Гилгәмеш эпосы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{һайланған мәҡәләләргә кандидат}}
{{Ук}}
[[Файл:Hérosmaîtrisantunlion.jpg|thumb|right|170px|<small>[[Лувр]]ҙа ҡуйылған боронғо ассирий статуяһы, бәлки, Гилгәмеште кәүҙәләндерәлер.</small>]]
[[Файл:Enkidu, Gilgamesh&#039;s friend. From Ur, Iraq, 2027-1763 BCE. Iraq Museum.jpg|thumb|right|Энкиду, Гилгәмештең дуҫы. Ур, Ираҡ, 2027—1763 йй. Ираҡ музейы]]
'''«Гилгәмеш хаҡында дастаны»''' йәки '''«Барыһын да үткәргән тураһында» поэма''' ({{Lang-akk|ša nagba imuru}}) — донъяның һаҡланып ҡалған иң боронғо әҙәби әҫәрҙәренең береһе, [[Шына яҙыу|шына]] яҙыуы менән яҙылған иң ҙур әҫәр. Боронғо Көнсығыш әҙәбиәтенең иң бөйөк әҫәрҙәренең береһе. «Эпос» б. э. т. XVIII—XVII быуаттарҙан башлап мең ярым йыл дауамында [[шумер]] хикәйәттәре нигеҙендә аккад телендә ижад ителгән. Уның иң тулы версияһы XIX быуат уртаһында [[Ниневия]]ла Ашшурбанипал батшаның шына яҙыулы әҫәрҙәр китапханаһында ҡаҙыныу эштәре ваҡытында табылған. батша Ул 12 алты колонналы табличкаларҙа ваҡ шына яҙыу менән яҙылған, үҙ эсенә 3 мең тирәһе шиғырҙы ала һәм б. э. т. VII быуат осоро менән билдәләнгән. Шулай уҡ XX быуатта эпостың башҡа, шул иҫәптән, хуррит һәм хет телдәрендә, фрагменттары табыла.

Эпостың төп геройҙары булып [[Гилгәмеш]] һәм шулай уҡ айырым йырҙары шумер телендә килеп еткән Энкиду, уларҙың ҡайһы береһе б. э. т. III мең йыллыҡтың тәүге яртыһы аҙағында булдырылған. Геройҙарҙың дошманы бер үк — изге кедрҙарҙы һаҡлаусы Хумбаба (Хувава). Уларҙың батырлығын шумер йырҙарында шумер исемдәрен, ә Гилгәмеш хаҡындағы эпоста — [[аккад]]. исемдәрен йөрөткән аллалар күҙәтә. Әммә шумер йырҙарында аккад шағиры тапҡан бәйләүсе үҙәк юҡ. Аккад Гилгәмешенең характер көсө, уның күңеленең бөйөклөгө — тышҡы күренештә түгел, ә Энкиду исемле кеше менән мөнәсәбәттәрендә. «Гилгәмеш тураһындағы эпос» — тышҡы ҡаршылыҡтарҙы бөтөрөргә ярҙам иткән генә түгел, ә үҙгәртеүсе һәм күркәмләндереүсе [[дуҫлыҡ]] гимны.

Шул уҡ ваҡытта эпоста тирә-яҡ донъяға ул саҡтағы күп философик ҡараштарҙы (космогония элементтары, һуңғы редакцияһындағы «Оло ташҡын» тураһындағы тарих), [[этика]], кешенең тотҡан урыны һәм яҙмышы (үлемһеҙлек эҙләү) сағылдыра. Күп йәһәттән «Гилгәмеш тураһында эпос»ты унан мең йылға кесерәк булған [[Гомер]] әҫәрҙәре — «[[Илиада]]» һәм «[[Одиссея]]» менән сағыштыралар.

== «Эпос»ты табыу тарихы ==
1849 йылда инглиз археологы Остин Генри Лейард эҙләнеүҙәр һөҙөмтәһендә ассирий ҡалаһы [[Ниневия]]ны таба. Ҡалала артабанғы ҡаҙыныуҙар барышында Ашшурбанипалдың шына яҙмалы китапханаһына юлығалар. Был китапхананың шына табличкаларын, 1852 йылда китапхананың икенсе өлөшөн ҡаҙғанда, Лейардтың ассистенты Рассам Ормузд таба, һәм [[Британ музей]]ына тапшыра<ref>{{книга|автор=Керам К.|заглавие=Боги, гробницы, ученые|страницы=215—216}}</ref>.

Һуңыраҡ табылған табличкаларҙы ассириолог, музейҙың мысыр-ассирий бүлеге ассистенты, белемен үҙ аллы камиллаштырған (самоучка) һәләтле ғалим Джордж Смит өйрәнгән. 1872 йылдың 3 декабрендә ул «Библейская археология» йәмғиәтендә доклад менән сығыш яһай. Докладында ул Тәүратта бәйән ителгән ташҡын тураһында хикәйәткә оҡшаған миф тапҡанын иғлан итә. Был хәбәр сенсация кеүек ҡабул ителә һәм дөйөм ҡыҙыҡһыныу тыуҙыра. Газета «The Daily Telegraph» (Дейли телеграф) гәзите хатта хикәйәттең юғалған фрагменттарын табыусыға 1000 фунт аҡса ла вәғәҙә итә. Джордж Смит бының менән файҙаланып, Месопотамияға йүнәлә<ref name="Keram_217">{{книга|автор=Керам К.|заглавие=Боги, гробницы, ученые|страницы=217—219}}</ref><ref name="Дьяконов_132">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=132—134}}</ref><ref name="Матвеев">{{книга|автор=Матвеев К. П., Сазонов А. А.|заглавие=Эпос о Гильгамеше и его связь с Библией}}</ref><ref name="Крамер_215">{{книга|автор=Крамер Сэмюэл Н.|заглавие=История начинается в Шумере|страницы=215—216}}</ref>.

Табличкаларҙың шартлы тамғалар-шифрҙар менән яҙылған тексын хәҙерге яҙыу системаһына һалып уҡыуын (дешифровка) дауам итеп, Смит был ташҡын тураһындағы яҙманы вавилонлылар «Гилгәмеш хаҡында хикәйәт» тип атаған ниндәйҙер ҙур поэманың бер өлөшө икәнен аңлай. Күсереп яҙыусылар раҫлауынса, «Хикәйәттәр» һәр ҡайһыһы 300 юллыҡ 12 йырҙан торған. Тиҙҙән ул, бер нисә табличка етмәгәнен һәм хикәйәнең бер өлөшө юҡлығын аңлай. 1873 йылда ойошторған экспедицияһы һөҙөмтәһендә ул тағы 384 табличканы, һәм шулар араһында «Эпос»тың етмәгән өлөшөн дә тапҡан <ref name="Keram_217" /><ref name="Дьяконов_132" /><ref name="Матвеев" /><ref name="Крамер_215" />.

XX быуаттың башында һәм уртаһында «Эпос»тың төрлө телдәрҙә яҙылған фрагменттарынан торған бер нисә табличка табыла<ref name="Дьяконов_132" /><ref name="Дьяконов_91">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=91—92}}</ref>.

2015 йылда атаҡлы эпос тағы ла 20 яңы юлға киңәйгән. Ираҡ тарих музейы хеҙмәткәрҙәре уларҙың ысын йөкмәткеһен белмәгән контрабандистан бер нисә балсыҡ табличка һатып ала. Һуңынан табличкаларҙың береһендә эпостың бығаса билдәле булмаған фрагменты яҙылғаны асыҡлана<ref name="dailymail">[http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-3260940/The-Epic-Gilgamesh-revised-2-600-year-old-clay-tablet-adds-new-chapter-one-great-works-literature.html The 'Epic of Gilgamesh' revised: 2,600-year-old clay tablet adds a new chapter to one of the first great works of literature and reveals ‘Cacophonous Abode of Gods’]</ref>.

== «Эпос»ты тасуирлау ==

=== Гилгәмеш хаҡында элгәрге хикәйәттәр ===
«Гилгәмеш хаҡында эпос» мең ярым йыл дауамында ижад ителгән. Беҙҙең осорға тиклем "Эпос"тың өлөштәре булған Гилгәмеш хаҡындағы йырҙар яҙылған шына яҙмалы балсыҡ табличкалар килеп еткән, улар Боронғо Көнсығыштың дүрт — шумер, аккад, хуррит һәм хет телдәрендә яҙылған. Древнейшие Текстарҙың иң боронғолары шумер телендә яҙылған. Шуның араһында ҙур художество ҡаҙанышы тип танылған аккад телендә яҙылған версияһы<ref name="Дьяконов_91" />.

С. Лэнгдон 1932 йылда «Шумерский эпос о Гильгамеше» тигән хеҙмәтендә Гилгәмеш хаҡында шумер эпосы булыу мөмкинлеген фаразлай. С. Крамер шулай уҡ бөтә шумер йырҙары үҙ-ара бәйләнгән булған тип иҫәпләй. Әммә И. М. Дьяконов Гилгәмеш хаҡында һәр йыр үҙ аллы әҫәр булып торғандыр, тип фаразлай<ref name="Афанастьева_115">{{книга |автор = Афанасьева В. К. |заглавие = Гильгамеш и Энкиду |страницы = 115}}</ref>.

