Ислам ғаилә хоҡуғы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ислам}}'''Ислам ғаилә хоҡуғы''' (ғәр. ''әл-мөнәҡәһәт үә-л-фәрә'ид''; {{lang-ru|Исламское семейное право}}) — [[ислам]] [[фиҡһ]]ында ғаилә-никах мөнәсәбәттәрен көйләү системаһының бер өлөшө.

== Төп үҙенсәлектәре ==
Мосолман ғаилә хоҡуҡтарының төп үҙенсәлектәре: дини идеология һәм әхлаҡ менән тығыҙ бәйләнеш; ғаиләгә ярҙам итеүгә айырым иғтибар; ир менән ҡатын араһында тигеҙлек төшөнсәһенә дифференциацияланған ҡараш{{Sfn|Магомедов И. А.|2005}}.

Ғаилә хоҡуҡтарының тәғәйен һәм аныҡ нормалары, никах-ғаилә мөнәсәбәттәрен, ҡатын-ҡыҙҙарҙың хәлен, айырылышыуҙы регламентлау{{Переход|#Развод|green}}, мираҫ{{Переход|#Наследование|green}} һәм башҡа шәхси статус хоҡуҡтары [[Ҡөрьән]] һәм [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең]] [[сөннәт]]е менән билдәләнгән{{Sfn|Ньюби|2007|с=328}}.

XIX быуаттан башлап ҡайһы бер мосолман илдәрендә [[Көнбайыш Европа]] өлгөләренә ярашлы реформалар үткәрелә. Атап әйткәндә, был реформалар полигамия, ҡатын инициативаһы буйынса айырылышыу мәсьәләләренә ҡағыла һ. б. Мосолман илдәре властары ҡабул иткән колониаль властарҙың йоғонтоһон кисергән ғаилә кодекстары ислам активистары яғынан «[[Ҡөрьән|Ҡөрьәнгә]] ҡаршы килә» тигән тәнҡит объекты булып тора{{Sfn|Ньюби|2007}}.

== Никахлашыу ==
[[Файл:Signing_the_Nikah.jpg|мини|Ҡәләш никах килешеүенә ҡул ҡуя]]
Исламда никах изге эш һанала һәм был һәр бәлиғ булған мосолманға рөхсәт ителә. Мосолмандарға ир менән ҡатын бер-береһенә йәше һәм йәмәғәт хәле буйынса тап килеүенә иғтибар итергә кәңәш ителә. Килешеү төҙөгәндә атаһының йәки кәләштең опекунының ризалығы етә. Мосолман ҡатын-ҡыҙҙарына [[Кафыр|мосолман булмағандарға]] ([[Кафыр|кафырҙарға]]) кейәүгә сығыу тыйыла {{Sfn|ИЭС|1991|с=71}}. Мосолман ирҙәргә христиандарға йәки йәһүдтәргә өйләнергә рөхсәт ителә. Исламда ҡатын менән никахһыҙ йәшәү тыйыла ([[харам]]), ул зина ҡылыу тип иҫәпләнә (зина){{Sfn|Али-заде|2007}}.

Кейәүгә сығыр алдынан тол йәки айырылышҡан ҡатын [[ғиҙҙәт мөҙҙәте]] үтеүен көтөргә тейеш, ул мәҙһәбкә бәйле 4-20 аҙна тәшкил итә{{Sfn|Али-заде|2007}}.

[[Шәриғәт]] өйләнер алдынан әйттерергә теләгән ҡатын-ҡыҙға күҙ һалырға ҡуша. Был шулай уҡ ҡатын-ҡыҙға ла ире булырға тейеш кеше менән танышыу өсөн кәрәк{{sfn|Тахмаз Х.|2004}}. Кәләш һайлағанда ир-егеттәргә уның дин, холҡона, матурлығына, бала табыу һәләтенә һәм сығышына иғтибар итергә кәңәш ителә. Иң мөһиме-яҡын туғанына түгел, ә алыҫ туғанына өйләнеү{{Sfn|Тахмаз Х.|2004}}.

