Баня-Лука битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
 |статус                  = Ҡала
 |русское название        = Баня-Лука
 |оригинальное название   = {{lang-sr|Бања Лука, Banja Luka}}
 |изображение             = Banja luka.jpg
 |подчинение              = 
 |страна                  = Босния һәм Герцеговина
 |герб                    = Coat of arms of Banja Luka.svg
 |флаг                    = 
 |ширина герба            = 
 |ширина флага            = 
   |lat_deg=44|lat_min=46
   |lon_deg=17|lon_min=11
  |CoordAddon             = type:city(280000)_region:BA
  |CoordScale             = 
 |ЯндексКарта             = http://maps.yandex.ru/?text=%D0%91%D0%BE%D1%81%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%B8%20%D0%93%D0%B5%D1%80%D1%86%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%2C%20%D0%91%D0%B0%D0%BD%D1%8F-%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%B0&sll=17.190853%2C44.785219&sspn=1.406222%2C0.751087&l=map%2Cstv
 |размер карты страны     = 250
 |размер карты региона    = 250
 |размер карты района     = 
 |вид региона             = Энтитет (Босния һәм Герцеговина){{!}}Сообщество
 |регион                  = Республика Сербская
 |регион в таблице        = Республика Сербская
 |вид района              = Регион
 |район                   = Баня-Лука
 |район в таблице         = Баня-Лука (регион){{!}}Баня-Лука
 |вид общины              = община
 |община                  = Баня-Лука
 |община в таблице        = Баня-Лука (община){{!}}Баня-Лука
 |карта страны            = 
 |карта региона           = 
 |карта района            = 
 |внутреннее деление      = 
 |вид главы               = Градоначальник
 |глава                   = Слободан Гавранович
 |дата основания          = 
 |первое упоминание       = 
 |прежние имена           = 
 |статус с                = 
 |площадь                 = 1239
 |вид высоты              = 
 |высота центра НП        = 
 |климат                  = 
 |официальный язык        = 
 |официальный язык-ref    = сербский
  |население              = 150&nbsp;997<ref name="перепись2013"/>
  |год переписи           = 2013
  |плотность              = 
  |агломерация            = 
  |национальный состав    = 
  |конфессиональный состав= 
  |этнохороним            = бани́ец, бани́йцы<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|41}}</ref>
 |часовой пояс            = +1
 |DST                     = есть
 |телефонный код          = +387 51
 |почтовый индекс         = 
 |почтовые индексы        = 
 |автомобильный код       = 
 |вид идентификатора      = 
 |цифровой идентификатор  = 
 |категория в Commons     = Banja Luka
 |сайт                    = http://www.banjaluka.rs.ba
 |язык сайта              = sr
 |язык сайта 2            = en
}}
[[Файл:BL-PARK.jpg|thumb|250px|Крайине майҙаны һәм ҡала паркы]]
'''Ба́ня-Лу́ка''' ({{lang-sr|Бања Лука, Banja Luka}}) — [[Босния һәм Герцеговина]]лағы ҡала, [[1995 йыл]]дан [[Серб Республикаһы]]ның баш ҡалаһы.

1995 йылда Дейтон һәм Париж килешеүенә ҡул ҡуйғандан һуң, Серб Республикаһы баш ҡалаһы Пале ҡалаһынан (Босния һәм Герцеговина) Баня-Лукаға күсерелә. Ул серб Боснияһының иң эре эшлекле һәм иҡтисади үҙәге һанала, халыҡ һаны 218 мең кеше (1996 йылда Серб республикаһы халҡының яҡынса 16%-ы) тәшкил итә.
Топоним серб теленән тәржемә ителгәндә ''бан (титул) пристань'' тигәнде аңлата. [[Файл:Grad Banja Luka iz Paprikovca.jpg|thumb|left|Панорама города]]

== Географияһы ==
Баня-Лука Врбас йылғаһының ике яҡ ярында, уға Врбаня йылғаһының ҡойған ерендә урынлашҡан
Серб Республикаһында Баня-Лука иң ҙур, республика сиктәренән сағыштырмаса алыҫ булған ҡала. Уларҙың һәр ҡайһыһына 30 саҡрымдан да кәм түгел, был иһә республиканың тотороҡһоҙ шарттарында ѳҫтәлмә ѳҫтѳнлѳктәр булдыра. Баня-Луканың урынлашҡан ере буйынса ѳҫтѳнлѳгөнә уның балҡандың ѳс баш ҡалаһы ѳсмѳйѳшѳндә үҙәк урынды алыуы ла инә. [[Белград]]тан ҡаланы 320 саҡрым, [[Загреб]]тан 200, [[Сараево]]нан— 240 саҡрым айырып тора <!-- [[Файл:Orthodox-Church-in-Banja-Luka.jpg|thumb|left|200px|Церковь Святой Троице, данас храм Христа спаситеља]]-->
Үҙәктән көньяҡҡа ҡарай 4 саҡрым алыҫлыҡта, Баня-Лука һәм уның тирә-яғында йәшәгән халыҡтың ял итергә яратҡан урыны — [[Бьелявина]] тауы бар.

