Африка битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Infobox Continent
|title = Африка
|image = [[Рәсем:Africa (orthographic projection).svg|200px]]
|area = 30,221,532 км<sup>2</sup>
|population = 1,032,532,974<ref name="esa.un.org">[http://esa.un.org/unpd/wpp/Excel-Data/population.htm/ "World Population Prospects: The 2010 Revision"] [[United Nations]] (Department of Economic and Social Affairs, population division)</ref> (2011, [[Халыҡ һаны буйынса илдәр исемлеге|2-се]])
|density = 30.51 кеше/км<sup>2</sup>
|demonym = африкалы(лар)
|countries = 57
|list_countries = Африкалағы бойондороҡһоҙ дәүләттәр һәм бәйле территориялар
|dependencies =
 {{Collapsible list
 | list_style = text-align:left;
 | 1 = [[Майотта]] | 2 = [[Реюньон]] | 3 = [[Канар утрауҙары]] | 4 = [[Сеута]] | 5 = [[Мадейра утрауҙары]]
 | 6 = [[Мелилья]] | 7 = [[Изге Елена]]
 }}
|languages = [[Африка телдәре]]
|time = [[UTC-1]] менән [[UTC+4]] араһы
|cities = [[Африкалағы ҡалалар исемлеге]]
}}
[[Рәсем:Africa (orthographic projection).svg|thumb|Африка ярымшарҙар картаһында]]

'''Африка''' — [[Урта диңгеҙ|Урта]] һәм [[Ҡыҙыл диңгеҙ]]ҙән [[көньяҡ]]та, [[Атлантик океан]]дан [[көнсығыш]]та һәм [[Һинд океаны]]нан [[көнсығыш]]та урынлашҡан ҡитға. Шулай уҡ Африка тип материк һәм тирә-яғындағы утрауҙарҙы атайҙар. Майҙаны 30 065 000 кв.км йәки ҡоро ерҙең 20,3 %, утрауҙары менән бергә 30,2 миллион кв. км<ref name="БСЭ Африка">{{статья|заглавие=Африка|издание=[[Большая Советская Энциклопедия]]. 3-е изд.|ответственный=Гл. ред. [[Прохоров, Александр Михайлович|А. М. Прохоров]]|том=2. Ангола — Барзас|издательство=Советская Энциклопедия|место=М.|год=1970|страницы=435—451|ссылка=http://bse.sci-lib.com/article082678.html}}<span> — Африка</span></ref>, дөйөм [[Ер]] шарының 6% һәм ҡоро ерҙең 20,4% биләй. Африка территорияһында 53 дәүләт, 4 танылмаған [[дәүләт]] һәм 5 бойондороҡһоҙлоҡ алмаған территория (утрау) урынлашҡан.

Африка халҡы 1 миллиард кешегә яҡын. Бында иң боронғо кеше — [[гоминид]] ҡалдыҡтары табылған, шуға күрә Африка кешелектең боронғо тыуған иле тип иҫәпләнә. ''[[Sahelanthropus tchadensis]]'', ''[[Australopithecus africanus]]'', ''[[Австралопитек афарский|A. afarensis]]'', ''[[Человек прямоходящий|Homo erectus]]'', ''[[Человек умелый|H. habilis]]'' һәм ''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'' һымаҡ ата-бабаларын иҫәпкә алғанда, [[гоминид]]тар ете миллион йыл элек йәшәгән.

[[Эфиопия]]ла табылған ''[[Homo sapiens]]'' ғаиләһе ике йөҙ мең йыл элек йәшәгән, тип билдәләнә.

Ҡитға [[экватор]]ҙа һәм бер нисә [[климат зонаһы]]нда урынлашҡан, был төньяҡ [[субтропик климат бүлкәте]]нән көньяҡ субтропик бүлкәтенә һуҙылған берҙән-бер материк. Даими яуым-төшөм һәм һуғарыу етешмәгәнлектән, [[климат]]тың тәбиғи көйләнеүе, яр буйҙарынан башҡа күҙәтелмәй.

