Альтамира битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{coord|display=title|43|22|57|N|04|07|13|E|type:region:}}
{{Пещера
 |Название                 = Альтамира
  |Национальное название   = es/Cueva de Altamira
 |Изображение              = Techo de Altamira (replica)-Museo Arqueológico Nacional.jpg
  |Подпись изображения     = Наскальные рисунки в пещере
 |Координаты               =
  |Регион                  = Кантабрия
   |Район                  = 
 |Глубина                  = 
 |Длина                    = 270
 |Объём                    = 
 |Год открытия             = 1879
 |Тип                      = 
 |Вмещающие породы         = 
 |Число входов             = 
 |Категория сложности      = 
 |Доступно для посетителей = 
 |Освещение                = 
 |Сайт                     = http://museodealtamira.mcu.es/
 |Страна                   = Испания
 |Позиционная карта 1      = Европа
 |Вставка                  = {{ЮНЕСКО
  |Официальное название = 
  |Название             = 
  |Тип                  = культурный
  |Критерии             = i, iii
  |ID                   = 310
  |Регион               = Европа
  |Включение            = 1985
  }}
}}{{другие значения|Альтамира (значения){{!}}Альтамира|тип=топоним}}
'''Альтами́ра''' (La cueva de Altamira) — [[Испания]]лағы өҫкө [[палеолит]] дәүерендәге полихромлы таш һүрәттәр төшөрөлгән мәмерйә (Солютрей мәҙәниәте). 
Испанияның Сантильян-дель-Мар ҡаласығы үҙәгенән 2 км алыҫлыҡта, шул уҡ исемле болонда, Сантандерҙан 30 км көнбайыштараҡ урынлашҡан.
Алтамира — тәбиғи мәмерйә, ундағы һүрәттәр рәсем сәнғәте һәм тәүтормош сәнғәтенең һаҡланып ҡалған иң мөһим циклдарының береһе булып тора{{sfn|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=97|sp=yes}}.

[[1879 йыл]]да асылғандан алып, мәмерйәне барлыҡ алдынғы [[Палеонтология|палеонтологтар]] өйрәнә.

Мәмерйәнең картиналары һәм һүрәттәре башлыса Мадлен һәм Солтюрей мәҙәниәтенә, шул иҫәптән Граветт<ref name="4000antes">{{cite web |title = El hombre habitó Altamira 4.000 años antes de lo que se pensaba |publisher = EFE |url = https://www.abc.es/20090904/cultura-arqueologia/hombre-habito-altamira-anos-200909041231.html |date = 2009-09-04 |format = HTML |website = abc.es |access-date = 2020-03-09 |archive-date = 2018-07-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180720165657/https://www.abc.es/20090904/cultura-arqueologia/hombre-habito-altamira-anos-200909041231.html |deadlink = no }}</ref> һәм иртә Ориньяк мәҙәниәтенә ҡарай. Шулай итеп, мәмерйәгә төп инеү урыны ишелмә менән ябылғанға тиклем, төрлө осорҙа ҡулланыуҙың дөйөм ваҡыты яҡынса 22 000 йыл, яҡынса 35 600—13 000 йыл элек булған, тигән дәлилдәр бар. Бөтә ҡулланыу һуңғы [[палеолит]] осорона ҡарай.

Һүрәттәрҙең күпселек стиле франк-кантабрия мәктәбенә ҡарай, ул һындарға реализм хас. Полихромлы картиналар һәм ҡара, ҡыҙыл һәм охра төҫлө һүрәттәр [[хайуандар]]ҙы һәм антропоморфтарҙы, шулай уҡ абстракт һәм предмет булмаған һүрәттәрҙе сағылдыра.

Полихромлы түшәм тәүтормош сәнғәтенең «Сикстин капеллаһы», "… палеотик сәнғәттең ғәҙәти булмаған сағылышы…, «… тәүҙә табылған һәм әлегә тиклем иң матур биҙәкле булып ҡалған мәмерйә» һәм «… тәүтормош сәнғәте ҙур художество һәләте өлгөһө булһа, Алтамира мәмерйәһе — иҫ киткес эш булып торған һоҡланғыс әҫәр» тигән баһалар ала. Мәмерйә түбәһе был юҫыҡта мадлен кешеһе ижадының юғары сифатын һәм матурлығын күрһәтә.

Мәмерйә 1985 йылда [[ЮНЕСКО]]-ның [[Бөтә донъя мираҫы]] объекты тип иғлан ителә. 2008 йылда объектҡа Басктар иленең башҡа 17 мәмерйәһе ҡушыла, әлеге ваҡытта «Альтамира мәмерйәһе һәм Испанияның төньяғында палеолит осороноң ҡая сәнғәте» комплексы Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән.

