Арнем битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}

'''Арнем''' ({{Lang-nl|Arnhem}}, <small>[[Халыҡ-ара фонетик алфавит|МФА]]</small>: {{Ipa|[ˈɑrnɛm]}}) — [[Нидерланд|Нидерландтың общинаһы]] һәм ҡалаһы, илдең көнбайышында, [[Рейн]] йылғаһы ярында урынлашҡан Гелдерланд провинцияның административ үҙәге.

== Ойошманың структураһы ==
Арнем общинаһы Арнем ҡалаһынан, уның түбәндәге биҫтәләренән һәм ҡасабаларынан тора:

* Элден ({{Lang-nl|Elden}}, ҡасаба)
* Элдервелд ({{Lang-nl|Elderveld}})
* Малбюрген ({{Lang-nl|Malburgen}})
* Рэйкерсвурд ({{Lang-nl|Rijkerswoerd}})
* Схарсберген ({{Lang-nl|Schaarsbergen}})
* Схейтграф ({{Lang-nl|Schuytgraaf}})

== Тарих ==
[[Файл:Springer-Arnhem.png|слева|мини|220x220пкс|Арнем, 1840 йыл]]
Арнем 893 йылда беренсе тапҡыр ''Arnoldi Oppidium Villa'' исеме аҫтында телгә алына. 1233 йылда II Оттон, Зютфендан Гелдерн графы, Арнем ҡалаһына ҡала хоҡуҡтары бирә һәм ошо йыл ҡаланың нигеҙләнеү йылы тип иҫәпләнә.

1443 йылда Арнем [[Ганза|Ганза союзына]] инә. 1473 йылда уны Бургундия герцогы Карл I Лысый баҫып ала.

1514 йылда Карл Эгмонтский, Гелдерн герцогы, ҡаланы Бургундиянан янынан ҡайтара; 1543 йылда Арнем ҡалаһы император Карл V ҡулына күсә.

1579 йылда Арнем Утрехт унияһына инә һәм 1585 йылда Нидерландтың ете берләшкән провинциялары республикаһының бер өлөшөнә әйләнә.

[[Франция]] 1672—1674 һәм 1795—1813 йылдарҙа Арнем ҡалаһын баҫып ала. XIX быуат башында ҡаланы киңәйтеү маҡсатында уның элекке нығытмалары тулыһынса тиерлек емертелә, ҡаланан өсөн киңәйтергә мөмкин.

XIX быуатта ҡала матур тәбиғәтле модалы курорт ҡалаһына әүерелә. Бында, Гаагалағы кеүек үк, океан артынан бай «шәкәр барондары» йәки плантаторҙары килә.

[[1944 йыл]]дың сентябрендәге «Market Garden» хәрби операцияһы ваҡытында ҡалаға эре инглиз-америка десанты төшөрөлә һәм Голланд операцияһы барышында ҡала ҡаты һуғыш барған урынға әйләнә.

== Спорт ==
Ҡалала профессиональ футбол клубы «Витесс» урынлашҡан, ул үҙ уйындарын «Гелред» стадионында үткәрә, стадион 32,5 мең тамашасыны һыйҙыра.

[[1980 йыл]]да ҡалала [[Паралимпия уйындары]] уҙҙы.

== Туғанлашҡан ҡалалары ==
* {{Флаг|Германия}} [[Гера (город, Германия)|Гера]], [[Германия]]
* {{Флаг|Великобритания}} Croydon, [[Бөйөк Британия]]
* {{Флаг|Великобритания}} Ковентри, [[Бөйөк Британия]]
* {{Флаг|Перу}} El Salvador Villa, [[Перу]]
* {{Флаг|Чехия}} Градец-Кралов, [[Чехия]]
* {{Флаг|КНР}} Ухань, [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Китай]]
* {{Флаг|ЮАР}} Кимберли, [[Көньяҡ Африка Республикаһы|КАР]]

== Билдәле кешеләре ==
[[Файл:LocatieArnhem.png|справа|мини|250x250пкс|Нидерланд картаһында общинаның торған урыны.]]

* Арнемда [[Нобель премияһы|Нобель]] лауреаты Хендрик Лоренц тыуған;
* [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]] актрисаһы [[Одри Хепбёрн|Одри Хепберн]] Арнем консерваторияһында уҡый ([[1939 йыл|1939]]—[[1945 йыл|1945]]);
* Рәссам-график Мауриц Эшер Арнемға 5 йәшендә күсә һәм үҙенең йәш сағының күп өлөшөн бында үткәрә;
* Ян Янсон (тыуған) — билдәле Голландия картографы (XVI—XVII быуаттар);
* Карин Абма — голланд спортсыһы, ишкәксе. 1977, 1978 йылдарҙаң академик ишеү буйынса Донъя чемпионатының призеры.

== Ҡыҙыҡлы факттар ==
* Бында йыл һайын Qlimax электрон музыка фестивале үткәрелә.
* [[1983 йыл]]да халыҡ-ара Loesje ойошмаһы нигеҙләнгән;.
* Арнем — Нидерландтың троллейбус йөрөгән берҙән-бер ҡалаһы (ҡара {{Тәржемәһеҙ 5|Троллейбусы в Арнеме||nl|Arnhemse trolleybus}}). 1949 йылдан алып троллейбус системаһы эшләй.
*

== Һүрәттәр ==
<gallery mode="packed">
Файл:John Frost Brug (Arnhem) 01.jpg|Джон Фрост күпере
Файл:Arnhem river 2003 01.jpg|Бөгөнгө Арнем
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
<references group="" responsive=""></references>

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Арнгейм, город}}

== Һылтанмалар ==
* {{Official|https://www.arnhem.nl|Арнема|lang=nl}}

[[Категория:Ганза]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Нидерланд ҡалалары]]