21 декабрь битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

'''21 декабрь''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 355-се көнө ([[кәбисә йыл]]ында 356-сы). Йыл тамамланыуға 10 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-12-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: 
** Ҡайнар [[шоколад]] көнө.
** [[Баскетбол]]дың тыуған көнө.
** Кроссвордтың тыуған көнө.
; [[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: Фонарик көнө.
; [[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Израиль}}: [[Уҡытыусы]]лар көнө.
* {{Флагификация|Рәсәй}}: Хөкөм башҡарыу системаһының производство-техник хеҙмәте көнө.
** Япон кухняһы ашнаҡсыһы көнө.
* {{Флагификация|Филиппины}}: Ҡораллы көстәр көнө.
}}</onlyinclude> 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1891]]: [[АҠШ]]-тың [[Массачусетс]] штатындағы Спрингфилд ҡалаһы колледжында уҡыусылар беренсе тапҡыр [[баскетбол]] уйнай.
* [[1899]]: [[Рәсәй империяһы]]нда «Огонёк» [[журнал]]ының беренсе һаны донъя күрә.
* [[1913]]: [[Нью-Йорк]]та сыҡҡан «New York World» гәзитендә беренсе [[кроссворд]] баҫыла.
* [[1937]]: [[Уолт Дисней]]ҙең беренсе тулы метражлы «Аҡ ҡар бөртөгө һәм ете гном» мультфильмының премьераһы була.
* [[1939]]: [[Северодвинск]] ҡалаһындағы диңгеҙ караптары сығарыусы бөгөнгө «Севмаш» предприятиеһы эш башлай.
* [[1949]]: [[Өфө]]лә «Электролуч» заводы сафҡа инә.
* [[1953]]: [[Тула өлкәһе]]ндә Яңы Мәскәү балалар тимер юлын асыу тантанаһы була.  
* [[1958]]: [[Шарль де Голль]] [[Франция]] президенты итеп һайлана.
* [[1984]]: [[СССР]]-ҙа [[Ҡояш системаһы]] планеталарын өйрәнеү өсөн тәғәйенләнгән «Вега-2» станцияһы осорола.
* [[1991]]: [[СССР тарҡалыуы|СССР бөтөрөлә]] һәм [[Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе]] ойошторола.
* [[1994]]: [[Рәсәй]]ҙең «Янғын хәүефһеҙлеге тураһында» федераль законы ҡабул ителә.
* [[2009]]: [[Байконур]] космодромынан «Союз ТМА-17» космос карабы осорола.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
}}</onlyinclude>

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== 
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Бәҙәр Йосопова]] (1901—30.08.1969), [[театр]] актёры. Башҡорт театрына нигеҙ һалыусыларҙың һәм уның тәүге актёрҙарының береһе. 1926—1969 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1936 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған (1944), [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы|Башҡорт АССР-ының халыҡ]] (1940) артисы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1955) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1944) ордендары кавалеры.
* [[Әхмәров Ибраһим Әхмәр улы]] (1911—4.01.1968), актёр, театр эшмәкәре. 1942—1959 һәм 1964—1966 йылдарҙа хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, 1954—1964 йылдарҙа — актёр, 1966 йылдан — актёр һәм спектаклдәр ҡуйыу бүлеге мөдире. Ике  «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Иҫке Күсәрбай]] ауылынан.
* [[Байбордин Юрий Константинович]] (1946—21.12.2020), педагог, рәссам-график. 1979 йылдан [[Белорет]] сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1986—2007 йылдарҙа директоры. 2006 йылдан Рәсәй Рәссамдар союзы һәм ЮНЕСКО Рәссамдар союздары ағзаһы. Ҡала картиналар галерияһына нигеҙ һалыусы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған рәссамы (2012), халыҡ-ара, Бөтә Рәсәй һәм республика күргәҙмәләрендә ҡатнашыусы. Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Моисеев Владимир Иванович]] (1946), хеҙмәт ветераны. 2002—2009 йылдарҙа «Уфагипротрубопровод» йәмғиәтенең баш инженеры. [[Рәсәй Федерацияһы]] нефть һәм газ сәнәғәтенең атҡаҙанған хеҙмәткәре, почётлы нефтсе. 
}}</onlyinclude>

