Мария Склодовская-Кюри битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{һайланған мәҡәләләргә кандидат}}
{{Учёный
| Имя              = Мария Склодовская-Кюри
| Оригинал имени   = ''Maria Skłodowska-Curie''
| Изображение             = Curie-nobel-portrait-2-600.jpg
| Ширина = 250px
| Описание изображения          = Мария Склодовская-Кюри, [[Нобель премияһы]], 1911 йыл
| Дата рождения    = 7.11.1867
| Место рождения   = {{ТыуыуУрыны|Варшава| Варшавала}}, [[Поляк Батшалығы]],<br> [[Рәсәй империяһы]]
| Дата смерти = 4.7.1934
| Место смерти = Санселльмоз, {{ВафатБулыуУрыны|Франция|Францияла}}
| Гражданство = {{Польша}}, {{FRA}}
| Научная сфера = [[физика]], [[химия]]
| Место работы =
| Альма-матер = [[Сорбонна]]
| Научный руководитель =
| Знаменитые ученики =
| Известна как =  [[радий]] һәм [[полоний]] элементтарын асҡан автор, [[радиохимия]]ға нигеҙ һалған
| Награды и премии =  {{Нобель миҙалы}}  [[Физика буйынса Нобель премияһы]] ([[1903]])<br>{{s|{{Нобель миҙалы}}  [[Химия буйынса Нобель премияһы]] ([[1911]])}}
}}
'''Мария Саломеа Склодовская-Кюри''' ({{Lang-fr|Marie Curie}}, {{Lang-pl|Maria Skłodowska-Curie}}; ҡыҙ фамилияһы Мария Саломея Склодовская, {{Lang-pl|Maria Salomea Skłodowska}}; [[7 ноябрь]] [[1867 йыл]] — [[4 июль]] [[1934 йыл]]) — поляк сығышлы (физик, химик) һәм француз ғалим-экспериментаторы, педагог, йәмәғәт эшмәкәре. [[Сорбонна]] университетының беренсе ҡатын-ҡыҙ преподавателе. [[Нобель премияһы]] лауреаты: физика буйынса (1903) һәм химия буйынса (1911)<ref name="Nobel Laureate Facts">{{Cite web|title=Nobel Laureate Facts|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/nobelprize_facts.html|accessdate=26 November 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/65ArI8GDC|archivedate=2012-02-03}}</ref>, Нобель премияһы тарихында ике тапҡыр беренсе булған<ref name="Nobel Laureate Facts"/>. Парижда һәм Варшавала Кюри институттарына нигеҙ һалған. Пьер Кюриҙең ҡатыны, уның менән радиоактивлыҡ өлкәһендә тикшеренеүҙәр алып барған. Ире менән берлектә радий (от {{Lang-la|radius}} «луч»), полоний (Польшаның латинса исеменән, ''Polōnia'' — Ватанына ҡарата ҡәҙер-хөрмәт күрһәтеү билдәһе итеп шулай атаған) элементтарын асҡан.

== Биографияһы ==
Мария Склодовская 1867 йылдың 7 ноябрендә [[Варшава]]ла уҡытыусы Владислав Склодовский ғаиләһендә тыуған. был ғаиләлә унан тыш тағы өс ҡыҙ: Зофия (1862), , Бронислава (1865) һәм Хелена (1866) һәм улдары Юзеф (1863) үҫкән. Ғаилә бик ауыр шарттарҙа көн иткән, әсәләре туберкулез менән оҙайлы сирләп үлгән. Аталары ауырыу ҡатынын дауалау һәм биш балаһын ҡарау өсөн бик күп тырышып эшләгән. Әсәһе үлгәндән һуң, Марияның бер апаһы ла вафат булған<ref name="Sto_velikih">{{Китап|автор=Ирина Ильинична Семашко.|заглавие=100 великих женщин|издательство=Вече|год=2006|isbn=5-9533-0491-9}}</ref>.