Гилгәмеш хаҡында һаҡланған шумер хикәйәттәре ниндәйҙер бер әҫәрҙәр төркөмөнә берләштерелмәгән. Барлығы 9 һаҡланған, һәр береһе эпик һәйкәлдәр категорияһына ҡаратырлыҡ. Өс хикәйәт кешеләр һөйләүенән билдәле була, ҡалған алтыһы һаҡланған һәм баҫып сығарылған<ref name="Афанасьева_97">{{книга |автор = Афанасьева В. К. |заглавие = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |страницы = 97—99}}</ref>.

Иртә хикәйәттәр аккад-шумер эпосы өлөшө булған Ниппур канонына ҡараған. Баштараҡ уларҙың протографтары, ихтимал, Уруктың беренсе династия батшалары исемлегенән алынған Урук ҡалаһы хакимдары тураһында бәйән итеүсе циклдың өлөшө булғандыр. Уруктың бишенсе хакимы булған Гилгәмеш тураһындағы эпостан башҡа, беҙҙең заманға тиклем Уруктың икенсе хакимы Энмеркар, шулай уҡ дүртенсе хакимы һәм Гилгәмештең атаһы Лугальбанда тураһында хикәйәттәр килеп еткән<ref name="Афанасьева_97" />.

Гилгәмеш менән бәйле аккад-шумер хикәйәттәре б. э. т. II меңенсе йыллығы башы (б. э. т. яҡынса XVIII быуат) менән билдәләнгән исемлектәрҙә һаҡланған<ref name="Дьяконов_109">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=109—113}}</ref>, әммә, яҙыусыларҙың күп һанлы хаталары һәм үҙ заманына ҡарата архаистик кеүек ҡабул ителгән тел характерына нигеҙләнеп, тикшеренеүселәр поэма байтаҡҡа алдараҡ барлыҡҡа килгән, тип фаразлайҙар. Поэма Ур батшалары аллалар пантеонын урынлаштырырҙан алда, шулай уҡ Месопотамияның көньяғында аккад теленең таралыуы мәғлүмәттәре нигеҙендә, поэма ижад ителгән йылдар б. э. т. XXIII—XXI быуаттарға ҡаратыла.<ref name="Дьяконов_113">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=113—114}}</ref>

Хәҙерге ваҡытта түбәндәге хикәйәттәр билдәле:
* '''Гилгәмеш һәм Агга''' — боронғо Киш ҡалаһы батшаһы Акканың Гилгәмеш менән бәрелеше тураһында. Гилгәмеш хаҡындағы башҡа әҫәрҙәрҙән айырмалы рәүештә, батша характерына тылсымлы әкиәти һыҙаттар хас түгел. Был поэма «Гилгәмеш хаҡында эпос»ҡа индерелмәй<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Афанасьева_103">{{книга |автор = Афанасьева В. К. |заглавие = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |страницы = 103}}</ref><ref name="Крамер_222">{{книга|автор=Крамер Сэмюэл Н.|заглавие=История начинается в Шумере|страницы=222—225}}</ref>.
* '''Гилгәмеш һәм Үлемһеҙлек тауы''' ('''Гилгәмеш һәм Тереләр иле''', '''Гилгәмеш һәм Тереләр тауы''', '''Гилгәмеш һәм Хувава''') — Гилгәмештең изге кедрҙарҙы һаҡлаусы алпамыша Хуваваға походы<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Крамер_222" />.
* '''Гилгәмеш һәм Күк Үгеҙе''' — Иштар Инниндың Гилгәмешкә мөхәббәте, шулай уҡ Гилгәмештең һәм Энкидуның Гилгәмеш кире ҡаҡҡан асыулы алиһә Иштар Иннин ебәргән Күк үгеҙе менән алышы. Поэманың аҙағы һаҡланмаған<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Крамер_222" />.
* '''Гилгәмеш һәм Ер аҫты донъяһы''' ('''Гилгәмеш, Энкиду һәм ер аҫты батшалығы''', '''Гилгәмеш һәм тал''') — Гилгәмеш алиһә Иннин үтенесе буйынса тал ағасынан унда оялаған арыҫлан башлы бөркөттө һәм лилитты ҡыуған, һәм шунан һуң, алиһәгә ағастан кресло һәм ложа, ә үҙенә — барабан һәм таяҡ (иң яңы аңлатма буйынса — ағас туп һәм уйын битаһы<ref name="Емельянов_83">{{книга|автор=Емельянов В.В.|заглавие=Гильгамеш|страницы=83—84}}</ref>) биргән. Һуңғараҡ барабан йәһәннәмгә төшөп китә, ә уны алырға киткән Энкиду, бер нисә тыйыуҙы үтәмәүе арҡаһында, ҡабат әйләнеп ҡайтмай. Гилгәмеш үтенеп һорағандан һуң ғына, аллалар уға Энкиду йәне менән аралашырға рөхсәт иткән<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Крамер_222" />.
* '''Гилгәмештең үлеме''' — Гилгәмештең үлемһеҙлек эҙләгәнен тасуирлай, әммә ул үлемһеҙлеккә өлгәшеп булмауын аңлай. Поэма фәҡәт фрагменттарҙа ғына һаҡланған<ref name="Крамер_222" />.
* '''Ташҡын''' — кешене булдырыу, батша власының килеп сығыуы, һыу баҫыуы һәм шулай уҡ Зиусудра батшаның, карап төҙөп, ташҡындан ҡотолоуы һәм үлемһеҙ булыуы тураһында һөйләй. Табличканың ахыры ватылған булып сыға<ref name="Крамер_175">{{книга|автор=Крамер Сэмюэл Н.|заглавие=История начинается в Шумере|страницы=175—180}}</ref>.

Был хикәйәттәр ижад ителгәндә, бер кем дә Гилгәмеште тарихи шәхес булараҡ күрһәтеү маҡсатын ҡуймаған. Эпик поэма жанрында яҙылғанлыҡтан, улар йөкмәткеһе буйынса примитив һәм форма буйынса архаик, һәм күпкә һуңыраҡ яҙылған Гилгәмеш тураһындағы аккад поэмаһынан айырылып тора<ref name="Дьяконов_109" />.

=== «Эпос»ты ижад итеү ===
[[Файл:Gilgameš.JPG|thumb|250px|Гилгәмеш һүрәте рельефы.<br>Анатолия цивилизациялары музейы, [[Анкара]], Төркиә]]
«Эпос» буйынса тикшеренеүселәрҙең ҡайһы береһенең фекере буйынса, Гилгәмеш тураһында беренсе йырҙар б. э. т. III мең йыллыҡтың беренсе яртыһы аҙағында ижад ителгән. Беҙҙең көндәргә килеп еткән тәүге табличкалар 800 йылға һуңыраҡ барлыҡҡа килгән. Яҡынса шул осорға поэманың аккад фаразын да ҡараталар, ул б. э. т. III мең йыллыҡтың һуңғы өсөнсө өлөшөндә, ихтимал, ахырына еткерелгәндер. Б. э. т. II мең йыллыҡта Фәләстиндә һәм Кесе Азияла аккад поэмаһының икенсе фаразы — «периферия» атамаһы бирелгәне булдырылғандыр. "Эпос"тың хуррит һәм хетт телдәренә тәржемәһен дә шул осорға ҡараталар. II мең йыллыҡтың аҙағынан б. э. т. VII—VI быуаттарға тиклем Ашшурбанипал китапханаһында "Эпос"тың һуңғы — «ниневия» варианты ижад ителгән<ref name="Дьяконов_91" />.

«Эпос» нигеҙенә шумерҙарҙың дини ышаныуҙарына таянған мифологик мотивтар ҙа, тарихи легендалар ҙа һалынған. Гилгәмеш тарихи шәхес — б. э. т. яҡынса 2800—2700 йылдарҙа шумер ҡалаһы Уруктың хәрби юлбашсыһы (лугаль), йәғни «ҙур кешеһе» булған. Шумер телендә шартлы рәүештә бирелгән «Бильгамес» (''{{lang|sux|Bil-ga-mes}}'') исеме б. э. т. II мең йыллыҡ башы менән билдәләнгән шумер хакимдарының исемлеге яҙылған шумер табличкаһында бирелә. Әммә Гилгәмеш бик иртә аллалаштырыла башлай. Б. э. т. XVIII быуаттан уның исеме «Бильгемес» йә «Бильгамес» формаһында шумер аллары араһында телгә алына. Уның исеме менән бәйләнгән бик күп төрлө легендалар барлыҡҡа килгән, ул алла һымаҡ герой, Нинсун алиһә менән Лугальбанда баһадирҙың (икенсе фараз буйынса — «лилу́» рухы) улы тип күрһәтелгән. Һуңғараҡ Гилгәмеш исеме Бабилонда, Хетт батшалығында һәм [[Ассирия]]ла бик популяр була, йәнлектәр менән алышыусы герой образын уның исеме менән бәйләйҙәр, ярым үгеҙ-ярым кеше һынындағы батыр уның юлдашы була. Һуңғараҡ Гилгәмеш — кешеләрҙе иблистәрҙән һаҡлаусы, теге донъя хөкөмсөһө тип аталған. Торлаҡ уҫал йәндәрҙән һаҡлана тип иҫәпләнгәнлектән, уның һүрәтләнештәрен өйгә ингән ергә ҡуйғандар. Шул уҡ ваҡытта рәсми культта Гилгәмеш үҙенә башҡа айырым роль уйнамаған<ref name="Дьяконов_103">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=103—108}}</ref><ref name="Ivanov">{{статья|автор=Емельянов В. В.|заглавие=Гильгамеш|ссылка=|язык=|издание=Молодая гвардия|тип=|место=М.|год=2015|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=231, 346|issn=978-5-235-03800-4}}</ref>.

