Карпат тауҙары битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Горная система
 |Название                = '''Карпат тауҙары'''
  |Национальное название  = 
 |Изображение             = Rzekabiałka.jpg
  |Подпись                = Карпат тауҙары
 |Координаты              = 47/00/N/25/30/E
  |CoordScale             = 
 |Позиционная карта       = Карпаты
 |Страны                  = Австрия/Венгрия/Польша/Румыния/Сербия/Словакия/Украина/Чехия                                                                                                                                                   
 |Период образования      = 
 |Площадь                 = 188 000 
  |Длина                  = 1500
  |Ширина                 = 420-1000
 |Высочайшая вершина      = Герлаховский Штит
  |Высота                 = 2655
 |Карта                   = 
 }}

'''Карпат тауҙары''' (''Карпат'', {{lang-ru|Карпаты}}, {{lang-uk|Карпати}}, {{lang-de|Karpaten}}, {{lang-sk|Karpaty}}, {{lang-hu|Kárpátok}}, {{lang-ro|Carpaţi}}, {{lang-sr|Карпати}}) — Үҙәк Европалағы, атап әйткәндә, [[Чехия]], [[Словакия]], [[Украина]], [[Венгрия]], [[Польша]], [[Румыния]], [[Сербия]] и өлөшләтә [[Австрия]] биләмәләрендәге тау системаһы.

== Топоним ==
Беҙҙең эраның I быуат [[Боронғо Рим|рим]] хроникаларына ярашлы, был урындарҙа ''карп'' ҡәбиләһе йәшәгән. Шулай ҙа, ҡәбилә тау исемен алғанмы йә, киреһенсә, тау ҡәбилә исеме менән аталғанмы — был һорауҙарға тарихсылар һәм телселәр аныҡ ҡына яуап бирә алмай.

Иң таралған гипотеза буйынса ''Карпат'' — {{lang-x-ie|*sker-/*ker-}} «тау-ташлы урын, ҡаялар» һүҙенән барлыҡҡа килгән. Быға иң яҡын тура килгән эквивалент хәҙерге телдәрҙән [[албан теле]]ндә бар: ''karpë'' «тау, таш», ә [[әрмән теле]]ндә: qaripat (qar — таш, pat — стена) һүҙе «таш стенаһы» тип аңлатыла. Атаманың сығышы төрки һүҙенә бәйле тигән фекер буйынса, Карпат — «ярҙарҙан сығыу», «переливаться через край» тип аңлатыла<ref>{{Книга|автор = Мурад Аджи.|заглавие = История тюрков|ответственный = |издание = |место = Москва|издательство = АСТ|год = 2015|страницы = 130|страниц = 320|isbn = }}</ref>.

[[Антика]] һәм [[Урта быуаттар]] дәүерендә Карпат тауҙарын ''Сармат тауҙары'', ә Рустә ''Уғыр тауҙары'' тип атағандар.

== Ер тетрәү ҡурҡынысы ==

Тышҡы Көнсығыш Карпат тауҙары ер тетрәү йәһәтенән (сейсмик яҡтан) Европаның иң ҡурҡыныслы төбәктәренең береһе. Карпаттағы сейсмик әүҙемлек хаҡында II—III быуат рим сығанаҡтарында уҡ билдәләнә. ХVIII быуат аҙағынан регионда халыҡ һанының бик тиҙ артыуы һәм урбанизация һөҙөмтәһендә, сейсмик әүҙемлектән зыян күреүҙәр күбәйә барған. Сөйсмик әүҙемлектең эпицентры Вранча зонаһы тип аталған ерҙә урынлашҡан, бында ер тетрәүҙәрҙең көсө Рихтер шкалаһы буйынса 8 баллға барып етә. Иң емергесле ер тетрәүҙәр 1940 һәм 1977 йылдарҙа теркәлгән.

== Составы ==
[[Файл:Mapcarpat2.png|thumb|500px|'''Карпат тауҙары составы''']]
[[Файл:Карпатская долина.jpg|thumb|450px|Карпат тауҙарында үҙән ([[Львов өлкәһе]])]]