Африканың мәҙәни, иҡтисади, сәйәси һәм социаль мәсьәләләрен [[африканистика]] фәне өйрәнә.
== Атаманың килеп сығышы ==
Тәүҙәрәк Карфаген кешеләре ҡаланан ситтә йәшәгән кешеләрҙе «афри» тип атаған булған.
Был һүҙ [[финикия теле]]нә ''afar'', «саң, туҙан» тигәнде аңлатҡан. Римлеләр Карфогенды баҫып алғас профинцияны Африка тип атар булған ({{lang-la|Africa}})<ref name="carthage">[http://www.consultsos.com/pandora/africa.htm Africa African Africanus Africus — Word Roots Medical Etymology]</ref>. Һуңғараҡ барлыҡ билдәле булған региондарҙы һәм континентты Африка тип атағандар. Башҡа фараз буйынса «афри» халҡы исеме [[Бербер телдәре|бербер теле]]ндәге ''ifri'' һүҙенән килеп сыҡҡан, «мәмерйә» тигәнде аңлата һәм мәмерйәлә йәшәүсе кешеләрҙе күҙ уңында тота. Был урында барлыҡҡа килгән Ифрика мосолман провинцияһы исемендә был [[Тел ғилеме|лингвистика]] тамыры һаҡланып ҡалған.

Топонимдың башҡа аңлатмалары ла бар.
* [[I быуат]]тағы йәһүд тарихсыһы Иосиф Флавий был атама [[Ибраһим|Авррамдың]] ейәне Ефер исеменән килеп сыҡҡан тип иҫәпләй, уның вариҫтары [[Ливия]]ға килеп ултырған.
* ''aprica'' тигән латин һүҙе «ҡояшлы» тигәнде аңлата, был турала [[VI быуат]]та Исидор Севильский телгә ала.
* [[Грек теле]]ндәге αφρίκη һүҙенән тигән фаразды Лев Африканский тәҡдим итә, «һалҡын түгел» тигәнде аңлата. Ул «һалҡын» һәм «ҡурҡыныс» тигәнде аңлатҡан φρίκη һүҙенә α-ны ҡушып, һалҡын ҡурҡыныс булмаған ил тигән аңлатма бирә.
* 1881 йылда египтолог Джеральд Мэсси мысыр телендәге af-rui-ka һүҙе менән бәйләй, был тыуған ил тигәнде аңлата"<ref name="massey">[http://gerald-massey.org.uk/massey/cmc_nile_genesis.htm#III Nile Genesis: An Introduction to the Opus of Gerald Massey] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100130200159/http://gerald-massey.org.uk/massey/cmc_nile_genesis.htm#III |date=2010-01-30 }}, глава III</ref>.
* Палеонтолог И. Ефремов фекеренсә, Африка һүҙе боронғо Та-Кем теленән алынған (боронғо грексә «Афрос» — күбек иле). Континентҡа һәм [[Урта диңгеҙ]]гә яҡынлашҡанда, бер нисә ағым бергә ҡушылып, күбек барлыҡҡа килә.

== Географияһы ==
Рельефында тигеҙлектәр өҫтөнлөк итә. Бейек һәм һуҙылып киткән тау теҙмәләре юҡ. Иң бейек нөктәһе −
[[Килиманджаро]] тауы, уның ҡарлы түбәһе 5895 м бейеклектә ята.

Ҡитға экваторҙа һәм бер нисә климат зонаһында урынлашҡан. Был ҡитға төньяҡ субтрапик климаттан көньяҡ субтрапик климатҡа һуҙылған.

Африка — иң эҫе материк. Уның күп өлөшөндә һауа температураһы +20С-тан юғары. Йыл миҙгелдәре яуған ямғыр күләме менән генә айырыла. [[Сахара]] сүллеге Африкала урынлашҡан. Бында һауа +40С-ҡа тиклем йылына.

Материк йылғаларға бай. [[Нил]] — Ер йөҙөндәге иң оҙон йылға, уның оҙонлоғо 6671 км.

