Баргузин ҡурсаулығы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Заповедная зона
 |Название                = Баргузин дәүләт тәбиғәт биосфера ҡурсаулығы
  |Национальное название  = 
 |Изображение             = Баргузинский заповедник-2.jpg
  |Подпись изображения    = Баргузин ҡурсаулығы
| Категория МСОП = Ia
 |Координаты              = 54.5/109.8333
  |Регион                 = Бүрәт Республикаһы
   |Район                 = 
 |Страна                  = Рәсәй
| Ближайший город = Северобайкальск, [[Улан-Удэ]]
 |Площадь                 = 374&nbsp;322 га
| Средняя высота = 1640
| Дата основания = 11.1.1917
| Посещаемость = 
| Год посещаемости = 
| Управляющая организация = «Заповедный Подлеморье» федераль дәүләт бюджет учреждениеһы
| Сайт = https://zapovednoe-podlemorye.ru/
}}
'''Баргузин ҡурсаулығы''' ({{lang-ru|Баргузи́нский госуда́рственный приро́дный биосфе́рный запове́дник}}) — [[Бүрәт Республикаһы]]ның Төньяҡ Байкал районы территорияһындағы [[ҡурсаулыҡ]]. Тарихи үҙәге — Давша; 2012 йылдан ҡурсаулыҡ идаралығы Усть-Баргузин ҡасабаһында урынлашҡан.

== Ҡурсаулыҡ тарихы ==
Баргузин ҡурсаулығы — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙәге иң боронғо тәбиғәт ҡурсаулығы. [[Байкал аръяғы крайы|Байкал аръяғы]] өлкәһенең Баргузин өйәҙе исеме менән аталған, уның территорияһында 1916 йылдың 29 декабрендә (1917 йылдың 11 ғинуары) [[кеш]] һанын һаҡлау һәм арттырыу өсөн Баргузин кеш ҡурсаулығы булараҡ ойошторола. Барлыҡҡа килгән мәлдә бары тик 20 — 30 кеш, хәҙер — 1 км²-ға 1 — 2 тура килә. Был илдә [[Октябрь революцияһы|1917 йылғы революция]]ға тиклем булдырылған берҙән-бер дәүләт ҡурсаулығы. 1930-сы йылдар уртаһынан, кеш буйынса маҡсатлы программа үтәлгәс, комплекслы ҡурсаулыҡтар рәтенә күсә.

1966 йылдың 2 декабрендә ҡурсаулыҡ РСФСР Министрҙар Советы ҡарамағындағы Һунарсылыҡ һәм ҡурсаулыҡ баш идаралығының Баргузин кешен тикшереүҙә, һаҡлауҙа һәм арттырыуҙа күрһәткән ҡаҙаныштары өсөн Почет грамотаһы менән бүләкләнә<ref>журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 3, 1967. стр. 47</ref>.

1986 йылдан алып [[ЮНЕСКО]]-ның биосфера резерваттары иҫәбенә инә. 1996 йылда ҡурсаулыҡ территорияһы тулыһынса ЮНЕСКО-ның «Байкал күле» Бөтә донъя тәбиғәт мираҫы объекты составына инә.

1997 йылдан Баргузин ҡурсаулығының барлыҡҡа килеү көнө [[Рәсәй Федерацияһы]]нда Ҡурсаулыҡтар һәм милли парктар көнө булараҡ билдәләнә.

2011 йылдың сентябрендә Рәсәй Федерацияһының Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы тарафынан Баргузин ҡурсаулығы һәм [[Байкал аръяғы милли паркы]] базаһында «Баргузин ҡурсаулығы һәм Байкал аръяғы милли паркының берлектәге идаралығы» Федераль дәүләт бюджет учреждениеһын булдырыу тураһында бойороҡ сыға. Ул үҙ эсенә ошо ике һаҡланыусы тәбиғәт биләмәһен һәм [[Фролихин дәүләт заказнигы]]н үҙ эсенә ала.

== Филателия ==
1966 йылда Баргузин ҡурсаулығының 50 йыллығына СССР-ҙың почта маркалары сығарыла.
<gallery mode="packed" heights="" caption="Почта маркалары">
Файл:1966 CPA 3373.jpg|Баргузин ҡурсаулығына 50 йыл
Файл:1966 CPA 3374.jpg|Баргузин ҡурсаулығына 50 йыл
</gallery>

== Шәхестәре ==
* [[Забелин Константин Алексеевич]] (1885—1934)
* [[Сватош Зенон Францевич]] (1886—1949)
* [[Черникин Евгений Михайлович]] (1928—2009)

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{статья |автор = [[Тарасов, Пётр Прокопьевич|Тарасов П. П.]] |заглавие = Баргузинский заповедник |ссылка = |издание = Боец-охотник |год = 1935 |номер = 8 |страницы = }}
* [[Гусев, Олег Кириллович|О. Гусев]], А. Насимович. Баргузинский заповедник и национальный парк // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 12, 1966. стр. 1-3
* {{книга |автор = [[Гусев, Олег Кириллович|Гусев О. К.]] |язык = ru |заглавие = От Баргузинского заповедника до Ушканьих островов: (Записки путешественника). |ссылка = https://search.rsl.ru/ru/record/01006101844 |ответственный = |издание = |место = [[Иркутск]] |издательство = [[Восточно-Сибирское краевое отделение ОГИЗ|Кн. изд-во]] |год = 1960 |страниц = 128 |isbn = |тираж = }}
* Е. Черникин. Волк в Баргузинском заповеднике // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 4, 1986. стр. 9
* Е. Черникин. Баргузинскому заповеднику — 70 лет // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 11, 1986. стр. 3-5
* {{книга |автор = [[Черникин, Евгений Михайлович|Черникин Е. М.]] |язык = ru |заглавие = Баргузинский заповедник // Заповедники России. Заповедники Сибири |ответственный = |ссылка = |место = М. |издательство = Логата |год = 1999 |том = I |страниц = |страницы = 171—188 |isbn = }}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web |author = |lang = ru |url = http://www.barguzinskiy.ru/ |title = Официальный сайт Баргузинского заповедника |archive-url = https://web.archive.org/web/20100114162614/http://www.barguzinskiy.ru/ |archive-date = 2010-01-14 |deadlink = yes }}
* {{БРЭ|Баргузинский заповедник|id=862279|3|39}}
* {{cite web |author = |url = http://oopt.info/barguz/ |title = Баргузинский биосферный резерват |lang = ru |website = oopt.info |date = |access-date = 2022-10-12 |deadlink = no |archive-url = |archive-date = }}
* {{cite web |author = |url = http://zapoved.ru/catalog/4/Баргузинский-государственный-природный-биосферный-заповедник |title = Баргузинский заповедник |lang = ru |website = zapoved.ru |date = |access-date = 2020-07-04 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200704180445/http://zapoved.ru/catalog/4/Баргузинский-государственный-природный-биосферный-заповедник |archive-date = 2020-07-04 |deadlink = no}}
* {{cite web |author = |url = http://geosfera.info/evropa/russia/1744-barguzinskii-zapovednik.html |title = Баргузинский заповедник |lang = ru |website = geosfera.info |date = |access-date = 2022-10-12 |deadlink = no |archive-url = |archive-date = }}

{{внешние ссылки}}
{{Байкал}}
{{Алыҫ Көнсығыш ҡурсаулыҡтары}}

[[Категория:Рәсәй ҡурсаулыҡтары]]
[[Категория:Рәсәйҙең биосфера резерваттары]]