Никахлашыу бер нисә этаптан тора:

* Беренсе этап — килешеү, ҡоҙалау (хитбә).
* Икенсе һәм өсөнсө этаптар-кәләште кейәү йортона тапшырыу (зөфаф) һәм туй тантанаһы
* Дүртенсе этап — фактик рәүештә никахҡа инеү (никах), унан һуң никахлашыу ғәмәлгә ашҡан тип һанала{{Sfn|ИЭС|1991}}.

; Килешеү

; Шаһиттар

; Мәһәр

; Туй тантаналары

== Мәхрәм ==
{{Врезка|Заголовок=<small>[[Сура (Коран)|Сура]] {{Коран|4|22|23}} ([[Переводы Корана|перевод]] [[Кулиев, Эльмир Рафаэль оглы|Э. Кулиева]])</small>|Содержание=''Не женитесь на женщинах, на которых были женаты ваши отцы, если только это не произошло прежде. Во&shy;истину, это является мерзким и ненавистным пос&shy;туп&shy;ком и скверным путём. {{аят}} Вам запретны ваши ма&shy;тери, ваши дочери, ваши сестры, ваши тетки со сто&shy;ро&shy;ны от&shy;ца, ваши тетки со стороны матери, дочери бра&shy;та, дочери сестры, ваши матери, вскормившие вас мо&shy;ло&shy;ком, ваши молочные сестры, матери ваших жен, ваши пад&shy;че&shy;ри&shy;цы, находящиеся под вашим покровитель&shy;ст&shy;вом, с матерями которых вы имели близость, ведь ес&shy;ли вы не имели близости с ними, то на вас не будет гре&shy;ха; а также жены ваших сыновей, которые про&shy;изо&shy;шли из ва&shy;ших поясниц. Вам запретно жениться од&shy;но&shy;вре&shy;мен&shy;но на двух сестрах, если только это не про&shy;изо&shy;шло преж&shy;де. Воистину, Аллах – Прощающий, Ми&shy;ло&shy;серд&shy;ный. ''
{{oq|ar|<big>
وَلَا تَنْكِحُوا مَا نَكَحَ آبَاؤُكُمْ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۚ إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتًا وَسَاءَ سَبِيلًا
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا
</big>}}|Выравнивание=right|Ширина=332px|Фон=#eee9d9}}
[[Мәхрәм]] тип туғанлыҡ сәбәптәре буйынса ҡатын-ҡыҙҙың кейәүгә сығырға хоҡуғы булмаған яҡын туғаны атала, әммә уның менән яңғыҙ ҡалырға һәм сәйәхәткә юлланырға хоҡуғы бар. [[Ән-Ниса сүрәһе|Ән-Ниса сүрәһенең]] 22 һәм 23 аяттарында ир-ат мәхрәм булған ҡатын-ҡыҙҙар категорияһы билдәләнгән . Уларға түбәндәгеләр инә:

* Әсәһе, һөт әсәһе, өләсәһе (әсәһенең әсәһе йәки атаһының әсәһе);
* Ҡыҙы, ейәнсәре (улының йәки ҡыҙының ҡыҙҙары);
* Бер туған һеңлеһе, һөт һеңлеһе;
* Туғандан тыуғаны (бер туған һеңлеһенең ҡыҙы йәки бер туған ҡустыһының ҡыҙы);
* Инәй, әбей (әсәһенең йәки атаһының һеңлеһе);
* Ҡәйнә, ҡатынының өләсәһе
* Үгәй ҡыҙ (ҡатынының элекке никахтан тыуған ҡыҙы);
* Үгәй әсәһе (атаһының ҡатыны);
* [[Туғанлыҡ төшөнсәләре|Килен]] (улының ҡатыны).

Ҡатын-ҡыҙҙарҙың түбәндәге категориялары шулай уҡ мәхрамдар булып тора, әммә улар менән никахҡа инеү ҡатын менән айырылышыу йәки уның үлеме осрағында мөмкин була:

* [[Туғанлыҡ төшөнсәләре|Балдыҙ]] (ҡатынының һеңлеһе);
* ҡатынының әсәһенең ҡыҙ туғаны йәки ҡатынының атаһының ҡыҙ туғаны;
* ҡатынының ҡыҙ туғанының йәки ҡатынының ир туғанының ҡыҙы{{Sfn|Али-заде|2007|name=Махрам|loc=[https://ru.wikisource.org/wiki/ИЭС/Махрам Махрам]}}.