== Тасуирлама ==
270 метр оҙонлоғондағы мәмерйә ике ҡатлы коридорҙар һәм залдар теҙмәһенән тора. Төп залдың оҙонлоғо 18 метр, бейеклеге 2 метрҙан 6 метрға тиклем. Мәмерйәлә хайуандарҙан башҡа күпмелер ваҡыт бер кем дә йәшәмәй. Һүрәттәрҙән бизондар, [[аттар]], [[ҡабан]]дар, ҡулдың ус яғы эҙҙәре һәм башҡалар бар. Улар күмер, охра, гематит һәм башҡа тәбиғи буяуҙар менән эшләнгән.Һүрәттәр бармаҡтар менән генә түгел, [[Тәүтормош йәмғиәте|тәүтормош]] кешеләре эшләгән махсус ҡулайламалар ярҙамында ла төшөрөлгән. 

Һүрәттәр төп залдың түшәмендә һәм стеналарында ғына түгел, шулай уҡ төп коридорҙа һәм башҡа залдарында урынлашҡан. Боронғо рәссамдар стеналарҙың тәбиғи контурҙарын өс үлсәмле эффект булдырыу өсөн ҡулланған, был, бәлки, уларҙың донъяға [[дин]]и ҡарашы менән бәйле булғандыр. Бындай һүрәттәр [[Скандинавия]] һәм Төньяҡ [[Италия]] мәмерйәләрендә бар.

== Табылыуы ==
Алтамира мәмерйәһе [[1868 йыл]]да һунарсы Модестус Кубильяс Перас тарафынан асыла. Табышты эҙәрлекләп барып, ҡая ярыҡтарына ҡыҫылған этен ҡотҡарырға маташҡанда, мәмерйәгә  инеү юлын таба. Ул ваҡытта мәмерйәнең табылыуы тураһындағы хәбәр бындағы халыҡ өсөн бер ниндәй ҙә әһәмиәткә эйә булмай, сөнки ерҙәр [[Рельеф формаһы|рельеф]] [[карст]]лы була.

1879 йылда һәүәҫкәр [[Археология|археолог]] Марселино Санц де Саутуола үҙенең 9 йәшлек ҡыҙы Мария менән мәмерйәлә осраҡлы рәүештә һүрәттәр таба.  

Һөҙөмтәлә Саутуола  Мадрид университеты археологы  Хуан Виланова-и-Пьера менән   мәмерйәлә ҡаҙыныу эштәре башлай. Улар 1880 йылда ҡаҙыныу эштәре һөҙөмтәләрен баҫтырып сығаралар һәм һүрәттәрҙе [[палеолит]] дәүеренә бәйләйҙәр. Башта ғалимдар был хәбәрҙе төрлөсә ҡабул итә. Саутуоланы һүрәттәрҙе фальсификациялауҙа ғәйепләйҙәр.

Һуңғараҡ  палеолит рәсемдәре  һынландырылған  башҡа  мәмерйәләр ҙә табыла (әммә был ваҡытҡа Саутуола вафат булған була) . Мәмерйәлә ҡаҙыныу эштәре 1902—1904, 1924—1925 һәм 1981 йылдарҙа үткәрелә.

1960—1970 йылдарҙа мәмерйәгә бик күп туристар килә (көнөнә 1500 кешегә тиклем). Һүрәттәрҙә [[дымлылыҡ]]тан үңәҙҙәр барлыҡҡа килеүе асыҡлана. Властар мәмерйәне реставрациялау өсөн 1977 йылда ябалар һәм уны 1982 йылда яңынан асалар, әммә көнөнә яҡынса 20 кешегә генә инеү мөмкинлеге бирелә. Инеүгә сиратты өс йылға тиклем көтөргә тура килә. 2002 йылда, төп залда һүрәттәрҙә үңәҙ табылғандан һуң, мәмерйә халыҡ өсөн бөтөнләй ябыла. 2010 йылдың июнендә Испанияның мәҙәниәт министры Анхелес Гонсалес-Синде мәмерйә 2011 йылда яңынан асыласағы тураһында белдерә<ref>{{cite web|url=http://artdaily.com/index.asp?int_sec=2&int_new=38554|title=Spain’s Cultural Ministry to Reopen Caves of Altamira Despite Scientists' Warnings|archive-url=https://web.archive.org/web/20200930052858/http://artdaily.com/index.asp?int_sec=2&int_new=38554|archive-date=2020-09-30}} (англ.)</ref>.

