Әбделҡадир Инан битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҙыусы
| Исеме              = Әбделҡадир Инан
| Төп исеме   = Фәтҡелҡадир Мостафа улы Сөләймәнов			
| Рәсеме      = АбдулкадырИнан.jpg
| Киңлек           = 150px
| alt = <!--рәсемгә курсорҙы ҡуйғанда сыға торған яҙыу-->
| рәсем яҙыуы =
| Ҡултамғаһы          = 
| Тыуған ваҡыттағы исеме = 
| Тыуыу датаһы    = 29.11.1889
| Тыуған урыны   = [[Шығай]] ауылы, [[Силәбе өйәҙе]], {{ТУ|Ырымбур губернаһы}} (хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]]нең {{ТУ|Сосновка районы|Сосновка районында (Силәбе өлкәһе)|Сосновка районы (Силәбе өлкәһе)}})
| Вафат булыу датаһы =  01.10.1976
| Вафат булған урыны  = {{ВБУ|Анкара}}, [[Төркиә]]
| Эшмәкәрлек төрө = яҙыусы, төркиәтсе
|Премиялары = 
|  Наградалары = 
| Викикитапхана =
}}
{{фамилиялаш|Сөләймәнов}}
'''Әбделҡадир Инан''' (төп исеме — ''Фәтҡелҡадир Мостафа улы Сөләймәнов''; [[29 ноябрь]] [[1889 йыл]] — [[1 октябрь]] [[1976 йыл]]) — шәрҡиәтсе, яҙыусы, [[башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]] эшмәкәре<ref name="БҠЭ">Башҡортостан: Ҡыҫҡаса энциклопедия. руссанан тулыландырылған һәм төҙәтелгән тәржемәһе. /Баш мөхәррир [[Шәкүров Рәшит Закир улы|Р. З. Шәкүров]]. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» дәүләт ғилми нәшриәте, 1997. 303 бит.</ref>. Профессор (1936<ref>1944—1955 йылдарҙа профессор дәрәжәһенән мәхрүм ителә.</ref>).

== Биографияһы ==
Фәтҡелҡадир  Мостафа улы Сөләймәнов 1889 йылдың 29 ноябрендә [[Ырымбур губернаһы]]ның [[Силәбе өйәҙе]] (хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]] [[Сосновка районы (Силәбе өлкәһе)|Сосновка районы]]<ref>Башҡа мәғлүмәттәр буйынса [[Силәбе өлкәһе]] [[Ҡоншаҡ районы]] [[Һарыкүлмәк]] ауылында тыуған.</ref>) [[Шығай (Силәбе өлкәһе)|Шығай]] ауылында тыуған<ref name="БЭ">{{БЭ2013|index.php/read/8-statya/5782-inan-bdel-adir|Инан Әбделҡадир|автор=Исхаҡов С. М.}}</ref>. Әсәһе ''Зәкиә'' — [[Салауат Юлаев]]тың көрәштәше ''Биҡҡол Ғәликәев''тың вариҫы була<ref name="Башинформ" >{{cite web |url=http://www.bashinform.ru/news/679878-abdulkadyr-inan-yarkiy-predstavitel-mirovoy-tyurkologii-k-125-letiyu-so-dnya-rozhdeniya-uchenogo/|title=Абдулкадыр Инан — яркий представитель мировой тюркологии (К 125-летию со дня рождения ученого)|date=2014-12-01|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-04-20}}</ref>, атаһы ''Мостафа'' ауылда имам һәм мәҙрәсә мөҙәрисе булған, сығышы менән — [[Ҡатай|ялан-ҡатай]] [[башҡорттар]]ынан. Фәтҡелҡадир Сөләймәновта үҙенең милләте башҡорт булыуын яҙған<ref>{{книга
 | автор         = 
 | заглавие      = Служение: сборник трудов башкирских учёных-эмигрантов — лидеров национально-освободительного движения 1917—1920 годов. / А.-З. Валиди Тоган, А. Инан, Г. Таган; сост. и пер. [[Юлдашбаев Әмир Мырҙағәли улы|А. М. Юлдашбаев]]
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Китап
 | год           = 2007
 | том           = 
 | страниц       = 207
 | страницы      = 191
 | isbn          = 978-5-295-04119-8
 | ref           = 
}}</ref>.

