Льеж битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}

'''Льеж''' ({{Lang-fr|Liège}} {{Ipa|[ljɛːʒ]}}, {{Lang-nl|Luik}} {{Ipa|[lœyk]}}, валлон. <span lang="wa" style="font-style:italic;">Lîdje</span> (Лидж), {{Lang-de|Lüttich}} {{Ipa|[ˈlʏtɪç]}}, {{Lang-la|Leodi(c)um}} (Леодь(к)аҡыл)) — [[ҡала]]. [[Бельгия]]ла (Валлония) Маас һәм Урт йылғалары ҡушылған ерҙә урынлашҡан, [[Административ үҙәк|Льеж провинцияһының административ үҙәге]]. Ҡалала 194 мең кеше йәшәй (агломерацияһы менән бергә 600 мең кеше).

[[Льеж]] — быуаттар дауамында бөтә донъяның ҡорал яһаусы конструкторҙары өсөн «Мәккә» була, улар бында йә даими эшләргә, йә командировкала льеждағы хеҙмәттәштәренең тәжрибәһен үҙләштерергә килә. Мәҫәлән, Джон Браунинг бында йәшәү һәм эшләү өсөн француз телен махсус рәүештә үҙләштергән<ref><div>[https://www.youtube.com/watch?v=4PdlxerEq70&t=1789 Tales of the Gun: John Browning]. (29:49 — 30:16) [[History Channel]], 1998.</div></ref>.

== Тарих ==
[[Рим империяһы]] ваҡытында ҡала Леодий тип атала. 705 йылда бында маастрихт епискобы Ламберт язаланып вафат була, һуңынан ул изгеләр рәтенә индерелгән. 721 йыл Изге Губерт бында епархия үҙәген күсерә. Кенәз-епископ Нотгер (972—1008) заманында Льеж маас романикаһының үҙәге булып тора.

[[Урта быуаттар|Урта быуаттарҙа]] цех һөнәрселәре, дворяндар һәм руханиҙар араһында Льеждағы хакимлыҡ өсөн көрәш барған.1312 йылдарҙа ҡала халҡы дворяндарҙы Изге Мартин сиркәүендә яндыра. XV быуатта Льеж Нидерланд Бургундияһына көсләп индереүгә уңышлы ҡаршы тора. Ҡаланы ике тапҡыр (1467 һәм 1468 йылдарҙа) Ҡыйыу Карл туҙҙырып талай.

XVI быуат башы [[Льеж]] өсөн алтын быуат була, был ваҡытта епископ кафедраһын Эрар (Ламарк ырыуынан) биләй. Ошо ваҡытта Льеж ҡорал етештереү үҙәгенә әйләнә, ул XIX быуаттта хәҙерге таш күмер сығарыу һәм ҡорос ҡойоу үҙәгенә әүерелә. Һуңғараҡ епископтар һәм ҡала халҡы араһында ҡапма-ҡаршылыҡтар киҫкенләшә. 1681 йылда ҡала менән демократик идара итеү принциптары юҡҡа сығарыла. XVIII быуаттағы испан мираҫы өсөн барған һуғыш ваҡытында инглиз һәм француздар тарафынан [[Льеж]] ҙур зыян күрә.

Льеж революцияһы (1789) епископат сәйәси өҫтөнлөгөн юҡҡа сығара. 1795-1815 йылдарҙа Льеж француз Урт департаментынын административ үҙәге булып хеҙмәт итә. Льеж ҡала халҡы [[Бельгия]]ның бойондороҡһоҙлоғо өсөн хәрәкәттең төп көсө булып тора (1830). Индустриализациянан һуң, ҡала немецтар һөжүменә ентекләп нығытыла (1891), әммә ике донъя һуғышында ла ҡала немец оккупацияһы аҫтында була (ҡарағыҙ: Штурм Льежа).

== Транспорт ==

=== Һыу транспорты ===
[[Файл:Lüttich_Montagne.jpg|мини|267x267пкс|400 тупһалы баҫҡыс]]
Льеж аша мөһим эске һыу юлдары үтә: Маас йылғаһы һәм Альберт каналы. [[2007 йыл|2007 йылда Льеж]] йылға портының йөк әйләнеше 15,8 миллион тонна тәшкил итә ([[2006 йыл|2006]] — 14,4 миллион тонна). Европала Льеж порты йөк әйләнеше буйынса өсөнсө урынды биләп тора (Дуйсбург һәм [[Париж]]дан башҡа)<ref>{{Cite web|url=http://www.portdeliege.be/fr/pages/liege-port-autonome-statistiques-annuelles.aspx|title=Статистика на официальном сайте порта|accessdate=2008-05-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510092714/http://www.portdeliege.be/fr/pages/liege-port-autonome-statistiques-annuelles.aspx|archivedate=2008-05-10}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080510092714/http://www.portdeliege.be/fr/pages/liege-port-autonome-statistiques-annuelles.aspx |date=2008-05-10 }}</ref>.

=== Һауа транспорты ===
[[Льеж]] аэропортына нигеҙ [[1990 йыл]]да һалына. Унда йыһазландырылған ике осоу-ултырыу һыҙаты бар (оҙонлоғо 2340 һәм 3700 метр), улар пассажирҙар һәм йөк ташыу өсөн ҡулланыла<ref name="fwb">{{Cite web}}</ref>. [[2004 йыл]]да йөк әйләнеше буйынса Льеж аэропорты Европа аэропорт тары араһында һигеҙенсе урынды биләй. Шул саҡта аэропорттың йөк әйләнеше 383 837 тонна тәшкил итә<ref><div>[https://web.archive.org/web/20070928042533/http://www.gre-liege.be/FR/News/Documents/logistique-LucPartoune.pdf Төп тураһында мәғлүмәт аэропорт] {{недоступная ссылка|url=http://www.gre-liege.be/FR/News/Documents/logistique-LucPartoune.pdf}}</div></ref>. 2016 йылда аэропорттың йөк әйләнеше 660 мең тонна тәшкил итә (+2 % 2015)<ref name="fwb" />.


