Аҡ диңгеҙ

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Аҡ диңгеҙ
карел. Vienanmeri, нен. Сэрако ямʼ
УрынлашыуыРәсәй 
Майҙаны90,8 мең км²
Күләме4,4 мең км³
Яр буйы оҙонлоғо2000 км
Иң ҙур тәрәнлек343 м
Уртаса тәрәнлек67 м
Төньяҡ-Көнбайыш федераль округ
Точка
Аҡ диңгеҙ
 Аҡ диңгеҙ Викимилектә

Аҡ диңгеҙ (карел. Vienanmeri, нен.Сэрако ямʼ, XVII быуатҡа тиклем — Ыҙғыр, Соловецк, Төньяҡ, Аҡ ҡултыҡ[1]) — Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң төньяғындағы эске диңгеҙ. Төньяҡ Боҙло океанға ҡарай.

Скандинав мифологияһында был диңгеҙ «Гандвик» һәм шулай уҡ «Йыландар ҡултығы» («Bäy of Serpents») атамалары менән билдәле[2].

География[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Аҡ һәм Баренц диңгеҙҙәренең сиге

Майҙаны — 90 мең км², күләме — 4,4 мең км³. Диңгеҙҙең максималь оҙонлоғо (Канин Нос морононан Кемь ҡалаһына тиклем) 600 км тәшкил итә.

Максималь тәрәнлеге 343 м, уртаса тәрәнлеге — 67 м.

Изге Нос (рус. Святой Нос) морононан Канин Нос моронона тиклем шартлы рәүештә үткәрелгән һыҙыҡ Аҡ һәм Баренц диңгеҙҙәренең сиге тип иҫәпләнә[3].

Аҡ диңгеҙгә ҡойоусы эре йылғалар — Кемь, Мезень, Онега, Поной, Төньяҡ Двина.

Төп порттары: Архангельск, Беломорск, Кандалакша, Кемь, Мезень, Онега, Северодвинск.

Аҡ диңгеҙ — Балтика каналы Аҡ диңгеҙҙе Балтик диңгеҙе һәм Волга — Балтика һыу юлы менән тоташтыра.

Аҡ диңгеҙ тулыһынса Рәсәй Федерацияһының эске һыуҙары тип иҫәпләнә.

Климат[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Диңгеҙҙең өҫкө ҡатламында һыу температураһы уның төрлө өлөштәрендә миҙгел буйынса үҙгәрә. Йәйен ҡултыҡтар һәм диңгеҙҙең үҙәк өлөшөндә өҫкө ҡатлам һыуҙары +15 — 16 °C-ҡа тиклем йылына, шул уҡ ваҡытта Онега ҡултығында һәм Горлала +9 °C-тан юғары күтәрелмәй. Ҡышын диңгеҙҙең үҙәк һәм төньяҡ өлөшөндә өҫкө ҡатлам һыуҙарының температураһы —1,3…—1,7 °C-ҡа тиклем, ә ҡултыҡтарҙа —0,5…—0,7 °C-ҡа тиклем төшә.

Горизонттар буйынса һыуҙың уртаса температураһы, °C
(төньяҡ киңлектең 66,5°, көнсығыш оҙонлоҡтоң 34,5° координаталы нөктә өсөн; 1895—2003 йылдарҙағы мәғлүмәт):[4]
Горизонт м Ғинуар Февраль Март Апрель Май Июнь Июль Август Сентябрь Октябрь Ноябрь Декабрь
0 -0,3 -0,3 -0,3 -0,2 3,1 9,0 13,4 13,8 8,9 4,7 2,5 0,2
10 -0,8 -1,2 -1,2 -0,7 1,9 6,0 11,1 12,6 8,2 5,0 2,9 1,2
20 -0,4 -0,8 -0,9 -0,7 0,9 3,4 4,8 7,8 5,3 4,7 3,0 1,6
30 -0,2 -0,6 -0,7 -0,6 0,5 1,8 2,1 3,4 3,8 3,9 3,0 1,7
50 0,2 -0,1 -0,6 -0,6 1,7 0,5 0,5 1,6 2,0 2,7 2,7 1,9
Һыу температураһы (1977 - 2006 йылдарҙағы мәғлүмәттәр)
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 0,0 0,0 0,0 5,4 17,6 25,5 26,5 26,7 18,2 12,4 4,2 1,3 26,5
Уртаса температура, °C 0,0 0,0 0,0 0,1 6,4 15,4 19,2 16,6 10,6 4,0 0,4 0,0 4,8
Абсолют минимум, °C 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 6,9 12,1 8,9 3,5 0,0 0,0 0,0 0,0
Сығанаҡ: ЕСИМО

Диңгеҙ һыуының тоҙлолоғо 26 промилле һәм унан кәмерәк тәшкил итә.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Белое море // Кольская энциклопедия. В 5-и т. Т. 1. А — Д / Гл. ред. А. А. Киселёв. — Санкт-Петербург : ИС ; Апатиты : КНЦ РАН, 2008. — С. 306.
  2. «Northern Scandinavia during the Middle Ages», part of «In honorem Evert Baudou» (1985), Sven Lundkvist
  3. Публикация S-23 Международной гидрографической организации «Limits of Oceans and Seas» 2009 йыл 7 октябрь архивланған. (3е издание, 1953).
  4. ЕСИМО. Архивировано 21 август 2011 года. 2011 йыл 21 август архивланған.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]