Башланғыс белемде атаһының [[мәҙрәсә]]һендә{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=421}} һәм 1904—1905 йылдарҙа [[Силәбе]] ҡалаһы ахуны — Хәким мәҙрәсәһендә ала{{sfn|Шихов К. Ф., Назаров Р. Р.|2009|с=121}}. Артабан рус-башҡорт мәктәбендә белем алыуын дауам итә. Һуңынан [Троицк (Силәбе өлкәһе)|[Троицк]]иға барып [[Рәсүлиә мәҙрәсәһе|«Рәсүлиә» мәҙрәсәһендә]] уҡый һәм уны 1914 йылда тамамлай. Мәҙрәсәлә көнсығыш телдәрен — [[Ғәрәп теле|ғәрәп]], [[Фарсы теле|фарсы]] һәм [[Төрөк теле|төрөк]] телдәрен үҙләштерә. Артабан уҡытыусылар мәктәбендә белемен яҡшырта{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=421}}.

Шул ваҡытта, 1908—1910 йылдарҙа, ''«Ваҡыт»'' гәзитендә «Башҡорттарҙа ер мәсьәләһе», «Башҡорт ғөләмәһе (интеллигенцияһы)», «Ҡырғыҙ далаларынан» исемле тәүге публицистик һәм этнографик мәҡәләләре баҫылып сыға. 1909 йылдың йәйге айҙарында [[Тубыл]] буйындағы [[Ҡаҙаҡтар|ҡаҙаҡ]] балаларын уҡыта, этнографик материалдар йыя башлай{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=133}}.
[[Файл:БашкортГазета.jpg|250px|thumb|[[Башҡорт (гәзит)|«Башҡорт»]] гәзитенең титул бите]]
1914 йылда [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Әхмәтзәки Вәлидов]] менән таныша<ref>Башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1918 йылда.</ref>, һәм уның кәңәше буйынса, этнографик һәм фольклор мәғлүмәттәрен йыйыу өсөн, [[Алтай тауҙары|Алтайға]], [[Ҡаҙаҡтар|ҡаҙаҡ]], [[Ҡырғыҙҙар|ҡырғыҙ]] һәм [[Үзбәктәр|үзбәк]] халыҡтары йәшәгән ерҙәргә сәйәхәт ҡыла. Бында ''«Манас»'' ҡырғыҙ эпосының бер вариантын яҙып ала; [[алтайҙар]]ҙа шаманизм, төрки халыҡтарының боронғо йолалары һәм башҡалар тураһында мәғлүмәттәр йыя{{sfn|Абдулкадыр Инан. Библиографический указатель|1996|с=8}}. 1915 йылда [[Өфө]]лә [[Ырымбур Диниә назараты]]нда дин ғилемдәренән имтихан тотоп, мәсет имамы һәм мәҙрәсә мөҙәрис дәрәжәһенә танытма ала{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=421}}. 1914—1917 йылдарҙа армияла хеҙмәт итә{{sfn|Шихов К. Ф., Назаров Р. Р.|2009|с=121}}{{sfn|Валеев Г. К.|2001|с=}}. 1914—1916 йылдарҙа ''«Шура»'' журналында бер нисә шиғыры, «Башҡорт йәйләүендә», «Ҡасҡын», «Ҡурайсы Тимербай», «Үләт» һәм «Ил өсөн» исемле хикәйәләре, ә «Мөғәллим» журналында «Башҡорт моңо» шиғыры баҫылып сыға{{sfn|Абдулкадыр Инан. Библиографический указатель|1996|с=16—17}}.

1917 йылдың Рәсәйҙәге Февраль революцияһынан һуң үҙе хеҙмәт иткән ''Екатеринбург гарнизоны'' һалдаттары уны ''Урал өлкәһе эшсе, крәҫтиән һәм һалдаттар Советының II съезы''на делегат итеп һайлай{{sfn|Шихов К. Ф., Назаров Р. Р.|2009|с=121}}. 1917 йылдың сентябренән алып Арғаяш төбәгендәге ''Иштебай'' ҡәрйәһендә мөғәллим булып эшләй. Шул уҡ йылдың 15 ноябрендә [[Башҡорт мәркәз шураһы]] [[Башҡортостан автономияһы]]н иғлан иткәндән башлап Фәтхелҡадир Сөләймәнов үҙ төбәгендә тулыһынса [[башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушылып китә. [[Урал]] аръяғында башҡорттар йәшәгән улустарҙа халыҡ йыйылыштарын ойоштороуҙа ҡатнаша, шул ваҡытта ул большевиктар тарафынан ҡулға алынып, Советтарҙың [[Екатеринбург]]та үткәрелгән съезында делегат булып ҡатнашыуы тураһындағы танытмаһын күрһәтеп, ҡотолоп ҡала{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=134}}.