=== Иң ситтәге нөктәлере ===
* Төньяҡ — Бланко мороно (Бен-Секка, Рас-Энгела, Эль-Абъяд) [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%91%D0%B5%D0%BD-%D0%A1%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0_(%D0%BC%D1%8B%D1%81)&params=37_20_28_N_9_44_48_E_scale:1000000_region:TN_type:isle 37°20′28″ с. ш. 9°44′48″ в. д.]
* Көньяҡ — Игольный мороно (Агульяс) [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%98%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_(%D0%BC%D1%8B%D1%81)&params=34_49_43.39_S_20_00_09.15_E_scale:1000000_region:ZA_type:isle 34°49′43″ ю. ш. 20°00′09″ в. д.]
* Көнбайыш — Альмади мороно [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B8&params=14.7408_N_17.53_W_scale:1000000_region:SN_type:isle 14°44′27″ с. ш. 17°31′48″ з. д.]
* Көнсығыш — Рас-Хафун мороно [https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A0%D0%B0%D1%81-%D0%A5%D0%B0%D1%84%D1%83%D0%BD&params=10_27_00_N_51_24_00_E 10°27′00″ с. ш. 51°24′00″ в. д.]

== Сәйәси бүленеше ==
Африкала 55 [[ил]] һәм 5 үҙе бойондороҡһоҙлоғон иғлан иткән һәм танылмаған дәүләт бар. Уларҙың күбеһе бик оҙаҡ Европа дәүләттәренең [[колония]]лары булған һәм XX быуаттың 50 — 60-сы йылдарында ғына бойондороҡһоҙ була алғандар. Уға тиклем тик Мысыр ([[1922]] йылдан), [[Эфиопия]] (Урта быуаттарҙан), [[Либерия]] ([[1847 йыл]]дан) һәм [[КАР]] ([[1910 йылдан]]) бойондороҡһоҙ булғандар; КАР һәм Көньяҡ Родезияла (Зимбабве) XX быуаттың 80-90-сы йылдарына тиклем урындағы (ҡара) халыҡҡа ҡарата дискриминациялы [[апартеид]] режимы һаҡланған. Хәҙерге ваҡытта был илдәрҙең күбеһендә аҡ халыҡҡа ҡарата дискриминациялы булған режим хаким. Freedom House исемле тикшеренеү ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса һуңғы йылдарҙа күп африка илдәрендә, (мәҫәлән, Нигерияла, Мавританияла, Сенегалда, Конгола (Киншаса) һәм Экваториаль Гвинеяла) демократик режимдан авторитар режимға күсеү күҙәтелә<ref>[http://www.nzz.ch/nachrichten/international/afrikas_muehen_mit_der_demokratie_und_das_versagen_des_westens_1.3344974.html Afrikas Mühen mit der Demokratie und das Versagen des Westens]{{ref-de}}</ref>.

Ҡитғаның төньяғында [[Испания]] ([[Сеута]], [[Мелилья]], [[Канар утрауҙары]]) һәм [[Португалия]] ([[Мадейра]]) территориялары, алыҫтараҡ Азор утрауҙары урынлашҡан.