=== Сюжеты ===
[[Файл:Enkidu.jpg|thumb|200px|Арыҫланды эйәләштереүсе батыр, фаразланылғанса — Энкиду. <br>Дур-Шаррукинда Саргон II һарайындағы статуя]]
"Эпос"тың төп геройы ярым алла [[Гилгәмеш]] — ҡөҙрәтле яугир, [[Урук]] батшаһы, шулай уҡ [[Энкиду]] — Аруру алиһә балсыҡтан яһаған ҡырағай кеше. Алиһә Энкидуны үҙҙәренең хакимы Гилгәмештең сиктән тыш янъял ҡуптарырға яратҡан холҡо менән риза булмаған Урук халҡы үтенесе буйынса булдырған. Энкиду Гилгәмешкә ҡаршы торорға, хатта уны еңергә лә тейеш<ref name="Афанасьева_110">{{книга |автор = Афанасьева В. К. |заглавие = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |страницы = 110—111}}</ref>.

Энкиду цивилизациялы тормош менән таныш түгел, далала ҡырағай йәнлектәр араһында йәшәй һәм уны ни өсөн булдырғандарын да аңламай. Шул уҡ ваҡытта Гилгәмеш үҙенең дуҫ табыу мөмкинлеген күҙ алдына баҫтыра һәм шулай булырға тейешлеген аңлай<ref name="Афанасьева_110" />.

Бер заман Урукка далала ниндәйҙер ҡөҙрәтле кеше барлығы һәм уның һунарға ҡаршы тороуы һәм йәнлектәрҙе яҡлашыуы тураһында хәбәр килә. Гилгәмеш, Энкидуны йәнлектәрҙе ташларға мәжбүр итер, бәлки, тип уның янына уйнашсы ҡатын [[Шәмхәт]]те ебәрә. Гилгәмеш маҡсатына ирешә — Энкиду әүрәтелә, бынан һуң Шәмхәт уны үҙе менән ҡалаға алып китә, бында ул цивилизацияға яҡыная һәм тәү тапҡыр икмәк ашай һәм шарап эсә<ref name="Афанасьева_110" />.

Ҡалала Энкиду Гилгәмеш менән осраша. Үҙ-ара көрәшәләр йәки алышалар, әммә береһе лә еңә алмай. Шунан һуң улар дуҫлашып китә һәм ҡаһарманлыҡтар ҡыла башлай. Улар тау кедрҙарын һаҡлаған ажарлы Хумбаба менән алыша, һуңыраҡ Гилгәмеш, алиһәнең һөйгән йәре булыуҙан баш тартҡаны өсөн ныҡ ярһыған алиһә Иштар ебәргән имәнес үгеҙ Гугаланнаға ҡаршы тора. Гугаланнаны үлтереү аллаларҙың асыуын килтерә, һәм ул Энкидуға ябырыла, шуның һөҙөмтәһендә ул үлә<ref name="Афанасьева_110" />.

Энкидуның үлеме Гилгәмеште тетрәндерә, ҡайғыһынан ул сүллеккә йүгерә, дуҫын һағына, ҙур рух төшөнкөлөгө кисерә. Гилгәмеш тәүге тапҡыр үҙенең үлемһеҙ түгел икәнен аңлай, һәм үлем — ул бөтә кешеләрҙең дә яҙмышы икәненә төшөнә<ref name="Афанасьева_110" />.

Үҙенең күсеп йөрөүҙәре һөҙөмтәһендә Гилгәмеш бөтә кешеләр араһында үлемһеҙ Зиусудра Утнапиштим йәшәгән байғош дәрүиштәр утрауына барып сыҡҡан. Гилгәмеш бөтә донъя ташҡынында Утнапиштим, берҙән-бер тере ҡалған кеше, нисек тере ҡалғанын белергә теләй. Бынан һуң Утнапиштим Гилгәмешкә үҙе өсөн генә аллалар кәңәшмәһе икенсе тапҡыр йыйылмаясағын әйтә. Артабан ул Гилгәмешкә йоҡоно еңеү сараһын табырға тәҡдим итә, әммә был үтәрлек эш булмай<ref name="Афанасьева_110" />.

Утнапиштимдың ҡатыны геройҙы йәлләй, ирен бүләк бирергә күндерә. Гилгәмеш табыуы бик ҡатмарлы булған мәңгелек йәшлек сәскәһе тураһында ғилем ала. Гилгәмеш сәскәне таба, әммә тәмен татып ҡарап өлгөрмәй: һыу инергә теләгән сағында, йылан сәскәне ашап бөтөрә, тиреһен ташлай һәм йәш кенә һылыуға әйләнә<ref name="Афанасьева_110" />.

Шул ваҡиғаларҙы башынан үткәргәндән һуң, Гилгәмеш Урук ҡалаһына әйләнеп ҡайта, үҙенең ишкәксеһе (кормчий) Уршанаби менән Гилгәмеш үҙе төҙөгән ҡала стеналары буйлап йөрөргә сығалар. Гилгәмеш стеналарҙы күрһәтә һәм үҙенең эшмәкәрлеген тоҡомдары онотмаҫына өмөтлө ҡарауын әйтә<ref name="Афанасьева_110" />.

XII йыр күпкә алдараҡ сыҡҡан (б. э. т. XXVIII быуат), механик рәүештә «Эпос»ҡа ҡушылған һәм «Гилгәмеш һәм Ер аҫты донъяһы» шумер поэмаһының дүртенсе өлөшөнөң аккад теленә һүҙмә-һүҙ тәржемәһе булып тора. Энкиду, төшөп киткән барабанды ҡабат өҫкә мендереү маҡсатында, нисек итеп ер аҫты донъяһына төшөргә ҡарар иткәнен, әммә магик тыйыуҙарҙы боҙғанлыҡтан, сыға алмай тороп ҡалғанын хикәйәләй. Гилгәмеш үтенес менән аллаларға мөрәжәғәт итә, һәм ул үлгән кешеләрҙең яҙмышы ҡалай ҡыҙғаныс булыуын һөйләүсе Энкиду йәне менән аралашырға рөхсәт ала. Алдағы сюжет менән бик бәйләнмәгән был өлөшө үлемдән берәү ҙә ҡалмай тигән төп фекерҙе һыҙыҡ өҫтөнә ала<ref name="Дьяконов_121">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=121—122}}</ref>.

=== «Эпос»тың структураһы һәм варианттары ===
[[Файл:Fragment of Tablet II of the Epic of Gilgamesh. Old-Babylonian period, from southern Iraq. Sulaymaniyah Museum, Iraqi Kurdistan.jpg|thumb|right|Гилгәмеш хаҡында эпостың II табличка фрагменты, Сөләймәниә музейы, Ираҡ]]
[[Файл:Clay tablet, Epic of Gilgamesh, from Hattusa, Turkey. 13th century BCE. Neues Museum, Germany.jpg|thumb|right|<small>Гилгәмештең икенсе улы Кедр урманында. Хаттусанан табличка, Төркиә. XIII быуат {{донэ}} Яңы музей, Германия</small>]]
[[Файл:Tablet V of the Epic of Gligamesh.JPG|thumb|right|"Гилгәмеш хаҡында эпос"тың V табличкаһы]]

==== «Иҫке Вавилон» фаразы ====
"Гилгәмеш хаҡында эпос"тың аккад телендәге төрлө 3 варианты беҙҙең көндәргә тиклем килеп еткән. Шулар араһында иң иҫкеһе «иҫке вавилон» версияһы. Ул табличкаларҙағы б. э. т. XVIII—XVII быуаттар менән билдәләнгән 6 өҙөк<ref name="Дьяконов_116">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=116—119}}</ref>
* '''Пенсильвания таблицаһы'''. «Эпос»тың һуңғы версияһындағы I и II йырҙарға тап килә.
Лэнгдон Стивен (Stephen Herbert Langdon) баҫтырған.
* '''Йель таблицаһы'''. «Эпос»тың иң һуңғы версияһының II һәм III «Пенсильвания таблицаһы» булған исемлеккә ҡарауы ихтимал. Ястров Моррис һәм Альберт Тобиас Клей (Albert Tobias Clay) баҫтырған.
* '''Телль-Хармалдән беренсе фрагмент'''. «Эпос»тың иң һуңғы версияһындағы IV йырға тап килә. Ван Дейк баҫтырған.
* '''Телль-Хармалдән икесе фрагмент'''.
* '''Бауэр таблицаһы'''. «Эпос»тың иң һуңғы версияһындағы V йырға тап килә.
* '''Мейснер таблицаһы'''. «Эпос»тың иң һуңғы версияһындағы IV йырға тап килә. «Эпос»тың иң һуңғы версияһындағы IV йырға тап килә.«Эпос»тың иң һуңғы версияһындағы X йырға тап килә.