Мария мәктәптә уҡыған саҡта уҡ бик тырыш, хеҙмәт һөйөүсе бала булған. Һәр бер эште ул, йоҡоһон ҡалдырып булһа ла, урынына еткереп башҡарған. Шунлыҡтан ул хатта, уҡыуын тамалағас, ауырып та алған һәм оҙаҡ ҡына һаулығын нығытыу менән булышҡан.

Мария мәктәптән һуң артабан белем алырға уйлаған, тик ул ваҡытта Рәсәй [[Рәсәй империяһы|империяһы]] составына ҡараған Привислин крайында ҡатын-ҡыҙҙарҙы юғары уҡыу йорттарына алмағандар.Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, Мария аҫтыртын рәүештә ҡатын-кыҙҙар өсөн «Летучий университет»<ref name="UHE">David Palfreyman (ed.</ref> тигән юғары курстарҙы тамамлаған. Мария һәм Бронислава, сиратлап гувернантка булып эшләп, артабан белем алырға һөйләшкәндәр. Бронислава Парижда медицина институтында уҡыған саҡта Мария, гувернантка булып эшләп, үҙ аҡсаһына апаһын уҡыткан. Бронислава 1891 йылда врач булып эшләп, һеңлеһен уҡытыр өсөн аҡса таба башлағас, Мария 24 йәшендә ниһайәт Париждағы Сорбонна университетына уҡырға инә.

Латин кварталының һалҡын мансардаһында йәшәгән ҡыҙ бер үк ваҡытта уҡый ҙа, эшләй ҙә. Йүнләп ашарына булмаһа ла, ял итеренә ваҡыты етмәһә лә Мария университеттың иң яҡшы уҡыған студенты булған. Ул ике диплом — диплом физика буйынса диплом һәм математика буйынса диплом алып сыҡҡан.<ref name="Sto_velikih"/>. Уҡыған саҡтағы уның хеҙмәт һөйөүсәнлеге һәм һәләте уға иғтибарҙы тартҡан һәм уға университетта үҙаллы тикшеренеүҙәр алып барырға рөхсәт ителгән<ref name="MWv">Menschen, die die Welt veränderten.</ref>.

Сорбоннала уҡығанда, Мария Варшаваға ҡайтырға һәм уҡыу йорттарында уҡытыуҙы планлаштыра {{Sfn|Гернек|1974|с=110}}. Әммә буласаҡ ире менән осрашҡандан һуң, был планы үҙгәрә{{sfn|Cropper|2001|p=297}}.

=== Пьер Кюри менән осрашыуы ===
1894 йылдың башында поляк эмигранттары Ковальскийҙар йортонда Мария Склодовская [[Пьер Кюри]]ҙы осрата. Юзеф Ковальский Мрияға  Пьер үҙенең лабораторияһнда эшләтергә йыйынғанын хәбәр итә{{Sfn|Pasachoff|1996|p=10}}{{sfn|Волчек|1981|с=33}}. Пьер ул саҡта Сәнәғәт физикаһы һәм химияһы муниципаль мәктәбендә лаборатория етәксеһе була. Был ваҡытҡа ул ҡаты матдә кристалдар физикаһы һәм матдәләрҙең магнит һыҙаттарының температураға бәйле булыуы тәжрибәләр үткәргән була; температураны белдергән «Кюри нөктәһе» термины уныың исеме менән үҙгәргән {{Sfn|Гернек|1974|с=111}}. Тәүге осрашыуҙа Мария әлегә Казимир Зоравский менән мөнәсәбәте тәьҫиренән сығыып бөтмәгән була, ә Пьер бала сағынан йылы хистәр кисергән ҡыҙының үлеменә ҡайғырған була {{sfn|Cropper|2001|p=298}}. Пьерға нескә, һары сәсле, һоро үҙле ҡыҙ оҡшай, һәм ул Марияға лабораторияһында кескәй бүлмә тәҡдим итә, артабан уның коллегаһы ғына булып ҡалмай лар өйләнешә{{Sfn|Губский|1992|с=631}}.