== Күп ҡатынлылыҡ ==
{{төп мәҡәлә|Исламда күп ҡатынлылыҡ}}
{{часть изображения|изобр=Zangaki. 0896. Arab with Three Wives and Two Servants.jpg|позиция=right|подпись=Өс ҡатыны, ике хеҙмәтсеһе һәм ғәрәп.|позиция_подписи=center|ширина=270|общая=350|верх=50|право=40|низ=50|лево=90|цвет_фона=AliceBlue}}Бөтә фаҡиһтар ҙа бер үк ваҡытта ирҙең бер нисә, иң күбендә дүрт ҡатын алыуы ихтимал тигән фекерҙә. [[Ән-Ниса сүрәһе|Был Ән-Ниса сүрәһе]]<nowiki/>нең 3-сө [[аят]]ына нигеҙләнгән<ref>{{Коран/Ссылка|4|3|цитата=...жeнитесь нa тex, чтo приятны вам, женщинax - и двyx, и тpex, и четыpex}}</ref>.

== Айырылышыу ==
{{төп мәҡәлә|Талаҡ}}
Айырылышыу тураһында ир ([[Талаҡ (айырылышыу)|талаҡ]]) иғлан итә, йә шәриғәт [[Ҡазый|судьяһы]] ([[Ҡазый|ҡаҙый]]) ҡатынының үтенесе буйынса ҡарар ҡабул итә.

; Талаҡ

; Хүлә

; Лиән йәки ҡарғыш һорау

== Кәнизәктәр ==
Законлы ҡатын-ҡыҙҙарҙан тыш, шәриғәт кәнизәктәр институтын да күҙ уңында тота<ref>{{Коран/Ссылка|23|6}}</ref>. Кәнизәктәр тип һәләк булған (үлтерелгән) дошмандың ҡатын-ҡыҙҙары күҙ уңында тотола{{Sfn|Али-заде|2007|loc=[https://ru.wikisource.org/wiki/ИЭС/Джария Джария]}}.

=== Үмм әл-үәләд ===
Хужаһының улын тыуҙырған кәнизәк ''үмм әл-үәлад тип,'' ирекле ҡатын — ''үмм әл-ибн'' тип атала {{Sfn|ИЭС|1991}}.

== Енси тормош ==
{{төп мәҡәлә|Исламда интим мөнәсәбәттәр }}
[[Ислам]]да енси тәртип никах сиктәрендә йәки кәнизәк менәнрөхсәт ителә , башҡаһы зина ҡылыу булараҡ ҡарала һәм шәриғәт буйынса эҙәрлекләнә. Шулай уҡ аналь секс, [[Менструация (Күрем)|күрем]], бала тыуғандан һуң ҡан ағыуы, ауырыуҙар һәм [[ураҙа]] ваҡытында тыйыла.

== Мираҫ ==
{{төп мәҡәлә|Исламда мираҫ хоҡуғы}}
Мираҫ мәсьәләһен өйрәнгән һәм вариҫтары өлөшөн иҫәпләү менән шөғөлләнгән ислам хоҡуғы (фиҡһ) дисциплинаһы ''ғилм әл-мүвариҫи'' ({{Lang-ar|علم الموارث}}) тип атала<ref name="rajihi">{{Мәҡәлә|автор=Али ибн Абдуль-Азиз ар-Раджихи|заглавие=Введение в терминологию наследственного права|оригинал=مبادئ ومصطلحات علم الفرائض|ссылка=http://www.saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc|язык=ar|издательство=Saaid.net|archivedate=2013-02-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130220014712/http://saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc}}</ref>.