1918 йылда [[Башҡорт хөкүмәте]]нең баҫма органы — [[Башҡорт (гәзит)|«Башҡорт»]] гәзите мөхәррире була<ref name="БЭ"/>. 1918 йылдың сентябрь аҙағында Башҡорт хөкүмәте ағзалары менән [[Ырымбур]]ға килә. 1919 йылда [[Арғаяш кантоны]]ның революцион комитеты рәйесе итеп тәғәйенләнә{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=134}}. 1919 йылдың аҙағында һәм 1920 йылдың башында [[Башҡорт ғәскәрҙәре төркөмө]] составында [[Петроград]]ты обороналауҙа ҡатнаша{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=422}}. [[Салауат (Башҡорт атлы дивизияһы гәзите)|«Салауат»]] исемле дивизия гәзитенең мөхәрририәт ағзаһы вазифаһын башҡара{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=135}}.

1920 йылда [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында [[Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы|Башҡорт Автономиялы Советы Республикаһы]] Мәғариф комиссариатынының фән буйынса комисияға етәкселек итә{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=135}}. Апрелдән алып — АБСР-ҙың Дәүләт нәшриәте коллегияһы ағзаһы<ref name="БЭ"/>. Стәрлетамаҡта үҙенең «Аҡшан батыр» драмаһы сәхнәгә ҡуйылғанда бер ҡаһармандың ролен үҙе уйнай{{sfn|Валеев Г. К.|2001|с=}}. 1920 йылдың 19 майында Мәскәү үҙәк властары бер яҡлы ҡабул итекəн ''«Автономиялы Совет Башҡорт Республикаһының дəүлəт ҡоролошо тураһында»'' ҡарары менән риза булмауын белдерə һәм башҡа хөкүмәт ағзалары менән берлектә отставкаға китә, Урта Азияға барып баҫмасылыҡ хәрәкәтенә ҡушыла<ref name="БЭ"/>.

1920 йылда [[Ташкент]] ҡалаһына килә, ҡаҙаҡ һәм ҡырғыҙ мәктәптәрендә уҡыта, шул уҡ ваҡытта ''Әбделҡадир Йылҡыбай'' псевдонимы аҫтында «Аҡъюл» гәзитендә төрки халыҡтары этнографияһы, тарихы һәм фольклоры буйынса мәҡәләләр баҫтыра{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=422}}.

