Картвель телдәре битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яз-группа
|цвет           =кавказские
|название       =Картвель
|прародина      =
|таксон         =ғаилә
|статус         =
|ареал          =[[Көньяҡ Кавказ]]
|число носителей =
|исчезла        =
|категория      =Евразия телдәре
|классификация  =
Ностратик телдәр макро-ғаиләһе (гипотеза)
|делится на     =4 телгә
|время распада  =
|процент совпадений =
|ISO5=ccs
}}
'''Картвель телдәре''' (йәки ''көньяҡ-кавказ'';{{lang-ka|ქართველური ენები}}) — көньяҡ Кавказда, башлыса Грузияла таралған телдәр ғаиләһе.

Башҡа телдәр менән генетик бәйленеше билдәләнмәгән. Элегерәк гипотетик кавказ телдәре йәки иберий-кавказ телдәре макро-ғаиләһенә индергәндәр. Был гипотеза фәнни йәмғиәт тарафынан кире ҡағылһа ла, Грузияла киң таралған. Картавель телдәренең ностратик макро-ғаиләгә ҡарауы тураһында ла гипотеза бар<ref>Британская энциклопедия, 15-е издание, [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/100251/Caucasian-languages Статья Caucasian languages].</ref>. Был гипотеза бәхәсле һәм күп кенә белгестәр тарафынан тәнҡитләнгән һәм кире ҡағылған. Гипотезаның йомғаҡтарын компаративистар ҡабул итмәй, һәм тулыһынса яңылыш һәм ышанысһыҙ тип иҫәпләй<ref>{{Cite web|author=George Starostin|title=Nostratic|url=http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199772810/obo-9780199772810-0156.xml|date=2013-10-29|work=[http://www.oxfordbibliographies.com/ Oxford Bibliographies]|publisher=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]]|doi=10.1093/OBO/9780199772810-0156|archiveurl=http://www.webcitation.org/6bVUkl4XD|archivedate=2015-09-13|quote=Nevertheless, this evidence is also regarded by many specialists as insufficient to satisfy the criteria generally required for demonstrating genetic relationship, and the theory remains highly controversial among mainstream historical linguists, who tend to view it as, at worst, completely invalid or, at best, inconclusive.}}</ref><ref>{{Китап|автор=[[Нерознак, Владимир Петрович|Нерознак В. П.]]|часть=Праязык: реконструкт или реальность?|заглавие=Сравнительно-историческое изучение языков разных семей : Теория лингвистической реконструкции|ссылка часть=http://www.philology.ru/linguistics1/neroznak-88.htm|ответственный=Отв. ред. [[Гаджиева, Нинель Зейналовна|Н. З. Гаджиева]]|место=М.|издательство=Наука|год=1988|страницы=36—38|isbn=5-02-010869-3}}</ref>.

== Классификация ==
[[Файл:Kartvelian_languages.ru.svg|мини|400x400пкс|Картавель ғаиләһендәге телдәр таралышы]]
* '''Көньяҡ картавель тармағы'''<br />
** грузин теле — телде белеүселәр 3,6 млн.<ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=11865 Joshuaproject.]</ref> (шул иҫәптән Картли, Кахети һәм Имерети диалекттары).
** '''Заин''' (колхида) төркөмө
*** мегрель теле — телде белеүселәр 400 мең<ref>[http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?peo3=13205&rog3=GG Joshuaproject.]</ref>: көнбайыш Грузияла (Мегрелия) һәм көнсығыш [[Абхазия]]ла<nowiki/> (Даль, Ткварчели райондары).
*** лаз теле (сан) — телде белеүселәр 150 мең<ref>[http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?peo3=13727&rog3=TU Joshuaproject.]</ref>: [[Төркиә]]ла<nowiki/>ла төньяҡ-көнсығышында (Лазистан).
* '''Төньяҡ картавель''' (сван) тармағы
** сван теле — телде белеүселәр 14 меңдән 30 меңгә тиклем, дөйөм алғанда, төньяҡ-көнбайышта Грузияла (Сванетия)<ref>[http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?peo3=19064&rog3=GG Joshuaproject.]</ref><ref name="DoBeS">[http://www.mpi.nl/DOBES/projects/svan DoBeS (<u>Do</u>kumentation <u>Be</u>drohter <u>S</u>prachen, Documentation of Endangered Languages)]</ref>.
Боронғо Грузияның әҙәби теле лә картавель телдәренә инә.

Грузияла киврули, Израилдә ивр. ‏גרוזינית יהודית‏‎ (грузинит йехудит) йәки [[Йәһүд теле|ивр]]. ‏גאורגית יהודית‏‎ (георгит йехудит) тип аталған грузия йәһүдтәре телен дә картавель телдәренә ҡарай тип иҫәпләйҙәр. Лингвистарҙың күпселеге был телде [[Йәһүд теле|иврит]] һәм арамей телдәренән бик күп һүҙҙәр үҙләштергән грузин теле диалекты тип иҫәпләй. Йәһүд яҙмаһын ҡулланалар.

Хәҙерге картавель телдәренән тик [[грузин теле]]нең генә яҙмаһы бар. XIX быуаттан лаз теленә ([[Германия]] һәм Төркиәлә [[Латин алфавиты|латиница]] нигеҙендә) һәм мегрель теленә (Грузияла [[Грузин яҙыуы|грузин яҙмаһы]] нигеҙендә) яҙма булдырылды, тик әлегә киң таралау тапманы.

== Грамматик үҙенсәлектәре ==
Картавель телдәрендә 11-ҙән 15-кә тиклем модаль-заман формалары бар. Исемдәрҙең һәм башҡа һүҙ төркөмдәренең грамматик заты юҡ. Аблаут <ref>{{книга
 |автор        = Гамкрелидзе Т., Мачавариани Г.
 |заглавие     = Система сонантов и аблаут в картвельских языках. Типология общекартвельской структуры. На груз. яз
 |место        = Тб.
 |год          = 1965
}}</ref>(Тамыр һүҙҙәрҙәге һуҙынҡыларҙың морфологик сиратлашыуы. Мәҫәлән, ғәрәп телендә китаб — көтөб (күплек төшөнсәһе) бар. Егермешәрле иҫәп системаһы бар.[[ Ғәрәп теле|Ғәрәп]], [[Фарси теле|фарси]], [[Төрөк теле|төрки телдәренән]] ингән һүҙҙәр бар. <ref>[[Большая советская энциклопедия]], см. [http://bse.sci-lib.com/article059530.html Картвельские языки]</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* [[Климов, Георгий Андреевич|Климов Г. А.]] Этимологический словарь картвельских языков. М., 1964.
* [[Климов, Георгий Андреевич|Климов Г. А.]] Склонение в картвельских языках в сравнительно-историческом аспекте, М., 1962.
* [[Климов, Георгий Андреевич|Климов Г. А.]] Этимологический словарь картвельских языков. М., 1964.
* Цагарели А. А., Сравнительный обзор морфологии иберийской группы кавказских языков, 2 изд., Тб., 1957.
* Bopp Fr., Die kaukasischen Glieder des indoeuropä ischen Sprachstamms, B., 1847.
* Deeters G., Das kharthwelische Verbum, Lpz., 1930.

{{Евразия телдәре төркөмдәре}}

[[Категория:Евразия телдәре]]
[[Категория:Кавказ халыҡтарының телдәре]]