Конго Демократик Республикаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Государство
| Русское название = Демократическая Республика Конго
| Оригинальное название = {{lang-fr|République Démocratique du Congo}}
| Родительный падеж = Демократической Республики Конго
| Флаг = Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg
| Герб = Coat of arms of the Democratic Republic of the Congo (grey spear).svg
| Девиз =
| Название гимна = Debout Congolaise
| Аудио =
| Государственный строй =
| На карте = Democratic_Republic_of_the_Congo_(orthographic_projection).svg
| подпись к карте = Демократическая Республика Конго на карте мира
| lat_dir = S
| lat_deg = 2
| lat_min = 20
| lat_sec = 0
| lon_dir = E
| lon_deg = 22
| lon_min = 48
| lon_sec = 0
| region = CD
| CoordScale =
| Язык = [[Французский язык|французский]]
| Дата независимости = [[30 июня]] [[1960 год]]а
| Независимость от = [[Бельгия|Бельгии]]
| Столица = [[Киншаса]]
| Крупнейшие города = Киншаса, [[Мбужи-Майи]], [[Лубумбаши]], [[Кисангани]]
| Форма правления = [[президентско-парламентская республика]]<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=12|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref>
| Должность руководителя 1 = [[Президент Демократической Республики Конго|Президент]]
| Руководитель 1 = [[Чисекеди, Феликс|Феликс Чисекеди]]
| Должность руководителя 2 = [[Список премьер-министров Демократической Республики Конго|Премьер-министр]]
| Руководитель 2 = [[Луконде, Жан-Мишель Сама|Жан-Мишель Сама Луконде]]
| Территория = 2 344 858
| Место по территории = 11
| Процент воды = 3,3
| Население = {{рост}}101 780 263<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cg.html|title=DRC :: People and Society|publisher=CIA|accessdate=2020-08-28}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181228133805/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cg.html |date=2018-12-28 }}</ref>
| Год переписи = 2020
| Место по населению = 15
| Плотность населения = 43,4
| Место по плотности = 144
| ВВП (ППС) = 78.297 млрд<ref name="dataimf">{{cite web|
url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=44&pr1.y=12&c=614%2C666%2C638%2C668%2C616%2C674%2C748%2C676%2C618%2C678%2C624%2C684%2C622%2C688%2C626%2C728%2C628%2C692%2C632%2C694%2C636%2C714%2C634%2C716%2C662%2C722%2C642%2C718%2C643%2C724%2C734%2C199%2C644%2C733%2C646%2C738%2C648%2C742%2C652%2C746%2C656%2C754%2C654%2C698%2C664&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
|title=World Economic Outlook Database, October 2019 – Report for Selected Countries and Subjects|date=2019-10-11|publisher=[[International Monetary Fund]] (IMF)|accessdate=2020-03-12 |lang=en}}</ref>
| Год расчёта ВВП (ППС) = 2019
| Место по ВВП (ППС) = 96
| ВВП (ППС) на душу населения = 824<ref name="dataimf"/>
| Место по ВВП (ППС) на душу населения = 185
| ВВП (номинал) = 47.099 млрд<ref name="dataimf"/>
| Год расчёта ВВП (номинал) = 2019
| Место по ВВП (номинал) = 87
| ВВП (номинал) на душу населения = 496<ref name="dataimf"/>
| Место по ВВП (номинал) на душу населения = 186
| ИРЧП = {{рост}} 0,480<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators  |accessdate=2020-12-15 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН}}</ref>
| Год расчёта ИРЧП = 2020
| Место по ИРЧП = 175
| Уровень ИРЧП = <span style="color:#e0584e">низкий</span>
| Валюта = [[конголезский франк]] ([[Общероссийский классификатор валют|CDF, код 976]])
| Домен = [[.cd]]
| Телефонный код = 243
| Часовые пояса = +1…+2
| Примечания =
}}
{{значения|Конго (мәғәнәләр)}}
{{Не путать|Конго Республикаһы|Конго Республикаһы|баш ҡалаһы [[Браззавиль]] булған дәүләт}}

'''Конго Демократик Республикаһы''' (''франц.'' République Démocratique du Congo), Конго ДР — Үҙәк Африкалағы [[дәүләт]]. Баш ҡалаһы — [[Киншаса]]. Дәүләт теле — [[Француз теле|француз]] теле. 26 провинцияға бүленә. 1960 йылдарға тиклем Конго Демократик Республикаһы [[Бельгия]]ның колонияһы булған.

2020 йылдар уртаһына ҡарата мәғлүмәт буйынса, халҡы — 101 миллион самаһы кеше, территорияһы — 2 858 344 км² тәшкил иткән, ике күрһәткес буйынса ла төбәктең иң эре илдәренең береһе булып тора. Майҙаны буйынса [[Алжир]]ҙан ғына ҡалыша, континентта 2-се урын, ә халҡы буйынса [[Нигерия]], [[Эфиопия]] һәм [[Мысыр]]ҙан ҡалыша дүртенсе урында тора.

Этномәҙәни төрлөлөгө менән айырыла.

Федератив дәүләт, президент республикаһы. 2019 йылдың 24 ғинуарында президент вазифаһын Феликс Чисекеди биләй.

[[Конго Республикаһы]], [[Үҙәк Африка Республикаһы]], [[Көньяҡ Судан]], [[Уганда]], [[Руанда]], [[Бурунди]], [[Танзания]], [[Замбия]], [[Ангола]], шул иҫәптән менән Ангола эксклавы Кабинда менән ҡоро ер сиге бар.

Донъялағы иң фәҡир илдәрҙең береһе. Эске тулайым продукт күләме [[һатып алыу мөмкинлеге паритеты]] буйынса 2019 йыл өсөн 78,297 миллиард [[АҠШ доллары|АҠШ]] [[АҠШ доллары|доллары]] тәшкил иткән (йән башына яҡынса 800 АҠШ доллары). Аҡса берәмеге — конго франкы.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==
''Конго Демократик Республикаһы'' — көнбайыш экваториаль Африка иле. Илдең территорияһын [[Конго (йылға)|Конго]] йылғаһы бассейны биләй. Көнсығыштан ил территорияһы Африка ярығы (рифт) менән сиктәш. Көнбайыштағы сигендә диңгеҙгә сығыу юлы бар, яр буйы һыҙығының оҙонлоғо ни бары 37 км — был донъяла оҙонлоғо буйынса иң бәләкәй яр һыҙыҡтарының береһе.

