Ким Чен Ир битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Государственный деятель
| имя = Ким Чен Ир<br>Юрий Ирсенович Ким
| оригинал имени = 김정일<br>金正日
| изображение = Kim Jong il Portrait-2.jpg
| описание изображения = 2011 йылда вафат булғандан һуң төшөрөлгән Ким Чен Ир портреты 
| ширина = 
| должность = Корея Халыҡ Демократик Республикаһының Бөйөк Етәксеһе
| дата рождения = 16.2.1942
| дата смерти   = 17.12.2011
| флаг = Flag of North Korea.svg
| периодначало = 8 июля 1994
| периодконец = 17 декабря 2011
| предшественник = [[Ким Ир Сен]]<br><small>('''Бөйөк Юлбашсы''' булараҡ)</small>
| преемник = [[Ким Чен Ын]] <br><small>('''Юғары етәксе''' булараҡ)</small>
| должность_2 = Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитетының Мәңгелек генераль секретары <ref>Почётная должность без формальных полномочий. [[Де-факто]] все полномочия Ким Чен Ира закончились с его смертью, 17 декабря 2011 года</ref>
| флаг_2 = Flag of the Workers' Party of Korea.svg
| периодначало_2 = 2012 йылдың 11 апреленән
| периодконец_2 = 
| предшественник_2 = үҙе, Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитетының Генераль секретары
| преемник_2 = 
| должность_3 = [[КХДР]] Оборона дәүләт комитеты рәйесе
| флаг_3 = Flag of North Korea.svg
| периодначало_3 = 9 апреля 1993
| периодконец_3 = 17 декабря 2011
| предшественник_3 = [[Ким Ир Сен]]
| преемник_3 = [[Ким Чен Ын]]<br><small>('''Беренсе Рәйес''' булараҡ)</small>
| должность_4 = Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитеты Генераль секретары
| порядок_4 = 2
| флаг_4 = Flag of the Workers' Party of Korea.svg
| периодначало_4 = 8 октября 1997
| периодконец_4 = 17 декабря 2011
| предшественник_4 = [[Ким Ир Сен]]
| преемник_4 = вазифа бөтөрөлгән, мәңгелек Генераль секретарь тип иғлан ителгән<br>[[Ким Чен Ын]] <small>('''Беренсе секретарь''' булараҡ)</small>
| должность_5 = Корея Халыҡ Армияһының Юғары баш командующийы
| флаг_5 = Flag of the Korean People's Army Ground Force (1993-2023).svg
| флаг2_5 = Standard of the Supreme Commander of the Korean People's Army.svg
| периодначало_5 = 24 декабря 1991
| периодконец_5 = 17 декабря 2011
| предшественник_5 = [[Ким Ир Сен]]
| преемник_5 = [[Ким Чен Ын]]
| партия = [[Файл:WPK symbol red.svg|18пкс]] Корея Хеҙмәт партияһы <small>(1961—2011)</small>
| образование = Ким Ир Сен исемендәге университет
| род = Кимдар нәҫеле
| отец = [[Ким Ир Сен]] (1912—1994)
| мать = [[Ким Чен Сук]] (1917—1949)
| вероисповедание = атеист
| супруга = 1) Ким Ён Сук (1947)<br> 2) Сон Хе Рим (1937—2002)<br> 3) Ко Ён Хи (1953—2004)<br> 4) Ким Ок (1964)
| дети = '''улдары:''' Ким Чон Нам (1971—2017), Ким Чон Чхоль (1981) һәм [[Ким Чен Ын]] (1984)
'''ҡыҙы:''' Ким Ё Чжон (1987)
| автограф = Kim Jong-il Signature.png
| награды = {{{!}} style="background: transparent"
{{!}}{{Герой КНДР}}{{!!}}{{Герой КНДР}}{{!!}}{{Герой КНДР}}{{!!}}{{Герой КНДР}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{Орден Ким Ир Сена}}{{!!}}{{Орден Ким Ир Сена}}{{!!}}{{Орден Ким Ир Сена}}
{{!}}-
{{!}}{{Орден Ким Ир Сена}}{{!!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}{{!!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}
{{!}}-
{{!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}{{!!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}{{!!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}
{{!}}-
{{!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}{{!!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}{{!!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}
{{!}}-
{{!}}{{Орден Национального флага 1 степени}}{{!!}}{{Орден Свободы и Независимости 1 степени}}{{!!}}{{Орден Свободы и Независимости 1 степени}}
{{!}}-
{{!}}{{Орден Труда (КНДР)}}{{!!}}{{Орден Труда (КНДР)}}{{!!}}{{Орден Труда (КНДР)}}
{{!}}-
{{!}} {{Орден Национального флага 2 степени}}
{{!}}}
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}} {{Медаль 50 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}}{{!!}}{{Медаль 60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}}{{!!}}{{Медаль 65 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}}
{{!}}} 
{{{!}} 
{{!}}{{Большой крест Национального ордена заслуг (Гвинея)}}{{!!}}{{Большая лента Королевского ордена Камбоджи}}{{!!}}{{Орден Нила}}
{{!}}-
{{!}}{{Большая лента ордена Республики (Египет)}}{{!!}}{{Большой крест Национального ордена Нигера}}{{!!}}{{Большой крест ордена Леопарда (Заир)}}
{{!}}-
{{!}}{{Кавалер Большого креста Национального ордена Мали}}{{!!}}{{Большой крест ордена Льва (Сенегал)}}{{!!}}{{Орден Рораймы}}
{{!}}-
{{!}}{{Орден Вельвичия}}{{!!}}{{Большой крест ордена Заслуг (ЦАР)}}{{!!}}{{Орден Независимости (Экваториальная Гвинея)}}
{{!}}-
{{!}}{{!!}}[[Файл:National Order of the Thousand Hills (Rwanda) - ribbon bar.gif|60px]]
{{!}}}
| принадлежность = {{флаг|Северная Корея}} [[Корейская Народно-Демократическая Республика|КНДР]]
| годы службы = 1991—2011 года
| звание = [[Файл:Generalissimo rank insignia (North Korea).svg|55px]] [[Генералиссимус КНДР]]
}}