=== Эмиграцияла ===
Төркөстанда милли-азатлыҡ хәрәкәте уңышһыҙлыҡҡа осрағандан һуң, 1923 йылдың 21 февралендә [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Ә. Ә. Вәлидов]] менән бергә [[Ашхабад]] ҡалаһынан [[Иран]]ға юлланалар. Шул уҡ йылдың марттында Мәшһәд ҡалаһында СССР консуллығында яҡташы дипломат [[Хәкимов Кәрим Әбдрәүеф улы|Кәрим Хәкимов]] менән осраша. Апрелдә — [[Афғанстан]]ға бара, сентяберҙә — [[Һиндостан]]ға, унан [[Европа]] илдәрендә — [[Франция]] һәм [[Германия]]ла була.
[[Файл:Валиди,Инан,Таган.png|thumb|300px|[[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Ә. Вәлиди]], Ә. Инан, [[Таған Ғәлимйән Ғирфан улы|Ғ. Таған]]. Будапешт, 1925 йыл.]]
1925 йылда [[Төркиә]]гә килеп урынлаша, тәүҙә [[Истанбул]]да йәшәй<ref name="СБӘ">Силәбе башҡорттарының әҙәбиәт антологияһы: фольклор, проза, поэзия. — Өфө: Китап, 2011. — 58 бит.</ref>. [[Истанбул университеты]]ның Төркиәт институты директоры Фоат Кепрюлю ассистенты булып эшләй. Германияла яҙған «Китабы дедеи Ҡурҡот хаҡында» исемле күләмле мәҡәләһе Төркиәт энциклопедияһының беренсе томына урынлаштырыла. Ғилми экспедицияларҙа ҡатнашып фольклор материалдарын йыя, 1930 йылда улар «Беренсе ғилми сәйәхәткә доклад» («Birinci İlmi Seyahata Dair Rapor») айырым китап булып баҫылып сыға. Төркиәлә тәүге осорҙа Төркөстанлы, Төрөкмән, Әбделҡадир, Ә. Башҡорт, Олоҡатай уғлы, Иҙел уғлы һымаҡ псевдонимдар аҫтында мәҡәләләр баҫтырыра{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=136}}. 1930-сы йылдарҙа Төркиә парламенты ҡабул ителгән Фамилиялар тураһындағы законға ярашлы үҙенә яңы фамилия ала — ''Инан''<ref>Был фамилияһының мәғәнәһен ул үҙе былай тип аңлатҡан:{{начало цитаты}}«Мин өс әйбергә инанам (ышанам). Беренсеһе — [[ислам]] дине, икенсеһе — [[фән]], өсөнсөһө — бөйөк төрки милләт. Инан фамилияһы минең ошо өс көстәргә инаныуымды белдерә.»{{конец цитаты|источник={{cite web |url=http://www.bashinform.ru/news/679878-abdulkadyr-inan-yarkiy-predstavitel-mirovoy-tyurkologii-k-125-letiyu-so-dnya-rozhdeniya-uchenogo/|title=Абдулкадыр Инан — яркий представитель мировой тюркологии (К 125-летию со дня рождения ученого)|date=2014-12-01|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-04-20}}}}</ref>.

1933 йылда [[Анкара]] ҡалаһына ''Төрөк лингвистик йәмғиәте''нә эшкә саҡырыла, бында Төркиә Республикаһы президенты [[Мостафа Кәмал Ататөрк]]кә яҡын кешеләр араһына инә. Тиҙҙән президент ҡурсалауы менән уны ''Анкара университеты''ның Тел, тарих һәм география факультетына эшкә алына{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=423}}. Университетта Себер төрки халыҡтары (алтай, тыва, хакас, саха һ. б.) телдәре буйынса лекциялар уҡый һәм ғилми эҙләнеүҙәрен дауам итә. 1936 йылда профессор дәрәжәһен алыуға ирешә<ref>{{статья
 |автор         = Танйу Х.
 |заглавие      = Профессор Әбделҡадир Инан
 |ссылка        = 
 |язык          = 
 |издание       = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]
 |тип           = журнал
 |год           = 1994
 |том           = 
 |номер         = 2
 |страницы      = 155
 |doi           = 
 |issn          = 
}}</ref>.

1944 йылда сәйәси сәбәптәр арҡаһында ғилми дәрәжәһенән һәм вазифаһынан мәхрүм ителә<ref name="БҠЭ" />. Был осорҙа мәктәптә уҡытыусы булып эшләргә мәжбүр була, шуға ҡарамаҫтан ғилми мәҡәләләр баҫтырыуҙы дауам итә. 1955 йылда Анкара университетына ябай уҡытыусы булып эшкә ҡайтырға рөхсәт бирелә, шул уҡ ваҡытта Төрөк лингвистик йәмғиәтендә баш белгес булып бер ни тиклем хеҙмәттәшлек итә{{sfn|Исянгулов Ш. Н., Киреев И. С.|2010|с=308}}.

1961—1964 йылдарҙа Төрөк Республикаһы Хөкүмәте янындағы ''Дини эштәр буйынса департамент''та, 1964 йылдан алып 1971 йылда хаҡлы ялға сыҡҡанға тиклем ''Төрөк мәҙәниәте институты''нда эшләй<ref name="СБӘ" />.

1976 йылдың 1 ноябрендә Төркиәнең баш ҡалаһы [[Анкара]]ла вафат була.