Табличканың мәғлүмәте «Эпос»тың бер үк төрлө урынына ғына ҡарамай, шуның өсөн улар барыһы ла «Эпос»тың бер үк исемлегенә ҡарайҙар, тип тулы ышаныс менән әйтеп булмай. Әммә шуның менән бергә уларҙың стиль һәм тел оҡшашлығы бар. Бөтә табличкаларҙа ла почерк йүгерек һәм насар уҡыла, уларҙың телен аңлауы ҡыйын. Бынан тыш, табличкаларҙы күпселеге насар һаҡланған — «Пенсильван таблицаһы»нан ғына текстың 4/5 өлөшө ҡалған. Тағы, фәҡәт «Пенсильван таблицаһы», «Йель таблицаһы», шулай уҡ «Мейснер таблицаһы»нда ғына иң һуңғы версиялағы текст бирелгән. Иң һуңғы версияһында башҡа текст һаҡланмаған<ref name="Дьяконов_116" />.

==== «Периферия» фаразы ====
Поэманың был версияһы үҙ ваҡытында Хетт батшалығы баш ҡалаһы булған Богазкёй ҡаласығында алып барылған ҡаҙылдыҡтарҙа табылған ҙур булмаған фрагмент. Был фрагмент «Эпос»тың иң һуңғы версиялары VI һәм VII йырҙарына тап килә, әммә былары ҡыҫҡараҡ. Шулай уҡ Фәләстиндә боронғо Мегиддо ҡалаһы урынында икенсе фрагмент табыла, «Эпос»тың иң һуңғы версияһы VII йырына тап килә. Ике фрагмент та б. э. т. XV—XIV быуаттар менән билдәләнә<ref name="Дьяконов_116" />

Шулай уҡ «Эпос»тың хет һәм хуррит тәржемәләрен «периферия» версияһына ҡараталар. Уларҙан беҙҙең көнгә тиклем «Эпос»тың иң һуңғы версияһының I, V һәм X йырҙарына ҡараған бер нисә фрагмент килеп еткән. Был фрагменттар б. э. т. XIV быуат тип билдәләнә<ref name="Дьяконов_116" />

==== «Ниневия» фаразы ====
Был версия атамаһын табылдыҡтың урынынан алды. Ҡайһы берҙә уны шулай уҡ «ассирийский» тип тә атайҙар. Был версия өсөн тикшеренеүселәр 4 исемлек төркөмөн күрһәтә<ref name="Дьяконов_116" />.
* [[Ашшур (ҡала)|Ашшур]] ҡалаһы янында алып барылған ҡаҙыныу ваҡытында табылған фрагменттар. Улар яҡшы һаҡланған VI йыр тексынан тора. Был фрагменттар б. э. т. XIII—XII быуаттар менән билдәләнгән.
* Ниневияла Ашшурбанипал китапханаһы урынында ҡаҙынғанда йөҙҙән ашыу фрагмент. Уларҙа бөтә йырҙарҙың фрагменты бар, I, VI, XI һәм XII йырҙарҙың текстары тулыһынса һаҡланған һәм ҙур булмаған боҙоуҙар бар. 8 фрагмент әлеге көнгә баҫылмаған. Бөтә фрагменттар б. э. т. VII быуат менән билдәләнә.
* Султан-Тепе (Төньяҡ Месопотамия) ҡаласышғында ҡаҙыныу барышында табылған өйрәнсек күсермәһе (копия). VII һәм VIII йырҙарының фрагменттары. б. э.т. VII быуат.
* Урук ҡалаһында ҡаҙыныу эштәре алып барғанда табылған фрагменттар яҡынса б. э. т. VI быуатҡа ҡарай.

«Иҫке Вавилон» фаразы менән сағыштырғанда, «ниневий» фаразында инеш һүҙ бар, һәм уның беренсе шиғыры буйынса поэманың яңы исеме — «Барыһын да үткәргән тураһында» тигән атамаһы алынған. Бынан тыш, моғайын, поэманың йомғаҡлу өлөшө лә килеп сыҡҡан<ref name="Дьяконов_116" />.

Тәүҙә «ниневий» фаразы XI йыр менән тамамланған, уның аҙағы поэманың йомғаҡлауы булған. Әммә һуңыраҡ уға механик рәүештә алдараҡ ижад ителгән XII йырҙы ҡушҡандар. Ул «Гилгәмеш һәм Ер аҫты донъяһы» тигән шумер поэмаһының аккад теленә һүҙмә-һүҙ тәржемәһе булып тора<ref name="Дьяконов_116" />.

==== Фараздарының айырмаһы ====
«Иҫке Вавилон» һәм «ниневий» фараздары үҙ-ара оҡшаш. Уларҙың тексы күп яҡтан тап килә. Төп айырмаһы ҡайһы бер һүҙҙәрҙе алмаштырыуҙа (иҫкергән һүҙҙәр уларҙың замансараҡ синонимдары менән алмаштырыла), шулай уҡ йыр текстарын киңәйтеүҙә йәки ҡыҫҡартыуҙа. Киңәйтеү йә эпик формулаларҙы күбәйтеү иҫәбенә  (әйтер кәрәк, ҡайһы берҙәре башҡа әҫәрҙәрҙән үҙләштерелгән), йә ҡабатлауҙар иҫәбенә булдырылған. Шулай уҡ ҡайһы бер осраҡта текстың ҡайһы бер киҫәктәренең урынын алмаштырыу күренеше лә булған<ref name="Дьяконов_116" />.

«Периферия» фаразы тәүге икәүҙән байтаҡҡа айырыла — ул ҡыҫҡараҡ. Ысынында, ул «иҫке вавилон» фаразын ябай тәржемәләү генә түгел, ә уны тулыһынса яңынан эшкәртеү. Унда ҡыҫҡартыуҙар бар — моғайын, унда Вавилон өсөн айырым әһәмиәткә эйә булған эпизодтары (мәҫәлән, Урукка  Энкиду килмәҫ элек булып үткән  ваҡиғалар эпизодтары, аҡһаҡалдар менән әңгәмәләр һ. б.) юҡтыр. Бынан башҡа, унан дини ҡараштан ҡабул итеп булмаған мәлдәре алып ташланғандыр (атап әйткәндә, [[Иштар]] алиһәһен оятҡа ҡалдырыу). Һөҙөмтәлә «периферий» фаразы ысынында Гилгәмеш хаҡында яңы поэма тиһәк тә була<ref name="Дьяконов_116" />.

==== Поэманың составы һәм үҫеше ====
«Эпос»тың иң тулы версияһы 12 алты колонналы табличкаларҙа ваҡ шына яҙыу менән яҙылған һәм 3 меңгә яҡын шиғырҙан тора<ref>{{книга|автор=Шилейко В. К.|часть=Введение к переводу Н. Гумилева|заглавие=Эпос о Гильгамеше (статьи и фрагменты) |страницы=354}}</ref>. Поэма тексының хәҙерге тәржемәләрендә уны 12 бүлеккә бүлепб һәр береһен рим цифралары (I — XII) менән тамғалау ҡабул ителгән. Таблица йә йыр тип аталған һәр өлөшө «ниневия» версияһының айырым табличкаһына тура килә<ref name="Ivanov" /><ref name="Дьяконов_144">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=144—145}}</ref>.

Шуға оҡшаш бүлеү тәүҙә механик рәүештә башҡарылған — бер табличкала урын ҡалмаһа, яңы табличкала дауам иткәндәр. Әммә «ниневия» версияһында таблицаларға бүлеү анығыраҡ, һәр таблицала айырым йыр яҙылған<ref name="Дьяконов_137">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=137}}</ref>:

{|class="standard"
|-
! Таблица
! Йыр
|-
|I
|Гилгәмештең янъял ҡуптарыуы һәм Энкидуны булдырыу
|-
|II
|Энкидуның Урукка килеүе һәм геройҙарҙың дуҫлығы
|-
|III
|Хумбабаға ҡаршы походҡа йыйыныу
|-
|IV
|Хумбабаға ҡаршы поход ойоштороу
|-
|V
|Хумбаба менән алыш
|-
|VI
|Иштар һәм Гилгәмеш. Күк үгеҙе менән көрәшеү
|-
|VII
|Энкидуның ауырыуы һәм үлеүе
|-
|VIII
|Энкидуның үлеме айҡанлы ҡайғырып илау һәм уны ерләү
|-
|IX
|Гилгәмештең Донъя океаны ярына тиклем сәйәхәте 
|-
|X
|Гилгәмештең Океан аша сығыуы
|-
|XI
|Гилгәмеш Утнапишти утрауында. Ҡайтыу
|-
|XII
|Йәһәннәмдән Энкидуның йәнен саҡырыу
|}

Поэма составында, тикшеренеүселәрҙең фаразы буйынса, тәүҙә үҙ аллы булған 4 йыр бар<ref name="Дьяконов_119">{{книга|автор=Дьяконов И. М.|заглавие=Эпос о Гильгамеше|страницы=119—123}}</ref>:
* «Энкидиада» ҡырағай герой [[Энкиду]] хаҡында, шулай уҡ нисек мәҙәнилеккә өйрәнеүе тураһында һөйләй;
* поход против Хумбабаға (Хувава) ҡаршы поход;
* шумер алиһәһе Инанна прототибы булған Иштар менән эпизод, шулай уҡ үгеҙ менән алыш;
* Үлемһеҙлеккә эйә булырға тигән теләген тормошҡа ашырырға тырышып Гилгәмештең сәйәхәт итеүе.

