Биосфера
| Биосфера | |
 | |
| Ҡайҙа өйрәнелә | биосферология[d], global change biology[d] һәм науки об окружающей среде[d] |
|---|---|
 | |
 Биосфера Викимилектә | |
 | Был мәҡәләлә сит телдән алынған киҫәктәр бар һәм улар тәржемә итеп бөтөлмәгән. Уның тәржемәһен тамамлап проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |
Биосфе́ра ( бор. грек. βιος — тормош һәм σφαῖρα — сфера, шар) — Ерҙең, тере организмдар урынлашҡан , уларҙың йәшәүенең һәм бүлентеләренең йоғонтоһондағы ҡабығы; «тормош ярыһы»; Ерҙең глобаль экосистемаһы.
Биосфера — Ерҙең ҡыртышы, тере организмдарҙың урынлашҡан һәм уларҙың йоғонтоһонда үҙгәрештәр кисергән өлөшө. Биосфера кәмендә 3,8 млрд йыл элек формалаша башлаған, шул ваҡыттарҙа беҙҙең планетала беренсе организм барлыҡҡа килә башлаған. Ул , уның бөтә гидросфераға литосфераның өҫкө өлөшөнә һәм атмосфераның аҫҡы өлөшөнә үтеп инә, йәғни йәшәү экосфера урынлаша. Биосфера бөтә тере организм йыйылмаһынан ғибәрәт. Унда 3 000 000 ашыу төр үҫемлек, хайуандар, бәшмәктәр һәм бактериялар көн итә. Кешеләр ҙә биосфераның өлөшө булып тора, уларҙың эшмәкәрлеген тәбиғәттәге процестарҙы күпкә уҙып, академик В. И. Вернадский әйтмешләй: «Кеше ҡөҙрәтле геологик көскә әүерелә».
Французтәбиғәт фәндәре белгесе ғалим Ламарк Жан Батист XIX быуат башында беренсе тапҡыр биосфера концепцияһын тәҡдим итә, был термин әлегә хатта инмәгән дә була. «Биосфера» терминын австрия геологы һәм палеонтологы Зюсс Эдуард 1875 йылда тәҡдим иткән[1].
Биосфераны өйрәнеүҙәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Большой вклад в развитие учения о биосфере внёс В. И. Вернадский. Впервые термин биосфера был введен Эдуардом Зюссом в 1875 году.
Яһалма биосфера
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Биосфера — открытая система. Человек не может существовать вне биосферы, однако стремится исследовать космическое пространство. Ещё К. Э. Циолковский связывал освоение космоса с созданием искусственной биосферы[2].
В настоящее время идея её создания вновь становится актуальной в связи с планами освоения Луны и Марса. Однако на данный момент попытка создания полностью автономной искусственной биосферы не увенчалась успехом.
Рассматривается возможность создания (пока в далёком будущем) внеземной биосферы на других планетах при помощи терраформирования.
Шулай уҡ ҡара
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Вернадский В. И. Несколько слов о ноосфере // Успехи современной биологии. — 1944 г., № 18, стр. 113—120.
- ↑ К. Э. Циолковский. Космическая философия. Сборник. — М.: ИДЛи, 2004.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Моисеев Н.Н. Экология человечества глазами математика. — М.: Молодая гвардия, 1988. — 254 с. — ISBN 5-235-00061-7.