[[Файл:Vladimir_Putin_with_Kim_Jong-Il-6.jpg|мини|313x313пкс|Ким Чен Ир В. В. Путин менән. Пхеньян 2000.]]
'''Ким Чен Ир''' ({{Lang-ko3|김정일|金正日}} Концевич буйынса — ''Ким Джонъиль''<ref>{{Cite web|url=http://lib.ru/EMIGRATION/LANKOV/n-korea.txt|title=Андрей Ланьков. Северная Корея: вчера и сегодня|accessdate=2013-01-13|deadlink=no|archive-date=2012-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20120825040313/http://lib.ru/EMIGRATION/LANKOV/n-korea.txt}}</ref>; тыуған ваҡыттағы исеме ''Юрий Ирсенович Ким''<ref name="birthname">{{Cite news|url=http://nk.chosun.com/english/news/news.html?ACT=detail&res_id=7283|date=2002-08-22|accessdate=2007-02-19|title=Sergeyevna Remembers Kim Jong Il|last=Chung|first=Byoung-sun|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070311153844/http://nk.chosun.com/english/news/news.html?ACT=detail&res_id=7283|archivedate=2007-03-11}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070311153844/http://nk.chosun.com/english/news/news.html?ACT=detail&res_id=7283 |date=2007-03-11 }}<br><br>{{Cite news|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1671983|publisher=NPR|date=2004-02-12|accessdate=2007-02-19|title=A Visit to Kim Jong Il's Russian Birthplace|last=Sheets|first=Lawrence|archivedate=2007-03-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070314055340/http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1671983}}<br><br>{{Cite web|url=http://www.life.com/gallery/26532/image/51407067/north-korea-secrets-and-lies#index/7|title=Kim Jong-Il, Kim Il-Sung – In the Family Business – North Korea: Secrets and Lies – Photo Gallery|work=Life|accessdate=2011-12-19|archive-date=2012-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20120108023027/http://www.life.com/gallery/26532/image/51407067/north-korea-secrets-and-lies#index/7|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120108023027/http://www.life.com/gallery/26532/image/51407067/north-korea-secrets-and-lies#index/7 |date=2012-01-08 }}</ref>''тыуған саҡтағы исеме;'' [[16 февраль]] [[1942 йыл]] — [[17 декабрь]] [[2011 йыл]]<ref>{{Cite news|accessdate=2022-04-13|date=2011-12-19|work=Reuters|title=North Korea mourns dead leader, son is "Great Successor"|url=https://www.reuters.com/article/us-korea-north-idUSTRE7BI05B20111219|archivedate=2013-01-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130123152343/http://www.reuters.com/article/2011/12/19/us-korea-north-idUSTRE7BI05B20111219}}</ref>) — Төньяҡ Кореяның дәүләт, сәйәси, хәрби һәм партия эшмәкәре, [[Корея Халыҡ-Демократик Республикаһы|Корея Халыҡ-Демократик Республикаһының Бөйөк етәксеһе]] Корея хеҙмәт партияһы Үҙәк комитетының генераль секретары, Корея халыҡ армияһының Юғары баш командующийы, [[Корея Халыҡ-Демократик Республикаһы|КХДР]] Дәүләт оборона комитеты рәйесе

Ул [[Ким Ир Сен]]дың улы, Ким Чен Ындың атаһы [[Корея Халыҡ-Демократик Республикаһы|КХДР]] Генералиссимусы (2012, үлгәндән һуң)<ref>{{Cite web|url=http://lenta.ru/news/2012/02/15/kim/|title=Lenta.ru: В мире: Ким Чен Иру посмертно присвоили звание генералиссимуса<!-- Заголовок добавлен ботом -->|access-date=2012-02-15|archive-date=2012-05-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20120502060951/http://lenta.ru/news/2012/02/15/kim/|deadlink=no}}</ref> дүрт тапҡыр КХДР Геройы.

== Бала сағы ==
Ким Чен Ир 1942 йылдың 16 февралендә<ref>{{Cite web |url=https://yandex.ru/images/search?pos=9&img_url=https%3A%2F%2Fwww.nydailynews.com%2Fresizer%2FSDOphs3cgctGEHx4K-XlUwj62bM%3D%2F1200x0%2Ftop%2Farc-anglerfish-arc2-prod-tronc.s3.amazonaws.com%2Fpublic%2FDT5L7YU4K7MK4IXM2MWZ3DD7EQ.jpg&text=%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BE%20%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D0%B8%D1%80%20%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B0%20%D0%B2%20%D0%BC%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B5&lr=20235&rpt=simage&source=wiz |title=Саркофаг Ким Чен Ира |access-date=2021-12-15 |archive-date=2021-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211215144959/https://yandex.ru/images/search?pos=9&img_url=https%3A%2F%2Fwww.nydailynews.com%2Fresizer%2FSDOphs3cgctGEHx4K-XlUwj62bM%3D%2F1200x0%2Ftop%2Farc-anglerfish-arc2-prod-tronc.s3.amazonaws.com%2Fpublic%2FDT5L7YU4K7MK4IXM2MWZ3DD7EQ.jpg&text=%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BE%20%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D0%B8%D1%80%20%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B0%20%D0%B2%20%D0%BC%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B5&lr=20235&rpt=simage&source=wiz |deadlink=no }}</ref> [[Ким Ир Сен]] (1912—1994) һәм [[Ким Чен Сук]] (1917—1949) ғаиләһендә тыуған. [[Хабаровск крайы]]нда урынлашҡан Вятский ауылын уның тыуған урыны тип һанау ҡабул ителгән<ref name="сайт «Вести.Ру»">{{Cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=665291&cid=9 |title=Вести. Ru: Смерть в бронепоезде: Ким Чен Ира похоронят 28 декабря<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2011-12-19 |archive-date=2011-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111219204734/http://www.vesti.ru/doc.html?id=665291&cid=9 |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/1907197.stm|title=Profile: Kim Jong-il|publisher=BBC News|date=2009-01-16|accessdate=2011-12-28|archivedate=2017-02-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170218161501/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/1907197.stm}}</ref><ref>Kim Jong Il Biography. — The Associated Press, 10.09.2008</ref><ref>Kim Jong Il: Playing a poor hand skillfully. — CNN, 21.08.2003</ref><ref>[https://ria.ru/kaleidoscope/20050216/30157790.html Северная Корея всенародно отмечает день рождения Ким Чен Ира] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161003063711/https://ria.ru/kaleidoscope/20050216/30157790.html |date=2016-10-03 }}. — РИА Новости, 16.02.2005</ref><ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.nndb.com/people/261/000024189/ |title=Kim Jong Il Profile. — NNDB.com. |access-date=2016-10-02 |archive-date=2016-08-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801170933/http://www.nndb.com/people/261/000024189/ |deadlink=no }}</ref><ref>[http://world.kbs.co.kr/english/event/nkorea_nuclear/general_04c.htm Kim Jong-il (1942 ~)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161012161645/http://world.kbs.co.kr/english/event/nkorea_nuclear/general_04c.htm |date=2016-10-12 }}. — Korean Broadcasting System. — Версия от 15.02.2012</ref><ref>Peter Maas. [https://www.nytimes.com/2003/10/19/magazine/the-last-emperor.html?_r=0 The Last Emperor] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170905020410/https://www.nytimes.com/2003/10/19/magazine/the-last-emperor.html?_r=0 |date=2017-09-05 }}. — The New York Times Magazine, 19.10.2003</ref>. Тыуған ваҡытында уны Юрий Ирсенович Ким тип атағандар<ref name="birthname"/><ref name=autogenerated2 /><ref>Ким Чен Ир серьёзно болен? Лидер КНДР не принял участие в главном празднике страны. — Прайм-ТАСС, 09.09.2008</ref>, әммә Төньяҡ Корея историографияһы, Ким Чен Ир Чансубон түбәһе янындағы йәшерен партизандар лагерында, Төньяҡ Кореяның иң бейек һәм абруйлы тауы — Пэктусан (Самджиён өйәҙе) янындағы бүрәнә йортта тыуған<ref name="_01">{{Cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/783967.stm |title=BBC News {{!}} ASIA-PACIFIC {{!}} Profile: Kim Jong-il |access-date=2008-06-10 |archive-date=2019-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190711094241/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/783967.stm |deadlink=no }}</ref>{{sfn|Ким Чен Ир : Биография|94 чучхе (2005)|с=318}}, тип раҫлай, һәм уның тыуған көнөндә күктә икеләтә йәйғор һәм сағыу йондоҙ барлыҡҡа килгән<ref name="_081">{{Cite web |url=http://profiled.blogspot.com/2005/02/kim-jong-il-nkorean-leader.html |title=Profiles: Kim Jong-IL N.Korean Leader |access-date=2008-06-14 |archive-date=2007-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071018022342/http://profiled.blogspot.com/2005/02/kim-jong-il-nkorean-leader.html |deadlink=no }}</ref>. Иртә балалыҡ йылдары [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]]ның 88-се уҡсы бригадаһы урынлашҡан Вятский ауылында үткән, атаһы, Ҡыҙыл Армия капитаны, ошо бригада составындағы батальон командиры булған.