Мираҫлыҡ тураһындағы ҡағиҙәләрҙең төп сығанағы булып [[Аллаһ|Аллаһтың]] [[Ҡөрьән|Ҡөрьәндәге һүҙҙәре]] һәм [[Мөхәммәт Пәйғәмбәр|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең]] аңлатмалары [[Сөннәт|(сөннәт)]] иҫәпләнә. Шулай уҡ [[Ғөләмә|ғөләмәләрҙең]] бер тауыштан сығарылған ҡарарҙары — [[Ижмә]] — мираҫ мәсьәләләрендә абруйлы һанала<ref name="rajihi">{{Мәҡәлә|автор=Али ибн Абдуль-Азиз ар-Раджихи|заглавие=Введение в терминологию наследственного права|оригинал=مبادئ ومصطلحات علم الفرائض|ссылка=http://www.saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc|язык=ar|издательство=Saaid.net|archivedate=2013-02-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130220014712/http://saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc}}</ref>

== Уллыҡҡа алыу ==

== Балиғлыҡ ==
{{төп мәҡәлә|Балиғлыҡ}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==

* {{ИЭС2007|Никях}}
* {{ИЭС1991|А. Б.|Завадж|71—72|ref=ИЭС}}
* {{Китап|заглавие=Любовь и секс в Исламе: Сборник статей и фетв.|место=М.|издательство=Ансар|год=2004|страниц=304|ref=Любовь и секс в Исламе}}
* {{Мәҡәлә|автор=Магомедов И. А.|заглавие=Особенности мусульманского семейного права|ссылка=http://vestnik.osu.ru/2005_3/55.pdf|издание=Вестник ОГУ|год=2005|номер=3|страницы=258—262|ref=Магомедов И. А.}}
* {{Китап|автор=[[Ньюби, Гордон|Ньюби Г.]]|заглавие=Краткая энциклопедия ислама|оригинал=A Concise Encyclopedia of Islam|ссылка=|ответственный=Пер. с англ.|издание=|место=М.|издательство=Фаир-пресс|год=2007|страниц=384|isbn=978-5-8183-1080-0|тираж=3000|ref=Ньюби}}
* {{Китап|автор=Тахмаз Х.|часть=Семейно-брачные отношения. Бракосочетание|ссылка часть=http://www.azan.kz/library/show/id/17/mode/read/txt/1256.html|заглавие=Ханафитский фикх в новом обличье|издательство=Медина|год=2004|страниц=157|ref=Тахмаз Х.}}
* {{Китап|автор=[[Абдуллах ибн Абдуль-Азиз аль-Джибрин|аль-Джибрин А.]]|заглавие=Пояснение к книге Ибн Кудамы «Умдат аль-фикх» (на ар.яз., 35 мб)|оригинал=شرح عمدة الفقه|ссылка=http://www.archive.org/download/waq95265/95265.pdf|издание=2-е|место=Эр-Рияд|издательство=Мактаба ар-Рушд|год=2008|страниц=2192|isbn=978-603-00-0461-4|ref=Шарх Умдат аль-Фикх}}
* {{Китап|автор=[[Мухаммад ибн Салих аль-Усаймин]]|заглавие=Облегчение наследственного права|оригинал=تسهيل الفرائض|издание=1-е|место=Эр-Рияд|издательство=Дар Тайиба|год=1983|страниц=117|ref=Аль-Усаймин}}
* {{Китап|ответственный=Коллектив улемов|заглавие=Облегчённый фикх в свете Корана и Сунны|место=[[Медина]]|издательство=[[Комплекс имени Короля Фахда по изданию Священного Корана]]|год=2003|страниц=452|isbn=9960-847-53-5|ref=Облегчённый фикх}}
* {{Китап|автор=[[Салих аль-Фавзан|Салих ибн Фавзан аль-Фавзан]]|заглавие=Аль-Мулаххас аль-Фикхи|издание=1-е|место=Эр-Рияд|издательство=Президиум Управления научных исследований и фетв Королевства Саудовская Аравия|год=2002|том=1|страниц=512|isbn=9960-11-217-9|ref=Аль-Мулаххас}}

== Һылтанмалар ==

{{Ислам ғаилә хоҡуғы}} 
{{Тышҡы һытанмалар}}
[[Категория:Мосолмандар]]
[[Категория:Ғаилә һәм мөнәсәбәттәр]]
[[Категория:Ислам ғаилә хоҡуғы]]