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Ғарипов Арслан Шәғәли улы]] (1912—1995), [[мәғариф]] хеҙмәткәре. [[Учалы районы]] [[Учалы (ауыл)|Учалы]] урта мәктәбенең элекке уҡытыусыһы һәм директоры, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] ордендары кавалеры.
* [[Воловик Михаил Яковлевич]] (1917—7.03.1994), [[Башҡортостан]]да йәшәп, [[рус теле]]ндә ижад иткән [[Шиғриәт|шағир]] һәм [[тәржемә]]се, [[Инженерлыҡ эше|инженер]]. 1940 йылдан [[Өфө моторҙар эшләү заводы]]ның мастеры, инженер-инспекторы, 1943—1954 йылдарҙа техник контроль бүлеге етәксеһе, 1954—1964 йылдарҙа баш контролер урынбаҫары, 1964—1983 йылдарҙа заводтың һәм [[Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе]]нең баш инженер урынбаҫары, 1986—1987 йылдарҙа — өлкән инженер. Бер үк ваҡытта [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, доцент (1967), [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]]ның ағза-корреспонденты. 1961 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған рационализаторы (1949), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1993) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1977) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] (1969, 1975) кавалеры.
* [[Сәйфетдинова Әлфиә Вәли ҡыҙы]] (1927), табип—психиатр. 1953 йылдан (өҙөклөк менән) Республика психиатрия дауаханаһы табибы, 1957 йылдан бүлек мөдире, 1969 йылдан баш табиптың медицина буйынса урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1975), Башҡорт АССР-ының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Баймаҡ районы]]ның 1940-сы йылдарҙа ябылған [[Байҡара |Байҡара руднигы]] ҡасабаһынан.
* [[Хисмәтуллин Нәзип Хәмәҙийәр улы]] (1927—16.11.2022), [[нефть|нефтсе]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1959—1987 йылдарҙа «[[Саҡмағош]]» нефть эшкәртеү станцияһы хеҙмәткәре. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Ҡалмаш]] ауылынан.
* [[Бикчәнтәев Реан Әнүәр улы]] (1937–1992), [[Башҡортостан]]да тыуып һәм йәшәп, рус телендә ижад иткән [[яҙыусы]] һәм [[Журналистика|журналист]], СССР-ҙың Журналистар һәм 1982 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар]] союздары ағзаһы.
* [[Сиражетдинов Рәүеф Дәүләт улы]]  (1952), мәғариф, [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]], [[КПСС|партия]], [[ауыл хужалығы]] һәм [[дәүләт]] органдары хеҙмәткәре. 1970 йылдан [[Бөрйән районы]] [[Яңы Собханғол]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе уҡытыусыһы, 1974 йылдан «Бөрйән» совхозының ВЛКСМ комитеты секретары, 1982 йылдан — баш зоотехнигы; 1986 йылдан [[КПСС]] район комитеты инструкторы; 1987 йылдан халыҡ контроленың район комитеты инспекторы; 1992 йылдан халыҡҡа көнкүреш хеҙмәте күрһәтеү күп тармаҡлы берекмәһе директоры; 1995 йылдан район ауыл хужалығы идаралығының бүлек начальнигы; 1997 йылдан Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығының әйҙәүсе, 1998 йылдан — баш зоотехнигы, 2000 йылдан — ойоштороу, кадрҙар һәм уҡыу эштәре буйынса идаралыҡ начальнигы, 2001—2012 йылдарҙа — кадрҙар бүлеге начальнигы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), Рәсәй агросәнәғәт комплексының почётлы хеҙмәткәре (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районы Яңы Собханғол ауылынан. 
* [[Сәғитов Нурғәли Ирғәли улы]] (1952—7.03.2004), ауыл хужалығы хеҙмәткәре. 1968—2004 йылдарҙа Баймаҡ районы «Таналыҡ» колхозы механизаторы. 2-се (1986) һәм 3-сө (1978) дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены|Хеҙмәт Даны]], [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2000) ордендары кавалеры, коммунистик хеҙмәт ударнигы (1982). Сығышы менән ошо райондың [[Мерәҫ (Баймаҡ районы)|Мерәҫ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Галонский Павел Петрович]] (1908—9.05.1986), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[фән|ғалим]], [[нефть|нефтсе]], [[дәүләт]] органдары хеҙмәткәре. 