Бүре еләге битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Таксон
 | name              = 
 | regnum            = Үҫемлектәр 
 | image file        = Daphne mezereum Волчеягодник смертельный IMG 3216.jpg
 | image title       = 
 | image descr       = Сәскә атыусы үҫемлектең дөйөм күренеше  <br>[[Ухта]], [[Коми Республикаһы]]
 | parent            = Daphne
 | ref               = 
 | comment           = 
 | rang              = Төр
 | latin             = Daphne mezereum
 | author            = [[L.]]
 | syn               = 
*{{bt|Daphne albiflora|[[J.W.Wolf]]}}
*{{bt|Daphne florida|[[Salisb.]]}}
*{{bt|Daphne houtteana|[[Lindl.]] & [[Paxton]]}}
*{{bt|Daphne lateriflora|[[Raf.]]}}
*{{bt|Daphne liottardi|[[Vill.]]}}
*{{bt|Mezereum officinarum|[[C.A.Mey.]]}}
*{{bt|Thymelaea mezereum|([[L.]]) [[Scop.]]}}
*{{bt|Thymelaea praecox|[[Gilib.]]}}
<div align=right><small>согласно «Tropicos»</small><ref>См. раздел Ссылки — Tropicos.</ref></div>
 | typus             = 
 | children name     = 
 | children          = 
 | range map         = 
 | range map caption = 
 | range map width   = 
 | range legend      = 
 | wikispecies       = Daphne mezereum
 | commons           = Daphne mezereum
 | itis              = 27126 
 | ncbi              = 66680
 | eol               = 582100
 | grin              = 13273
 | ipni              = 831294-1
}}

'''Бүре еләге, бүре йүкәһе''' ({{lang-ru|Волчея́годник обыкнове́нный, Волчеягодник смерте́льный, Во́лчник обыкновенный, Во́лчье лы́ко{{sfn|Шиманюк|1971}}, или '''Плохо́вец'''<ref>{{Фасмер|Плоховец}}</ref><ref>{{Даль|Плохой|Плоховец}}</ref>, Пухляк{{sfn|Анненков|1878|стр=122}}{{refn|group=К|В статье «[[s:ТСД/Волк|Волк]]» словаря [[Даль, Владимир Иванович|В. И. Даля]] указаны также диалектные именования: ''волчий лаврик, волчий перец, воронья ягода, натягач, родимец, вороний глаз''. [[Цингер, Александр Васильевич|А. В. Цингер]] приводит также ''пережуй-лычко''{{sfn|Цингер|1951|с=71}}}}, Плоховец}}<ref name="БСЭ">[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/75730/Волчьи Статья] в БСЭ</ref>,<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/vasmer/45310/плоховец Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера]</ref> — {{bt-ruslat|бүре йүкәһе|Thymelaeaceae}} ғаиләһенән 0,3 — 1,8 м бейеклегендәге ағыулы ҡыуаҡ. Апрель — май айҙарында сәскә ата, орлоғо июль — августа өлгөрә. Үҙәк Рәсәйҙә күпселек ҡыуаҡтарҙан иртәрәк сәскә ата.

== Таралыуы ==
[[Европа]]ның бөтә өлөшөндә, Кавказ артында, [[Әрмәнстан]]да, [[Иран]]дың төньяғында киң таралған<ref name="ГРИН">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?13273 Germplasm Resources Information Network] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121026004036/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?13273 |date=2012-10-26 }}</ref>. [[Башҡортостан]]да һирәк осрай.

Рәсәйҙә бөтә урман зонаһы буйынса үҫә — Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң төньяғында (шул иҫәптән [[Арктика]] төбәге<ref name="ГРИН" /> һәм [[Төньяҡ Кавказ]] ([[Дағстан]]), Көнбайыш Себерҙә (урман-дала сигендә; көнсығышта [[Байкал]] күленә барып тоташа{{sfn|Шиманюк|1971}})<ref name="ГРИН" />.

Ҡараңғы ылыҫлы һәм ҡатнаш урмандарҙа, урман-дала урмандарында йышыраҡ үҫә{{sfn|Шиманюк|1971}}. Көньяҡ райондарҙа — тауҙарҙың субальп бүлкәтендә, яҡшы үҫә һәм яҡтылыҡ етерлек булғанда, еңел тармаҡлана<ref name="Губанов">{{ИОРСР|часть=924. ''Daphne mezereum'' L. — Волчеягодник обыкновенный, или Волчье лыко|том=2|стр=579}}</ref>. Әрһеҙ үҫемлек булараҡ, ул уртаса зонала һәр ерҙә таралған<ref name="ГРИН" />.

== Хужалыҡ әһәмиәте һәм ҡулланылышы ==
Яҙғыһын иртә сәскә атҡан һәм көҙгөһөн сағыу емеш биргән декоратив үҫемлек булараҡ һирәкләп баҡсала үрсетелә. Үҫемлектәрҙең ағыулы булыуы сәбәпле, уны декоратив маҡсаттарҙа ҡулланыу сикләнгән.

Бал ҡорттары нектар һәм һеркә йыйыу өсөн килә<ref>{{статья|ref=|автор=[[Мадебейкин, Иван Николаевич|Мадебейкин И. Н.]], Мадебейкин И. И., Скворцов А. И.|заглавие=Апрельские нектаропыльценосы Чувашии|год=2016|издание=Пчеловодство|тип=журнал|номер=3|страницы=30|issn=0369—8629}}</ref>.