Карпат тауҙары бер нисә өлөштәргә бүленә (һандар «Карпат тауҙары составы» рәсеменә тап килә):
# Тышҡы Көнбайыш Карпат
#* Көньяҡ-Моравия Карпаты
#** Микул тауҙары
#** Нидеростеррайхише Инзельбергшвелле
#* Үҙәк-Моравия Карпаты
#* Словакия-Моравия Карпаты
#** Аҡ Карпаттар
#** Яворники
#* Көнбайыш Бескид
#** Моравия-Силезия Бескиды
#* Үҙәк Бескид
#** Оравска Магура
#** Орав Бескиды (Живец Бескиды)
#** Кисуц Бескиды
#* Көнсығыш Бескид (өлөшләтә Тышҡы Көнсығыш Карпатта урынлашҡан)
#** Пьенин
#** Любовньянска Врховина
#** Чергов
#* Подгуольно-Магура һырты
#** Спишска Магура
#** Бахурень
#** Левочске Врхи
#** Шаришска Врховина
#** Скорушинске Врхи
# Эске Көнбайыш Карпат
#* Словак Руда тауҙары
#** Спишско-Гемерский Карст
#*** Муранска Планина
#*** Словацкий Рай[[Файл:Tatry widok z Tarasowek.jpg|thumb|400px|Мале Цихе ауылы (Польша) тирәһендә Подгалье тау ландшафты]]
#** Воловске Врхи
#** Столицке Врхи
#** Вепорске Врхи
#** Ревуцка-Врховина
#** Словацкий Карст
#** Чьерна-Гора
#* Фатра-Татра өлкәһе
#** Кесе Карпат (шул иҫәптән Хундсхаймер Берге)
#** Поважски-Иновец
#** Трибеч
#** Жьяр
#** Велька Фатра
#** Мала Фатра
#** Шипска Фатра
#** Татра, шул иҫәптән
#*** Көнбайыш Татра
#**** Червене Врхи
#**** Липтовские Татры
#**** Липтовские Копы
#**** Особита
#**** Рогаче
#**** Сивый Врх
#*** Көнсығыш Татра[[Файл:Marmarosch.jpg|thumb|400px|Мармарош массивы]]
#**** Высокие Татры
#**** Бельянские Татры
#** Низкие Татры
#** Горнадска Котлина
#** Стражовске-Врхи
#** Старогорске Врхи
#** Хочске Врхи
#** Сулёвске Врхи
#* Словацкое Среднегорье
#** Втачник
#** Штьявницке Врхи
#** Кремницке Врхи
#** Погронски Иновец
#** Поляна
#** Яворье[[Файл:Jasiňa, cesta k obci.jpg|thumb|400px|Карпат Русе]]
#** Крупинска Планина
#** Зволенска Котлина
#** Оструожки
#* Матран-Слан өлкәһе
#** Бурда
#** Сланске Врхи
#** Земплинске Врхи
#** Матра
#** Бёржёнь
# Тышҡы Көнсығыш Карпаи
#* Түбәнге Бескиды
#** Бескидское Предгорье
#** Ондавска Врховина
#** Лаборецка Врховина
#** Бусов
#* Көнсығыш Бескид (өлөшләтә Тышҡы Көнбайыш Карпатта урынлашҡан)
#** Урманлы Бескид йәғни Полонин[[Файл:Branyiszkó 0205 B.JPG|thumb|400px|Спишский Град]]
#*** Көнбайыш Бещад
#**** Буковске Врхи
#*** Көнсығыш Бещад
#**** Верховин һыу айырғыс һырты
#*** Горган
#** Полонин Бескиды
#*** Тигеҙ Полонин
#*** Черногора һырты
# Эске Көнсығыш Карпат
#* Вигорлат-Гутин теҙмәһе
#** Вигорлат
# Көньяҡ Карпат
# Көнбайыш Румын Карпаты
# Трансильвания платоһы
# Серб Карпаты

[[Альп тауҙары]]ның иң көнсығыш өлөшөндәге — Лейт тауҙары һәм Карпаттың иң көнбайыш өлөшөндәге — Хундсхаймер Берге араһындағы алыҫлыҡ 14 км тәшкил итә<ref>[http://www.nazdar.ru/index.php?id=6&additional=6athainburg Хайнбургские горы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090811061957/http://www.nazdar.ru/index.php?id=6&additional=6athainburg |date=2009-08-11 }}</ref>.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Говерла]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
 | автор         = 
 | часть         = 
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Туристы в Карпатах: Путеводитель
 | ссылка        = 
 | ответственный = Авторы: В. Т. Галяпин, С. А. Щербаков, Р. П. Красий, П. М. Снисаренко, М. И. Бобылев, В. В. Пашута; Художник Э. Ф. Медвецкая
 | издание       = 
 | место         = Ужгород
 | издательство  = Карпаты
 | год           = 1966
 | страниц       = 288
 | doi           = 
 | тираж         = 37000
 | ref           = 
}} (в пер.)

== Һылтанмалар ==
{{навигация}}
{{Горные системы Европы}}

[[Категория:Карпат тауҙары|*]]
[[Категория:Словакия тауҙары]]
[[Категория:Венгрия тауҙары]]
[[Категория:Польша тауҙары]]
[[Категория:Украина тауҙары]]
[[Категория:Румыния тауҙары]]
[[Категория:Сербия тауҙары]]
[[Категория:Австрия тауҙары]]
[[Категория:Альпийская складчатость]]