[[Конго Республикаһы]], Үҙәк Африка Республикаһы, [[Көньяҡ Судан]], [[Уганда]], [[Руанда]], [[Бурунди]], [[Танзания]], [[Замбия]], [[Ангола]], шул иҫәптән менән Ангола эксклавы Кабинда менән ҡоро ер сиге бар.

Конго Демократик Республикаһының территорияһы өлөшләтә экваториаль климат бүлкәтенә, өлөшләтә субэкваториаль йәки саванналарға ҡарай.

=== Рельефы ===
Конго Демократик Республикаһы киң үҙәк яйланан ғибәрәт ([[Конго уйпатлығы]]) ғибәрәт, көнсығышта тауҙар, көньяҡта һәм көньяҡ-көнбайышта тигеҙлектәр һәм саванналар, төньяҡта баҫыуҙар менән уратып алынған тропик урмандар менән ҡапланған. Бейек тау массивы Рувензори илдең көнсығыш сигендә урынлашҡан.

=== Файҙалы ҡаҙылма байлыҡтары ===
[[Файл:Рельеф_ДРК.png|мини|290x290пкс|Конго Демократик Республикаһы рельефы]]
Ер аҫты байлыҡтары — баҡыр, кобальт, кадмий, боксит, тимер мәғдәне, күмер, таш, алмас, алтын, көмөш, нефть, цинк, марганец, ҡурғаш, уран. Республика территорияһында урандың бөтә донъяла табылған запастарының яртыһынан күберәге урынлашҡан. Малахит һәм колумбит-танталит ятҡылыҡтары бар. Ил территорияһында Африка баҡыр бүлкәтенең өлөшө урынлашҡан.

=== Хайуандар донъяһы ===
Фаунаһы фил, [[арыҫлан]], гепард, леопард, каракал, [[шимпанзе]], [[Гориллалар|горилла]], [[жираф]], окапи, [[зебра]], бүреләрҙән ғибәрәт. Йылғаларҙа крокодил һәм бегемоттар, ә саванналарҙа — Африка буйволдары, антилопа һәм башҡа үлән ашаусы тояҡлылар күп. Шулай уҡ күп төрлө йыландар, шул иҫәптән, донъяла иң ағыулы йыландарҙың береһе мамба осрай. [[Ҡоштар]] араһында: [[фламинго]], [[берғаҙан]], тутыйғош, селән, нектарница, Африка тәгәрлеге. Бик күп [[бөжәктәр]], шул иҫәптән малярия серәкәйе һәм йоҡо ауырыуына килтереүсе цеце себене бар.

== Тарихы ==
Пигмейҙар Конгоның боронғо халҡы булған. Б. э. т. II мең йыллыҡта төньяҡтан игенселек менән шөғөлләнеүсе банту ҡәбиләләре килә башлай, улар үҙҙәре менән игенселек, мәғдән эшкәртеү оҫталығын алып килә, беренсе дәүләт ойошмалары төҙөй. Улар араһында иң мөһиме Конго короллеге була, ул яҡынса XIV быуаттарҙа барлыҡҡа килә, хәҙерге Анголаның төньяғын биләгән. Был дәүләт хакимдары мани-конги титулын йөрөткән, ә баш ҡалаһы Мбанза-Конго булған.

XV быуат аҙағында Конго йылғаһы тамағына португалдар килә. Конго хужаларының төп килеме Европа илдәре менән, бигерәк тә Португалия менән, ҡолдар менән сауҙа итеү булған. Конголез ҡолдары Америка плантацияларында файҙаланылған.

1876 йылда илгә бельгиялылар үтеп инә.

1885—1908 йылдарҙа ил Конго Ирекле дәүләте исеме аҫтында Бельгия короле [[:ru:Леопольд II (король Бельгии)|Леопольд II]]-нең шәхси милке булған<ref name=":0">{{Cite web|accessdate=2015-10-02|title=Человек, не захотевший быть обезьяной. Настоящая история Патриса Лумумбы|url=https://aif.ru/society/history/chelovek_ne_zahotevshiy_byt_obezyanoy_nastoyaschaya_istoriya_patrisa_lumumby|publisher=www.aif.ru}}</ref>. Тарихтың был осорона аяуһыҙ диктатура хас, ул урындағы халыҡты каучук һәм фил һөйәге табыуға мәжбүр иткән. 1908 йылда Леопольд был территорияны Бельгия хөкүмәтенә һата һәм ил Бельгия Конгоһы булараҡ билдәле колония була.

1960 йылдың майында Патрис Лумумба етәкселегендәге Конго Милли хәрәкәте урындағы парламентта һайлауҙарҙа еңеп сыға<ref>Человек, не захотевший быть обезьяной. Настоящая история Патриса Лумумбы. www.aif.ru. <small>Дата обращения: 2 октября 2015.</small></ref>. 1960 йылдың 30 июнендә ил Конго Республикаһы исеме аҫтында бойондороҡһоҙлоҡ ала.

Африканың бөйөк Конго йылғаһының уң ярында урынлашҡан Урта Конго бойондороҡһоҙлоҡ алыу менән «Конго республикаһы» исемен һайлағанға күрә, күпмелер ваҡыт был илдәрҙе баш ҡалаларының исемдәре менән генә айыралар — Конго-Браззавиль Республикаһы һәм Конго-Леопольдвиль Республикаһы (Леопольдвилдең хәҙерге исеме Киншаса).

Бер аҙҙан һуң бойондороҡһоҙлоҡ алыу менән ил Катанга (Бельгияның ''Union Minière'' корпорацияһы менән бәйле ''CONAKAT'', уң партияның лидеры Моиз Чомбе етәкселегендәге<ref name=":0"/>) һәм Көньяҡ Касаи көньяҡ-көнсығыш провинцияларында (Лумумбаның элекке көрәштәше Альбер Калонджи етәкселегендә) сепаратизмы менән осраша.

