Аҡ диңгеҙ битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Море
 |Название                = Аҡ диңгеҙ
 |Национальное название   = krl/Vienanmeri/yrk/Сэрако ямʼ
 |Изображение             = White Sea map ru.png
  |Подпись                = 
 |Координаты              = 65/N/36/E
 |CoordScale              = 
 |Расположение            = [[Рәсәй]]
  |Длина                  = 
  |Ширина                 = 
  |Площадь                = 90,8 мең
 |Объём                   = 4,4 мең
 |Длина береговой линии   = 2000
 |Наибольшая глубина      = 343
 |Средняя глубина         = 67
 |Площадь водосбора       = 
  |Впадающие реки         = Төньяҡ Двина, Мезень, Поной, Онега, Кемь
 |Позиционная карта       = Россия Северо-Западный ФО
 }}
'''Аҡ диңгеҙ''' ({{lang-krl|Vienanmeri}}, {{comment|нен.|Ненец теле}}''Сэрако ямʼ'', [[XVII быуат]]ҡа тиклем — Ыҙғыр, Соловецк, Төньяҡ, Аҡ ҡултыҡ<ref>{{КЭ|Белое море|1|306|ссылка=http://ke.culture51.ru/Beloe-more-p570.html}}</ref>) — [[Рәсәй]]ҙең [[Европа]] өлөшөнөң төньяғындағы эске диңгеҙ. [[Төньяҡ Боҙло океан]]ға ҡарай.

Скандинав мифологияһында был диңгеҙ «Гандвик» һәм шулай уҡ «Йыландар ҡултығы» («Bäy of Serpents») атамалары менән билдәле<ref> «Northern Scandinavia during the Middle Ages», part of «In honorem Evert Baudou» (1985), Sven Lundkvist</ref>.

== География ==
[[Файл:Вид с маяка на Белое и Баренцево море.jpg|мини|220px|Аҡ һәм [[Баренц диңгеҙе|Баренц]] диңгеҙҙәренең сиге]]

Майҙаны — 90 мең км², күләме — 4,4 мең км³. Диңгеҙҙең максималь оҙонлоғо (Канин Нос морононан Кемь ҡалаһына тиклем) 600 км тәшкил итә.

Максималь тәрәнлеге 343 м, уртаса тәрәнлеге — 67 м.

Изге Нос ({{lang-ru|Святой Нос}}) морононан Канин Нос моронона тиклем шартлы рәүештә үткәрелгән һыҙыҡ Аҡ һәм [[Баренц диңгеҙе|Баренц]] диңгеҙҙәренең сиге тип иҫәпләнә<ref>Публикация S-23 Международной гидрографической организации [http://www.iho.shom.fr/publicat/free/files/S23_1953.pdf «Limits of Oceans and Seas»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091007114205/http://www.iho.shom.fr/publicat/free/files/S23_1953.pdf |date=2009-10-07 }} (3е издание, 1953).</ref>.

Аҡ диңгеҙгә ҡойоусы эре йылғалар — Кемь, Мезень, Онега, Поной, Төньяҡ Двина.

Төп порттары: Архангельск, Беломорск, Кандалакша, Кемь, Мезень, Онега, Северодвинск.

''Аҡ диңгеҙ — Балтика каналы'' Аҡ диңгеҙҙе [[Балтик диңгеҙе]] һәм ''Волга — Балтика һыу юлы'' менән тоташтыра.

Аҡ диңгеҙ тулыһынса [[Рәсәй Федерацияһы]]ның эске һыуҙары тип иҫәпләнә.

== Климат ==
Диңгеҙҙең өҫкө ҡатламында һыу температураһы уның төрлө өлөштәрендә миҙгел буйынса үҙгәрә. Йәйен [[ҡултыҡ]]тар һәм диңгеҙҙең үҙәк өлөшөндә өҫкө ҡатлам һыуҙары +15 — 16 °C-ҡа тиклем йылына, шул уҡ ваҡытта Онега ҡултығында һәм Горлала +9 °C-тан юғары күтәрелмәй. Ҡышын диңгеҙҙең үҙәк һәм төньяҡ өлөшөндә өҫкө ҡатлам һыуҙарының температураһы —1,3…—1,7 °C-ҡа тиклем, ә ҡултыҡтарҙа —0,5…—0,7 °C-ҡа тиклем төшә.