Льежда TNT Express компанияһының хабы урынлашҡан.

=== Автомобиль юлдары ===
Льеж — мөһим автомобиль юлдары төйөнө. Ҡала аша E40, E42, E25, E313 автомобиль юлдары үтә.

=== Ҡалала йәмәғәт транспорты ===
Ҡала йәмәғәт транспорты булып автобустархеҙмәт итә, элек трамвай һәм троллейбус селтәрҙәре лә булғане. Хәҙер трамвай һәм троллейбустарҙы ҡаланың йәмәғәт транспорты музейында ғына күрергә мөмкин.

Ҡалала йәмәғәт транспорты операторы — TEC.

== Белем ==
* [[Льеж]] университеты
* Льеж провинцияһының юғары мәктәбе<ref>{{Cite web|url=http://www.provincedeliege.be/hauteecole|title=Haute ecole de la Province de Liege|author=|work=|date=|publisher=}}</ref>

== Спорт ==
[[Льеж]] ҡалаһында [[Бельгия]]ның иң көслө футбол клубы — «Стандард» урынлашҡан, ул ил чемпионаттарында күп тапҡыр чемпион кубогын яулай. Бында шулай уҡ «Льеж» клубы сығыш яһай, ул Бельгияның футбол буйынса беренсе чемпионы (1895/96), бөтәһе «Льеж» клубы иҫәбендә 5 чемпионы титулы һанала. 2010 йылдарҙа «Льеж» түбәнге дивизионда сығыш яһай.

Ҡалала «Льеж» баскетбол клубына 1967 йылда нигеҙ һалына.

Льежда билдәле тенниссылар: Жюстин Энен — элекке беренсе ракетка, күп тапҡырҙар Ҙур шлем турнирында еңеүсе, 2004 йылда олимпия чемпионы, Федерация кубогы һәм Давид Гоффен — АТР йомғаҡлау турнирында һәм Дэвис Кубогында еңеүсе.

== Туғанлашҡан ҡалалары ==
{{Колонки|3}}
* {{Германия флагы}} [[Ахен]] ({{Lang-de|Aachen}}), [[Германия]]
* {{Рәсәй флагы}} [[Волгоград]], [[Россия]]
* {{Канада флагы}} [[Квебек (город)|Квебек]] ({{Lang-fr|Ville de Québec}}, {{lang-en|Quebec City}}), [[Канада]]
* {{Узбекистан}} [[Самарканд]] ({{Lang-uz|Samarqand}}), [[Узбекистан]]
* {{Германия флагы}} [[Кёльн]] ({{Lang-de|Köln}}), [[Германия]]
* {{Польша}} [[Краков]] ({{Lang-pl|Kraków}}), [[Польша]]
* {{Флаг Демократической Республики Конго}} [[Лубумбаши]] ({{Lang-fr|Lubumbashi}}), [[ДР Конго]]
* {{Нидерланд флагы}} [[Маастрихт]] ({{Lang-nl|Maastricht}}), [[Нидерланды]]
* {{Канада флагы|20px}} [[Монреаль]] ({{Lang-fr|Montréal}}, {{lang-en|Montreal}}), [[Канада]]
* {{Франция}} [[Нанси]] ({{Lang-fr|Nancy}}), [[Франция]]
* {{Чехия}} [[Пльзень]] ({{Lang-cs|Plzeň}}, {{Lang-de|Pilsen}}), [[Чехия]]
* {{Флаг Португалии}} [[Порту]] ({{lang-pt|Porto}}), [[Португалия]]
* {{Нидерланд флагы}} [[Роттердам]] ({{Lang-nl|Rotterdam}}), [[Нидерланды]]
* {{Флаг Сенегала}} [[Сен-Луи (Сенегал)|Сен-Луи]] ({{Lang-fr|Saint-Louis}}), [[Сенегал]]
* {{Флаг Италии}} [[Турин]] ({{Lang-it|Torino}}), [[Италия]]
* {{Люксембург}} [[Эш-сюр-Альзетт]] ({{lang-lb|Esch-Uelzecht}}, {{Lang-fr|Esch-sur-Alzette}}, {{Lang-de|Esch-an-der-Alzette}}), [[Люксембург]]
{{Конец кол}}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Изге Варфоломей Сиркәүе (Льеж)
* [[Льеж]] соборы

== Иҫкәрмәләр ==
<references group="" responsive=""></references>

== Һылтанмалар ==
* [http://www.liege.be/ Официальный сайт города]{{ref-fr}}{{ref-en}}{{ref-de}}{{ref-nl}}
* [https://web.archive.org/web/20060825063325/http://www.en.liegeois.eu/ Льежцы]{{ref-fr}}{{ref-en}}{{ref-de}} {{недоступная ссылка|http://www.en.liegeois.eu}}
* [http://www.clubliege.ru Клуб исторической реконструкции «Льеж»]{{ref-ru}}
* [http://lenta.ru/news/2011/12/13/liege/ В бельгийском Льеже совершен теракт]{{ref-ru}}.
{{^|12px}}
[[Категория:Почётлы легион ордены менән бүләкләнгән ҡалалар]]
[[Категория:Льеж]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Страницы с непроверенными переводами]]
[[Категория:Бельгия ҡалалары]]