{| class="standard"
|- bgcolor="#ececec" style="text-align:center;"
! Илдәр һәм территориялар
! Майҙаны (км²)
! Халҡы<br>(белдеремәгән урында<br>[[2012]] йылға ҡарата)
! Халыҡ тығыҙлығы<br>(км²)
! Баш ҡала
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Төньяҡ Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Алжир|размер=20px}}
| align="right" | 2 381 740
| align="right" | 35 200 000
| align="right" | 14.8
| align="right" | [[Алжир (ҡала)|Алжир]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Мысыр|размер=20px}}
| align="right" | 1 001 450
| align="right" | 80 898 000
| align="right" | 74
| align="right" | [[Каир]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Ливия|размер=20px}}
| align="right" | 1 759 540
| align="right" | 6 365 563
| align="right" | 3,2
| align="right" | [[Триполи]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Марокко|размер=20px}}
| align="right" | 446 550
| align="right" | 32 382 000
| align="right" | 70
| align="right" | [[Рабат]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Судан|размер=20px}}
| align="right" | 1 886 100
| align="right" | 30 894 000
| align="right" | 16,4
| align="right" | [[Хартум]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Тунис|размер=20px}}
| align="right" | 163 610
| align="right" | 10 383 000
| align="right" | 61,6
| align="right" | [[Тунис (ҡала)|Тунис]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Көньяҡ Судан|размер=20px}}
| align="right" | 619 745
| align="right" | 8 260 490
| align="right" | 13,33
| align="right" | [[Джуба]]
|-
| colspan=5 | '' Төньяҡ Африкалағы [[Испания]] һәм [[Португалия]] территориялары'':
|-
| {{флагификация|Канар утрауҙары|размер=20px}} (Испания)
| align="right" | 7 492, 360
| align="right" | 2 103 992
| align="right" | 282,5
| align="right" | [[Лас-Пальмас-де-Гран-Канария]], <br>[[Санта-Крус-де-Тенерифе]]
|-
| {{флагификация|Сеута|размер=20px}} (Испания)
| align="right" | 18,5
| align="right" | 78 320
| align="right" | 4 016
| align="right" | —
|-
| {{флагификация|Мадейра|размер=20px}} (Португалия)
| align="right" | 828
| align="right" | 247 161
| align="right" | 308,5
| align="right" | [[Фуншал]]
|-
| {{флагификация|Мелилья|размер=20px}} (Испания)
| align="right" | 12
| align="right" | 65 500
| align="right" | 5 311
| align="right" | —
|-
| {{флагификация|Азор утрауҙары|размер=20px}} (Португалия)
| align="right" | 2 346
| align="right" | 243 018
| align="right" | 104
| align="right" | [[Понта-Делгада]], <br>[[Ангра-ду-Эроижму]]<br>, [[Орта (Азор утрауҙары)|Орта]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Көнбайыш Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Бенин|размер=20px}}
| align="right" | 112 620
| align="right" | 8 935 000
| align="right" | 79
| align="right" | [[Котону]],<br>[[Порто-Ново]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Буркина Фасо|размер=20px}}
| align="right" | 274,200
| align="right" | 15 746 232
| align="right" | 57,5
| align="right" | [[Уагадугу]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Гамбия|размер=20px}}
| align="right" | 10 380
| align="right" | 1 700 000
| align="right" | 156
| align="right" | [[Банжул]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Гана|размер=20px}}
| align="right" | 238 540
| align="right" | 24 233 431
| align="right" | 88
| align="right" | [[Аккра]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Гвинея|размер=20px}}
| align="right" | 245 857
| align="right" | 9 690 222
| align="right" | 39,4
| align="right" | [[Конакри (ҡала)|Конакри]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Гвинея-Бисау|размер=20px}}
| align="right" | 36 120
| align="right" | 1 442 029
| align="right" | 41
| align="right" | [[Бисау]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Кабо-Верде|размер=20px}}
| align="right" | 4 033
| align="right" | 542 000
| align="right" | 102
| align="right" | [[Прая]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Кот-д'Ивуар|размер=20px}}
| align="right" | 322 460
| align="right" | 21 075 000
| align="right" | 65
| align="right" | [[Ямусукро]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Либерия|размер=20px}}
| align="right" | 111 370
| align="right" | 3 489 072
| align="right" | 29
| align="right" | [[Монровия]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Мали|размер=20px}}
| align="right" | 1 240 000
| align="right" | 13 218 000
| align="right" | 11
| align="right" | [[Бамако]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Мавритания|размер=20px}}
| align="right" | 1 030 700
| align="right" | 3 086 000
| align="right" | 2,6
| align="right" | [[Нуакшот]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Нигер|размер=20px}}
| align="right" | 1 267 000
| align="right" | 13 957 000
| align="right" | 11
| align="right" | [[Ниамей]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Нигерия|размер=20px}}
