Гидросфера битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Watercycleguess.jpg|мини|300x300пкс|Гидросферала һыу әйләнеше]]
'''Гидросфе́ра''' (от {{lang-grc|ὕδωρ}} — һыу һәм {{lang-el2|σφαῖρα}} — шар) —  Ерҙең һыу тышсаһы. Гидросфераны Донъя океаны, континенталь һыу өҫлөгө һәм ер аҫты һыуҙана бүлеп йөрөтәләр.

Планетала дөйөм һыу миҡдары 1390 млн км<sup>3</sup>{{sfn|В.Н. Михайлов|2007|с=75}} самаһы. Гидросфера массаһы — яҡынса 1,46·10<sup>21</sup> кг. Был [[Ер атмосфераһы|атмосфера]] массаһынан 275 тапҡыр ауырыраҡ, һәм дөйөм планета массаһының 1/4000 өлөшөн тәшкил итә.

Гидросфераның күп өлөшө [[океан]]да, аҙыраҡ өлөшө боҙлоҡтарҙа, континенталь һыуҙарҙа, ер аҫты һыуҙарында тупланған. Тоҙло океан һыуҙары гидросфераның 96,4 %, боҙлоҡ һыуҙары 1,86 %, ер аҫты һыуҙары 1,68 %, ҡоро ер өҫтө һыуҙары 0,02 % өлөшөн тәшкил итә{{sfn|В.Н. Михайлов|2007|с=76}}.

Океандар ер өҫтөнөң 71 % ҡаплап тора. Уртаса тәрәнлеге 3800 м, максималь тәрәнлеге (Тымыҡ океанда Марсиан уйһыулығы) — 11 022 метр. Океан тышсаһы ултырма һәм базальт ҡатламдарынан тора. Донъя океаны һыуҙарында эрәген тоҙҙар (уртаса 3,5 %) һәм газдар бар. Мәҫәлән, океандың өҫкө өлөшөндә эрегән хәлдә 140 трлн тонна углекислый газ һәм 8 трилн тонна кислород бар.

Дөйөм гидросферала континенталь һыуҙар бик аҙ миҡдарҙа, әммә улар биосферала һыу сығанағы, һуғарыу һыуҙары булалаҡ ҙур роль уйнай. Бынан тыш, гидросфераның был өлөшө атмосфера һәм ер тышсаһы менән даими тәьҫир итешә.

Ҡаты хәлдәге һыуҙарҙы (боҙлоҡ, [[Ҡар|ҡар ҡатламы]], мәңгелек боҙлоҡ) криосфера тип атайҙар. Һыуҙың гидросфераның бер өлөшөнән икенсе өлөшөнә күсеүе ҡатмарлы һыу әйләнешен тәшкил итә.

Гидросфера биосфера ҡатламын ҡаплап тора, әммә күпселек тереклек Ҡояш йылытҡан ер өҫтөнә һәм яр буйҙарына тура килә.

Ерҙәге тормош гидросферала барлыҡҡа килгән тип иҫәпләнә. Тик палеозой эраһы башында ғына хайуандар ҡоро ергә яраҡлашҡан.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Геосфера]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Мәҡәлә|автор={{nobr|Kelbert A.}}, {{nobr|Schultz A.}}, {{nobr|Egbert G.}}|заглавие=Global electromagnetic induction constraints on transition-zone water content variations|язык=en|издание=Nature|год=2009|выпуск=460|страницы=1003-1006}}
* {{Китап|автор=Kennish M.J.|год=2001|заглавие=Practical handbook of marine science|издание=3rd ed|издательство=CRC Press|серия=Marine science series|isbn=0849323916}}
* {{Китап|автор=Михайлов В.Н.|заглавие=Гидрология: учебник для вузов|ответственный={{nobr|В.Н. Михайлов}}, {{nobr|А.Д. Добровольский}}, {{nobr|С.А. Добролюбов}}|место=М.|издательство=Высш. школа|год=2007|издание=2-е изд., испр|страниц=463|isbn=978-5-06-005815-4|ref=В.Н. Михайлов}}
* <span class="citation">Малая горная энциклопедия. В 3-х т. = Мала гірнича енциклопедія / ''(На укр. яз.).'' Под ред. В. С. Белецкого. — Донецк: Донбасс, 2004. </span><span class="citation">— ISBN 966-7804-14-3.</span>
* ''Тимофеев П. П., Холодов В. Н., Зверев В. П.'' Осадочная оболочка Земли как возможный источник гидросферы // Доклады АН СССР. 1986. Т. 288. № 1. С. 197—200.

[[Категория:Гидросфера]]
[[Категория:Ер төҙөлөшө]]