1960 йылдың 5 сентябрендә президент Касавубу Лумумбаны премьер-министры вазифаһынан алып ташлай, был ваҡиға илдәге күп йыллыҡ сәйәси көрсөккә сәбәпсе була.

1961 йылда конголез армияһы генераль штабы начальнигы Мобуту (буласаҡ диктатор, 1971 Конгоны '''Заир''' тип үҙгәртә) оппозициялағы Лумумбаны уның дошмандарына — үҙҙәре иғлан иткән Катанганың ҡораллы көстәренә йәшерен тапшыра<ref name=":0"/>, бельгиялылар ярҙам иткән сепаратистар Лумумбаны ҡаты язалайҙар һәм үлтерәләр (ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, АҠШ ЦРУ-һының махсус операциялары Конгоның милли лидерын үлтереүҙе планлаштыра<ref>{{Cite web|accessdate=2015-10-02|title="ЛУМУМБУ НУЖНО ЛИКВИДИРОВАТЬ"|url=http://www.trud.ru/article/16-08-2000/10426_lumumbu_nuzhno_likvidirovat.html|publisher=www.trud.ru}}</ref>).

1963 йылдың ғинуарына БМО ғәскәрҙәре Конго хөкүмәтенә илдең көньяҡ-көнсығышында тоҡанған фетнәне баҫтырырға ярҙам итә. Граждандар һуғышы һөҙөмтәһендә, Катангала иң ҙур диаспора тәшкил иткән (Конго Республикаһының йөҙ меңдән ашыу аҡ тәнле халҡының 31 % — ы бойондороҡһоҙлоҡтоң беренсе йылдарына тура килә) европеоид халҡы илдән күсеп китә<ref>{{Cite web|accessdate=2015-10-02|title=Владимир Абаринов. Попытка к бегству|url=http://www.africana.ru/konkurs/raboti/Abarinov/Kongo_Belgia_Lumumba.htm|publisher=www.africana.ru}}</ref>.

1964 йылда президент Касавубу эмиграциянан ҡайтҡан Моиз Чомбены Конгоның премьер-министры итеп тәғәйенләй. Чомбе Хөкүмәте Лумумба яҡлылар күтәргән Симба ихтилалын баҫтыра. 1965 йылдың яҙында Чомбеның ''CONACO'' партияһы парламент һайлауҙарында еңеү яулай. Әммә октябрҙә Касавубу Чомбены хөкүмәт башлығы вазифаһынан бушата, уның урынына Эварист Кимба килә.

1965 йылдың ноябрендә Мобуту АҠШ һәм Бельгиянан үҙенең ғәскәрҙәрен премиялауға финанс ярҙамы ала<ref>{{Китап|автор=Уильям Блум|заглавие=Убийство демократии|ответственный=|издание=|место=|издательство=Кучково поле|год=2013|страницы=|страниц=704|isbn=978-5-9950-0312-0}}</ref>, дәүләт түңкәрелеше ҡыла һәм президент Касавубуны ҡолата.

1966 йылда Мобуту хөкүмәте баш ҡалаға яңы исем — иҫке Леопольдвиль исеме урынына [[Киншаса]] исемен бирә.

1971 йылдың 27 октябрендә ил атамаһы Заир тип үҙгәртелә.

1997 йылда Мобуту диктатураһы ҡолатылғандан һуң (Беренсе конголез һуғыш һөҙөмтәһендә), ил хәҙерге исеме — '''Конго Демократик Республикаһы''' исемен йөрөтә.

1998—2002 йылдарҙа ил Бөйөк Африка һуғышының (Икенсе Конголез һуғышы) аренаһы булып тора<ref>{{Cite web|url=http://conjuncture.ru/wp-content/uploads/2013/08/book_konovalov_war-africa.pdf|title=«Африканские войны современности»|author=Коновалов И.П.|date=2013-10-31|publisher=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210628054924/http://conjuncture.ru/wp-content/uploads/2013/08/book_konovalov_war-africa.pdf |date=2021-06-28 }}</ref> , уға Үҙәк һәм Көньяҡ Африканың барлыҡ дәүләттәре йәлеп ителә.

Рәсәй Федерацияһы менән дипломатик мөнәсәбәттәргә эйә, ул 1960 йылдың 7 июлендә [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] менән төҙөлә

== Халҡы ==
[[Файл:Democratic_Republic_of_the_Congo_single_age_population_pyramid_2020.png|мини|300x300пкс|Конго Демократик Республикаһы халҡының 2020 йылдағы йәш-енси пирамидаһы]]
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #ffffee; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
!Йыл
!Халыҡ
|-
|1
|5 000 000
|-
|1000
|10 000 000
|-
|1500
|20 000 000
|-
|1880
|30 000 000<ref>[https://www.independent.co.uk/news/long_reads/belgiums-genocidal-colonial-legacy-haunts-the-country-s-future-a7984191.html Belgium’s genocidal colonial legacy haunts the country’s future]</ref>
|-
|1900
|440 8 000
|-
|1960
|16 600 000
|-
|2000
|500 000 49
|-
|2010
|68 000 000
|-
|2020
|101 000 000
|-
|2100 (фараз)
|275 000 000
|-
|}
Халыҡ һаны — 101,8 миллион (халыҡ иҫәбен алыу: июль 2020; донъяла 15-се урын).

Йыллыҡ артымы — 3,18 %.

Тыуым — 1000 ҡатын-ҡыҙға 41 (бер ҡатын-ҡыҙға 5,77 тыуым, донъяла 3-сө урын).

Үлем — 1000 кешегә 8,4.

Сабыйҙар үлеме — 1000 сабыйға - 64,5

Уртаса ғүмер оҙонлоғо: йәш ир-егеттәр - 59, ҡатын-ҡыҙҙар - 63 йәш.

СПИД менән зарарланыу (ВИЧ) — 0,8 % (2018 йылғы баһа буйынса, зарарланыусылар 800 000).