| align="right" | 923 768
| align="right" | 152 217 341
| align="right" | 167
| align="right" | [[Абуджа]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Изге Елена утрауы|размер=20px}} <br>([[Бөйөк Британия]]ға бәйле территория)
| align="right" | 413
| align="right" | 7 543
| align="right" | 18
| align="right" | [[Джеймстаун (Изге Елена утрауы)|Джеймстаун]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Сенегал|размер=20px}}
| align="right" | 196 722
| align="right" | 14 100 000
| align="right" | 51
| align="right" | [[Дакар]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Сьерра-Леоне|размер=20px}}
| align="right" | 71 740
| align="right" | 5 363 669
| align="right" | 76
| align="right" | [[Фритаун]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Того|размер=20px}}
| align="right" | 56 785
| align="right" | 6 300 000
| align="right" | 108
| align="right" | [[Ломе]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Үҙәк Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Ангола|размер=20px}}
| align="right" | 1 246 700
| align="right" | 18 498 000
| align="right" | 14,8
| align="right" | [[Луанда]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Габон|размер=20px}}
| align="right" | 267 667
| align="right" | 1 497 525
| align="right" | 5,4
| align="right" | [[Либревиль]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Камерун|размер=20px}}
| align="right" | 475 440
| align="right" | 17 795 000
| align="right" | 34
| align="right" | [[Яунде]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Конго Демократик Республикаһы|размер=20px}}
| align="right" | 2 345 410
| align="right" | 67 758 000
| align="right" | 28
| align="right" | [[Киншаса]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Конго Республикаһы|размер=20px}}
| align="right" | 342 000
| align="right" | 3 999 000
| align="right" | 12
| align="right" | [[Браззавиль]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Сан-Томе һәм Принсипи|размер=20px}}
| align="right" | 1 001
| align="right" | 163 000
| align="right" | 169,1
| align="right" | [[Сан-Томе (ҡала)|Сан-Томе]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Үҙәк Африка Республикаһы|размер=20px}}
| align="right" | 622 984
| align="right" | 3 799 897
| align="right" | 6,1
| align="right" | [[Банги]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Чад|размер=20px}}
| align="right" | 1 284 000
| align="right" | 11 100 000
| align="right" | 11,5
| align="right" | [[Нджамена]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Экваториаль Гвинея|размер=20px}}
| align="right" | 28 051
| align="right" | 650 000
| align="right" | 16,9
| align="right" | [[Малабо]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Көнсығыш Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Бурунди|размер=20px}}
| align="right" | 27 830
| align="right" | 8 988 091
| align="right" | 323
| align="right" | [[Бужумбура]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Һинд океанындағы Британия территорияһы|размер=20px}} <br>(бәйле территория)
| align="right" | 60
| align="right" | 3 500
| align="right" | 58,3
| align="right" | [[Диего-Гарсия]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Галмудуг|размер=20px}} <br>(танылмаған дәүләт)
| align="right" | 46 000
| align="right" | 1 800 000
| align="right" | 39
| align="right" | [[Галькайо]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Джибути|размер=20px}}
| align="right" | 22 000
| align="right" | 818 159
| align="right" | 54
| align="right" | [[Джибути (ҡала)|Джибути]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Замбия|размер=20px}}
| align="right" | 752 614
| align="right" | 12 935 000
| align="right" | 17,2
| align="right" | [[Лусака]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Кения|размер=20px}}
| align="right" | 582 650
| align="right" | 37 953 838
| align="right" | 65,1
| align="right" | [[Найроби]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Коморҙар|размер=20px}}
| align="right" | 2 170
| align="right" | 752 000
| align="right" | 404
| align="right" | [[Морони]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Маврикий|размер=20px}}
| align="right" | 2 040
| align="right" | 1 240 827
| align="right" | 603
| align="right" | [[Порт-Луи]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Мадагаскар|размер=20px}}
| align="right" | 587 041
| align="right" | 20 042 552
| align="right" | 33
| align="right" | [[Антананариву]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Майотта|размер=20px}} <br>(бәйле территория, [[Францияның диңгеҙ аръяғы регионы]])
| align="right" | 374
| align="right" | 208 783
| align="right" | 558
| align="right" | [[Мамудзу]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Малави|размер=20px}}
| align="right" | 118 480
| align="right" | 15 400 000