1945 йылдың ноябрендә Ким Чен Ир бер ай элек унда атаһы әйләнеп ҡайтҡан Пхеньянға күсерелә. Рәсми биографияһы раҫлауынса, ул 1950—1960 йылдарҙа Пхеньяндағы партия хеҙмәткәрҙәре балалары өсөн мәктәптә белем алған, һуңынан, 1964 йылда, Пхеньяндағы Ким Ир Сен исемендәге университетты тамамлаған, сәйәси иҡтисад буйынса махсуслашҡан.

== Карьера башы ==
[[1961 йыл]]дың 22 июлендә [[Корея Хеҙмәт партияһы]] сафына баҫа{{sfn|Ким Чен Ир : Краткая биография|87 чучхе (1998)|с=22}}{{sfn|Ким Чен Ир : Биографический очерк|90 чучхе (2001)|с=28}}{{sfn|Ким Чен Ир : Биография|94 чучхе (2005)|с=110}}{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=40}}. Төньяҡ Корея сығанаҡтарына ярашлы, Ким Чен Ир 1964 йылдың 19 июненән Корея Хеҙмәт партияһының Үҙәк комитетында эш башлай{{sfn|Ким Чен Ир : Биографический очерк|90 чучхе (2001)|с=45}}{{sfn|Ким Чен Ир : Биография|94 чучхе (2005)|с=203}}{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=45}} <ref name="_078">{{Cite web |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/dprk/kim-jong-il.htm |title=Kim Jong-il |access-date=2008-06-14 |archive-date=2008-06-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080624083300/http://www.globalsecurity.org/military/world/dprk/kim-jong-il.htm |deadlink=no }}</ref>), инструктор, Үҙәк Комитетта бүлек мөдире урынбаҫары, артабан бүлек мөдире{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=45}}.

1970 йылдарҙа уның заказы буйынса КНДР-ҙың иң төп пропаганда фильмдарының береһе — «Цветечница» фильмы төшөрөлә. Был фильм Төньяҡ Корея кинематографының Алтын фондына ингән (1972)<ref>{{cite web|author=Саймон Фаулер|url=http://www.bbc.com/russian/society/2015/10/151015_vert_cul_us_defectors_became_film_stars_in_north_korea|title=Как американские перебежчики стали звездами кино в КНДР|publisher=Би-би-си|date=2015-10-15|access-date=2017-12-13|archive-date=2017-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20171221181935/http://www.bbc.com/russian/society/2015/10/151015_vert_cul_us_defectors_became_film_stars_in_north_korea|deadlink=no}}</ref>.

1973 йылдың сентябрендә ул партияның Үҙәк комитеты секретары{{sfn|Ким Чен Ир : Биография|94 чучхе (2005)|с=318}}{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=45}}, ә 1974 йылдың апрелендә (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, февралдә) Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк комитетының Сәйәси комитеты (Политбюро) ағзаһы һәм партия рәйесе [[Ким Ир Сен]]дың вариҫы итеп һайлана{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=45}}. 1970-се йылдарҙа Корея матбуғатында уны «Партия үҙәге» тип йөрөтә башлайҙар (당중앙; элек был бер кеше титулы түгел, ә Үҙәк Комитеттың икенсе исеме ине).

1980 йылдың октябрендә Корея Хеҙмәт партияһы VI съезында Ким Чен Ир Үҙәк Комитеттың Политбюроһы Президиумы ағзаһы, Үҙәк Комитет секретары, партияның Үҙәк Хәрби комитеты ағзаһы итеп һайлана{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=45}}. Пропаганда, атаһының эштәренә дан йырлаған дәрәжәлә, улының да сиктән тыш кешелекле булыуын маҡтай башлай<ref name="_080">100 великих диктаторов. — М.: Вече, 2002. — 656 с.</ref>. 1982 йылдың февраленән ул — Корея Халыҡ-Демократик Республикаһының Юғары Халыҡ Йыйылышы депутаты. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, Ким Чен Ир махсус хеҙмәттәрҙең эшенә етәкселек иткән. Ул 1983 йылда Бирмала (хәҙер Мьянма) теракт ойоштороуҙа ғәйепләнә, һөҙөмтәлә Корея Республикаһынан 17 рәсми кеше һәләк була һәм 1987 йылда Көньяҡ Корея авиалайнеры шартлауы һөҙөмтәһендә 115 кеше һәләк була<ref name="_09">{{Cite web |url=http://asianhistory.about.com/od/profilesofasianleaders/p/BioKimJongil.htm |title=Biography of Kim Jong-il — Profile of Kim Jong-il — Biography of … |access-date=2008-06-11 |archive-date=2008-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080723184207/http://asianhistory.about.com/od/profilesofasianleaders/p/BioKimJongil.htm |deadlink=no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723184207/http://asianhistory.about.com/od/profilesofasianleaders/p/BioKimJongil.htm |date=2008-07-23 }}</ref><ref name="_010">{{Cite web |url=http://archives.cnn.com/2001/WORLD/asiapcf/east/06/13/bio.kim.jongil/ |title=CNN.com — Kim Jong Il: Playing a poor hand skillfully |access-date=2008-06-11 |archive-date=2008-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080613114900/http://archives.cnn.com/2001/WORLD/asiapcf/east/06/13/bio.kim.jongil/ |deadlink=no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080613114900/http://archives.cnn.com/2001/WORLD/asiapcf/east/06/13/bio.kim.jongil/ |date=2008-06-13 }}</ref>. Ким Чен Ирҙың ғәйебен раҫларлыҡ дәлилдәр килтереп булмай, ләкин халыҡ-ара аналитиктар, Ким Ир Сен 1980-се йылдарҙа ла тышҡы сәйәсәтте контролдә тотоуын дауам иткән һәм улының эске эштәргә ҙурыраҡ контроль итеү мөмкинлеген биргән, тип иҫәпләй<ref name="_010"/>.

