ҡәҙәр кәрәҙ була, был ояның диаметры ярты метрга етергә мөмкин. Ата заттар августта күренә башлай һәм ҡушылғаннан һуң тиҙ генә үләләр. Етлеккән ҙур һағаҙаҡтар төрлө аҙыҡ менән туҡлана. Личинкаларын туйындырыу өсөн инә ҙур һағаҙаҡтар һәм эшсе божандар эре себендәрҙе, бал ҡорттарын, һирәк кенә яңғыҙ ҡырағай умарталарҙы тоталар. Умарталыҡтар янына урынашып, умартасылыҡҡа һиҙелерлек зыян килтерергә мөмкиндәр. Ҙур һағаҙаҡ уғы кеше өсөн ҡурҡыныс.
[[Файл:Гнездо шершня обыкновенного в процессе постройки.jpeg|мини|слева|Төҙөлөп бөтмәгән һағаҙаҡ ояһы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Һағыҙаҡтар]]
[[Категория:Парафилет төркөмдәр]]