== Ғилми һәм әҙәби эшмәкәрлеге ==
Ғалим этнология, фольклор, мосолман осорона тиклемге дингә инаныуҙар, төрки халыҡтарҙың йолалары, телдәре һәм әҙәбиәте буйынса ғилми хеҙмәттәре менән билдәле, уларҙың дөйөм һаны 350-гә етә. Энциклопедияларға ғилми мәҡәләләр, төрөк һәм рус ғалимдары хеҙмәттәренә рецензиялар яҙа, төрлө илдәр ғалимдарының тарих, этнография, лингвистика һәм әҙәбиәт буйынса баҫмаларын төрөк теленә тәржемә итә<ref>{{книга
 | автор         = Сулейманова М. Н.
 | заглавие      = «Инанам»: жизнь во имя веры, вера во имя жизни.// Башкортостан в ХХ столетии. Исторические портреты / отв. ред. Р. Н. Сулейманова. Вып. II
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = 
 | год           = 2007
 | том           = 
 | страниц       = 18
 | страницы      = 
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}</ref>.
{{Врезка
 | Выравнивание    = right
 | Киңлек         = 280px
 | Заголовок       = 
 | Содержание      = «Йөрәккәйем яна, йәнем һыҙлай,<br />Урал, һиндә дошман кургәндә.<br />Зекерем һин, Урал, тәсбихем һин,<br />«Урал» тирем, гүргә кергәндә<ref>{{статья
 |автор         = Арыҫланбәк С.
 |заглавие      = Профессор Әбделҡадир Инан
 |ссылка        = 
 |язык          = 
 |издание       = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]
 |тип           = журнал
 |год           = 1994
 |том           = 
 |номер         = 2
 |страницы      = 159—160
 |doi           = 
 |issn          = 
}}</ref>...»
| Ҡултамғаһы         = ''Ә. Инан, 1912 йыл.''
}}
Боронғо төрки яҙма ҡомартҡыларҙан «Китабе деде-и Ҡорҡот», «Кодекс куманикус», ''Йософ Баласағунлы''ның «Ҡотаҙғу белек», [[Мәхмүд Ҡашғари]]ҙың «Диуану лөғәт әт-төрк» әҫәрен, ҡырғыҙ халыҡ эпосы «Манас», урта быуат осорона ҡараған «Сыңғыҙнамә» һәм башҡаларҙы тикшерә, төрки халыҡтары араһында шаманлыҡ күренешен өйрәнә<ref name="БҠЭ" />. Боронғо һәм хәҙерге заман төрөктәре шаманизмы тураһындағы монографияһы Төркиәлә ике тапҡыр (1954 һәм 1972 йылдарҙа) нәшер ителә{{sfn|Абдулкадыр Инан. Библиографический указатель|1996|с=11}}.

[[Башҡорттар]]ҙың рухи мәҙәниәте тарихы һәм этнографияһы буйынса бер нисә ғилми хеҙмәте баҫылып сыға — «Башҡорттар тарихынан», «Башҡорт-рус һуғыштары тарихынан», «Волга буйында ислам», «Башҡорт-рус һуғыштары», «Балҡан-тау атамаһы тураһында» һәм башҡалар. 1943 йылда «Gök Börü» журналында баҫылған «Башҡорт туйы» мәҡәләһендә көнсығыш [[башҡорт ҡәбиләләре]]нә хас булған туй йолаларын тауисирлап яҙа{{sfn|Исянгулов Ш. Н., Киреев И. С.|2010|с=307}}.

[[Башҡорт әҙәбиәте]] тарихына «Башҡорт моңо», «Йәйләүҙе һағынғанда», «Моңло төн», «Тимербай ҡурайсы», «Ил өсөн», «Ҡасҡын», «Башҡорт йәйләүендә», «Үләт» исемле шиғырҙар һәм хикәйәләр авторы булараҡ ингән. Уның «Салауат батыр», «Аҡшан батыр» тигән тарихи драмалары 1919—1928 йылдарҙа [[Башҡорт драма театры]]нда ҡуйылған<ref name="БҠЭ" />. Уларҙан «Салауат батыр» исемле биш шаршаулы тарихи драмаһы һаҡланып ҡалған — ул [[башҡорт әҙәбиәте]]ндә был [[Салауат Юлаев]] образына арналған тәүге күләмле әҫәр иҫәпләнә{{sfn|Шәкүр Р. З.|2005|с=135}}.