1991 йылдың 24 декабрендә Корея Хеҙмәт партияһының пленар ултырышында Ким Ир Сен Корея Халыҡ Армияһының юғары баш командующийы Ким Чен Ирға үҙ вәкәләттәрен тапшырыуы тураһында иғлан итә{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=225}}. Дүрт ай үткәс, 1992 йылдың 13 апрелендә, Ким Ир Сенға генералиссимус исеме бирелә, ә бер аҙнанан Ким Чен Ир КНДР Маршалы исемен ала{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=225}}. Киләһе йылдың апрелендә Ким Чен Ир Корея Халыҡ Демократик Республикаһының Оборона дәүләт комитеты рәйесе итеп һайлана<ref name="_078"/>{{sfn|История рев. деятельности Ким Чен Ира|104 чучхе (2015)|с=225}}.

== Дәүләт башлығы ==
[[Ким Ир Сен]] [[1994 йыл]]дың 8 июлендә йөрәк өйәнәгенән вафат булған. «Мәңгелек президент» үҙе идара иткән һарайы-резиденцияһын махсус рәүештә үҙгәртеп төҙөлгән мавзолейҙа ерләнгән, ә илдә өс йыллыҡ матәм башланған.

[[1994 йыл]]дың 12 июлендә Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитетының ябыҡ пленумында илдәге бөтә власть тулылығын Ким Чен Ирға тапшырыу тураһында ҡарар ҡабул ителә. 6 октябрҙә Ким Чен Ир рәсми рәүештә «бөйөк етәксе» тип аталды, ә атаһы «бөйөк юлбашсы» тип йөрөтөлгән була. Атаһы үлгәндән алып Ким Чен Ир ил һәм Корея Хеҙмәт партияһы менән етәкселек итә, иҡтисад, мәҙәниәт һәм милли оборона өсөн яуап бирә, илдең ядро программаһын тормошҡа ашырыуҙы етәкләй, Көньяҡ Кореяға ҡарата сәйәсәтте билдәләй. [[1997 йыл]]дың 8 октябрендә Корея Хеҙмәт партияһының Үҙәк комитеты менән Корея Хеҙмәт партияһының Үҙәк хәрби комитетының махсус хәбәре баҫылып сыға, унда халыҡҡа «бөйөк етәксе» иптәш Ким Чен Ирҙың Корея Хеҙмәт партияһының Генераль секретары вазифаһына һайланыуы тураһында хәбәр ителә<ref name="_70">{{Cite web |url=http://www.radio-canada.ca/nouvelles/02/2039.htm |title=Kim Jong-Il élu à la tête du Parti communiste — Radio-Canada nouvelles |access-date=2008-06-20 |archive-date=2009-01-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090114075331/http://www.radio-canada.ca/nouvelles/02/2039.htm |deadlink=no }}</ref>. Бер йылдан 1998 йылдың 5 сентябрендә Ким Чен Ир КНДР-ҙың Оборона дәүләт комитеты рәйесе вазифаһына һайлана, бының менән уның тотош илдең сәйәси, хәрби һәм иҡтисади көстәре менән етәкселек итеүе күҙ уңында тотола.

[[2010 йыл]]дың 28 сентябрендә Ким Чен Ир Пхеньянда уҙғарылған партия конференцияһында Корея Хеҙмәт партияһының генераль секретары итеп ҡайтанан һайланды<ref>{{публикация|книга|заглавие=Ким Чен Ир|ссылка=http://korean-books.com.kp/KBMbooks/ru/book/politics/00000494.pdf|место=Пхеньян|издательство=Издательство литературы на иностранных языках|год=[[Календарь чучхе|106 чучхе]] (2017)|подзаголовок=Биография|том=4|томов=4|страницы=258|страниц=386}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2010/09/100928_north_korea_reappointed.shtml |title=Ким Чен Ир вновь избран генсеком правящей партии КНДР/BBCru |access-date=2010-09-28 |archive-date=2010-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101001031746/http://www.bbc.co.uk/russian/international/2010/09/100928_north_korea_reappointed.shtml |deadlink=no }}</ref>.

=== Кеше хоҡуҡтары ===
Ким Чен Ира идара иткән йылдарҙа Төньяҡ Кореяны даими рәүештә кеше хоҡуҡтарын боҙоуҙа: халыҡ алдында язалауҙа<ref>{{книга
|автор        = Kang Chol-hwan
|часть        = 
|заглавие     = Aquariums of Pyongyang 
|оригинал     = 
|ссылка       = 
|издание      = 
|место        = New York
|издательство = Basic Books
|год          = 2005
|том          = 
|страницы     = 
|страниц      = 
|isbn         =
}}</ref>, ҡоллоҡта, аборт эшләтеүҙә, япон<ref>{{Cite web |url=http://www.ru.emb-japan.go.jp/POLICIES/NORTHKOREA/index.html |title=Посольство Японии в России<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2008-06-21 |archive-date=2008-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080531133721/http://www.ru.emb-japan.go.jp/POLICIES/NORTHKOREA/index.html |deadlink=no }}</ref> һәм Көньяҡ Корея граждандарын урлауҙа, шулай уҡ хеҙмәт концентрацион лагерҙары ойоштороуҙа ғәйепләгәндәр. Киң мәғлүмәт саралары хөкүмәттең тулы контролендә булған, пропаганда тәүлек әйләнәһенә теле- һәм радиоэфирҙа эшләгән; сит ил тапшырыуҙарын тыңлау ҡәтғи тыйылған.

=== Шәхес культы ===
Ким Чен Ир Төньяҡ Кореяла идара иткән йылдарҙа, атаһы идара иткән ваҡытҡа оҡшаған, уның шәхесен данлау һәм аллалаштырыу сәйәсәте дауам иткән. Күҙәтеүселәр фекеренсә, Корея Халыҡ Демократик Республикаһында СССР-ҙа Сталиндың шәхес культына оҡшаш культ барлыҡҡа килгән<ref name="Кимы">{{Cite web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_4015000/4015161.stm |title=Би-би-си {{!}} Главная {{!}} В КНДР «снимают портреты Ким Чен Ира» |access-date=2008-07-11 |archive-date=2012-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120330203119/http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_4015000/4015161.stm |deadlink=no }}</ref>. Ким Чен Ир портреттары барлыҡ йәмәғәт учреждениеларын биҙәгән.
1980 йылдарҙан Ким Чен Ирҙың биографияһы, атаһының биографияһы кеүек үк, мәктәптәрҙә рәсми өйрәнеү предметына әүерелә. Бөтә китаптар йәки мәҡәләләр уның эштәренән өҙөктәр менән башланған, ә Төньяҡ Корея баҫмаларында юлбашсының исеме махсус ҡуйы шрифт менән йыйылған<ref name="Чучхе">КНДР вчера и сегодня. Неформальная история Северной Кореи/А. Н. Ланьков. — М.: Восток-Запад, 2005. — 262 с.</ref>.
Ким Чен Ир хөрмәтенә шиғырҙар һөйләгәндәр, салюттар ойошторолған, ил артистары үҙ сығыштарын уға бағышлаған, юлбашсының тыуған көнө дәүләт байрамы итеп билдәләнгән<ref name="Стихи Киму">[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_2768000/2768137.stm Лидеру КНДР дарят цветы и стихи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070915052437/http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_2768000/2768137.stm |date=2007-09-15 }} Первым государственным праздником является день рождения Ким Ир Сена.</ref>.