Мария тәүге тәҡдимде кире ҡаға, сөнки ул һаман тыуған еренә ҡайтыу теләге менән йәшәгән була{{sfn|James|2004|p=211}}{{sfn|Волчек|1981|с=41}}. Пьер икеләнмәйенсә уның менән Польшаға күсергә риза булыуын белдерә{{sfn|Cropper|2001|p=298}}. 1894 йылдың йәйендә Склодовская Варшаваға ҡайтып китә, туғандарын күрә һәм [[Ягеллон университеты|Ягеллон (Краков) университетына]] эшкә урынлашырға өмөт итә, әммә эшкә фәҡәт ир-егеттәрҙе генә алған булалар. Пьер уға оҙон хаттар яҙа {{sfn|Волчек|1981|с=42—43}}. Октябрҙә Склодовская Парижға килә һәм кандидатлыҡ диссертацияһы өҫтөндә эшләй. {{sfn|Cropper|2001|p=298}}.

1895 йылдың 26 июлендә Пьер һәм Мария никахһыҙ өйләнешәләр. Туй Париж ҡала янында үтә{{sfn|James|2004|p=211}}{{sfn|Волчек|1981|с=44}}. Йәштәр дини йолаларҙан һәм балдаҡтарҙан баш тарта, ә туй күлдәге урынына Склодовская ҡара күк костюм кейә. Кюри Иль-де-Франсҡа велосипедтарҙа туй сәфәренә йүнәләләр{{sfn|Wirten|2015|p=13}}. Гласьер урамындағы фатирға урынлашалар{{sfn|Cropper|2001|p=298}}.

Ҡыҙҙары Жолио-Кюри Ирен 1897 йылдың 12 сентябрендә тыуа. Пьерҙың атаһы Эжен Кюри, пенсиялағы доктор, Иренды тәрбиәләүҙә мөһим роль уйнай{{Sfn|Губский|1992|с=632}}{{sfn|Cropper|2001|p=301}}{{sfn|Волчек|1981|с=45—46}}. Ирен ата-әсәһе юлын дауам итә, физика һәм химия буйынса ғалим була. Ире Фредерик Жолио-Кюри менән берлектә ул яһалма радиоактивлыҡ күренешен аса, һәм 1935 йылда химия өлкәһендә Нобель премияһына лайыҡ була{{sfn|Волчек|1981|с=118}}.

=== Танылыуы(хуй его знает чё) ===
Пьер, Сорбоннала яңы асылған физик химия кафедраһы мөдире взифаһына үтмәһә лә, 1900 йылда Женева университетына саҡырыла{{Sfn|Гернек|1974|с=116}}. Ирле-ҡатынлы [[Швейцария]]ға күсерә әҙер була. Ләкин Пьерҙың эшен оҡшатҡан Анри Пуанкаре уны Сорбоннала эшкә ҡалдырырға тырыша{{sfn|James|2004|p=213}}. Ә Мария, өҫтәмә аҡса табыу маҡсатында, Севр юғары ҡатын-ҡыҙҙар мәктәбендә физика уҡыта{{Sfn|Губский|1992|с=632}}{{Sfn|Григорьев|2004|с=181}}{{sfn|Волчек|1981|с=58—59}}.
[[Файл:Marie Pierre Irene Curie.jpg|мини|250px|Мария, Пьер һәм Ирен Кюри. 1902 йыл тирәһе.]]

