Басилевс битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
[[Файл:Manuel II Helena sons.JPG|thumb|300px|справа|XV быуат башы миниатюраһы. Император [[Мануил II Палеолог]] ғаиләһе менән]]

'''Басилевс''' ({{Lang-grc|βᾰσῐλεύς, βᾰσῐλέως}}; шулай уҡ '''басилевс, базилевс, василевс''') — [[Боронғо Греция]]ла нәҫелдән килгән монарх атамаһы, шулай уҡ [[Византия империяһы|византия]] императорҙары титулы(уларҙа һүҙ башында «в» өнө әйтелә башлаған — ''василевс'')<ref>{{Cite book |first = Roland Wilbur |last = Brown |year = 1956  |title = Composition of Scientific Words: A manual of methods and a lexicon of materials for the practice of logotechnics |url = https://books.google.com/books?id=JgHVAAAAMAAJ&q=basileia+basilis}}</ref>.

== Терминдың эволюцияһы ==
В Микен дәүере (б. э. т. XV—XI быуаттар) балсыҡ таҡтасалары буйынса фекер йөрөткәндә, «басилевс» һүҙе юлбашсыға, берләшмә башлығына, монархиянан түбәнерәк власҡа эйә булған кешегә ҡарата ҡулланылған.

[[Антиклыҡ]] осоронда ''басилевс'' термины «хаким» тигәнде аңлата башлай.
 
Рим императорҙары шулай уҡ басилевс тип атала, әммә рәсми түгел. Христианлыҡ ҡабул ителгәндән һуң титул ҡулланыу, нигеҙҙә, рим империяһының көнсығыш өлөшөндә тарала, унда грек мәҙәниәтенең көслө йоғонтоһо һиҙелә. Византия императоры Ираклия (610—641 г.) ваҡытында [[Сәсәниҙәр дәүләте|Сәсәниҙәр империяһын]] емереү менән ''василевс'' (дөрөҫөрәге, ''василевс василеон'' — «батшалар батшаһы») титулы [[Византия империяһы]] хакимының рәсми титулына әйләнә (элек [[Сәсәниҙәр|Сәсәниҙәрҙә]] булған).

== Мифик йән эйәһе ==
Микен дәүеренең ҡайһы бер мәғлүмәттәре буйынса, «басилевс» тип шулай уҡ ниндәйҙер мифик грифҡа оҡшаш, бик аҡыллы һәм уңыш килтергән йән эйәһен атағандар. [[Урта Көнсығыш|Урта көнсығышта]] был осорҙа « базилевс» һүҙе менән аҡыл һәм мәғрифәт символы булған арыҫлан кәүҙәле һәм бөркөт башлы йән эйәһе атайҙар. Ул алтын һаҡсыһы тип һаналған.

== Галерея ==
<gallery>Файл:Antiochos_I_Tetradrachm_620447.jpg|мини|250x250пкс|[[Селевкиҙар дәүләте|Сүриә батшаһы]] Антиох I Сотерҙың көмөш тәңкәһе.Артҡы яғында  Аполлон һүрәтләнгән. Грек яҙмаһында {{Lang|grc|ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΝΤΙΟΧΟΥ}} (Антиох батшаһы) тип яҙылған.
Файл:KINGS_of_BAKTRIA._Agathokles._Circa_185-170_BC._AR_Drachm_(3.22_gm,_12h)._Bilingual_series._BASILEWS_AGAQOKLEOUS_with_Indian_god_Balarama-Samkarshana.jpg|мини|Грек-бактрия/[[Һинд-грек батшалығы|һинд-грек]] батшаһы Бактрия Агафокл тәңкәһе (б.э.т. 190-180 йй. ) , ул ''басилевс'' титулын йөрөткән.
Файл:KINGS_of_BAKTRIA._Agathokles._Circa_185-170_BC._AR_Drachm_(3.22_gm,_12h)._Bilingual_series._BASILEWS_AGAQOKLEOUS_with_Indian_god_Balarama-Samkarshana.jpg|мини|Грек-бактрия/[[Һинд-грек батшалығы|һинд-грек]] батшаһы Бактрия Агафокл тәңкәһе (б.э.т. 190-180 йй. ) , ул ''басилевс'' титулын йөрөткән.
Файл:Follis-Leo_VI-sb1729.jpg|мини|250x250пкс|ЛЕВ VI-нең бронза ''фоллисы'' (886-912 йй.). Реверсында латин транскрибацияланған грек атамалары күрһәтелгән.
Файл:5dracme1874front.jpg|мини|1876 йылғы  биш драхмалыҡ тәңкә. Георг I бюсы һәм ''ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α! ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ'' ("Георг I, эллиндар короле») тигән яҙма.</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* [[:ru:Большая советская энциклопедия|БСЭ|[bse.sci-lib.com/article099249.html Басилей]]
* {{Православная энциклопедия|150469|Василевс|7|16}}
* [[:ru:Большая российская энциклопедия|БРЭ]] [http://bigenc.ru/world_history/text/1863806 Басилей] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221208073256/https://bigenc.ru/world_history/text/1863806 |date=2022-12-08 }}
* [http://www.academia.edu/3392106/_The_Jurisdiction_of_Spartan_Kings_Die_Rechtsprechung_der_spartanischen_Konige_In_Russian_German_summary_ Зайков А. В. Юрисдикция спартанских царей // Античная древность и средние века. Екатеринбург: Уральский университет, 2000. Вып. 31. С. 5-30.]
* [http://www.academia.edu/3392423/_The_Road_Jurisdiction_of_Spartan_Kings_NOCH_EINMAL_ZUM_PROBLEM_DER_RICHTERGEWALT_SPARTANISCHER_KONIGE_UBER_DIE_WEGE_In_Russian_German_summary_ Зайков А. В. К проблеме дорожной юрисдикции спартанских царей // Античная древность и средние века. Екатеринбург: Уральский университет, 2006. Вып. 37. С. 5-21.]
* Drews R. Basileus. The evidence for kingship in geometric Greece. New Haven, 1983.
* [http://de.wikisource.org/wiki/RE:Basileus_1 Valerian von Schoeffer: Basileus 1). In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). Band III,1, Stuttgart 1897, Sp. 55-82.]
* [http://lomonosov-msu.ru/archive/Lomonosov_2013/2186/10129_5ba0.doc Основная отличительная черта басилеев конца Гомеровского периода эллинской истории в сознании их современников]

{{Тышҡы һытанмалар}}
[[Категория:Титулдар]]
[[Категория:Боронғо Греция:Хакимиәт]]