[[Уҡый-яҙа белеү|Грамоталылыҡ]] — 88,5 % ир-егет; 66,5 % ҡатын-ҡыҙ (2016 йыл баһаһы). Башланғыс белем биреү колониаль осорҙа уҡ билдәләнә, шул уҡ ваҡыттағы Африка өсөн был бик һирәк күренеш була.

Ҡала халҡы — 45,6 %.

Этник составы: 200-ҙән ашыу халыҡ, 242 тел, башлыса банту; күп һанлы халыҡтар — монго, луба, конго һәм мангбету-азанде - бергә халыҡтың 45 % тәшкил итә.

Диндәр: [[Католицизм|католиктар]] — 29,9 %; [[Протестантизм|протестанттар]] — 26,7 %; башҡа христиандар — 36,5 %; кимбангистар — 2,8 %; [[Ислам|мосолмандар]] — 1,3 %; синкретик һәм абориген культтары — 2,8 %.

=== Телдәр ===
Конго Демократик Республикаһының дәүләт теле булып [[француз теле]] тора, этник нейтраль тел, ул илдә йәшәгән төрлө милләт вәкилдәре араһында аралашыуҙы еңеләйтә.

Конго Демократик Республикаһында дөйөм алғанда 242 йәнле һөйләү теле бар. [[Ethnologue]] 215 тел иҫәпләй. Рәсми тел булып француз теле тора, ул колониаль осорҙан мираҫ булып күскән. Дүрт тел «милли» статусҡа эйә: конго, лингала, [[Суахили теле|суахили]], луба.

Лингала (үҙәктә һәм төньяҡ-көнбайышта милләт-ара аралашыу теле), кингвана ([[Суахили теле|суахили диалекты]], илдең үҙәк һәм көнсығышында), киконго (көньяҡ-көнбайыш), чилуба (үҙәге һәм көньяҡ-көнбайыш). Шулай уҡ, колониаль осор дауамында илдең рәсми теле булып [[Нидерланд теле|голланд теле]] торған, әммә артабан уны француз теле ҡыҫырыҡлап сығарған. Дөйөм алғанда дәүләт территорияһында яҡынса 242 тел ҡулланышта ҡала.

Ил Бельгия колонияһы булған саҡта, башланғыс мәктәптә 4 тел уҡытылған, был күренеш Конгоны Европа колониаль осоронда халҡы милли телдәрҙәге грамотаға эйә булған иң һирәк Африка иле тип күрһәтә. Колониаль осорҙа һолланд һәм француз телдәре рәсми телдәр була, әммә француз теле иң мөһим тел булып ҡала.

== Административ бүленеше ==
[[Файл:Provinces_de_la_République_démocratique_du_Congo_-_2005.svg|слева|мини|364x364пкс|Конго Демократик Республикаһының административ бүленеше]]
Конго Демократик Республикаһының административ бүленеше конституция һәм ғәмәлдәге закон менән регламентлана.

Конго Демократик Республикаһы 26 провинцияға бүленә. Һәр провинцияның башында губернатор тора, уны халыҡ 5 йыл мөҙҙәткә һайлай. Провинцияларҙа Закондар сығарыу власының юғары органдары булып халыҡ вәкилдәренең урындағы советтары тора, улар халыҡ тарафынан биш йыл мөҙҙәткә һайлана. {{Колонки|4}}
# [[Киншаса (провинция)|Киншаса]]
# [[Үҙәк Конго (провинция)|Үҙәк Конго]]
# [[Кванго (провинция)|Кванго]]
# [[Квилу]]
# [[Маи-Ндомбе (провинция)|Маи-Ндомбе]]
# [[Касаи (провинция)|Касаи]]
# [[Лулуа]]
# [[Көнсығыш Касаи]]
# [[Ломами (провинция)|Ломами]]
# [[Санкуру (провинция)|Санкуру]]
# [[Маниема]]
# [[Көньяҡ Киву]]
# [[Төньяҡ Киву]]
# [[Итури]]
# [[Үрге Уэле]]
# [[Чопо]]
# [[Түбәнге Уэле]]
# [[Төньяҡ Убанги]]
# [[Монгала (провинция)|Монгала]]
# [[Көньяҡ Убанги]]
# [[Экваториаль провинция|Экваториаль]]
# [[Чуапа]]
# [[Танганьика (провинция)|Танганьика]]
# [[Үрге Ломами]]
# [[Луалаба (провинция)|Луалаба]]
# [[Үрге Катанга]]
{{Конец кол}}

== Дәүләт ҡоролошо ==

=== Дәүләт ҡоролошоноң нигеҙҙәре ===
Конго Демократик Республикаһы — президентлыҡ төрөндәге федератив республика. Дәүләттең төп законы булып [[конституция]] тора, ул 2006 йылда ҡабул ителә. 2006 йылғы конституция, шулай уҡ Өсөнсө республика конституцияһы булараҡ та билдәле, 2006 йылдың февралендә үҙ көсөнә инә. Яңы конституция буйынса КДР парламенты ике палаталы: Сенат 108 ағзанан тора, улар төбәк парламенттар тарафынан биш йылға һайлана һәм 500 кешенән торған Милли йыйылыш, уны биш йыл мөҙҙәткә халыҡ һайлай. Башҡарма хакимиәт президент һәм Милли йыйылышта күпселек тәшкил иткән һәм партиянан премьер-министр етәкләгән хөкүмәт араһында бүленгән була. Хөкүмәт парламент алдында яуаплы, ә президент икенсе мөҙҙәткә һайланыу мөмкинлеге менән биш йылға һайлана. Яңы конституция шулай уҡ төбәктәргә яңы вәкәләттәр бирә. Провинцияларҙа закон сығарыу органдары губернаторҙарҙы — төбәк хөкүмәте башлыҡтарын һайлау хоҡуғына эйә. Шулай уҡ яңы конституция буйынса Юғары суд өс яңы институтҡа бүленә. Конституцияға аңлатма биреү прерогативаһы Конституция судына күсә.