1947 йылдан «Туймазанефть» [[нефть]] промыслаһы идаралығының баш инженеры һәм управляющийы, [[Серафимовка нефть ятҡылығы|Серафимовка]] һәм [[Туймазы нефть ятҡылығы|Туймазы]] нефть ятҡылыҡтарын эшкәртеүҙе ойоштороусыларҙың береһе; 1955—1957 йылдарҙа [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте министры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1955). СССР-ҙың атҡаҙанған нефть һәм [[газ]] [[сәнәғәт]]е хеҙмәткәре, СССР-ҙың почётлы нефтсеһе. [[Сталин премияһы]] лауреаты (1950). [[Ленин ордены|Ленин]], өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Әзербайжан Республикаһы]]ның [[баш ҡала]]һы [[Баҡы]]нан. 
* [[Чуриков Иван Иванович]] (1918—2.08.1994), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Әбйәлил районы]] «Путь Ленина» [[колхоз]]ының элекке [[Малсылыҡ|малсыһы]]. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1990) һәм [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Әбйәлил районы)|Михайловка]] [[ауыл]]ынан.
{{Hider|title = ''тулы исемлек''|title-style = text-align: left; color: black; background-color: lavender; font-weight: bold; |content-style = color: black; background-color: ghostwhite; text-align: left; |hidden=1 |content =
* [[Әхмәтйәнов Ғимран Хәбибйән улы]] (1918—6.02.1945), Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булған яугир. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның дивизион штабы начальнигы, гвардия өлкән лейтенанты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Салауат районы]]ның [[Мәсетле]] ауылынан.
* [[Мостафин Мирза Мәхмүт улы]] (1923—3.05.1993), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1947 йылдан [[Баймаҡ районы]] [[Аҡморон]], 1955 йылдан — [[1-се Этҡол мәктәбе|1-се Этҡол]], 1960 йылдан — [[Баймаҡ]] эшсе йәштәр киске [[мәктәп|мәктәбе]] директоры; 1953—1955 йылдарҙа [[КПСС]]-тың Баймаҡ район комитеты инструкторы; 1966 йылдан [[Баймаҡ ауыл хужалығы техникумы]], 1969 йылдан [[Сибай]]ҙағы 34-се һөнәри-техник училище, 1976—1982 йылдарҙа эшсе йәштәр киске мәктәбе уҡытыусыһы. 1-се (1985) һәм 2-се (1944) дәрәжә Ватан һуғышы, ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1945) ордены кавалеры. Сығышы менән Сибай ҡалаһынан.
* [[Сүбәҙәй Туған]] (1943), [[Төркиә]]нең [[иҡтисад]]сы-ғалимы, профессор. [[Сәйәсмән]] һәм ғалим [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған]]дың улы.
* [[Кулагина Елена Ивановна]] (1953), [[Геология|геолог]]-ғалим. 1976 йылдан [[Геология институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Геология институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1991 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, бер үк ваҡытта 1991—2000 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. [[Геология]]‑[[минералогия]] фәндәре докторы (2007). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан. 
* [[Хәлилова Нурия Нурғәли ҡыҙы]] (1953), педагог. [[Күмертау]] ҡалаһы 1-се гимназияһының элекке [[башҡорт теле]] һәм [[башҡорт әҙәбиәте|әҙәбиәте]] уҡытыусыһы. Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Көйөргәҙе районы]]ның [[2-се Төкән (Көйөргәҙе районы)|Төкән]] ауылынан.
* [[Рәхимҡолов Рәмил Ғәли улы]] (1963), электромонтёр, рационализатор. 1983 йылдан [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] һәм [[«Газпром Нефтехим Салауат» йәмғиәте]] эшсеһе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған [[энергетика|энергетигы]] (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Стәрлетамаҡ районы]]ның [[Аллағыуат (станция)|Аллағыуат]] ауылынан.
* [[Вәлитов Илшат Ильяс улы]] (1978), [[спорт]]сы. 2006 һәм 2010 йылдарҙа радиоспорт буйынса [[Рәсәй]] йыйылма командаһы ағзаһы һәм халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2002). [[Ер|Донъя]] (2006) һәм Рәсәй чемпионы (2006—2008). Сығышы менән [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡалаһынан.  }}
}}</onlyinclude>