Илдә Ким Чен Ир бик шәп композитор тип иҫәпләнә, өҫтәүенә, алты опера ике йыл эсендә ижад ителгән. Уның «Чучхе идеялары тураһында», «Чучхе философияһын өйрәнгәндә тыуған ҡайһы бер мәсьәләләр тураһында», «Кино сәнғәте тураһында»<ref>[http://www.kcckp.net/ru/periodic/todaykorea/index.php?contents+3468+2008-04+108+22 Naenara]{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, «Чучхе принцибына нигеҙләнгән әҙәбиәт тураһында» хеҙмәттәре классик һанала. Ил эсендә Пхеньянда «Чучхе башняһы» планын төҙөгән бөйөк архитектор тип иҫәпләнә.

== Кинола кәүҙәләнеше ==
Ги Джу-бонг / Gi Ju-bong «Шпион пошёл на Север» фильмында (2019).

== Шәхси тормошо ==

=== Ғаиләһе ===
* Атаһы — [[Ким Ир Сен]] (1912—1994) — [[КХДР]]-на нигеҙ һалыусы һәм уның тәүге етәксеһе.
* Әсәһе — Ким Чен Сук (1917—1949) — КХДР-ның партия һәм дәүләт эшмәкәре.
* Һеңлеһе — Ким Гён Хи (1946 йылда тыуған) — КХДР-да берҙән-бер ҡатын-ҡыҙ — генерал. Чан Сон Тхэк — ире (1946—2013; КХДР Дәүләт Оьорона комитетына — илдең юғары власть органына  тәғәйенәлнгән)<ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/12/111219_kim_jong_il_family.shtml |title=Члены семьи Ким |access-date=2011-12-20 |archive-date=2012-01-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120110191927/http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/12/111219_kim_jong_il_family.shtml |deadlink=no }}</ref>.

Ким Чен Ир дүрт тапҡыр өйләнгән, рәсми биографияһы буйынса өс улы билдәле. Әммә рәсми булмаған мәғлүмәттәргә ярашлы, Төньяҡ Корея юлбашсыһының 17 балаһы булып, шуларҙың 9-ы никахһыҙ тыуған булған<ref>{{Cite web |url=http://analytic-info.net/news/world/politics/detail.php?element_id=17936 |title=Ким Чен Ир правил КНДР почти два десятилетия и оставил после себя 17 детей |accessdate=2011-12-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141016222417/http://analytic-info.net/news/world/politics/detail.php?element_id=17936 |archivedate=2014-10-16 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141016222417/http://analytic-info.net/news/world/politics/detail.php?element_id=17936 |date=2014-10-16 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ru.euronews.net/2011/12/19/the-life-and-times-of-a-supreme-leader |title=телеканал Euronews |access-date=2011-12-19 |archive-date=2012-02-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120211053121/http://ru.euronews.net/2011/12/19/the-life-and-times-of-a-supreme-leader |deadlink=no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120211053121/http://ru.euronews.net/2011/12/19/the-life-and-times-of-a-supreme-leader |date=2012-02-11 }}</ref>.
* Беренсе ҡатыны — Сон Хе Рим (1937—2002)
: Улы — Ким Чон Нам (1971—2017). Швейцарияла уҡыған. 2001 йылда Японияға ялған паспорт буйынса инергә маташҡанда Япония властары тота. Ким Чон Нам үҙе әйтеүенсә, ул Токио эргәһендәге «Диснейленд» аттракциондар паркына ғына барырға йыйынған була. Атаһы вафат булғандан һуң, илдә власты мираҫҡа алыу мөмкинлеге хаҡында мәсьәлә ҡыҙыҡһындырмауын белдерҙе. 2017 й. Малайзия аэропортында үлтерелә.
* Икенсе ҡатыыны — Ким Ён Сук (1947 йылда тыуған)
: Ҡыҙы — Ким Соль Сон (1975 йылда тыуған). Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитетының Пропаганда һәм агитация бүлегендә эшләй, партия әҙәбиәте кураторы була. Элек атаһының шәхси секретары булып хеҙмәт иткән.
* Өсөнсө ҡатыны — Ко Ён Хи (1953—2004). Бейеүсе.
: Улы — [[Ким Чен Ын]] (1982 йәки 1983 йылда тыуған). Швейцарияла уҡыған, КХДР менән идара итеү буйынса атаһының  вариҫы, 2011 йылдан КХДР-ның юғары етәксеһе.
: Улы — Ким Чон Чхоль (1981 йылда тыуған). Швейцарияла уҡыған, гитарист.
: Ҡыҙы — Ким Ё Чжон (1988 йылда тыуған). Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитетының Пропаганда һәм агитация бүлегенең директор урынбаҫары.
* Дүртенсе ҡатыны — Ким Ок (1964 йылда тыуған).
{{Кимдар}}

=== Тормош образы ===
;Хәтер тренировкаһы 
Иртән тороп, Ким Чен Ир ғәҙәттә хәтер күнекмәләре башҡарған. Был хаҡта ул былай тигән: «Башты йышыраҡ эшләтһәк, хәтер яҡшыра. Мин иртән тороп, хәтер күнекмәләре башҡарам», - тине. ИТАР-ТАСС-тың, буш ваҡытын нисек үткәреүе тураһындағы һорауына Ким Чен Ир былай тигән:
{{цитата|Халыҡ араһында булырға, уның менән бергә ваҡыт үткәрергә яратам. Илебеҙ халҡының нисек йәшәүе һәм эшләүе менән ҡыҙыҡһынам, улар хаҡында хәстәрлек күрәм, улар менән ихлас һөйләшәм, ҡайғы һәм шатлыҡ уртаҡлашам - был минең өсөн иң емешле һәм ҡыуаныслы эш. Һәм тағы ла - мин китап уҡыуҙы һәм музыканы яратам. Китап һәм музыка - беҙҙең эшкә кәрәкле «аҙыҡ», ул беҙҙең тормошобоҙ<ref name="Любимый руководитель">[https://web.archive.org/web/20020108055832/http://vestnik.tripod.com/news/kim-jong-il-russia.html#095 Визит Ким Чен Ира в Россию]</ref>.}}
;Һыбай йөрөү
Ким Чен Ир һыбай йөрөү менән мауыға. 1993 йылда аттан ҡолап, башы менән ныҡ һуғыла. Дауалау өсөн йәшерен рәүештә Францияның билдәле неврологы Франсуа-Ксавье Ру саҡырылған, сөнки Кореяның бер табибы ла Ҡәҙерле Юлбашсыны дауаларға баҙнат итмәгән{{sfn| Файфилд |2020| с=94 }}.