1903 йылдың 23 июнендә Мария Сорбоннала үҙенең докторлыҡ диссертацияһын «Исследование радиоактивных веществ» тигән докторлыҡ диссертацияһын яҡлай. Яңы элементтар — [[полоний]] һәм [[радий]] тураһында мәғлүмәт хәбәр итә{{Sfn|Губский|1992|с=632}}{{Sfn|Гернек|1974|с=118—119}}. Һуңыраҡ Эрнест Резерфорд Пьер өлөшләтә цинк сульфиды менән ҡапланған үҙҙәре бүлеп сығарған радий иретмәһе һалынған колбаны сығарғанын хәтерләп һөйләгән. Колбалағы ялтырап торған радиоактив матдә ҡунаҡтарға көслө тәьҫир иткән{{Sfn|Старосельская-Никитина|1967|с=64}}{{sfn|Cropper|2001|p=301}}<ref name="Morrison">{{cite web |url=https://www.nytimes.com/1995/04/02/books/her-brilliant-career.html |author=Morrison, Philip |title=Her Brilliant Career |lang=en |website=nytimes.com |publisher=The New York Times |date=1995-04-02 |accessdate=2018-12-21 |ref=Morrison}}</ref>. Шул уҡ йылды Пьер Кюри Лондон король йәмғиәте алдында, радий үҙенсәлектәрен күрһәткән эффектлы тәжрибәләр менән оҙатылған лекцияһын уҡый. Ирле-ҡатынлының ҡаҙаныштары химия өлкәһендә мөһим йыл асышы өсөн Дэви миҙалы менән билдәләнә{{sfn|Cropper|2001|p=301}}{{Sfn|Григорьев|2004|с=181—182}}{{sfn|James|2004|p=214}}{{sfn|Волчек|1981|с=64}}.

1903 йылдың авгусында бишенсе айлыҡ ҡыҙын тыуҙыра, әммә ул йәшәй алмай. Мария йөклө көйө полоний һәм радий концентрацияланған иретмәһе менән эшләгән һәм һәр бер кешегә зарарлы радиацияһын алған{{sfn|James|2004|p=214}}{{sfn|Волчек|1981|с=65}}.

Шул уҡ 1903 йылда Мария һәм Пьер Кюри физика буйынса Нобель премияһы — «профессор Анри Беккерель асҡан радиация күренештәрен бергәләп өйрәнеп, фәнгә сиктән тыш хеҙмәт күрһәткәнен таныу билдәһе булараҡ» — менән бүләкләнә. Беккерель премияны Кюриҙар менән бүлешә. Мария үҙенең хеҙмәттәрендә радиоактивлыҡты асыу өҫтөнлөгө Беккерелдеке тип таныған{{Sfn|Кюри М.|1947|с=117}}. Пьер Кюри Марияның радийҙың атом массаһын табыуҙағы ҡаҙнышын һыҙыҡ өҫтөнә алған {{Sfn|Де Агостини|2015|с=101}}
Һөҙөмтәлә Мария ла коллегалары менән Нобель премияһына лайыҡ булған<ref name="Пасачофф" />. Мария 1935 йылда ҡыҙы Ирен Нобель премияһына лайыҡ булғанға тиклем, берҙән-бер ҡатын-ҡыҙ лауреат булып ҡалған. Премия тапшырғанда бәхәс сыға: радиоактив матдәләр тураһындағы хеҙмәт ҡайһы дисциплинаға — физикаға әллә химияға ҡараймы. Премияны физика буйынса бирәләр, Академия киләсәктә — химия буйынса премия булырын да күҙаллай. Награданы [[Швеция]] короле [[Оскар II]] тапшырған. Тантаналы сарала фәҡәт Анри Беккерель генә була: ирле-ҡатынлы Кюри бушамағанлыҡтарын һәм сәләмәтлек торошона һылтана, уларҙың наградаһын француз  министры ала{{sfn|Cropper|2001|p=301}}{{sfn|Капустинская|1965|с=14—15}}{{Sfn|Гернек|1974|с=119}}.