=== Хөкүмәте ===
Дүрт йыллыҡ күсеү осоронан һуң ике конституция араһында властың бөтә тармаҡтары кимәлендә яңы сәйәси институттар булдырылды, яңы административ бүленеш, ДРК сәйәси системаһы ҡабул ителде, ниһайәт, президент демократик республикаһының тотороҡло төрөн ҡабул итте. 2003 йылғы күсеү Конституцияһы ҡағиҙәләренә ярашлы, ике палатанан - Сенаттан һәм Милли йыйылыштан торған закондар сығарыу органы булдырылды<ref>Full text of constitution (French)</ref>. Бынан тыш, Сенат яңы конституция әҙерләү өсөн яуаплы. Башҡарма власть президент һәм дүрт вице-президент етәкселегендәге 60 ағзанан торған министрҙар кабинетына йөкмәтелде. Президент ҡораллы көстәрҙең Юғары баш командующийы вәкәләттәрен алды. Күсеү конституцияһы шулай уҡ конституцияны аңлатыуға хоҡуҡлы Юғары суд етәкселегендә сағыштырмаса бойондороҡһоҙ суд системаһын билдәләне.
[[Файл:Félix_Tshisekedi_-_2019_(cropped).jpg|мини|227x227пкс|Чисекеди Феликс, Конго Демократик Республикаһының бишенсе президенты]]

=== Парламенты ===
Конго Демократик Республикаһы парламенты ике палаталы:
* Милли ассамблеяһы — түбәнге палата
* Сенат — юғары палата

2011 йылғы һайлауҙар һөҙөмтәһе буйынса Милли ассамблеяла иң күп урынды (500-ҙән 62) президент Кабил Жозеф партияһы ала (Реконструкция һәм халыҡ демократик партияһы).

2007 йылдың 19 ғинуарында Сентаҡа һайлауҙар йомғаҡтары буйынса, президент партияһы 22 урын, 7 партия — 14-тән алып 2 урынға тиклем, 18 партия — 1-шәр урын, шулай уҡ Сенатҡа 26 партияһыҙ үтә.

=== Коррупция ===
1965-1997 йылдарҙа Конго Демократик Республикаһы менән етәкселек иткән Мобуту Сесе Секоның коррупцияны ғәмәлдә {{comment|институциялаштырыуы|процесс превращения каких-либо отношений в институты, то есть в форму организации отношений с установленными правилами, нормами и их саморегуляция}} һөҙөмтәһендә, 1996 йылда ил иҡтисади бөлгөнлөккә төшә<ref name="b">{{Китап|год=2000|заглавие=War, Hunger, and Displacement: The Origins of Humanitarian Emergencies|страницы=261|isbn=0-19-829739-4|ref=Nafziger|автор=Nafziger, E. Wayne; Raimo Frances Stewart}}</ref>. Үҙенең хакимлығы ваҡытында Мобуту 4 миллиардтан алып 5 миллиард АҠШ долларына тиклем аҡса үҙләштерә<ref name="c">{{Китап|год=2003|заглавие=The Logic of Political Survival|ссылка=https://archive.org/details/logicpoliticalsu00mesq_473|страницы=[https://archive.org/details/logicpoliticalsu00mesq_473/page/n181 167]|isbn=0-262-02546-9|ref=Mesquita|автор=Mesquita, Bruce Bueno de}}</ref>. 2009 йылдың июлендә Швейцария суды Мобутуның сит ил активтарын ҡайтарыу буйынса (Швейцария банктарында булған 6,7 миллион АҠШ долларына яҡын) элекке дәғүәләрҙең ваҡыты сыҡҡан, шуға күрә активтар уның ғаиләһенә тапшырылырға тейеш, тип билдәләй<ref>{{cite web|url=http://www.assetrecovery.org/kc/node/f00029e9-7084-11de-aa2f-77980ee7d563.11|title=Court agrees to release Mobutu assets|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923175440/http://www.assetrecovery.org/kc/node/f00029e9-7084-11de-aa2f-77980ee7d563.11|archivedate=2015-09-23}}. Swissinfo, Basel Institute of Governance, 14 July 2009.</ref>.

Президент Кабил Жозеф, 2001 йылда власҡа килгәс, иҡтисади енәйәттәр менән көрәш буйынса комиссия ойоштора<ref name="d">{{Китап|год=2006|заглавие=The Corruption Notebooks 2006|страницы=57|ref=Werve|автор=Werve, Jonathan}}</ref>.

