Ирәндек (йыр) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Песня2
| Название     = Ирәндек
| Обложка      = 
| Размер       =
| Исполнитель  = 
| Альбом       = 
| Выпущен      = 
| Записан      = 
| Жанр         = [[башҡорт халыҡ йыры]]
| Язык песни   = башҡортса
| Длительность = 3,5 мин
| Лейбл        = 
| Авторы песни  = 
| Композитор =
| Номер =
| Предыдущий =
| Пред_номер =
| Следующий =
| След_номер =
}}

«'''Ирәндек'''» — [[башҡорт халыҡ йыры]], [[ҡыҫҡа көй]]<ref>[http://bashenc.online/ru/articles/87220/ "ИРЕНДЫК", песня]</ref>.

== Тарихы ==
«Ирәндек» йыры дәртле бейеү көйө булараҡ башҡарылыусы боронғо һунарсы йыры. 

«Ирәндек» йырын тәүге тапҡыр композитор [[Ғәбәши Солтан Хәсән улы|Солтан Ғәбәши]] яҙып ала һәм [[1935]] йылда «Башҡорт халыҡ йырҙары» йыйынтығында баҫтыра. 

Артабан был йырҙы төрлө йылдарҙа төрлө сығанаҡтарҙан [[Лебединский Лев Николаевич|Л. Н. Лебединский,]] [[Салтыков Иван Васильевич |И. В. Салтыков]], [[Сөләймәнов Ғата Зөлҡәфил улы|Ғ.З. Сөләймәнов]], [[Хөсәйен Әхмәтов]] яҙып алған. Йырҙың варианттарын һәм инструменталь көйөн [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. М. Дияров]]тан [[Камаев Фәрит Хөснулла улы|Ф. Х. Камаев]] яҙып ала.
Легендаларҙың береһе буйынса, «Ирәндек» йырын [[XVIII быуат]] уртаһында [[Ирәндек]] һырты матурлығына хайран ҡалған һунарсы Болғаир ижад иткән<ref>[http://bashenc.online/ru/articles/87220/ "ИРЕНДЫК", песня]</ref>.

<!-- Куплет формалы һәм ҙур булмаған диапазонлы көйгә асыҡ ритм, юғарыға ынтылыусы интонация һәм етеҙ темп хас.

Старинная охотничья песня задорного танц. характера. По одной из легенд, сложена в сер. 18 в. охотником и кураистом Булгаиром, очарованным красотой хр.Ирендык. Для напева, имеющего куплетную форму и небольшой диапазон, характерны чёткий ритм, восходящие интонации и живой темп.

Среди исполнителей А.Г.Галимов, Ф.Ф.Гараев, Р.А.Гареев, Ф.З.Салихов, Г.С.Хабибуллин. Обработки “И." осуществлены Ахметовым, М.М.Валеевым для голоса и фп., С.Габяши, С.А.Низаметдиновым, М.П.Фоменковым для хора a cappella, Салтыковым для хора и симф. оркестра. Мелодия песни использована в опере “Һаҡмар" (“Хакмар") Валеева, балете “Журавлиная песнь", Первом концерте для скрипки с оркестром Н.Г.Сабитова, одноим. танце, поставленном Х.Ф.Мустаевым. -->

«Ирәндек» йырын тауыш һәм фортепиано өсөн — М. М. Вәлиев, Х.Ә. Әхмәтов, хор (a capella) өсөн — С. Ғәбәши, [[Салауат Низаметдинов]], М. П. Фоменков, хор һәм симфоник оркестр өсөн И. В. Салтыков эшкәртә.
Йырҙың көйө «Сыңрау торна» балетында, М.М. Вәлиевтың «Һаҡмар» операһында, Н.Ғ. Сабитовтың Скрипка менән оркестр өсөн беренсе концертында, Х.Ф. Мостаев ҡуйған шул уҡ исемле бейеүҙә ҡулланыла<ref>[http://bashenc.online/ru/articles/87220/ "ИРЕНДЫК", песня]</ref>.