== Тарихы ==
Баня-Лука — боронғо тарихҡа эйә булған ҡала. Уны тәүге тапҡыр телгә алыу [[XV быуат]] аҙағы йылъяҙмаһы сығанағында осрай. 1995 йылда ҡала рәсми рәүештә үҙенең биш йөҙ йыллыҡ юбилейын билдәләй. Үҙенең тәүге дүрт быуатында Баня-Лука [[Ғосман империяһы]] хаҡимлығы аҫтында була. Ул ваҡытта ҡала тирә-яҡ босния ерҙәренең административ үҙәге һанала. 1878 йылда Босния һәм Герцеговинаның [[Австро-Венгрия]] тарафынан оккупацияланыуы ҡаланың иҡтисади яҡтан дәррәү үҫеүенә килтерә. 1908 йылда ул, ҡалған бөтә Босния һәм Герцеговина менән бергә, рәсми рәүештә Австро-Венгрия составына индерелә. 1918 йылдан буласаҡ Югославияның сербтарҙың, хорваттарҙың һәм словендарҙың [[Югославия короллеге]], [[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында «Хорватия бойондороҡһоҙ дәүләте» составына инә [[Файл:Hram.jpg|thumb|right|200px|[[Храм Христа Спасителя (Баня-Лука)|Храм Христа Спасителя]]]] 1969 йылда ҡала ер тетрәүе арҡаһында емерелә, әммә Югославия Социалистик Федератив Республикаһы властары элекке Баня-Луканы тергеҙеп кенә ҡалмай, ә яңы тораҡ һәм сәнәғәт кварталдары төҙөүгә лә ирешә. 1992—1995 йылдарҙағы Босния һуғышы ваҡытында Баня-Лукаға һуғыш-хәрәкәттәре ҡағылмай һәм ул элекке Югославияның ҡайһы бер күп кенә ҡалалары кеүек емерелеүгә дусар ителмәй. Шул сәбәпле унда, эре һәм заманса ҡалала, Хорватия, Босния һәм Герцеговинаның көньяҡ һәм үҙәк төбәктәренән килгән ҡасаҡтарҙы урынлаштыралар. Улар ҡаланы ташлап киткән хорваттар һәм боснийҙарҙың торлағын һәм эш урынын ала. 1992 йылда Баня-Лукала яңы тыуған 12 баланың үлем инциденты була
<!-- [[Файл:Sat_spomenik.jpg|thumb|right|200px|Площадь Крайине, успомена на земљотрес]] -->

== Климаты ==
{| class="wikitable" style="text-align:right"
! style="background: #E6DCCF; color: #000000" height="17" | Месяц
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | янв
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | фев
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | мар
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | апр
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | май
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | июнь
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | июль
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | авг
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | сен
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | окт
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" |ноя
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | дек
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | годовые
|-
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | Средные максимальные дневные
температуры (°C)
| style="background: #FFFFCC; color:#000000;" | 3,4
| style="background: #FFFFCC; color:#000000;" | 6,6
| style="background: #FFFF99; color:#000000;" | 12,0
| style="background: #FFCC66; color:#000000;" | 17,1
| style="background: #FFA500; color:#000000;" | 21,9
| style="background: #FFA500; color:#000000;" | 25,0
| style="background: #FF8C00; color:#000000;" | 27,0
| style="background: #FF8C00; color:#000000;" | 26,6
| style="background: #FFA500; color:#000000;" | 23,0
| style="background: #FFCC66; color:#000000;" | 17,2
| style="background: #FFFF99; color:#000000;" | 10,9
| style="background: #FFFFCC; color:#000000;" | 4,8
| style="background: #FFCC66; color:#000000;" |
<center>'''16,3'''</center>
|-
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" height="16;" | Средные минимальные
дневные температуры (°C)
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | −4,9
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | −2,4
| style="background: #FFFFCC; color: black;" | 0,9
| style="background: #FFFFCC; color: black;" | 4,6
| style="background: #FFFF99; color: black;" | 8,9
| style="background: #FFCC66; color: black;" | 12,5
| style="background: #FFCC66; color: black;" | 13,4
| style="background: #FFCC66; color: black;" | 13,2
| style="background: #FFFF99; color: black;" | 10,0
| style="background: #FFFF99; color: black;" | 5,3
| style="background: #FFFFCC; color: black;" | 1,8
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | −2,8
| style="background: #FFFFCC; color: black;" |
<center>'''5,0'''</center>
|-
! style="background: #E6DCCF; color:#000000;" | Средная месячная сумма осадков (в мм)
| style="background: #87CEEB;" | 73,25
| style="background: #B0E0E6;" | 68,46
| style="background: #87CEEB;" | 75,5
| style="background: #6495ED;" | 89,83
| style="background: #4169E1;" | 96,92
| style="background: #4169E1;" | 113,87
| style="background: #4169E1;" | 96,71
| style="background: #4169E1;" | 98,17
| style="background: #6495ED;" | 86,63
| style="background: #87CEEB;" | 71
| style="background: #4169E1;" | 91,45
| style="background: #6495ED;" | 82,79
| style="background: #E6DCCF;" | <center>'''1044,58'''</center>
|-
| colspan="14" style="text-align:center;font-size:90%;"|''на период: 1961—1985.''
|}