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Ғәзизова Сәлимә Һаҙый ҡыҙы]] (1914—6.03.2008), табип, медицина өлкәһе эшмәкәре. 1946—1984 йылдарҙа [[Үрге Йәркәй]] үҙәк район дауаханаһы табибы, шул иҫәптән 1956—1970 йылдарҙа — баш табибы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы (1955) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1949). [[Ленин ордены|Ленин]] (1966) һәм [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1961) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Шаран районы]] [[Наратаҫты (Башҡортостан)|Наратаҫты]] ауылынан.
* [[Кузьмин Николай Михайлович]] (1919—9.02.1963), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугире, танкист, өлкән лейтенант (1946). [[Өфө]]гә эвакуциаланған [[Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе|Рыбинск моторҙар заводы]] эшсеһе (1941—1944). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге [[Ярославль өлкәһе]]нең Гаврилкино ауылынан.
* [[Атнабаева Зинира Ҡасим ҡыҙы]] (1934—23.04.2013), театр актёры. 1959-2011 йылдарҙа [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актрисаһы. 1961 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1995) һәм Башҡорт АССР-ының (1977) халыҡ артисы. СССР-ҙа [[Польша|поляк]] драматургияһы фестивале ([[Мәскәү]], 1976), [[А. П. Чехов]] драматургияһы буйынса [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] сәхнә әҫәрҙәре смотры ([[Таганрог]] ҡалаһы, 1979) дипломанты. [[Башҡортостан]]дың халыҡ шағиры [[Әнғәм Атнабаев]]тың һеңлеһе. 
* [[Самсонов Вячеслав Михайлович]] (1949), спортсы. [[Дзюдо]] буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ ара класлы спорт мастеры (2006). Медицина фәндәре кандидаты (2004). Рәсәй Федерацияһының физик культура һәм спорт отличнигы (2003). Самбо буйынса шәхси зачётта мастерҙар араһында донъя чемпионы (2002—2005). Шәхси зачётта [[Ер|донъя]] (2005), [[Европа]] (2004, 2007) һәм Рәсәй (2004—2008) чемпионы. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. 
* [[Сурков Владимир Анатольевич]] (1964), ғалим-кардиохирург. 2001 йылдан Республика кардиология диспансеры табибы, 2006 йылдан — бүлек мөдире, бер үк ваҡытта [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған табибы (2011) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2009). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>

=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:21 декабрҙә тыуғандар</categorytree>''
* [[1773]]: Роберт Броун, [[Британия]] ботанигы.
* [[1804]]: [[Бенджамин Дизраэли]], [[Англия]] сәйәсмәне, яҙыусы.
* [[1879]]: [[Иосиф Сталин]], [[СССР]]-ҙың дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре.
* [[1896]]: [[Константин Рокоссовский]], [[Советтар Союзы Маршалы]]. 
* [[1948]]: [[Сэмюэль Джексон]], [[АҠШ]] актёры.

== {{Үлем}} == 
''<categorytree depth="0">Категория:21 декабрҙә вафат булғандар</categorytree>''
* [[1824]]: Джеймс Паркинсон, [[Англия]] табибы.
* [[1862]]: Карл Крейль, [[Австрия]] астрономы.
* [[1933]]: Кнуд Йохан Расмуссен, [[Дания]] этнографы.
* [[1940]]: [[Фрэнсис Скотт Фицджеральд]], [[АҠШ]] яҙыусыһы.
* [[2006]]: [[Сапармурат Ниязов]], [[Төрөкмәнстан]] президенты.

== {{Йыл көндәре}} ==

{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|М21]]
[[Категория:21 декабрь]]