Хәҙерге ваҡытта шумер телендә яҙылған Хумбабаға ҡаршы поход һәм үгеҙ менән алыш тураһындағы йырҙарҙың прототиптары билдәле. Әммә «Эпос»ты булдырғанда был йырҙар механик рәүештә генә берләштерелмәгән, сөнки улар араһындағы бәйләнеш идея һәм композиции йәһәтенән яҡшы уйланылған һәм тәрән фәлсәфәүи мәғәнәгә эйә. Шуның менән бергә, моғайын, «Эпос» авторы үҙенең маҡсатына тап килмәй тип һанағанғалыр, Гилгәмеш тураһындағы бер нисә йыр индерелмәгән. Мәҫәлән, Гилгәмеш һәм Агга тураһындағы йыр файҙаланылмаған<ref name="Дьяконов_119" /><ref name="История_132">{{Книга|заглавие=История древнего мира|страницы=132—133}}</ref>.

Поэма ижад ителгәндә, героик эпос йырҙарынан тыш, мифологик эпос та ҡулланылған. Атап әйткәндә, «Иштарҙың теге донъяға барғаны» поэмаһынан текст файҙаланылған<ref name="Дьяконов_119" />.

== «Эпос»ты тикшереү һәм уның тәржемәләре ==
[[Файл:Mr. George Smith, the man who transliterated and read the so-called the Babylonian Flood Story of Tablet XI.jpg|thumb|right|<small>Джордж Смит — XI табличкалағы "Вавилон ташҡыны тарихы"н бер яҙыу билгеләренән икенсе төрлө яҙыу билдәләренә күсергән (транслитерировать) кеше.</small>]]

Двуречье әҙәби әҫәрҙәрен башлыса белгестәрҙең ике төркөмө өйрәнә:
* ассирологтар һәм шумерологтар, улар үҙҙәренең төп иғтибарын әҫәрҙәрҙең филологик интерпретацияһына йүнәлтәләр;
* әҙәбиәт һәм фольклористика белгестәре, улар әҙәби һәйкәлдәрҙең тәржемәләренә һәм хикәйәләүҙәренә интерпретация бирәләр<ref name="Афанасьева_99">{{книга |автор = Афанасьева В. К. |заглавие = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |страницы = 99—102}}</ref>.

"Эпос"ты өйрәнеүгә нигеҙҙе Джордж Смит, "Эпос"тың тәүге асыусыһы һалған. «Эпос» иң тәүҙә шумер телендә Урукта ижад ителгән тип ошо ғалим тәүге тапҡыр әйткән. [[1884]]—[[1891]] йылдарҙа "Эпос"тың ул ваҡытҡа билдәле булған бөтә фрагменттарын америка тикшеренеүсеһе Пауль Хаупт баҫтырып сығара<ref name="Дьяконов_132" /><ref name="Матвеев" /><ref name="Ivanov" />.

"Эпос"ты тапҡандан һуң, тексты тикшереүҙәр башлана. Ассирий-вавилон мифтары һәм эпик текстары транскрипциялары һәм тәржемәләренең фундаменталь баҫмаһын сығарған Петер Иенсен был эштең нигеҙен эшләгән. Артабан быуаттың дүрттән өс өлөшө дауамында йөҙҙән ашыу фрагменттар дөрөҫ тәртиптә урынлаштырылған, һәм шулай уҡ һаҡланған өҙөктәрҙең тәржемәһе аныҡланған<ref name="Дьяконов_132" />.

1930 йылда Р. Кэмпбелл-Томпсон "Эпос"тың ул ваҡытта билдәле булған фрагменттарын асығыраҡ итеп өйрәнгәнде яңынан баҫыу эшенә тотона. Артабан да башҡа күп фрагменттар табылған, һәм шулай уҡ "Эпос"тың ҡайһы бер шумер прототиптары баҫылған<ref name="Дьяконов_132" />.

"Эпос"ты өйрәнеү хәҙерге ваҡытта ла дауам итә, ул күп телдәргә, шул иҫәптән, урыҫ теленә, тәржемә ителгән. 1958 йылда [[Париж]]да уны тикшереүгә бағышланған халыҡ-ара конференция ойошторола<ref name="Дьяконов_132" />. 2003 йылда британ тикшеренеүсеһе Эндрю Джордж, "Эпос"тың һуңыраҡ табылған фрагменттары тәржемәһен өҫтәп, ике томлыҡ фәнни баҫмаһын, ә бынан бер нисә йыл алдараҡ — аккад һәм иҫке вавилон версиялары менән, шулай уҡ Гилгәмеш менән бәйле шумер прототиптарын да индереп, популяр баҫма сығарҙы<ref>{{книга|заглавие=The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition, and Cuneiform Texts|ответственный={{iw|Джордж, Эндрю|A. George|en|Andrew R. George}}|издательство=Oxford University Press|год=2003|язык=en}}</ref>, к которому был приложен клинописный текст<ref>{{статья|автор=Соловьев А. Н.|заглавие=Миф о Гильгамеше|ссылка=http://www.kafedramtai.ru/almanac/72-almanac-issue-5/reviews/539-solovyevgilgamesh|издание=Альманах «Архетипические исследования»|год=2011|выпуск=4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180314104853/http://www.kafedramtai.ru/almanac/72-almanac-issue-5/reviews/539-solovyevgilgamesh|archivedate=2018-03-14}}</ref><ref name="Коган 193">{{статья|автор=Коган Л. Е., Нуруллин Р. М.|заглавие=Гильгамеш И. М. Дьяконова: попытка реставрации|год=2012|номер=3|страницы=193}}</ref>.

1938 йылда "Эпос"тың А. Шотт башҡарған немец теленә тәржемәһе донъя күрҙе. 1958 йылда был тәржемәне В. фон Зодено яңынан эшкәртте<ref>{{книга|автор= Schott A. |заглавие=Das Gilgamesch-Epos |место=Leipzig |год=1938}}; второе, полностью переработанное В. фон Зоденом издание: Stuttgart, 1958.</ref>. Ул немец ассириологияһы өсөн классик һанала ине, әммә иҫкергән тип танылып, 2005 йылда ассириолог Штефан Мауль немец теленә яңы тәржемәһен баҫтырҙы, һәм уның тәржемәһе башҡа ассирологтарҙың юғары баһаһын алды. 2009 йылда "Эпос"тың Вольфганг Рёллиг башҡарған немец теленә тағы бер тәржемәһе сығарылды<ref name="Коган 192">{{статья|автор=Коган Л. Е., Нуруллин Р. М.|заглавие=Гильгамеш И. М. Дьяконова: попытка реставрации|год=2012|номер=3|страницы=192}}</ref>.

Күп тәржемәселәр поэманың үҙенә генә хас (оригиналь) тексын, уның шиғри формаһын һаҡлап, европа телдәренә тәржемә итергә маташтылар. Был тырышлыҡтар әлеге көндә лә туҡтамай. Немец, француз, инглиз, һолланд, дат, фин, швед, чех, итальян, иврит, грузин, әрмән һәм урыҫ телдәренә тәржемәләре бар. Һуңғы эштәрҙән көнсығышты өйрәнеүсе ғалим Жан Боттероның (1992) француз теленә тәфсирле тәржемәһен һәм профессорҙар Р. Ж. Турне һәм А. Шафферҙың тәржемәләрен билдәләргә кәрәк<ref name="Дьяконов_132" /><ref name="Ivanov" />.
{{Врезка
 | Выравнивание    = left
 | Без разрывов    = 1
 | Заголовок       =  Михаил Леонидович Лозинскийға
 | Содержание      = <poem>
Над сим Гильгамешем трудились
Три мастера, равных друг другу,
Был первым Син-Лики-Унинни,
Вторым был Владимир Шилейко,
Михаил Леонидыч Лозинский
Был третьим. А я, недостойный,
Один на обложку попал.
</poem>
 | Ҡултамға         = [[Николай Гумилёв]]<br>(1919 йылдың 17 майы)
 }}
Шағир Николай Степанович Гумилёв 1918 йылда "Эпос"ты урыҫ теленә тәржемә иткән. Нигеҙ итеп ул бынан саҡ ҡына алда "Эпос"тың көнсығышты өйрәнеүсе француз ғалимы Дорм Эдуар Поль тәржемәһен алған. Гумилёвҡа был осраҡта шумер һәм ассирий текстары белгесе Шилейко Владимир Казимирович консультация бирә, һәм ул шағирҙың 1919 йылда яҙылған тәржемәһенә инеш һүҙ яҙа. Дормдың тәржемәһе кеүек үк, Гумилёвтың тәржемәһендә лә хаталар бар. Бынан тыш, Гумилёв тәржемәгә үҙе ижад иткән өҙөктәр өҫтәй<ref name="Ivanov" />.
[[Файл:Vladimir Shileyko.jpg|thumb|200px|В. К. Шилейко. 1928 йыл]]
Урыҫ теленә тағы бер тәржемәне Шилейко ауҙарҙы. Аккад теле һәм аккад мәҙәниәте белгесе булараҡ, ул Гилгәмеш менән бәйле төрлө темаларҙы өйрәнгән. 1919 йылда, Джордж Смит кеүек, ул осорҙа аккад телендә генә билдәлелек алған "Гилгәмеш хаҡында эпос"тың шумер прототибы ла булырға тейеш тип фаразлаған була, тик был фаразы ғалимдың вафатынан һуң ғына раҫланды. Шилейко "Эпос"тың тәржемәһен 1920 йылға тамамлай. Шилейко "Эпос"тың шиғри формаһына ла иғтибарын бүлгән. Уны урыҫ теленә ауҙарыр өсөн, метр сифатында рус шиғриәтенә [[Александр Александрович Блок]] индергән дольник алымын һайлаған. Тәржемә «Көнсығыш әҙәбиәт» нәшриәтендә «Ассирий-вавилон эпосы» томы составында баҫылырға тейеш була, әммә 1925 йылда нәшриәт ябыла, һәм том донъя күрмәй, ә автор үлгәндән һуң, ҡулъяҙма юғала. Шилейко ғаиләһендә ҡулъяҙманың икенсе күсермәһе һаҡланған була. 1987 йылда шул яҙманың өҙөктәре Иванов Вячеслав Всеволодовичтың «Всходы вечности» йыйынтығында һәм 1994 йылда А. В. Шилейконың «Через время» йыйынтығында баҫыла. Фәҡәт 2007 йылда ғына В. В. Емельянов «Ассирий-вавилон эпосы» китабын нәшер итә<ref name="Ivanov" /><ref>{{статья|автор=Немировский А. А.|заглавие=Ассиро-вавилонский эпос. Переводы с шумерского и аккадского языков В. К. Шилейко / Изд. подгот. В. В. Емельянов. Отв. ред. И. М. Стеблин-Каменский. СПб.: Наука, 2007 г. (серия «Литературные памятники»)|ссылка=http://elibrary.ru/item.asp?id=14343227|издание=[[Вестник СПбГУ]]|год=2009|номер=4|страницы=138—142|issn=2074-1227}}</ref><ref>{{книга|заглавие=Ассиро-вавилонский эпос|страницы=460}}</ref>.