=== Кеше хоҡуҡтары ===
БМО-ның ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата дискриминацияны бөтөрөү буйынса комитеты 2006 йылда Конгола, һуғыштан һуңғы күсеү осоронда ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата мөнәсәбәттәр һәм гендер тиңлеген үтәү өҫтөнлөклө маҡсат сифатында ҡаралмай, тип борсолоуын белдерҙе<ref>{{Cite web|url=https://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/cedaw36/cc/DRC/0647846E.pdf|title=Concluding comments of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women: Democratic Republic of the Congo|format=PDF|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Fbsk79lN?url=https://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/cedaw36/cc/DRC/0647846E.pdf|archivedate=2013-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.peacewomen.org/un/ecosoc/CEDAW/36th_session/DRC/NGO_report.pdf|title=Violence Against Women in the Democratic Republic of Congo (DRC)|format=PDF|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Fbsko0qB?url=http://www.peacewomen.org/peacewomen_and_the_un/|archivedate=2013-04-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130407042608/http://www.peacewomen.org/peacewomen_and_the_un/ |date=2013-04-07 }}</ref>. Илдең көнсығышы «көсләүҙәрҙең донъя баш ҡалаһы» тип аталды, ә сексуаль көсләүҙәр донъя менән сағыштырғанда иң таралғаны тип баһалана<ref name="washingtonpost.com">
{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/09/08/AR2007090801194.html|title=Prevalence of Rape in E. Congo Described as Worst in World}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8650112.stm|title=UN official calls DR Congo 'rape capital of the world.'}}</ref>. Проблема халыҡтың күпселеге ҡатын-ҡыҙға ҡарата көс ҡулланыуҙы норма тип ҡабул итеүе менән ҡатмарлаша<ref>{{Cite web|url=http://www.onug.ch/__80256edd006b9c2e.nsf/(httpNewsByYear_en)/a4f381eea9d4ab63c12573280031fbf3?OpenDocument&Click=|title=UN expert on violence against women expresses serious concerns following visit to Democratic Republic of Congo|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080217035544/http://www.onug.ch/__80256edd006b9c2e.nsf/(httpNewsByYear_en)/a4f381eea9d4ab63c12573280031fbf3?OpenDocument&Click=|archivedate=2008-02-17}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080217035544/http://www.onug.ch/__80256edd006b9c2e.nsf/(httpNewsByYear_en)/a4f381eea9d4ab63c12573280031fbf3?OpenDocument&Click= |date=2008-02-17 }}</ref>. 2007 йылдың июлендә Халыҡ-ара Ҡыҙыл Тәре комитеты Конго Демократик Республикаһының көнсығышындағы хәл буйынса борсолоу белдерҙе<ref>{{Cite web|url=http://www.irinnews.org/Report.aspx?ReportId=73033|title=DRC: 'Civilians bearing brunt of South Kivu violence'|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FbslRKmj?url=http://www.irinnews.org/Report/73033/DRC-Civilians-bearing-brunt-of-South-Kivu-violence|archivedate=2013-04-03}}</ref>. 2018 йыл һөҙөмтәләре буйынса донъяның ҡатын-ҡыҙҙар өсөн иң ҡурҡыныс рейтингын баҫтырып сығарған Thomson Reuters Foundation мәғлүмәттәре буйынса, Конго Демократик Республикаһы сәләмәтлек һаҡлау өлкәһендә ҡатын-ҡыҙҙар өсөн хәүеф-хәтәр күп булған дәүләттәр исемлегендә етенсе урында тора<ref>{{cite web|url=http://poll2018.trust.org/stories/item/?id=$%7BmainContent.identifier%7D|title=The world’s five most dangerous countries for women 2018|author=Thomson Reuters Foundation|publisher=poll2018.trust.org|accessdate=2019-01-14}}{{Недоступная ссылка|date=августа 2021|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. 
2003 йылда пигмей халҡы вәкиле Синафаси Макело Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Төп халыҡтар форумында, һуғыш ваҡытында пигмейҙарға, уларҙы һунар ҡошо һымаҡ күреп, һунар иткәндәр һәм уларҙы ашағандар, тип белдерҙе. Төньяҡ Кива провинцияһында ерҙе кешеләрҙән таҙартырға һәм уны файҙалы ҡаҙылмалар табыу өсөн файҙаланырға теләгән Les Effaceurs («Юйыусылар») төркөмө яғынан каннибализм осраҡтары күҙәтелгән. Ҡапма-ҡаршы һуғышыусы ике яҡ берен-бере   «етлекмәгән» тип һанаған, ә ҡайһы берәүҙәр кеше итен ашау тылсымлы көс өҫтәй, тип уйлаған.

== Иҡтисады ==
[[Файл:First_train_in_Kindu,_DRC.jpg|мини|Лубумбашиҙан беренсе поезд Кинду ҡалаһына яңыртылған тимер юл буйлап килә]]
Тәбиғи ресурстары — [[кобальт]], [[Германий|германия]], тантал, [[Алмас (минерал)|алмаз]] донъяла иң ҙур запасы, [[Уран (элемент)|уран]], [[вольфрам]], [[баҡыр]], [[цинк]], [[Аҡ ҡурғаш|ҡурғаш]] запасын бериллий, [[литий]], ниобийҙың Африкала иң ҙур запасы, [[нефть]], күмер, [[мәғдән]] [[тимер]], [[марганец]], [[алтын]], [[көмөш]], бокситтың ҙур ятҡылыҡтары. Тәбиғи малахит менән тәьмин итеү буйынса лидер<ref>[http://news-mining.ru/analitika/uralskiy_malakhit__proshloe_nastoyaschee_buduschee/ Малахит — прошлое, настоящее, будущее]</ref>. Ҙур гидроэнергия һәм урман  ресурстары.

Граждандар һуғышынан һуң, илдең иҡтисади хәле 2002 йылдан яҡшыра башлай. ДРК властары халыҡ-ара финанс ойошмалары һәм ярҙам күрһәткән илдәр менән мөнәсәбәттәрҙе тергеҙҙе. Экспорт килемдәренең төп сығанағы булған тау сеймалын табыу өлкәһендәге эштәрҙе тергеҙеү 2006-2008 йылдарҙа эске тулайым продукттың артыуына килтерҙе. Әммә 2008 йыл аҙағынан ДРК-ла етештерелгән төп экспорт тауарҙарына ихтыяждың һәм хаҡтарҙың төшөүе ил иҡтисадында яңы торғонлоҡҡа килтерҙе.

Йән башына эске тулайы продукт буйынса [[Халыҡ-ара валюта фонды|ХВФ]] мәғлүмәте 2017 йылда — 790 доллар тирәһе. (донъяла 185-се урын).

[[Сәнәғәт|Сәнәғәт]] - тау мәғдәне ([[Алмас (минерал)|алмаз]], [[алтын]], [[баҡыр]], [[кобальт]], [[цинк]]), ҡулланыу продукцияһы (текстиль, аяҡ кейеме, тәмәке, аҙыҡ-түлек һәм эсемлектәр), урман материалдары.

[[Ауыл хужалығы]] — [[кофе]], [[шәкәр]], пальма майы, каучук, [[сәй]], хинин, кассава (тапиока), [[банан]], тамыраҙыҡ, [[Шәкәр кукурузы|кукуруз]], емеш-еләк; малсылыҡ һүлпән үҫешкән.

=== Тышҡы сауҙаһы ===
Экспорт (8,3 млрд доллар. 2017) — баҡыр, кобальт, алмас, алтын, ағас материалдары, нефть, кофе. Экспорт тауарҙарын төп һатып алыусылар (2017): [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытай]] — 39,7 %, [[Бельгия]] — 21,7 %, [[Көньяҡ Корея]] — 7,2 %, [[Сәғүд Ғәрәбстаны]] — 7,1 %.