=== Тышҡы ҡиәфәте ===
Ким Чен Ираның буйы 160 сантиметр самаһы (төрлө сығанаҡтарҙа 160-165 сантиметр) тәшкил иткән, был Кореяла йәшәгән үҙ быуыны ир-егеттәре өсөн ғәҙәти буй булған<ref name=":0">{{Книга|автор=Тровик, Мортен|заглавие=Предатель в Северной Корее. Гид по самой зловещей стране планеты|ответственный=Воробьёва, Евгения (перевод), [[Асмолов, Константин Валерианович|Асмолов, Константин]] (науч.ред.)|год=2021|место=М.|издательство=Individuum|страниц=368|isbn=978-5-6043605-9-0}}</ref>. Әммә буй оҙонлоғон арттырыр өсөн, ул үксәле йә бейек табанлы ботинкалар кейгән<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.dailynk.com/english/the-truth-about-kim-jong-ils-shoes/|title=The Truth About Kim Jong Il’s Shoes|author=Yang Jung A|website=Daily NK|date=2005-05-25|access-date=2021-12-29|archive-date=2021-12-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211229143147/https://www.dailynk.com/english/the-truth-about-kim-jong-ils-shoes/|deadlink=no}}</ref>.

== Кимдың ҡайһы бер титулдары ==
{| class="wikitable"
|{{lang-ko2|위대한 원수님}}
|Бөйөк маршал
|-
|{{lang-ko2|당중앙}}
|Партия үҙәге
|-
|{{lang-ko2|친애하는 지도자}}
|Һөйөклө Етәксе
|-
|{{lang-ko2|존경하는 지도자}}
|Хөрмәтле Етәксе 
|-
|{{lang-ko2|조국통일의 구성}}
|Тыуған илде берләштереү нигеҙе
|-
|{{lang-ko2|민족의 운명}}
|Милләт яҙмышы 
|-
|{{lang-ko2|백두광명성}}
|Пэктусандың сағыу йондоҙо
|-
|{{lang-ko2|인민의 어버이}}
|Халыҡ атаһы
|-
|{{lang-ko2|민족의 태양}}
|Милләт ҡояшы
|-
|{{lang-ko2|위대한 장군님}}
|Бөйөк Полководец
|-
|{{lang-ko2|위대한 령도자}}
|Бөйөк Етәксе<ref>{{lang|ko|김봉기. 영원히 우리와 함께 계신다 / 김봉기[등]. — 서울 : 판문점트레블센타, 2008. — 289-291쪽. — 599쪽. — (조선민주주의인민공화국 바로읽기 시리즈). — ISBN 978-89-952665-4-0.}}</ref>
|-
|당중앙위원회 영원한 총비서
|Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитетының Мәңгелек Генераль Секретары
|-
|}

== Вафаты һәм ерләнеүе ==
[[Файл:Dmitry Medvedev and Kim Jong-il (2011-08-24) 01.jpg|thumb|256x256px|Ким Чен Ир Д. А. Медведев менән. Рәсәй 2011 йыл.]]

Ким Чен Ир 2011 йылдың 17 декабрендә ил буйынса инспекция сәфәре ваҡытында урындағы ваҡыт менән 08:30 сәғәттә ил буйынса инспекция үткәреп йөрөгндә үҙенең бронепоезында вафат булды{{efn|Летом 2008 года Ким Чен Ир перенес [[инсульт]]. Для лечения был снова приглашен Франсуа-Ксавье Ру, главный нейрохирург парижской больницы  Святой  Анны, лечивший вождя после падения с лошади в 1993 году{{sfn| Файфилд |2020| с= 95}}.}}. Корея Республикаһы разведкаһы мәғлүмәттәре буйынса, Ким Чен Ирҙың поезы Пхеньянда ҡалған була, ә КНДР лидеры үҙ өйөндә вафат булған<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.inopressa.ru/article/21Dec2011/times/korea.html|title=Пхеньян «лгал об обстоятельствах смерти Ким Чен Ира»|publisher=// inopressa.ru|accessdate=2011-12-22|deadlink=no|archive-date=2012-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20120203103655/http://inopressa.ru/article/21Dec2011/times/korea.html}}</ref>. Табиптар тейешле саралар күреүгә ҡарамаҫтан, вафат була. Ким Чен Ир оҙаҡ ваҡыт йөрәк-ҡан тамырҙары ауырыуҙарынан дауаланған<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=665291 «Смерть в бронепоезде: Ким Чен Ира похоронят 28 декабря»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111220032706/http://www.vesti.ru/doc.html?id=665291 |date=2011-12-20 }}.</ref>. «Reuters» агентлығы мәғлүмәттәре буйынса, Төньяҡ Корея лидеры диабеттан һәм йөрәк ауырыуынан яфаланған, ләкин һаулығы тураһында артыҡ ҡайғыртмаған — ҡаты сигараларҙы өҫтөн күреп, күп тәмәке тартҡан һәм даими рәүештә коньяк эскән. Юлбашсының үлем сәбәбе — тәбиғәте тураһында хәбәр ителмәгән «көтмәгәндә үҫешкән сир», уның, тип хәбәр итә Yonhap агентлығы. Төньяҡ Кореяның рәсми агентлығы ЦТАК хәбәр итеүенсә, ул «сәскә атҡан дәүләт төҙөлөшө мәнфәғәттәрендә ил буйлап өҙлөкһөҙ тикшереү сәфәрҙәре һөҙөмтәһендә психик һәм физик яҡтан артыҡ йонсоғанлыҡтан» вафат булған, әммә рәсми үлем сәбәбе тип йөрәк өйәнәге — киҫкен миокард инфаркты аталған<ref>{{Cite web |url=http://news.mail.ru/politics/7633565/ |title=Причиной смерти Ким Чен Ира стал сердечный приступ |accessdate=2011-12-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120110112255/http://news.mail.ru/politics/7633565/ |archivedate=2012-01-10 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120110112255/http://news.mail.ru/politics/7633565/ |date=2012-01-10 }}</ref>. Юлбашсының үлеме тураһында белдереү ике көндән, 19 декабрҙә, урындағы ваҡыт буйынса төш ваҡытында яһалды. Ким Чен Ын Корея Халыҡ Демократик Республикаһы башлығының урынына тәғәйенләнде, Ким Чен Ирҙың өсөнсө улы<ref>{{Cite web |url=http://www.interfax.ru/politics/news.asp?id=222571 |title=Преемником Ким Чен Ира объявлен его младший сын Ким Чжон Ын |access-date=2011-12-19 |archive-date=2011-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111219162747/http://interfax.ru/politics/news.asp?id=222571 |deadlink=no }}</ref>.
[[Файл:Kim Jong-Il.jpg|thumb|Ким Чен Ир]]
Төньяҡ Корея лидерының мәйете хушлашыу өсөн Пхеньяндағы мемориаль һарайында быяла ҡалпаҡ аҫтында урынлаштырылған табутта ҡуйылды. 2011 йылдың 28 декабрендә ерләнә<ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/12/111220_kim_jong_il_mourning.shtml |title=11 дней траура: КНДР прощается с Ким Чен Иром |access-date=2011-12-20 |archive-date=2011-12-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111220124035/http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/12/111220_kim_jong_il_mourning.shtml |deadlink=no }}</ref>. Ким Чен Ирҙың бальзамланған кәүҙәһе атаһы Ким Ир Сендың кәүҙәһе янында «Кымсусан» мемориаль мавзолейында урынлаштырыла.