== Йырҙың тексы ==
Һай!.. Иртәнсәккәй тороп, бер ҡараһам,<br>
''Уң ҡулында көмөш йөҙөк,''<br>
''Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек,''<br>
Саңҡ-саңҡ итә Ирәндек бөркөтө,<br>
Һай!.. Саңҡ-саңҡ итә Ирәндек бөркөтө.<br>
Өмөт өҙмәң, дуҫтар, был донъянан,<br>
''Уң ҡулында көмөш йөҙөк,''<br>
''Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек,''<br>
Байрам булып китер бер көндө,<br>
Һай!.. Байрам булып китер бер көндө.<br>

Һай!.. Ат башҡайы менән ир башҡайы,<br>
''Уң ҡулында көмөш йөҙөк,''<br>
''Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек,''<br>
Эсер һыуы бөтмәһә, бер ҡайта.<br>
Һай!..Эсер һыуы бөтмәһә, бер ҡайта.<br>
Ҡыҙ балаҡай китһә, һис ҡайта алмай,<br>
''Уң ҡулында көмөш йөҙөк,''<br>
''Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек,''<br>
Ят ерҙәрҙә башын ҡартайта,<br>
Һай!..Ят ерҙәрҙә башын ҡартайта.<br>

Һай!.. Иркәләрмен, тинем, кис килермен, тинем,<br>
''Уң ҡулында көмөш йөҙөк,''<br>
''Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек,''<br>
Ҡарттар күрер, ярамай, йәнем, ти.<br>
Һай!..Ҡарттар күрер, ярамай, йәнем, ти.<br>
Һай!.. Һул битенән үҙен һурып үптем,<br>
''Уң ҡулында көмөш йөҙөк,''<br>
''Ҡуш беләҙек, билкәй нәҙек,''<br>
Ҡарттар беҙгә ҡарамай, йәнем, тип,<br>
Һай!..Ҡарттар беҙгә ҡарамай, йәнем, тип.<br><ref> [http://bashenc.online/ru/articles/104748/ ЧЕТЫРЕСТА БАШКИРСКИХ НАРОДНЫХ ПЕСЕН]</ref><ref>Лебединский Л. Н. Башкирские народные песни и наигрыши. М., 1962</ref>.

== Башҡарыусылар ==
«Ирәндек» башҡорт халыҡ йырын [[Гәрәев Радик Арыҫлан улы|Р. Ә. Гәрәев]], Ф. Ф. Гәрәев, [[Ғәлимов Айҙар Ғәни улы|А. Ғ. Ғәлимов]], Ф. З. Сәлихов, [[Хәбибуллин Ғабдрахман Сөләймән улы|Ғ. С. Хәбибуллин]], [[Флүрә Килдейәрова]] башҡара<ref>[http://bashenc.online/ru/articles/87220/ "ИРЕНДЫК", песня]</ref>.

== Әҙәбиәт ==
* Алкин М. С. Башҡорт йыры. Башҡорт фольклорында вокаль жанрҙар, уларҙы башҡарыу традициялары. — Өфө, Китап, 2002. — 40-сы бит.
* Башkорт халыk ижады: Йырзар. 1-се китап. Өфө, 1974 йыл;
* Дияров К. М. Сал Уралдың моңдары. Өфө, 1988;
* Рыбаков С. Г. Музыка и песни уральских мусульман. СПб., 1897;
* Лебединский Л. Н. Башкирские народные песни и наигрыши. М., 1962;

== Һылтанмалар ==
* [http://bashenc.online/ru/articles/87220/ "ИРЕНДЫК", песня]
* [http://bashenc.online/ru/articles/104748/ ЧЕТЫРЕСТА БАШКИРСКИХ НАРОДНЫХ ПЕСЕН]
* http://yir.atspace.com/irendek.htm

== Иҫкәрмәләр == 
{{иҫкәрмәләр}}  
{{Тышҡы һылтанмалар}} 

{{Башҡорттар}}

[[Категория:Фольклор]]
[[Категория:Башҡорт халыҡ йырҙары]]
[[Категория:Башҡорт телендә йырҙар]]