2017 йылда 5, 0 миллиард суммаһына тауар импортлана — аҙыҡ-түлек, машиналар эшләү продукцияһы, транспорт саралары, яғыулыҡ. Импорт менән менән төп тәьмин итеүсе илдәр (2017): [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытай]] — 19,4 %, [[Көньяҡ Африка Республикаһы]] — 9,9 %, [[Замбия]] — 10,6 %, [[Бельгия]] — 9 %.

Конго Демократик Республикаһының тышҡы бурысы — 5,324 млрд доллар. (2017 йыл)<ref>[https://nonews.co/directory/lists/countries/external-debt Список стран по внешнему долгу, оценка ЦРУ] // nonews.co</ref>.

Рәсми статистикала Конго тышҡы сауҙаһының мөһим пункты төшөп ҡалған — тантал сеймалының күләгәләге экспорты. Хоҡуҡ һаҡлау ойошмалары һәм халыҡ-ара матбуғат тарафынан ҡара баҙарҙа Конгонан танталит менән легаль булмаған сауҙа итеү мәсьәләләре әүҙем яҡтыртыла. Донъяның иң эре электроника етештереүселәре мафияһы, Конго менән күрше хөкүмәттәр был енәйәттә ҡатнашыусы булараҡ ғәйепләнә<ref>[http://www.geopolitics.ru/2012/09/pervaya-mirovaya-afrikanskaya-vojna/ Первая мировая африканская война &#x7C; Геополитика®]</ref><ref>Д. Колесник.'' [http://scepsis.ru/library/id_2755.html Кровь в мобильном] // «Скепсис»''</ref>. 2003 йылда «The New York Times» гәзитендә Ҡаҙағстандың «Казатомпром» предприятиһы адресына Конго сеймалын законһыҙ рәүештә импортлауға ҡағылышлы яҙыуҙар күренә. Ошо уҡ мәсьәлә «ОКО» гәзитендә яҡтыртыла (2003 йылдың 11 апрелендәге № 114 гәзит<ref>[http://nomad.su/?a=11-200304260022 Танталовый скандал &#x7C; Номад &#x7C; 26.04.2003]</ref>)<ref>{{Cite web|url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1050265740|title=Вывозил ли КазАтомпром нелегальный тантал из Конго? Продолжение расследования &#124; ЦентрАзия|accessdate=2014-01-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140111140116/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1050265740|archivedate=2014-01-11}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140111140116/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1050265740 |date=2014-01-11 }}</ref>.
2002 йылда Бельгияла хоҡуҡ һаҡлау ойошмалары тарафынан «Минең кеҫя телефонында ҡан таптары юҡ! Конгола һуғышты туҡтатығыҙ!» социаль кампанияһы үткәрелә<ref>''Олег Туров.'' Танталитовы муки {{Wayback|url=https://expert.ru/expert/2002/19/19ex-africa_37679/|date=20190429165010}} / «Эксперт» № 19(326) / 20 мая 2002</ref>. Тантал сеймалын законһыҙ һатыу проблемаларына 2010 йылда йылда «Кровь на твоем мобильном» документаль фильмы арнала<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-7xkRJSnl2Q|title=Кровь на твоём мобильном|accessdate=2020-01-03}}</ref>.

== Мәҙәниәте ==
Ил ҙур этномәҙәни төрлөлөгө менән айырыла (200-ҙән ашыу халыҡ, 242 тел бар).

=== Киң мәғлүмәт саралары ===
Дәүләт телерадиокомпанияһы RTNC ({{Lang-fr|Radio-Télévision nationale congolaise}} «Конголез милли радиоһы һәм телевидениеһы»); элек — OZRT ({{Lang-fr|Office zaïrois de radiodiffusion et de télévision}} «Заир телевидение һәм радиотапшырыуҙар идаралығы»), үҙ эсенә RTNC 1 (1976 йылдан) һәм RTNC2 (1999 йылдың мартынан) телеканалдарын, дөйөм милли ''RTNC Nationale Chaîne'' радиостанцияһын һәм төбәк радиостанциялар селтәрен ала (''RTNC Chaîne Kinshasa'' һ. б.).

=== Спорт ===
[[Файл:Makélélé_PSG.png|справа|мини|234x234пкс|Киншасала тыуған Клод Макелел Франция йыйылма командаһы составында 70-тән ашыу уйын уйнаған]]
Футбол иң популяр спорт төрө булып тора. Милли футбол тарихында иң уңышлы осор — 1960 һәм 1970 йылдар, Заир йыйылма командаһы ике тапкыр Африка милләттәре Кубогын (1968 һәм 1974) яулай, ә 1974 йылда үҙ тарихында беренсе тапҡыр Германияла донъя чемпионатында ҡатнаша, унда төркөмдә бөтә өс уйында 0-14 иҫәбе менән (Югославия йыйылма командаһынан 0:9 иҫәбе менән еңелеүҙе индереп) еңелә. 1990 һәм 2000 йылдарҙа Конго Демократик Республикаһы йыйылма командаһы Африка милләттәренең Кубогында даими ҡатнаша, 1998 йылда өсөнсө урын яулай. Конго Демократик Республикаһының иң яҡшы футболсылары Англия, Германия, Бельгия, Франция һәм башҡа илдәрҙең чемпионаттарында Европа клубтары өсөн сығыш яһай. XXI быуатта илдең иң көслө футболсылары араһында Шабани Нонда, Дьёмерси Мбокани, Юссуф Мулумбу, Седрик Макьяди, Шансель Мбембуны билдәләп китергә мөмкин.

Конго Демократик Республикаһында тыуған футболсыларҙың күбеһе Европаға күсенеп, Евросоюздың, башлыса, Францияның һәм Бельгияның граждандары булып китә. Франция йыйылма командаһы өсөн голкипер Стив Манданда, ярымһаҡсылар Клод Макелеле, Янн М’Вилла, Рио Мавюба (уның атаһы 1974 йылда донъя чемпионатында Заир йыйылмаһы өсөн сығыш яһай), һөжүмсе Пег Люйиндюла сығыш яһай.