== Халҡы ==
2013 йылдағы халыҡ иҫәбен алыу буйынса ҡала халҡы 997, [[Баня-Лука]] общинаһында 191 кеше тәшкил итә<ref name="перепись2013">[http://www2.rzs.rs.ba/static/uploads/bilteni/popis/PreliminarniRezultati_Popis2013.pdf Попис становништва, домаћинстава и станова у Босни и Херцеговини 2013 на територији Републике Српске — Прелиминарни резултати, Републички завод за статистику, Бања Лука, 2013.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140124074931/http://www2.rzs.rs.ba/static/uploads/bilteni/popis/PreliminarniRezultati_Popis2013.pdf |date=2014-01-24 }}</ref>.
Югославия тарҡалыр алдынан Баня-Лука ҙурлығы буйынса илдә унынсы урында тора һәм [[Сараево]]нан һуң икенсе булып, Босния һәм Герцеговинаның ҡала үҙәге тип иҫәпләнә. 1991 йылғы иҫәп алыуҙар буйынса Баня-Лукала яҡынса 150 мең кеше йәшәй<ref>[http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija/novija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }} Официальный сайт города Баня-Лука {{ref-sr}}] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031124173541/http://www.banjaluka.rs.ba/_c/default.aspx?pg=istorija%2Fnovija_istorija.html&newsCat=43&forumCat=&nodeNum=1&type=plain |date=2003-11-24 }}</ref>.
Уларҙың яртыһы тиерлек (49%-ы) сербтар. Хорваттар һәм боснийҙарға ҡала халҡының 11%-ы, югославтарға 16%-ы тура килә. Әлеге ваҡытта халыҡтың күбеһен сербттар тәшкил итә, бынан тыш ҡала халҡының өстән бер өлөшөн ҡасаҡтар һәм мәжбүри күскенселәр алып тора.

Милли состав (1991 йыл)
1991 йылдағы иҫәп алыу буйынса, халыҡтың этник составы түбәндәгесә:
* Сербтар— 70 155 (49,03 %)
* [[Мосолмандар]]— 27 689 (19,35 %)
* Хорваттар— 15 700 (10,97 %)
* Югославтар— 22 645 (15,82 %)
* ҡалғандар, билдәһеҙҙәр һәм танылмағандар— 6890 (4,81 %)
бөтәһе: 143 079

== Тыуып үҫкән һәм йәшәгән билдәле кешеләр ==
* '''Иван Мерц''' (1896—1928)— католик изгеһе.
* '''Платон (Баня-Лука епискобы)''' (1874—1941)— серб православ изгеһе.
* '''Невин Суботич'''— Дортмунд Боруссия футболисы.
* '''Душан Шестич''' — композитор. Босния һәм Герцеговина Дәүләт гимны музыкаһы һәм һүҙҙәре авторы.

== Власть органдары ==
Баня-Луканың власть органдары булып:
* ҡала скупщинаһы
* ҡала начальнигы һанала.
Скупщина 31 депутаттан тора. Депутаттар йәшерен тауыш биреү юлы менән 4 йылға һайлана. Үткән һайлауҙа социал-демократтарҙың бойондороҡһоҙ союзы партияһы еңеп сыға.
({{lang-sr|Савез независних социјалдемократа}}), СНСД.