1961 йылда көнсығыш ғилеме белгесе (востоковед) Дьяконов Игорь Михайлович "Эпос"тың урыҫ теленә артабанғы тәржемәһен тәҡдим итә. Гумилёвтан айырмалы рәүештә Дьяконов тәржемәне аккад теленән яһай. Шуның менән бергә ул Шилейко тәржемәһенең ҡулъяҙмаһы менән дә таныш була һәм шиғри форманы биреү маҡсатында шулай уҡ дольник алымын ҡуллана. Тәржемә күп белешмә материал менән тәьмин ителгән һәм филологик аныҡлыҡ менән айырылып тора. Бынан тыш, Дьяконов текстың бөтә версияларын айырған, һәм шулай уҡ юғалған һәм боҙолған фрагменттарының ҡатмарлылығын күрһәткән<ref name="Ivanov" />. Был тәржемә 1973 һәм 2006 йылдарҙа ҡабатлап баҫыла.

Липкин Семён Израилевич "Эпос"тың урыҫ теленә тағы бер тәржемәһен ижад иткән. Шилейко һәм Дьяконов филологик яҡтан аныҡ һәм киң белешмә биреү маҡсатын ҡуйып тәржемә итһә, Липкин «Эпос» тексын замансараҡ итергә тырышҡан. Тәржемә итеү нигеҙе итеп ул качестве основы для перевода он использовал перевод Дьяконова тәржемәһен файҙаланған. Әммә Липкин ритмды үҙгәрткән. "Эпос"тың өн структураһын өйрәнеү нигеҙендә ул дольникты өс ижекле метр менән алыштырған. Бынан тыш, тәржемәлә лакундар һәм шартлы реконструкциялар юҡ<ref name="Ivanov" />.

2012 йылда Рәсәй дәүләт гуманитар университетының боронғо Яҡын Көнсығыш тарихы һәм филологияһы кафедраһы хеҙмәткәрҙәре төркөмө "Эпос"тың Дьяконовтың урыҫ теленә тәржемәһенә Эндрю Джордждың 2003 йылда нәшеренән өҫтәлгән реконструкцияланған версияһын тәҡдим итә<ref>{{статья|автор=Коган Л. Е., Нуруллин Р. М.|заглавие=Гильгамеш И. М. Дьяконова: попытка реставрации|ссылка=http://vdi3.igh.ru/index.php/year?y=2012|издание=Вестник древней истории|год=2012|номер=3|страницы=191—232|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141207044821/http://vdi3.igh.ru/index.php/year?y=2012|archivedate=2014-12-07}}; № 4. — С. 220—263.</ref>.

== «Эпос»тың мәҙәни йоғонтоһо ==
[[Файл:Statue of Gilgamesh, U.Sydney.jpg|thumb|Гилгәмеш статуяһы. Сидней университеты, [[Сидней]], [[Австралия]]|альт=]]
«Гилгәмеш хаҡында эпос» — беҙҙең көнгә тиклем килеп еткән иң иртә эпик поэма, һәм шына менән яҙылғаниң эре әҫәр. Тап Гилгәмеш тураһындағы шумер хикәйәттәренән шиғри эпик яҙма әҙәбиәте үҫеше башланған. «Эпос» художество яҡтан ҙур ҡиммәткә эйә. Бынан тыш, уның аша вавилон әҙәбиәте үҫешен, шулай уҡ уның шумер әҙәбиәте менән үҙ-ара бәйләнешен күҙәтеп була. Гилгәмеш тураһындағы хикәйәттәрҙең шаңдауы һуңыраҡ сыҡҡан әҫәрҙәрҙә, шул иҫәптән иртә урта быуат әҫәрҙәрендә сағыла: IX быуатта сүриә яҙыусыһы Теодор бар Конай «Гелемгос»ты телгә алған<ref name="Дьяконов_91" /><ref name="Ivanov" /><ref name="Афанасьева_99" />.

XIX быуаттың икенсе яртыһында «Эпос»тың табылыуы уға ҡарата ҡыҙыҡһыныуҙы яңыртҡан, уның хәҙерге заман теленә ауҙарыуҙары ла донъя күрҙе. 1986 йылда француз телендә канада яҙыусыһы Ален Ганьондың «Гилгәмеш» романы баҫылған. «Гилгәмеш хаҡында эпос» И. В. Масленковтың «Сердце рождающего мрак» романы сюжеты нигеҙенә һалынған. Шул уҡ темаға бер нисә спектакль: Будвала Славян Вуйовичтың «Гилгәмеш»е ([[Черногория]]), Бедфордшир йәштәр театрында «Гилгәмеш хаҡында эпос». Шулай уҡ «Эпос»ҡа нигеҙләнгән музыкаль әҫәрҙәр: «Гилгәмеш», Франко Баттиато ([[Италия]]), «Гилгәмеш хаҡында эпос» Мартину Богуслав ([[Чехия]]), «Гилгәмеш», Пер Нёргор ([[Дания]]). Шулай уҡ У. Маранд либреттоһына һәм ҡуйылған Барри Труакстың «Гилгәмеш» музыкаль мистерияһы ([[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]), «Гилгәмеш» Эндрю Ордоверҙың «Гилгәмеш» музыкаль драмаһы. Бынан тыш, «Эпосҡа» ҙур һанлы фәнни һәм фәнни-популяр әҙәбиәт бағышланған<ref name="Ivanov" />.

«Гилгәмеш хаҡында эпос» әҙәби әҫәрҙәргә нигеҙ булып торҙо. Ул Лем Станиславтың «Абсолют бушлыҡ» (1971) китабына индерелгән «Гигамеш» хикәйәһе эпосҡа нигеҙләнеп яҙылған<ref>{{cite web|url=https://fantlab.ru/work3166|title=Станислав Лем «Гигамеш»|publisher=Лаборатория фантастики|accessdate=2014-03-29}}</ref>. Гилгәмеш америка фантасты Роберт Силвербергтың фантастик циклының төп геройы булып тора, шулай уҡ был циклға «Гилгәмеш батша» романы (1984) һәм 3 повесть — «Һәр кемдең үҙ тамуғы» ({{lang-en|Gilgamesh in the Outback}}, 1986), «Әшәкелектең һоҡланыуы» ({{lang-en|The Fascination of the Abomination}}, 1987) һәм «Гилгәмеш Урукта» ({{lang-en|Gilgamesh in Uruk}}, 1988) әҫәрҙәре ингән, һәм 1989 йылда улар «Тереләр еренә» ({{lang-en|To the Land of the Living}}) романына берләштерелгән<ref>{{cite web|url=https://fantlab.ru/work24057|title=Роберт Силверберг «Гильгамеш»|publisher=Лаборатория фантастики|accessdate=2014-03-29}}</ref>.

«Гилгәмеш хаҡында эпос»ты йыш ҡына психоаналитик, неомифологик һәм бер нисә башҡа мәктәп вәкилдәре үҙҙәренең теоретик төҙөлмәләрендә файҙаланып, сағыштырыу материалы сифатында йәлеп итәләр. Атап әйткәндә, героик эпостың килеп сығыуы һәм үҫеше мәсьәләләрен өйрәнеүсе инглиз тикшеренеүсеһе Баура һәм совет әҙәбиәт белгесе Мелетинский Елеазар Моисеевич «Эпос»ты үҙҙәренең теоретик төҙөлмәләре иллюстрацияһы сифатында файҙаланғандар<ref name="Афанасьева_110" />.