2001 йылда мәмерйә эргәһендә урынлашҡан Альтамира [[музей]] комплексында<ref>{{cite web|url=http://www.mecd.gob.es/mnaltamira/home.html|title=Официальный сайт музейного комплекса Альтамира|author=|website=MUSEO NACIONAL Y CENTRO DE INVESTIGACIÓN DE ALTAMIRA|date=|publisher=|access-date=2018-06-21|archive-date=2018-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20180615085551/http://www.mecd.gob.es/mnaltamira/home.html|deadlink=no}}</ref> Ҙур плафондың данлыҡлы панноһының күсермәләре, шулай уҡ һүрәттәр менән мәмерйәгә инмәйенсә танышырға мөмкинлек булдырыла. Альтамира һүрәттәренең башҡа күсермәләре Мадридта Испанияның Милли археология музейында, Мюнхендағы [[Немец музейы]]нда, [[Япония]]ла ҡуйылған.<gallery class="center">
Файл:11 Manos en negativo de Altamira.JPG|Мәмерйәләге һүрәт фрагменты
Файл:Altamira ceiling 02.JPG|[[Брно]] ҡалаһының археологик музейында Альтамира һүрәттәренең күсермәһе
Файл:Diorama de la Cova d'Altamira (1929) obra de l'escultor Josep Font.JPG|[[Барселона]]<nowiki/>лағы [[Каталония]] археологик музейы диаромаһы 
Файл:Altamira 4.jpg|Мәмерйәләге һүрәт фрагменты
</gallery>

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[:ru:Петроглифы|Петроглифы]]
* [[:ru:Сьерра-де-Атапуэрка (раскопки)|Сьерра-де-Атапуэрка]]

== Кинематограф ==
* Альтамира — 2016 йыл фильм, режиссёры Хью Хадсон, композиторҙары Марк Кнопфлер, Эвелин Гленни.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|35em}}

== Әҙәбиәт ==
* ''Дэвлет Е. Г.'' [https://www.archaeolog.ru/media/books_2004/%D0%B4%D1%8D%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D1%82_2004.pdf Альтамира: у истоков искусства]. М.: Алетейа, 2004. 277 с.
* ''Бан П.'' Альтамира — «Новая пещера» // Вестник САИПИ. Кемерово, 2001. Вып.4.
* Madariaga de la Campa, Benito (2000). Sanz de Sautuola y el descubrimiento de Altamira, Santander, [[:ru:Центр Ботин|Fundación Marcelino Botín]]. [[:ru:Special:BookSources/8495516187|ISBN 84-95516-18-7]].
* ''Дэвлет Е. Г.'' [http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/NATURE/12_04/ALTAMIRA.HTM Альтамира — «королева расписных пещер»: К 125-летию открытия пещерного искусства] // Природа. — 2004. — № 12.
* {{citation|last1=Bernaldo de Quirós Guidolti|first1=Federico|last2=Cabrera Valdés|first2=Victoria|journal=Complutum|volume=5|year=1994|title=Cronología del arte paleolítico|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=164330&orden=1&info=link|accessdate=2012-11-17|issn=1131-6993|pages=265–276|format=PDF}}
* {{статья|заглавие=U-Series Dating of Paleolithic Art in 11 Caves in Spain|издание=Science|год=2012|том=336|номер=6087|страницы=1409—1413|doi=10.1126/science.1219957|pmid=22700921|ref=Pike et al|язык=en|автор=Pike, A. W. G.; Hoffmann, D. L.; Garcia-Diez, M.; Pettitt, P. B.; Alcolea, J.; De Balbin, R.; Gonzalez-Sainz, C.; de las Heras, C.; Lasheras, J. A.; Montes, R.; Zilhao, J.}}
* {{h|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|Coma-Cros, D. y Tello, A., ed. (2006). «Los orígenes del arte». Historia del Arte. Prehistoria. África negra. Oceanía'. Tomo 1. Madrid: Salvat. pp. 40-113. ISBN 84-471-0322-6.}}
* {{Статья|ссылка=https://ras.jes.su/vphil/s004287440006036-4-1|автор=[[Розенгрен, Матс]]|заглавие=О созидании, пещерном искусстве и восприятии: доксологический подход / пер. с англ. Д. Н. Воробьева|год=2019|издание=Вопросы философии|выпуск=8|страницы=80–93|doi=10.31857/S004287440006036-4}}
{{вс}}

[[Категория:Бөтә донъя мираҫы Испанияла]]
[[Категория:Алфавит буйынса Бөтә донъя мираҫы]]
[[Категория:Мәмерйәләр — археологик ҡомартҡылар]]