== Хәрби карьераһы ==
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"  style="margin:auto; width:80%;"
|-
!Корея Халыҡ Демократик Республикаһы маршалы
!Корея Халыҡ Демократик Республикаһы Генералиссимусы
|-
|  style="text-align:center; width:16%;"| [[Файл:Marshal of the DPRK rank insignia.svg|100px]]
|  style="text-align:center; width:16%;"| [[Файл:Generalissimo rank insignia (North Korea).svg|100px]]
|-
!1992 йылдың 20 апреле<br>
!2012 йылдың 14 феврале<br>Үлгәндән һуң
|}

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* Корея Халыҡ Демократик Республикаһы Геройы (1975, 1982, 1992 и 2011)
* I дәрәжә КХДР Дәүләт Флагы ордены<ref>{{Cite web |url=http://www.rian.ru/history/20080216/99368840.html |title=Лента новостей «РИА Новости» — День в истории — 16 февраля |access-date=2008-06-11 |archive-date=2008-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080512031217/http://www.rian.ru/history/20080216/99368840.html |deadlink=no }}</ref>
* Ким Ир Сен ордены (1978, 1982 һәм 1992)
* Өс Бөйөк Революцияның Ҡыҙыл Байраҡ ордены
* Хеҙмәт ҡаҙаныштары өсөн миҙалы 
* Хәрби-Инженер хеҙмәтенең 30 йыллығы ордены 
* 1941-1945 йылдарҙағы «Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүгә 50 йыл (1995 й. 5 майы)<ref>{{Cite web |title=Ким Чен Ир родился у подножия священной горы. К юбилею вождя |publisher=РИА Новости |date=2008-06-07 |access-date=2021-02-21 |url=https://ria.ru/20070216/60834079.html |archive-date=2021-05-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210516030010/https://ria.ru/20070216/60834079.html |deadlink=no }}</ref>
* КПСС Үҙәк Комитетының «90 лет Великой Октябрьской социалистической Революции» миҙалы (2008 й.)<ref>{{Cite web |url=http://northkoreanews.ru/story/28 |title=Ким Ир Сен и Ким Чен Сук награждены российскими памятными медалями |access-date=2008-06-11 |archive-date=2008-06-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080624015103/http://northkoreanews.ru/story/28 |deadlink=no }}</ref>
*  «За заслуги» милли ордены (Гвинея) (Ҙур Тәре кавалеры)<ref>{{Cite web |url=http://www.kcna.co.jp/item/2005/200505/news05/26.htm |title=Guinean Order to Kim Jong Il from Guinean President<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2008-06-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070811000434/http://kcna.co.jp/item/2005/200505/news05/26.htm |archivedate=2007-08-11 |deadlink=yes |language=en |publisher=ЦТАК }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191124004437/http://www.kcna.co.jp/item/2005/200505/news05/26.htm |date=2019-11-24 }}</ref>
* Анна Павлова исемендәге Мәрхәмәтлек фонды ордены<ref>{{Cite web |url=http://www.podrobnosti.ua/power/intpol/2006/06/25/324551.html |title=Ким Чен Ир награждён орденом фонда милосердия имени Анны Павловой {{!}} Новости. Новости дня на сайте Подробности<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2008-06-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130404011053/http://podrobnosti.ua/power/intpol/2006/06/25/324551.html |archivedate=2013-04-04 |deadlink=yes }}</ref>
* «За выдающийся вклад в дело возрождения и процветания мира» фонды ордены<ref>{{Cite web |url=http://briansk.ru/print/33022.html |title=Ким Чен Иру присуждено очередное высокое звание<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2008-06-21 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019122848/http://briansk.ru/print/33022.html |deadlink=no }}</ref>
* «60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945» юбилей миҙалы (2005 й. марты)<ref name="Для памяти">{{cite web|url=http://english.people.com.cn/200503/10/eng20050310_176281.html|title=Kim Jong Il receives commemorative medal from Putin|language=en|work=Жэньминь жибао|access-date=2008-07-23|archive-date=2005-03-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20050312143119/http://english.people.com.cn/200503/10/eng20050310_176281.html|deadlink=no}}</ref>
* Триест ҡалаһы миҙалы. (1997 йылдың 23 феврале)<ref>{{Cite web |url=http://www.kcna.co.jp/item/1997/9702/news2/23.htm |title=Trieste city, Italy, medal awarded to Secy. Kim Jong Il<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2008-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050114232808/http://www.kcna.co.jp/item/1997/9702/news2/23.htm |archivedate=2005-01-14 |deadlink=yes |language=en |publisher=ЦТАК }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050114232808/http://www.kcna.co.jp/item/1997/9702/news2/23.htm |date=2005-01-14 }}</ref>
* «За Вклад в Мировую Культуру» ордены
* «Звезда Мецената» ордены<ref name="Удостоен">{{Cite web |url=http://www.academia-maki.ru/news/node/52 |title=Глава Северной Кореи Ким Чен Ир стал Почётным Академиком трех Международных Академий |accessdate=2008-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130404011129/http://www.academia-maki.ru/news/node/52 |archivedate=2013-04-04 |deadlink=yes }}</ref>
* Пискарёв мемориаль зыяраты иҫтәлекле миҙалы<ref name=autogenerated1>{{Cite web |url=http://www.newsru.com/russia/07aug2001/movingoutsoon.html |title=Ким Чен Ир завершил культурную программу в Санкт-Петербурге и возвращается в Москву |access-date=2008-07-25 |archive-date=2011-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110920192417/http://www.newsru.com/russia/07aug2001/movingoutsoon.html |deadlink=no }}</ref>
* «65 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945» миҙалы (2010 й. марты)<ref>[http://naenara.kp/ru/news/news_view.php?0+24271 Naenara — Вести из «Нэнара»]{{Недоступная ссылка|date=Май 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