«Башҡорт йәйләүендә» исемле һайланма әҫәрҙәр йыйынтығы [[Өфө]]лә 1996 йылда донъя күрә. «Шаманизм тарихта һәм бөгөн» исемле китабы Өфөлә 1998 йылда нәшер ителә<ref name="СБӘ" />.

== Хеҙмәттәре ==
{{Hider|title = ''Хеҙмәттәре''|title-style = text-align: left; color: black; background-color: lavender; font-weight: bold; |content-style = color: black; background-color: ghostwhite; text-align: left; |hidden=1 |content =
* Башҡорттарҙа ер мәсьәләләре. //Ваҡыт. — 1908.<ref>Тулыраҡ мәғлүмәтте бында ҡарағыҙ: {{книга
 | автор         = 
 | заглавие      = Абдулкадыр Инан. Библиографический указатель.// Сост. и пер.: А. Г. Салихов, отв. ред.: [[Ураҡсин Зиннур Ғәзиз улы|З. Г. Ураксин]]
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Гилем
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 60
 | страницы      = 
 | isbn          = 5-7501-0032-4
 | ref           = 
}}</ref>
* Ҡаҙаҡ далаларынан. //Ваҡыт. — 1910.
* Башҡорт йәйләүҙәрендә. // Шура. — 1914.
* Башҡорт моңо. // Мөғәллим. — 1914. — № 8.
* Ҡурайсы Тимербай. // Шура. — 1915. — № 17.
* Уралҡайыбыҙ өҫтөндә. // [[Башҡорт (гәзит)|Башҡорт]]. — 1917.
* Ил азатлығы юлында. // [[Башҡорт тауышы]]. — 1918.
* Сара янындағы алыш. // Башҡорт. — 1918. — № 21.
* Башҡортостанда аҙыҡ-түлек хәле. // Башҡорт. — 1918. — № 30.
* «Өфө хәбәрҙәре» һәм башҡорттар. // Башҡорт. — 1918. — № 31.
* Салауат батыр: пьеса. — Стәрлетамаҡ, 1919.
* Башҡорттар тарихынан// Аҡъюл. — 1921.
* Volga boyunda İslam — Türk harsiyle mücadele // Yeni Kafkasya. — 1924. — 4.
* Başkurt Türkleriyle Rus Mücadelesi Tarihinden [Башҡорт-рус һуғыштары тарихынан] // Azerbaycan Yurt Bilgisi. — 1933. — № II, 23. {{ref-tr}}
* Kazak-Kırgızlarda halk edebiyatı // Çığır. — 1934. — № 19—24. {{ref-tr}}
* Yakutlar ve Pekarski lügati // Azerbaycan Yurt Bilgisi — 1934. — T II. — № 31—32. {{ref-tr}}
* Kırğız dil yadigârlarından: Manas Destanı // Çığır. — 1936. — № 35—37. {{ref-tr}}
* Yakut (Saha) Türkleri // Çığır. — 1938. — № 63. {{ref-tr}}
* Yakutlar // Bozkurt. — 1940. — № 4. {{ref-tr}}
* Kazak-Kırgız Düğünleri // Gök-Börü. — 1942. — № 2, 3. {{ref-tr}}
* Başkurt düğünü [Башҡорт туйы] // Gök-Börü. — 1943. — Т. I—II. — S. 8—13. {{ref-tr}}
* Başkurt-Rus mücadeleleri [Башҡорт-рус һуғыштары] // Gök-Börü. — 1943. — № 2. {{ref-tr}}
* Tarihte ve Bugün Şamanizm // Türk Tarih Kurumu. — Ankara, 1954. — 230 s.: 7 resim. {{ref-tr}}