[[Башҡорт халыҡ медицинаһы|Халыҡ медицинаһы]]нда, шулай уҡ гомеопатияла ҡулланыла<ref name="Губанов" />, [[Әбүғәлисина]]ның «Табип фәне серҙәре»ндә сағылыш тапҡан<ref>{{cite web|url=http://bibliotekar.ru/ibn/6/4.htm|title=Канон врачебной науки|last=Авиценна|coauthors=Академия наук Узб. ССР;  Ин-т востоковедения им. Беруни|work=Пер. с арабск. яз|publisher=Библиотекарь.Ру|accessdate=2015-04-01|archive-date=2014-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20140723134043/http://bibliotekar.ru/ibn/6/4.htm|deadlink=no}}</ref>.

== Ҡылыҡһырлама ==
[[Рәсем:Toxic.png|50px|left]]
Ылыҫлы һәм ҡатнаш урмандарҙаа үҫә. Тәбәнәк ҡыуаҡ (30-100 см). Аҙ ботаҡлы аҫҡы ботаҡтары япраҡһыҙ үҫемлек; ҡабығы һарғылт-һоро төҫтә, ҡоңғорт төйөрҙәр менән ҡапланған. Һәр ботаҡтың осонда ланцет һамаҡ оҙонса япраҡлы бәйләме бар. Сәскәләре ал төҫтә, хуш эҫле, япраҡ ҡуйынтығында өсәрләп-бишәрләп урынлашҡандар, япраҡ ярғансы барлыҡҡа киләләр. Емеше — ҡыҙыл, һыуһыл. Орлоҡтарҙан, тамыр үрентеһенән (культурала сыбыҡсанан, үрентенән) үрсей. Ҡабығы һәм ағасында гликозиддар, минераль тоҙҙар, сумала, буяу матдәләре, һағыҙ бар. Халыҡ медицинаһында ҡабығынан һәм еләгенән яһалған спиртлы төнәтмәһен ревматизм, быуындар ауыртҡанда файҙаланалар.
{{Фоторяд|Daphne mezereum0.jpg|Daphne mezereum flowers bialowieza beentree.jpg|Daphne mezereum ENBLA04.jpg|Daphne mezereum Berries2.jpg|текст=Һулда уңға: сәскәле үренде; сәскә (ҙурайтылған); япрағы; емешле үренде|ш3=200|color=#BBDD99}}

== Ағыулы өлөштәре ==
Ҡабығы (йүкәһе), япрағы, сәскәһе, емештәре ныҡ ағыулы.

== Комментарийҙар ==
{{Иҫкәрмәләр|group=К}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Орлов Б. Н., Гелашвили Д. Б., Ибрагимов А. К. Ядовитые животные и растения СССР — М.: Высшая школа, 1990. — С. 200—202.
* Биологическая флора Московской области. Вып. 1 / Под ред. Т. А. Работнова — М.: Изд-во Московского университета, 1974. — С. 124—130.
* Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. −160 б. ISBN 5-295-01499-1
[[Рәсем:Daphne mezereum - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-050.jpg|thumb|left|{{Bot.ill.|1}}]]
* {{ВТ-ЭСБЕ|Волчник}}
* {{БСЭ3|Волчьи ягоды|5|автор=Шиманюк А. П.|ref=Шиманюк}}
* {{книга|автор=Вахрамеева М. Г., Денисова Л. В.|часть=Волчье лыко обыкновенное|заглавие=Биологическая флора Московской области. Вып. 1|ответственный=Под ред. [[Работнов, Тихон Александрович|Т. А. Работнова]]|место=М.|издательство=Изд-во Моск. ун-та|год=1974|страницы=124—130|ref=Вахрамеева, Денисова}}
* {{книга|автор=Лавренова Г. В., Лавренов В. К.|заглавие=Энциклопедия лекарственных растений: В 2 т|ссылка=http://www.rulit.me/books/enciklopediya-lekarstvennyh-rastenij-tom-1-read-70051-1.html|место=Донецк|издательство=Донеччина|год=1997|том=1|страниц=644|isbn=966-556-110-3|ref=Лавренова, Лавренов}}
* {{книга|автор=Орлов Б. Н., Гелашвили Д. Б., Ибрагимов А. К.|заглавие=Ядовитые животные и растения СССР|ссылка=|место=М.|издательство=Высш. шк|год=1990|страницы=200—202|isbn=}}
* {{ФлораСССР|автор=Победимова Е. Г.|часть=Род 908. Волчник — Daphne L.|том=15|стр=483—500|ref=Флора СССР}}
* {{книга|автор=[[Цингер, Александр Васильевич|Цингер, А. В.]]|часть=Гл. 4: Весенние первенцы наших лесов|заглавие=Занимательная ботаника|ответственный=[под ред. и с доп. проф. С. С. Станкова]|ссылка часть=http://vivovoco.astronet.ru/VV/BOOKS/ZINGER/CHAPTER04/CHAPTER04.HTM|издание=5-е изд|место=М.|издательство=Сов. наука|год=1951|страниц=248|страницы=|ref=Цингер}}
* {{статья|автор=Артамонов, В.|заглавие=Волчье лыко|ссылка=http://oblepiha.com/tematicheskaya_statya/430-volche-lyko.html|издание=Наука и жизнь|тип=журнал|место=М.|год=1989|номер=4|страницы=158—161|ref=Артамонов}}

== Сығанаҡтар ==
* [http://tatarile.org/maglumat/ Татар энциклопедияһы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131207140810/http://tatarile.org/maglumat |date=2013-12-07 }}{{Ref-tt}}
* {{Плантариум|12688}}{{проверено|30|3|2015}}
{{Библиоинформация}}

[[Категория:Дарыу үҫемлектәре]]
[[Категория:Ағыулы үҫемлектәр]]
[[Категория:Ҡыуаҡтар]]
[[Категория:Евразия флораһы]]
[[Категория:Баллы үҫемлектәр]]