Конго Демократик Республикаһы даими йәйге Олимпия уйындарында ҡатнаша, ғәҙәттә 5-10 төр буйынса спортсы ебәрә. Әлегә Олимпия уйындарында миҙал яулаған спортсылары юҡ.

== Ҡораллы көстәр ==

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
{{Refbegin|2}}
* Л.Бушуева «Все страны мира» — РИПОЛ — 2009.
* {{Китап|ref={{harvid|Young|Turner|2013}}|заглавие=The Rise and Decline of the Zairian State|издательство={{Нп3|University of Wisconsin Press}}|издание=illustrated, reprint|ссылка=https://books.google.com/books?id=R5pJxgosjIIC|isbn=978-0299101138|автор=Young, M. Crawford; Turner, Thomas Edwin|год=2013}}
* Clark, John F., ''The African Stakes of the Congo War'', 2004.
* Callaghy, T., ''The State-Society Struggle: Zaire in Comparative Perspective''. New York: Columbia University Press, 1984, {{ISBN|0231057202}}.
* {{Китап|заглавие=Chief of Station, Congo: A Memoir of 1960–67|ссылка=https://archive.org/details/chiefofstationco0000devl|издательство={{Нп3|PublicAffairs}}|место=New York|год=2007|isbn=978-1586484057|ref=Devlin|автор={{Нп3|Larry Devlin|Devlin, Larry|en|Larry Devlin}}}}.
* Drummond, Bill and Manning, Mark, ''The Wild Highway'', 2005.
* Edgerton, Robert, ''The Troubled Heart of Africa: A History of the Congo.'' St. Martin’s Press, 2002.
* Exenberger, Andreas/Hartmann, Simon. [http://eeecon.uibk.ac.at/wopec2/repec/inn/wpaper/2007-31.pdf ''The Dark Side of Globalization. The Vicious Cycle of Exploitation from World Market Integration: Lesson from the Congo''], Working Papers in Economics and Statistics 31, University Innsbruck 2007.
* Exenberger, Andreas/Hartmann, Simon. {{Cite web}}, Paper to be presented at the Workshop «Colonial Extraction in the Netherlands Indies and Belgian Congo: Institutions, Institutional Change and Long Term Consequences», Utrecht 3-4 December 2010.
* Gondola, Ch. Didier, «The History of Congo», Westport: Greenwood Press, 2002.
* Joris, Lieve, translated by Waters, Liz, ''The Rebels' Hour'', Atlantic, 2008.
* Justenhoven, Heinz-Gerhard; Ehrhart, Hans Georg. Intervention im Kongo: eine kritische Analyse der Befriedungspolitik von UN und EU. Stuttgart: Kohlhammer, 2008. (In German) {{ISBN|978-3170207813}}.
* [[Barbara Kingsolver|Kingsolver, Barbara]]. ''[[The Poisonwood Bible]]'' HarperCollins, 1998.
* Larémont, Ricardo René, ed. 2005. ''Borders, nationalism and the African state''. Boulder, Colorado and London: Lynne Rienner Publishers.
* Lemarchand, Reni and Hamilton, Lee; ''Burundi: Ethnic Conflict and Genocide.'' Woodrow Wilson Center Press, 1994.
* Mealer, Bryan: «All Things Must Fight To Live», 2008. {{ISBN|1596913452}}.
* [[Linda Melvern|Melvern, Linda]], ''Conspiracy to Murder: The Rwandan Genocide and the International Community''. Verso, 2004.
* Miller, Eric: «The Inability of Peacekeeping to Address the Security Dilemma», 2010. {{ISBN|978-3838340272}}.
* Mwakikagile, Godfrey, ''Nyerere and Africa: End of an Era'', Third Edition, New Africa Press, 2006, «Chapter Six: Congo in The Sixties: The Bleeding Heart of Africa», pp. 147—205, {{ISBN|978-0980253412}}; Mwakikagile, Godfrey, ''Africa and America in The Sixties: A Decade That Changed The Nation and The Destiny of A Continent'', First Edition, New Africa Press, 2006, {{ISBN|978-0980253429}}.
* Nzongola-Ntalaja, Georges, ''The Congo from Leopold to Kabila: A People’s History'', 2002.
* O’Hanlon, Redmond, ''Congo Journey'', 1996.
* O’Hanlon, Redmond, ''No Mercy: A Journey into the Heart of the Congo'', 1998.
* Prunier, Gérard, ''Africa’s World War: Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe'', 2011 (also published as ''From Genocide to Continental War: The Congolese Conflict and the Crisis of Contemporary Africa: The Congo Conflict and the Crisis of Contemporary Africa'').
* Renton, David; Seddon, David; Zeilig, Leo. ''The Congo: Plunder and Resistance'', 2007. {{ISBN|978-1842774854}}.
* Reyntjens, Filip, ''The Great African War: Congo and Regional Geopolitics, 1996—2006 '', 2009.
* Rorison, Sean, ''Bradt Travel Guide: Congo — Democratic Republic/Republic'', 2008.
* Schulz, Manfred. ''Entwicklungsträger in der DR Kongo: Entwicklungen in Politik, Wirtschaft, Religion, Zivilgesellschaft und Kultur'', Berlin: Lit, 2008, (in German) {{ISBN|978-3825804251}}.
* Stearns, Jason: ''Dancing in the Glory of Monsters: the Collapse of the Congo and the Great War of Africa'', Public Affairs, 2011.
* Tayler, Jeffrey, ''Facing the Congo'', 2001.
* Turner, Thomas, ''The Congo Wars: Conflict, Myth and Reality'', 2007.
* [[David Van Reybrouck|Van Reybrouck]], David, ''Congo: The Epic History of a People'', 2014
* Wrong, Michela, ''In the Footsteps of Mr. Kurtz: Living on the Brink of Disaster in Mobutu’s Congo''.
{{Refend}}

== Һылтанмалар ==
{{Көньяҡ Африка үҫеше берләшмәһе}}
{{Африка илдәре}}
[[Категория:Конго Демократик Республикаһы]]
[[Категория:Алфавит буйынса дәүләттәр]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]