* Türk Destan ve Masallarında Kırklar Motifi // Türk Dili. — 1958. — № 77. {{ref-tr}}
* Evliya Çelebi'nin Heşdek’leri hangi ulus? // Türk Kültürü. — 1963. — T. 3, № I (Ocak) — S. 33—35. {{ref-tr}}
* Başkurt Türklerinde Şamanizm Kalıntıları [Башҡорттарҙа шаманизм ҡалдыҡтары]// Türk Folklor Araştırmaları. — 1965. — Т. IX. — № 191. {{ref-tr}}
* Makaleler ve İncelemeler / Türk Tarih Kurumu Yayınlarından O.l. — Ankara, 1968. — 756 s. {{ref-tr}}
* Hakas [хакастар] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1970. — Т. XVIII. — S. 322—323. {{ref-tr}}
* Manas Destani. (Kisaltilarak Türkiye Türkçesine Çeviren, A. İnan) — 1 bsl. / Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Türk Kültürü Kaynak Eserleri. — İstanbul, 1972. {{ref-tr}}
* Kabartay’lar [ҡабарҙылар] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1974. — Т. XXI. — S. 71. {{ref-tr}}
* Kalmuklar [ҡалмыҡтар] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1974. — Т. XXI. — S. 167—169. {{ref-tr}}
* Kanglı [ҡаңлылар] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1974. — Т. XXI. — S. 202—203. {{ref-tr}}
* Kumuklar [ҡумыҡтар] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1975. — Т. XXII. — S. 351—352. {{ref-tr}}
* Kuray [ҡурай] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1975. — Т. XXII. — S. 364—365. {{ref-tr}}
* Kut [ҡот] // Türk Ansiklopedisi. — Ankara, 1975. — Т. XXII. — S. 387. {{ref-tr}}
* Sibirya Türkleri [себер төрктәре] // Türk Dünyası El Kitabı. — Ankara, 1976 / Nşr. TKAE. — S. 1272—1295. {{ref-tr}}
* Manas Destanı / Kısaltarak Türkiye Turkçesine çeviren A. İnan: Birinci baskı. — Ankara, 1985. — 218 s. {{ref-tr}}
* Makaleler ve Incilemeler. — 2 Bsk / Türk Tarih Kurumu. — Ankara, 1987. — C. 1. — XXXVII + 714 + 13 s.: resim. {{ref-tr}}
* Makaleler ve Incilemeler. — I Bsk / Türk Tarih Kurumu. — Ankara, 1991. — C. 2. — VIII + 417 s. {{ref-tr}}
* Башҡорт йәйләүендә: һайланма әҫәрҙәр. Өфө, 1996.
* Шаманизм тарихта һәм бөгөн. Өфө, 1998.
* {{книга
 | автор         = 
 | заглавие      = Служение: сборник трудов башкирских учёных-эмигрантов — лидеров национально-освободительного движения 1917—1920 годов. / А.-З. Валиди Тоган, А. Инан, Г. Таган; сост. и пер. А. М. Юлдашбаев
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Китап
 | год           = 2007
 | том           = 
 | страниц       = 207
 | страницы      = 191
 | isbn          = 978-5-295-04119-8
 | ref           = 
}} {{ref-ru}}
}}