{{Панорама|Banja Luka pogled sa južne strane.jpg|800px|Панорама Бани Луки}}
{{Панорама|Banja luka - panorama.jpg|800px|Панорама Бани Луки}}

== Иҡтисады ==
Баня-Лука—мөһим сәнәғәт үҙәге. Бында электроника, туҡыу сәнәғәте, химик сүс, күн аяҡ-кейеме, целлюлоза һәм ҡағыҙ етештереү үҫеш алған
 

== Транспорты ==
Ҡалала [[Сараево]]ға һәм [[Загреб]]ҡа поездар ебәреүсе тимер юл станцияһы бар

== Иҫтәлекле урындр ==
* Баня-Луканың ҡала палатаһы
* Серб Республикаһының хәҙерге сәнғәт музейы

== Туғандаш ҡалалар ==
* {{Флаг|Италия |размер=20px}} [[Бари]] ({{lang-it|Bari}}), [[Италия]]
* {{Флаг Сербии|20px}} [[Белград]] ({{lang-sr|Београд}}, {{lang-sr|Beograd}}), [[Сербия]]
* {{Флаг|Италия |размер=20px}} [[Битонто]] ({{lang-it|Bitonto}}), [[Италия]]
* {{Флаг|Австрия |размер=20px}} [[Грац]] ({{lang-de|Graz}}), [[Австрия]]
* {{Флаг|Германия |размер=20px}} [[Кайзерслаутерн]] ({{lang-de|Kaiserslautern}}), [[Германия]]
* {{Флаг Словении|20px}} [[Крань]] ({{lang-sl|Kranj}}), [[Словения]]
* {{Флаг Украины|20px}} [[Львов]] ({{lang-uk|Львів}}), [[Украина]]
* {{Флаг|Россия |размер=20px}} [[Мәскәү]], [[Рәсәй]]
* {{Флаг Сербии|20px}} [[Нови-Сад]] ({{lang-sr|Нови Сад}}, {{lang-sh|Novi Sad}}), [[Сербия]]
* {{Флаг|Греция|размер=20px}} [[Патрас]] ({{lang-el|Πατρας}}), [[Греция]]

=== Телекомпаниялар ===
* Серб Республикаһының радио һәм телевидениеһы (РТРС, {{lang-sr|Радио-телевизија Републике Српске}})— Серб Республикаһы телевидениеһы<ref name=autogenerated1>[http://www.rtrs.tv/ Radio-Televizija Republike Srpske<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* Альтернатив телевидение ({{lang-sr|Алтернативна телевизија}})<ref>[http://www.atvbl.com/ ALTERNATIVNA TELEVIZIJA — Prva strana<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* Бел канал
* Симич телевидениеһы ({{lang-sr|Телевизија Симић}})<ref>[http://www.tvsimic.net/ IIS7<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080229015555/http://www.tvsimic.net/ |date=2008-02-29 }}</ref>
* Виком<ref>[http://www.vikom.tv/ *** Vikom Radio Televizija— Banja Luka ***<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>

=== Радиостанциялар ===
* Серб Республикаһының радио һәм телевидениеһы (РТРС)— Серб Республикаһы радиоһы<ref name=autogenerated1 />
* Биг радиоһы<ref>[http://www.bigradiobl.com/ Big Radio — Big Radio<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* Уно радиоһы<ref>[http://www.unoradiobl.com/ RADIO UNO, banja luka — 107,5 FM — PRVA STRANA<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* Нес радиоһы<ref>[http://www.nesradio.com/ Nes Radio — Naslovna<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* ТМК/Оксиген<ref>[http://www.oksigenfm.com/ oksigenfm.com<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171002120528/http://www.oksigenfm.com/ |date=2017-10-02 }}</ref>
* һәм башҡалар

=== Матбуғат ===
* Глас Српске<ref>[http://www.glassrpske.com/ Glas Srpske — Banja Luka<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* Независне новине<ref>[http://www.nezavisne.com/ Nezavisne novine<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* Прес (газета)|Пресс<ref>http://www.novinepress.co.yu/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080302202055/http://www.novinepress.co.yu/ |date=2008-03-02 }}</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Баньялука}}

{{Босния и Герцеговина в темах}}
{{Административное деление Боснии и Герцеговины}}

[[Категория:Баня-Лука| ]]
[[Категория:Босния һәм Герцеговина ҡалалары]]