2014 йылда эпостың төп геройҙары хөрмәтенә ҡырмыҫҡаларҙың ике яңы төрөн атанылар: ''Tetramorium gilgamesh'' һәм ''Tetramorium enkidu''<ref name="HitaGarcia2014">{{статья | автор = Hita Garcia, F.; Fisher, B. L. | год =2014 | заглавие = The hyper-diverse ant genus Tetramorium Mayr (Hymenoptera, Formicidae) in the Malagasy region taxonomic revision of the T. naganum, T. plesiarum, T. schaufussii, and T. severini species groups | ссылка = http://www.pensoft.net/journals/zookeys/article/7172/abstract/the-hyper-diverse-ant-genus-tetramorium-mayr-hymenoptera-formicidae-in-the-malagasy-region- | язык = en | тип = Журнал | место = Sofia | издательство = Pensoft Publishers | издание = ZooKeys |том= 413 |страницы= 1—170 | issn = 1313-2970}}. doi: 10.3897/zookeys.413.7172</ref>.

== «Гилгәмеш хаҡында эпос» һәм [[Тәүрат]] ==
[[Файл:GilgameshTablet.png|thumb|Ташҡынды тасуирлаған табличка. Британия музейы|альт=]]
«Эпос»тың XI таблицаһында (9—199-сы юлдар) бәйән ителгән ташҡын тураһындағы хикәйә тикшеренеүселәрҙә ҙур ҡыҙыҡһыныу тыуҙыра. Унда Утнапиштим Гилгәмешкә үҙенең был көслө емергес тәбиғәт күренешенән тере ҡалған берҙән-бер кеше булғанын һөйләй. 1872 йылдың декабрендә был хикәйәнең әҙәби тәржемәһен Джордж Смит «Представления халдеев о потопе» тигән атама аҫтында тәүләп баҫып сығара, һәм был Бөйөк Британияла ғына түгел, бөтә донъяла ҙур ҡыҙыҡһыныу уята<ref name="Матвеев" />.

1914 йылда Арно Пёбель шумер табличкаһында ташҡынды тасуирлаған фрагментты баҫып сығара. Күп дәлилдәр буйынса, һуңынан «Эпос» менән органик рәүештә бәйләнгән тап шул текст ташҡын тураһындағы хикәйәнең тәүсығанағы булып тора<ref name="Крамер_175" /><ref name="История_132" />.

Күп тикшеренеүселәр «Эпос»та тасуирланған ташҡындың Тәүратта бәйән ителгән Бөтә донъяны һыу баҫыу менән тап килгәненә иғтибар иткән, шуның һөҙөмтәһендә Тәүратта Бөтә донъяны һыу баҫыуҙы тасуирлау тап шул «Гилгәмеш хаҡында эпос»ҡа барып тоташа тигән фараз әйтелгән. Һәм был фараз Тәүраттың аллаға бөтөнләй бирелеп ышаныуын кире ҡағыу өсөн раҫлау сифатында файҙаланылған<ref name="Матвеев" />.

Шул уҡ ваҡытта күп яҡын көнсығыш халыҡтарында һыу баҫыу тураһындағы легендәләр булғанлығын иҫәпкә алып, «Эпос» та, Тәүрат та ташҡын тураһындағы мәғлүмәтте дөйөм сығанаҡтан үҙләштергән тигән фараз да бар<ref>{{книга|автор=[[Фрейзер Джеймс Джордж]].|часть=Великий потоп|заглавие=[[Фольклор в Ветхом Завете]]|место=М.|издательство=[[Государственное издательство политической литературы]]|год=1990|isbn=5-250-01011-3}}</ref><ref>{{книга|автор=Вейнберг Й. |заглавие=Введение в Танах. Ч. 1 |место={{М.}}—Иерусалим |год=2002 |страницы=165—166}}</ref>.

Тикшеренеүселәр Тәүратта «Эпос» менән башҡа параллелдәр ҙә табалар. Атап әйткәндә, Энкиду һәм Шәмхәт тарихы һәм Тәүраттағы Әҙәм менән Һауа хикәйәһе араһында оҡшашлыҡ бар тип билдәләнеләр<ref>{{книга|автор=Gmirkin Russell.|заглавие=Berossus and Genesis, Manetho and Exodus|издательство=Continuum|год=2006|страницы=103}}</ref>. Аллалар хужабикәһе Сидуриҙың Гилгәмешкә әйткән һүҙҙәре (X таблица) ғәмәлдә «Екклесиаст китабы»нда ҡабаттан бәйән ителә ({{Библия|Еккл|9:7|—10}})<ref>{{статья|автор=Van Der Torn Karel.|заглавие=Did Ecclesiastes copy Gilgamesh?|издание=BR, 16/1|год=Feb 2000|pages=22ff|nodot=1}}</ref>.

== Баҫмалар ==

=== Шына яҙмалы текстар, аккад теленән транскрипциялар ===
* {{книга|автор=Haupt Р. |заглавие=Das babylonische Nimrod-Epos |место=Leipzig |год=1884—1890}} (Без транскрипции).
* {{книга|автор=Jensen P. |заглавие=Assyrisch-babylonische Mythen und Epen. Keilinschriftliche Bibliothek, VI, 1 |место=Berlin |год= 1900}} (Без клинописного текста).
* {{книга|автор= Meissner В. |заглавие=Ein altbabylonisches Fragment des Gilgamosepos. Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft, VII |место=Leipzig |год=1902}}
* {{книга|автор= Dhorme E. |заглавие=Choix des textes religieux assyro-babyloniens |место=Paris |год=1907}} (Без клинописного текста).
* {{книга|автор= Langdon S. |заглавие=Tha Epic of Gilgamish. Publications of the Babylonian Section of the University Museum of the University of Pennsylvania, X, 3 |место=Philadelphia |год=1917}}
* {{книга|автор= Ebeling E. |заглавие=Keilschrifttexte aus Assur Religiösen Inhalts. 28—34. Wissenschaftliche Veröffentlichung der Deutschen Orient-Gesellschaft |место=Leipzig |год=1915—1919}}
* {{книга|автор= Jastrow M., Clay A. |заглавие=An Old Babylonian Version of the Gilgamesh Epic, Yale Orienial Series, Researches, IV, 3 |место=New Haven |год=1920}}
* {{книга|автор= Hrozný В. |заглавие=Keilschrifttexte aus Boghazköy, VI |место=Leipzig |год=1921}}
* {{книга|заглавие=Keilschrifturkunden aus Boghazköy, IV |место=Berlin |год=1922}}
* {{книга|заглавие=Keilschrifturkunden aus Boghazköy, VIII |место=Berlin |год=1924}}
* {{книга|автор= Campbell Thompson R. |заглавие=The Epic of Gilgamish |место=Oxford |год=1930}}
* {{книга|автор= Gurney O. R. |заглавие=Two Fragments, from the Epic of Gilgamesh from Sultan Tepe. Journal of Cuneiform Studies, VIII, 3 |год=1954 |pages= 87, 39}}
* {{книга|автор= Gurney O. R., Finkelstein J. J. |заглавие=The Sultantepe Tablets, I |место=London |год=1957}} (Без транскрипции).
* {{книга|автор= Bauer Th. |заглавие=Ein viertes altbabylonisches Fragment des Gilgames-Epos. Jpurnal of Near Eastern Studies, XVI, 4 |год=1957 |allpages= 254}}
* {{книга|автор= Van Dijk J. J. |заглавие=Textes divers du Musée de Baghdad, II. «Sumer», XIII |год=1957 | allpages= 65}}
* {{книга|автор= Van Dijk J. J. |заглавие=Un songe d'Enkidu. «Sumer», XIV |год=1958 |allpages= 114}}
* {{книга|автор= Goetze A., Levy S. |заглавие=Fragment of the Gilgamesh Epic from Megiddo, «'Atiqot», II |год=1959 |allpages=121}}

=== Шумер фараздары (транскрипциялры һәм тәржемәләре) ===
* {{книга|автор=Kramer S. N. |заглавие=Gilgamesh and the Huluppu-tree / Oriental Institute of Chicago, Assyriological Studies, № 10 |место=Chicago |год=1938}}
* {{книга|автор=Kramer S. N. |заглавие=The Death of Gilgamesh / Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 94 |год=1944}}
* {{книга|автор=Kramer S. N. |заглавие=Gilgamesh and the Land of the Living / Journal of Cuneiform Studies, I, 1 |год=1947}}
* {{книга|автор=Kramer S. N. |заглавие=Gilgames and Agga / American Journal of Archaeiogy, LIII, 1 |год=1949}}
* {{книга|автор=Van Dijk J. J. A. |заглавие=Textes divers. Tabulae cuneiformae a F. M. T. de Liagre Böhl collectae, II |место=Leiden |год=1957}}