{| class="wikitable" width="80%" align="center"
|+Горизонттар буйынса һыуҙың уртаса температураһы, °C <br>(төньяҡ киңлектең 66,5°, көнсығыш оҙонлоҡтоң  34,5° координаталы нөктә өсөн; 1895—2003 йылдарҙағы мәғлүмәт):<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://data.oceaninfo.info/atlas/Balt/3_watertemp_stats_table_8621569TWMR.html|title=ЕСИМО|publisher=|accessdate=|archiveurl=http://www.webcitation.org/616J7FIlz|archivedate=2011-08-21}} {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/616J7FIlz?url=http://data.oceaninfo.info/atlas/Balt/3_watertemp_stats_table_8621569TWMR.html |date=2011-08-21 }}</ref>
|-
|width="10%"|'''Горизонт''' м ||width="7.5%"|'''Ғинуар''' ||width="7.5%"|'''Февраль''' ||width="7.5%"|'''Март''' ||width="7.5%"|'''Апрель''' ||width="7.5%"|'''Май''' ||width="7.5%"|'''Июнь''' ||width="7.5%"|'''Июль''' ||width="7.5%"|'''Август''' ||width="7.5%"|'''Сентябрь''' ||width="7.5%"|'''Октябрь''' ||width="7.5%"|'''Ноябрь''' ||width="7.5%"|'''Декабрь'''
|-
|'''0'''||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,3||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,3||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,3||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,2||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|3,1||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|9}}"|9,0||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|13}}"|13,4||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|14}}"|13,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|9}}"|8,9||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|5}}"|4,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|2,5||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|0,2
|-
|'''10'''||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-1,2||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-1,2||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,9||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|6}}"|6,0||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|11}}"|11,1||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|13}}"|12,6||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|8}}"|8,2||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|5}}"|5,0||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|2,9||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|1}}"|1,2
|-
|'''20'''||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,4||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,9||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|1}}"|0,9||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|3,4||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|5}}"|4,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|8}}"|7,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|5}}"|5,3||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|5}}"|4,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|3,0||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,6
|-
|'''30'''||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,2||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,6||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,6||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|1}}"|0,5||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|2,1||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|3,4||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|4}}"|3,8||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|4}}"|3,9||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|3,0||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,7
|-
|'''50'''||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|0,2||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|-0,1||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,6||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|-1}}"|-0,6||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|0,5||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|0}}"|0,5||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,6||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|2,0||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|2,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|3}}"|2,7||style="text-align:center;{{Температура водоёма/строка|2}}"|1,9
|}

{{Температура водоёма
| Место_род =(1977 - 2006 йылдарҙағы мәғлүмәттәр) 
| Источник  = [http://data.oceaninfo.info/atlas/Beloe/2_watertemp_station_87035_1.html ЕСИМО]
| Янв_а_макс =0.0      | Янв_ср =0.0              
| Фев_а_макс =0.0      | Фев_ср =0.0              
| Мар_а_макс =0.0      | Мар_ср =0.0              
| Апр_а_макс =5.4      | Апр_ср =0.1             
| Май_а_макс =17.6      | Май_ср =6.4             
| Июн_а_макс =25.5      | Июн_ср =15.4             
| Июл_а_макс =26.5      | Июл_ср =19.2             
| Авг_а_макс =26.7      | Авг_ср =16.6             
| Сен_а_макс =18.2      | Сен_ср =10.6             
| Окт_а_макс =12.4      | Окт_ср =4.0             
| Ноя_а_макс =4.2      | Ноя_ср =0.4             
| Дек_а_макс =1.3      | Дек_ср =0.0              
| Год_а_макс =26.5      | Год_ср =4.8             
| Янв_а_мин =0.0           
| Фев_а_мин =0.0          
| Мар_а_мин =0.0          
| Апр_а_мин =0.0          
| Май_а_мин =0.0           
| Июн_а_мин =6.9          
| Июл_а_мин =12.1          
| Авг_а_мин =8.9           
| Сен_а_мин =3.5           
| Окт_а_мин =0.0           
| Ноя_а_мин =0.0           
| Дек_а_мин =0.0           
| Год_а_мин =0.0           
|}}

Диңгеҙ һыуының тоҙлолоғо 26 промилле һәм унан кәмерәк тәшкил итә.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Белое море|Воейков А. И., }}
* [http://elibrary.karelia.ru/book.shtml?id=10190 Лоция Белого моря. 1913 г. / Изд. Глав. Гидрограф. Упр. Мор. М-ва. — Петроград: Типография Морского министерства, 1915. — 1035 с.]
* ''Леонов А. К.'' Региональная океанография. Л.: Гидрометеоиздат, 1960.
* ''Шамраев Ю. И., Шишкина Л. А.'' Океанология. Л.: Гидрометеоиздат, 1980.
* Флора и фауна Белого моря: иллюстрированный атлас / ''под ред. Цетлин А. Б., Жадан А. Э., Марфенин Н. Н.'' — М.: Т-во научных изданий КМК, 2010—471 с.: 1580 ил. ISBN 978-5-87317-672-4
* ''Наумов А. Д., Федяков В. В.'' Вечно живое Белое море — С-Пб.: Изд. С-Пб. городского дворца творчества юных, 1993. ISBN 5-88494-064-5

== Һылтанмалар ==
* {{Навигация}}
* Публикация S-23 Международной гидрографической организации [http://www.iho.shom.fr/publicat/free/files/S23_1953.pdf «Limits of Oceans and Seas»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091007114205/http://www.iho.shom.fr/publicat/free/files/S23_1953.pdf |date=2009-10-07 }} (3е издание, 1953).
* [http://www.parusa.narod.ru/bib/books/ws_loc/ Лоция Белого моря] (1964 г.)
* [http://www.kolamap.ru/topo/mrsk_1x2.htm Карта Терского берега Белого моря]
* [http://tapemark.narod.ru/more/10.html Белое море] в книге: ''А. Д. Добровольский, Б. С. Залогин.'' Моря СССР. Изд-во Моск. ун-та, 1982.

[[Категория:Аҡ диңгеҙ]]
[[Категория:Төньяҡ Боҙло океан диңгеҙҙәре]]
[[Категория:Рәсәй диңгеҙҙәре]]