=== Премиялары ===
* Ким Ир Сен премияһы (1973 й. феврале)<ref name="Велик">{{Cite web |url=http://chuche.livejournal.com/ |title=ЧУЧХЕ для начинающих |access-date=2008-07-24 |archive-date=2013-05-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130514213322/http://chuche.livejournal.com/ |deadlink=no }}</ref>
* Международная премия Ким Ир Сена<ref name="Великий учитель">{{Cite web |url=http://briansk.ru/news/200725/30512.html |title=Ким Чен Ир награждён международной премией имени своего отца |access-date=2008-07-24 |archive-date=2013-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130404011122/http://briansk.ru/news/200725/30512.html |deadlink=no }}</ref>
* «Добрый Ангел Мира» Халыҡ-ара премияһы лауреаты<ref name="Удостоен"/>

=== Почётлы исемдәре ===
* Алыҫ Көнсығыш федераль университетының Почётлы докторы (2005 й. 27 октябре)<ref name="Диктор">[http://www.dvgu.ru/info/booklet/p018-019%20honorary%20doctors.pdf Почётные доктора ДВГУ]{{Недоступная ссылка|date=Май 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref name="ДВГУ">[http://www.dvgu.ru/news/?month=13&r_id=&s_id=&year=2005 ДВГУ]</ref>
* Халыҡ-ара Мәҙәниәт һәм Сәнғәт Академияһының Почётлы докторы 
* Халыҡ-ара Меценатлыҡ Академияһының Почётлы докторы
* Йәмәғәт фәндәре Халыҡ-ара Академияһының Почётлы академигы<ref name="Удостоен"/>

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Анна Файфилд|заглавие=Великий преемник. Божественно совершенная судьба выдающегося товарища Ким Чен Ына|оригинал=Anna Fifield. The Great Successor: The Divinely Perfect Destiny of Brilliant Comrade Kim Jong Un|издательство=Альпина Паблишер|год=2020|место=М.|серия=Россия в глобальной политике|cтраниц=376|isbn=978-5-9614-3813-0|ref=Файфилд}}.
* {{публикация|книга|заглавие=Ким Чен Ир : Краткая биография|ссылка=http://korean-books.com.kp/KBMbooks/ru/book/politics/4002.pdf|место=Пхеньян|издательство=Издательство литературы на иностранных языках|год=[[Календарь чучхе|87 чучхе]] (1998)|страниц=239|ref=Ким Чен Ир : Краткая биография}}
* {{публикация|книга|заглавие=Ким Чен Ир : Биографический очерк|ссылка=http://korean-books.com.kp/KBMbooks/ru/book/politics/4036.pdf|место=Пхеньян|издательство=Издательство литературы на иностранных языках|год=[[Календарь чучхе|90 чучхе]] (2001)|страниц=241|ref=Ким Чен Ир : Биографический очерк}}
* {{публикация|книга|заглавие=Ким Чен Ир|том ссылка=http://korean-books.com.kp/KBMbooks/ru/book/politics/4013.pdf|место=Пхеньян|издательство=Издательство литературы на иностранных языках|год=[[Календарь чучхе|94 чучхе]] (2005)|подзаголовок=Биография|том=1|томов=4|страниц=363|ref=Ким Чен Ир : Биография}}
* {{публикация|книга|заглавие=История революционной деятельности великого Ким Чен Ира|ссылка=http://korean-books.com.kp/KBMbooks/ru/book/politics/4054.pdf|место=Пхеньян|издательство=Издательство литературы на иностранных языках|год=[[Календарь чучхе|104 чучхе]] (2015)|страниц=394|ref=История рев. деятельности Ким Чен Ира}}

== Иҫкәрмәләр ==
;Иҫкәрмәләр
<references group="lower-alpha"/>
;Сығанаҡтар
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Тема         = Ким Чен Ир
|Портал = 
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник = Ким Чен Ир
|Викитека =
|Викивиды =
|Викиновости =
|Метавики =
|Проект =
}}
* [https://web.archive.org/web/20070214093208/http://www.korea-dpr.com/library/103.pdf Официальная биография Ким Чен Ира]{{ref-en}}
* {{ВТ-ЛП|Ким Чен Ир}}
* Ким Чен Ир. [http://www.uriminzokkiri.com/Newspaper/russian/rojak/1.htm Социализм — это наука]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080927021817/http://www.uriminzokkiri.com/Newspaper/russian/rojak/1.htm |date=2008-09-27 }}
* [http://www.sovmusic.ru/download.php?fname=korea_20 Песня о Полководце Ким Чен Ире]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071103181311/http://www.sovmusic.ru/download.php?fname=korea_20 |date=2007-11-03 }}
* {{YouTube|6SgEF3mbjso|Летопись руководства Ким Чен Ира. документальный фильм. 2003 г.}}
* {{YouTube|0hEuyxuuObo|Бронепоезд Ким Чен Ира}}
* {{cite web|author=Строкань С.|title=Железный путь Ким Чен Ира|date=|publisher=//-«Власть» № 31 (433)|accessdate=2011-06-24|url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=277257|deadlink=no|archive-date=2011-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20110821042847/http://kommersant.ru/doc/277257}}
{{Authority control}}
{{start box}}
{{succession box|before=[[Ким Ир Сен]]|title=2-й Генеральный секретарь ЦК [[Трудовая партия Кореи|ТПК]]<br>[[Файл:Flag of the Workers' Party of Korea.svg|70px]]|after=[[Ким Чен Ын]] как Первый секретарь ЦК [[Трудовая партия Кореи|ТПК]]|years=[[1997]] — [[2011]]}}
{{succession box|before= [[Ким Ир Сен]] |title=2-й Председатель<br>Государственного комитета обороны КНДР<br>[[Файл:Flag of North Korea.svg|70px]]|after=[[Ким Чен Ын]]|years=[[1993]] — [[2011]]}}
{{end box}}{{Ким Чен Ир}}{{Генеральный секретарь ЦК ТПК}}
{{Президенты КНДР}}
{{Маршалитет КНДР|тип = генералиссимус}}

[[Категория:Корея Хеҙмәт партияһы Үҙәк Комитеты етәкселәре]]
[[Категория:КХДР хөкүмәт башлыҡтары]]
[[Категория:Ғүмер буйы президент вазифаһындағылар]]
[[Категория:Миллиардерҙар]]
[[Категория:Кимдар (КХДР-ҙың хаким итеүсе ғаиләһе)]]
[[Категория:Миокарда инфарктынан үлеүселәр]]
[[Категория:Ким Чен Ир]]
[[Категория:Мумиялар]]
[[Категория:КХДР Юғары халыҡ йыйылышы депутаттары]]
[[Категория:Дәүләт етәкселәренең балалары]]
[[Категория:Миллиардерҙар]]
[[Категория:XXI быуат сәйәсмәндәре]]
[[Категория:XX быуат сәйәсмәндәре]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 65 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 60 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 50 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:КХДР Милли флаг ордены кавалерҙары]]
[[Категория:КХДР Азатлыҡ һәм Бойондороҡһоҙлоҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:КХДР геройҙары]]
[[Категория:2011 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:17 декабрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:1942 йылда тыуғандар]]
[[Категория:16 февралдә тыуғандар]]