== Ғаиләһе ==
''Мөшфикә-ханым'' менән никахлаша, уларҙың улы (''Йәшәр Инан'') һәм ҡыҙы була{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=423}}.

== Хәтер ==
* 1996 йылда [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһының 7-се һанлы балалар филиал-китапханаһына Әбделҡадир Инан исеме бирелә, уның нигеҙендә Ә. Инан исемендәге башҡорт-татар китаханаһы ойошторола. 2010 йылда Ә. Инан исемендәге 7-се һанлы филиал-китапхана модель китапхана статусын ала һәм Ә. Инан исемендәге Башҡорт-татар үҙәге тип үҙгәртелә.
* 1999 йылда [[Анкара]] ҡалаһында Әбделҡадир Инандың тыуыуына 110 йыл тулыуына айҡанлы конференция уҙғарыла{{sfn|Фархшатов М. Н., Киреев И. С.|2010|с=423}}. 2009 йылда [[Ҡоншаҡ]] ауылында һәм [[Силәбе]] ҡалаһында Әбделҡадир Инандың тыуыуына 120 йыл булыуына айҡанлы конференция уҙғарыла<ref name="Башинформ" />.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
 | автор         = 
 | заглавие      = Абдулкадыр Инан. Библиографический указатель.// Сост. и пер.: А. Г. Салихов, отв. ред.: [[Ураҡсин Зиннур Ғәзиз улы|З. Г. Ураксин]]
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Гилем
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 60
 | страницы      = 
 | isbn          = 5-7501-0032-4
 | ref           = Абдулкадыр Инан. Библиографический указатель
}}бала
* {{книга
 | автор         = [[Вәлиев Ғәҙел Камил улы|Валеев Г. К.]]
 | заглавие      = Инан Абдулкадыр.//Челябинск: Энцикл. / Сост.: В. С. Боже, В. А. Черноземцев. — Изд. испр. и доп.
 | ссылка        = http://www.book-chel.ru/ind.php?what=card&id=388
 | ответственный = 
 | место         = Челябинск
 | издательство  = Каменный пояс
 | год           = 2001
 | том           = 
 | страниц       = 1112
 | страницы      = 
 | isbn          = 5-88771-026-8
 | ref           = Валеев Г. К.
}}
* {{книга
 | автор         = Исхаков С. М., [[Нәҙерғолов Миңлеғәли Хөсәйен улы|Надергулов М. Х.]]
 | заглавие      = Инан Абдулкадыр.// Башкортостан: краткая энциклопедия
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирская энциклопедия
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 672
 | страницы      = 294—295
 | isbn          = 5-88185-001-7
 | ref           = 
}}
* {{книга
 |автор         = Киреев И. С., Фархшатов М. Н.
 |заглавие      = Абдулкадир Инан: «тоскуя по Уральским горам».// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|М. М. Кульшарипов]]; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год           = 2010
 |том           = V
 |страниц       = 468
 |страницы      = 421—423
 |isbn          = 978-5-7501-1199-2
 |ref           = Фархшатов М. Н., Киреев И. С.
}}
* {{книга
 |автор         = Киреев И. С., [[Иҫәнғолов Шамил Наил улы|Исянгулов Ш. Н.]]
 |заглавие      = Башкиры-учёные Галимьян Таган и Абдулкадир Инан в эмиграции: жизнь и деятельность.// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|М. М. Кульшарипов]]; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = М.
 |издательство  = Восточная литература
 |год           = 2010
 |том           = VI
 |страниц       = 374
 |страницы      = 307—308
 |isbn          = 978-5-02-036494-3
 |ref           = Исянгулов Ш. Н., Киреев И. С.
}}
* {{статья
 |автор         = Танйу Х.
 |заглавие      = Профессор Әбделҡадир Инан
 |ссылка        = 
 |язык          = 
 |издание       = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]
 |тип           = журнал
 |год           = 1994
 |том           = 
 |номер         = 2
 |страницы      = 149—158
 |doi           = 
 |issn          = 
}}
* ''[[Ураҡсин Зиннур Ғәзиз улы|Ураксин З. Г.]]'' Абдулкадир Инан (Фатхелкадыр Сулейман). //Судьба и наследие башкирских учёных-эмигрантов. Уфа, 1995. — С. 109—118.
* {{книга
 | автор         = Шихов К. Ф., Назаров Р. Р.
 | заглавие      = Инан Абдулкадир.// Ислам на Урале: энциклопедический словарь / Коллект. автор. Сост. и отв. редактор — Д. З. Хайретдинов.
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = М.
 | издательство  = Издательский дом «Медина»
 | год           = 2009
 | том           = 
 | страниц       = 404
 | страницы      = 122—123
 | isbn          = 978-5-9756-0054-7
 | ref           = Шихов К. Ф., Назаров Р. Р.
}}
* {{книга
 | автор         = [[Шәкүров Рәшит Закир улы|Шәкүр Р. З.]]
 | заглавие      = Арҙаҡлы башҡорттар. Ғилми-биографик очерктар. Тулыландырылған 2-се баҫмаһы
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Өфө
 | издательство  = Китап
 | год           = 2005
 | том           = 
 | страниц       = 376
 | страницы      = 
 | isbn          = 5-295-02098-3
 | ref           = Шәкүр Р. З.
}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|86001|Инан Әбделҡадир|автор=Исхаҡов С. М.}}

{{Һайланған мәҡәлә|Яҙыусы|Ғалим}}

[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы буйынса белгестәр]]
[[Категория:Башҡорт фольклорсылары]]
[[Категория:Төркиәтселәр]]
[[Категория:Шәрҡиәтселәр]]
[[Категория:Силәбе өлкәһе башҡорттары]]
[[Категория:Башҡорт яҙыусылары]]
[[Категория:Башҡорт драматургтары]]
[[Категория:Рәсүлиә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:Төркиә ғалимдары]]