| align="right" | 118
| align="right" | [[Лилонгве]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Мозамбик|размер=20px}}
| align="right" | 801 590
| align="right" | 21 397 000<ref name="pop-2007">[[2007]] ҡарата</ref>
| align="right" | 25
| align="right" | [[Мапуту]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Пунтленд|размер=20px}} <br>(танылмаған дәүләт)
| align="right" | 116 000
| align="right" | 3 900 000
| align="right" | 18
| align="right" | [[Гарове (ҡала)|Гарове]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Реюньон|размер=20px}} <br>(бәйле территория, [[Францияның диңгеҙ аръяғы регионы]])
| align="right" | 2 517
| align="right" | 800 000<ref name="pop-12-2007">декабрь [[2007 йыл]]</ref>
| align="right" | 308
| align="right" | [[Сен-Дени (Реюньон)|Сен-Дени]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Руанда|размер=20px}}
| align="right" | 26 338
| align="right" | ~10,186,063
| align="right" | 343
| align="right" | [[Кигали]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Сейшелдар|размер=20px}}
| align="right" | 451
| align="right" | ~80,699<ref name="pop-07-2005">[[2005 йыл]]</ref>
| align="right" | 178
| align="right" | [[Виктория (Сейшель утрауҙары)|Виктория]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Сомали|размер=20px}}
| align="right" | 637 657
| align="right" | 9 558 666
| align="right" | 13
| align="right" | [[Могадишо]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Сомалиленд|размер=20px}} <br>(танылмаған дәүләт)
| align="right" | 137 600
| align="right" | 3 500 000
| align="right" | 25
| align="right" | [[Харгейса]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Танзания|размер=20px}}
| align="right" | 945 090
| align="right" | 37 849 133<ref name="pop-2006">[[2006 йыл]]</ref>
| align="right" | 41
| align="right" | [[Додома]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Уганда|размер=20px}}
| align="right" | 236 040
| align="right" | 30 900 000
| align="right" | 119
| align="right" | [[Кампала]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Эритрея|размер=20px}}
| align="right" | 117 600
| align="right" | 4 401 009<ref name="pop-07-2005">[[2005 йыл]]</ref>
| align="right" | 37
| align="right" | [[Асмэра]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Эфиопия|размер=20px}}
| align="right" | 1 104 300
| align="right" | 75 067 000<ref name="pop-2006">[[2006 йыл]]</ref>
| align="right" | 70
| align="right" | [[Аддис-Абеба]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Көньяҡ Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Ботсвана|размер=20px}}
| align="right" | 600 370
| align="right" | 1 639 833<ref name="pop-2006">[[2006 йыл]]</ref>
| align="right" | 3
| align="right" | [[Габороне]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Зимбабве|размер=20px}}
| align="right" | 390 580
| align="right" | 13 349 000
| align="right" | 33
| align="right" | [[Хараре]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Лесото|размер=20px}}
| align="right" | 30 355
| align="right" | 2 125 262<ref name="pop-2007">[[2007 йыл]]</ref>
| align="right" | 62
| align="right" | [[Масеру]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Намибия|размер=20px}}
| align="right" | 825 418
| align="right" | ~1 820 916<ref name="pop-07-2005">[[2005 йыл]]</ref>
| align="right" | 2,5
| align="right" | [[Виндхук]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Эпарсе утрауҙары|размер=20px}} <br>(бәйле территория, [[Францияның диңгеҙ аръяғы территорияһы]])
| align="right" | 38,6
| align="right" | 56<ref name="eparses">Дауамлы халҡы юҡ, сөнки был территориялар тәбиғи заповедниктар тип иғлан ителгән. 56 кеше — ғилми станция персоналы</ref>
| align="right" | 18
| align="right" | —
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Свазиленд|размер=20px}}
| align="right" | 17 363
| align="right" | 1 141 000
| align="right" | 59
| align="right" | [[Мбабане]]
|-
| style="text-align:left;" |{{флагификация|Көньяҡ Африка Республикаһы|размер=20px}}
| align="right" | 1 219 912
| align="right" | 43 786 828
| align="right" | 39
| align="right" | [[Блумфонтейн]], <br>[[Кейптаун]], <br>[[Претория]]<ref name="SA">Кейптаун — закон сығарыу, Претория — административ, Блумфонтейн — мәхкәмә баш ҡалалары.</ref>
|}
{|align=right
|[[Файл:Africa-regions.png|thumb|200px|Африка региондары:
{{legend|#0000FF|[[Төньяҡ Африка]]}}
{{legend|#00FF00|[[Көнбайыш Африка]]}}
{{legend|#FF00FF|[[Үҙәк Африка]]}}
{{legend|#FFC000|[[Көнсығыш Африка]]}}
{{legend|#FF0000|[[Көньяҡ Африка]]}}]]
|-
|[[Рәсем:Africa densidade pop.svg|thumb|200px|Африка илдәренең халыҡ тығыҙлығы картаһы]]
|-
|[[Рәсем:topography of africa.png|thumb|200px|Африка физик картаһы]]
|}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

== Һылтанмалар ==

[[Категория:Африка]]
[[Категория:Донъя ҡитғалары]]