=== «Эпос» тәржемәләре ===
* {{книга|автор=Jensen P. |заглавие=Assyrisch-babylonische Mythen und Epen. «Keilinschriftliche Bibliothek», VI, 1 |место=Berlin |год=1900}}
* {{книга|автор= Dhorme Р. |заглавие=Choix de textes réligieux assyro-babyloniens |место=Paris |год=1907}}
* {{книга|автор= Gressmann H. |заглавие=Altorientalische Texte zum Alten Testament |место=Leipzig |год=1909}}; 2-е переработанное изд.: Leipzig, 1926. (Перевод Э. Эбелинга).
* {{книга|автор= Gressmann H., Ungnad A. |заглавие=Das Gilgamesch-Epos |место=Gôttingen |год=1911}} (Перевод А. Унгнада).
* {{книга|автор= Ungnad A. |заглавие=Die Religion der Babylonier und Assyrer |место=Jena |год=1921}}
* {{книга|автор= Campbell Thompson R. |заглавие=The Epic of Giigamish |место=Oxford |год=1928}}
* {{книга|автор= Schott A. |заглавие=Das Gilgamesch-Epos |место=Leipzig |год=1938}}; второе, полностью переработанное В. фон Зоденом издание: Stuttgart, 1958.
* {{книга|автор= de Liagre Böhl F. M. Th. |заглавие=Het Gilgamesj Epos. Nationaal heldendicht van Babylonia |место=Amsterdam |год=1941}}; 2-е издание: Amsterdam, 1952; 3-е переработанное издание: Amsterdam, 1958 (с обширным комментарием).
* {{книга|автор= Heidel A. |заглавие=The Gilgamesh Epic and Old Testament Parallels |место=Chicago |год=1944}}.
* {{книга|автор= Pritchard J. B. |заглавие=Ancient Near Eastern Texts relating to the Old Testament |место=Princeton |год=1950}}; 2-е переработанное изд.: Princeton, 1955. (Перевод Э. Α. Спайзера; там же перевод части шумерских поэм о Гильгамеше С. Н. Крамера).
* {{книга|автор= Matouš L. |заглавие=Epos о Gilgamešovi |место=Praha |год=1958}}
* {{книга|автор= Furlani G. |заглавие=Miti babilonesi e assiri |место=Roma |год=1958}}
* {{книга|заглавие=The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition, and Cuneiform Texts|ссылка=https://books.google.ru/books?id=21xxZ_gUy_wC|ответственный={{iw|Джордж, Эндрю|Andrew George|en|Andrew R. George}}|издательство=Oxford University Press|год=2003|volume=1|allpages=986|isbn=978-0-199-27841-1|язык=en}}
* {{книга|заглавие=The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition, and Cuneiform Texts|ссылка=https://books.google.ru/books?id=u4iUlBhxQRQC|ответственный={{iw|Джордж, Эндрю|Andrew George|en|Andrew R. George}}|издательство=Oxford University Press|год=2003|volume=2|allpages=986|isbn=978-0-199-27842-8|язык=en}}

;Урыҫ телендә
* {{книга|автор= Гумилев Η. С. |заглавие=Гильгамеш |место=Пг. |издательство=Изд. Гржебина |год=1919}} (Перевод-переложение с французского).
* {{книга
 |автор         =
 |заглавие      = Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)
 |ссылка        = https://dlib.rsl.ru/viewer/01004969646
 |ответственный = Перевод с аккадского [[Дьяконов, Игорь Михайлович|И. М. Дьяконова]]
 |место         = {{М.}}—{{Л.}}
 |издательство  = Издательство Академии наук СССР
 |год           = 1961
 |том           =
 |страниц       = 221
 |страницы      =
 |серия         = [[Литературные памятники]]
 |isbn          =
}}
* {{статья|заглавие=Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)|издание=[[Библиотека всемирной литературы]]. Том 1. Поэзия и проза Древнего Востока|место=М.|издательство=Художественная Литература|год=1973|страницы=166—220}}
* {{книга|автор=[[Светлов, Роман Викторович|Светлов Р. В.]]|часть=Гильгамеш (рассказ)|заглавие=Прорицатель. Гильгамеш. Легенда о Тевтобургском лесе|издание=Авторский сборник|место=СПб.|издательство=Комплект|год=1994|страниц=403|isbn=5-88596-009-7|тираж=7400}}
* {{книга
 |автор         =
 |заглавие      = Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)
 |ссылка        =
 |ответственный = Перевод с аккадского [[Дьяконов, Игорь Михайлович|И. М. Дьяконова]]
 |место         = СПб.
 |издательство  = Наука
 |год           = 2006
 |том           =
 |страниц       = 221
 |страницы      =
 |серия         = [[Литературные памятники]]
 |isbn          = 5-02-027018-0
}} (Репр. изд. 1961 года)
* {{книга|заглавие=Гильгамеш |ответственный= Перевод аккадского эпоса в стихотворном переложении Семёна Липкина |место=СПб. |издательство=Пушкинский дом |год=2001 |страниц=116 |isbn=9785898030766}}
* {{книга|часть=Эпос о Гильгамеше (статьи и фрагменты) |заглавие=Ассиро-вавилонский эпос |ответственный=Переводы с шумерского и аккадского языков В. К. Шилейко. Изд. подгот. В. В. Емельянов. Отв. ред. И. М. Стеблин-Каменский |место=СПб. |издательство=Наука |год=2007 |серия=Литературные памятники |isbn=978-5-02-026463-2 |страницы=353—400}}
* {{книга|заглавие=Эпос о Гильгамеше. О все видавшем|место=М.|издательство=Эксмо|год=2005|серия=Антология мудрости|страниц=544|isbn=978-5-699-10874-9}}
* {{статья|автор=Коган Л. Е., Нуруллин Р. М.|заглавие=Гильгамеш И. М. Дьяконова: попытка реставрации|ссылка=http://vdi3.igh.ru/index.php/year?y=2012|издание=Вестник древней истории|год=2012|номер=3|страницы=191—232|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141207044821/http://vdi3.igh.ru/index.php/year?y=2012|archivedate=2014-12-07}}; № 4. — С. 220—263.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор = [[Афанасьева, Вероника Константиновна|Афанасьева В. К.]] |заглавие = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |место = М. |издательство = Наука |год = 1979 |страниц = 219 |серия = Культура народов Востока}}
* {{книга |автор= [[Тураев Б. А.]] |часть= |заглавие= История Древнего Востока |оригинал= |ссылка= |ответственный= |издание= |место= {{Мн.}} |издательство= Харвест |год = 2004 |том = |страницы= |страниц= 752 |серия= |isbn= 985-13-1472-2 |тираж= 5000}}
* {{статья|автор=[[Иванов, Вячеслав Всеволодович|Иванов В. В.]]|заглавие=Ещё одно рождение Гильгамеша|издание=Иностранная литература|место=М.|год=2000|номер=10|страницы=257—280}}
* {{книга|автор=Керам К. |заглавие=Боги, гробницы, ученые |ответственный=Пер. с нем. А. С. Варшавского; Послесл. и коммент. В. И. Гуляева |место=М. |издательство=Республика |год=1994 | страниц=351 |isbn=5-250-02261-8}}
* {{книга|автор=[[Крамер, Сэмюэл Н.|Крамер Сэмюэл Н.]]|заглавие=История начинается в Шумере|ответственный=Под редакцией и с предисловием академика В. В. Струве; Перевод Ф. Л. Мендельсона|место=М.|издательство=Наука|год=1965|страниц=256}}
* {{книга
 |автор         = Дьяконов И. М.
 |часть         = Эпос о Гильгамеше
 |заглавие      = Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)
 |ссылка        =
 |ответственный = Перевод с аккадского [[Дьяконов, Игорь Михайлович|И. М. Дьяконова]]
 |место         = {{М.}}—{{Л.}}
 |издательство  = Издательство Академии наук СССР
 |год           = 1961
 |том           =
 |страниц       =
 |страницы      = 91—143
 |серия         = [[Литературные памятники]]
 |isbn          =
}}
* {{книга|автор=Матвеев К. П., Сазонов А. А.|часть=Эпос о Гильгамеше и его связь с Библией|заглавие=Земля Древнего Двуречья: История, мифы, легенды, находки и открытия|место=М.|издательство=Молодая гвардия|год=1986|страниц=160}}
* {{Книга:История древнего мира|3|1}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
 |Тема         = Эпос о Гильгамеше
 |Портал       = 
 |Викисловарь  = 
 |Викиучебник  = 
 |Викицитатник = 
 |Викитека     = Категория:Шумеро-аккадская литература
 |Викивиды     = 
 |Викиновости  = 
 |Викигид      = 
 |Викиданные   = 
 |Метавики     = 
 |Проект       = 
}}
* Эпос о Гильгамеше: («О всё видавшем») / Перевод с аккадского И. М. Дьяконова. — М.; Л.: Издательство Академии наук СССР, 1961. — 214 с.: ил. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01004969646 (pdf)]
* {{cite web|url=http://gilgamesh.psnc.pl/|title=The Epic of Gilgames|publisher=The Digital Library Book|lang=en|accessdate=2013-04-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130414085711/http://gilgamesh.psnc.pl/|archivedate=2013-04-14|deadlink=yes}}
* {{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=BHInCYIGq3E|title=Эпос на youtube|publisher=|lang=en|accessdate=2014-11-05|archiveurl=|archivedate=}}
{{ВС}}
{{Древнее Междуречье}}
{{Шумеро-аккадская мифология}}
{{Сказания о Гильгамеше}}

{{Избранная статья|Литература|Фольклор}}
{{Статья года|2014}}

[[Категория:Гилгәмеш тураһында хикәйәттәр|*]]
[[Категория:Тәүрат артефакттары]]
[[Категория:Семит эпиграфик яҙыуҙар]]
[[Категория:Б. э. т. 2-се меңйыллыҡ китаптары]]
[[Категория:Эпик әҫәрҙәр]]
[[Категория:Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр]]