Премия аҡсаһына Кюриҙар лабораторияһына кәрәкле аппаратура һәм фатирҙарына ванна һатып ала{{sfn|Кюри Е.|1959|с=262}}{{sfn|Волчек|1981|с=68}}. Был ваҡытта уларҙың ҡулдары радиоактив өлгөләр менән даими контактта булғанлыҡтан, радиобиологик яралар менән ҡапланған була. Һәм был радийҙы медицина практикаһында ҡулланыу идеяһына алып килә. Пьер Кюри был фекерен Нобель телмәрендә еткерә (1905 йылдың 5 июне): был аҡытҡа ирле-ҡатынлы нығынған була һәм Стокгольмға килә{{sfn|Кюри Е.|1959|с=276}}. В июле 1905 йылдың июлендә Пьер Кюри Француз фәндәр  академияһына ҡабул ителә{{Sfn|Doubleday|1938}}{{sfn|Cropper|2001|p=302}}{{sfn|James|2004|p=213}}{{sfn|Волчек|1981|с=74}}.

Икенсе ҡыҙҙары Кюри Ева Дениза 1904 йылдың 6 декабрендә тыуа{{Sfn|Губский|1992|с=633}}<ref name = Eva>{{cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1568665/Eve-Curie.html |title= Eve Curie |author=Sarah Knapton |date=2007-11-08 |website=telegraph.co.uk |publisher=The Telegraph |accessdate=2019-01-12 |lang=en}}</ref>. Был осорға ғаиләнең матди хәле һиҙелерлек нығынған була. Пьер Сорбоннала физика рофессоры була, ә Мария ире лабораторияһы мөдире булып эшләй. Ҡыҙҙарын гувернанткалар ҡарай{{sfn|Волчек|1981|с=71—73}}{{sfn|Кюри Е.|1967|с=209}}. Ева журналист, музыкант һәм йәмәғәт эшмәкәре була, 102 йәшкә етә. Ул әсәһе тураһында {{sfn|Кюри Е.|1959|}} АҠШ-та бестселлерға әйләнгән һәм АҠШ-тың милли китап премияһына National Book Award for Nonfiction лайыҡ булған әҫәр яҙа. 1962 йылдан 1965 йылға тиклем Грецияла  [[ЮНИСЕФ]] ойошмаһын етәкләй. Ғаиләләрендә Ева ғына Нобель премияһын алмаған<ref name = Eva />{{Sfn|Мельник|2017}}{{sfn|Borzendowski|2009|p=106}}.

=== Ире үлгәндән һуң ===
1906 йылдың 19 апрелендә урам аша сығып барған Пьер Кюриҙы атлы экипаж тапап үтә{{Sfn|Григорьев|2004|с=182}}. Мария ауыыр депрессия хәлендә була{{sfn|Cropper|2001|p=302—303}}. Уны Париж университетына{{Sfn|Храмов|1983|с=247}} тәғәйенләйҙәр, 1906 йылдың 5 ноябрендә ул беренсе занятиеһын үткәрә{{sfn|Кюри Е.|1959|с=307}}{{sfn|Cropper|2001|p=303—304}}, университет һәм Франция тарихында тәүге һәм берҙән-бер {{sfn|Wirten|2015|p=17}}<ref name="Britannica" /> ҡатын-ҡыҙ-преподаватель була{{sfn|Cropper|2001|p=295}}<ref name="BBC">{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/curie_marie.shtml |title=Marie Curie (1867—1934) |lang=en |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |accessdate=2018-11-24}}</ref><ref name="Atomic Heritage Foundation" />{{Sfn|Губский|1992|с=633}}. 1908 йылда ул  профессор була һәм кафедра ҡабул итә{{Sfn|Гернек|1974|с=122}}{{sfn|Волчек|1981|с=85}}.

1910 йылда Мария Кюри кандидатураһы Француз фәндәр академияһына һайлана. Быға тиклем ҡатын-ҡыҙҙар Академияға һайланмағанлыҡтан, уны тәҡдим итеү бәхәс тыуҙыра {{Sfn|Губский|1992|с=633}}. Һөҙөмтәлә Мария Кюри кандидатураһы, ике тауыш артыҡ булыу сәбәпле, 1911 йылдың ғинуар һайлауҙарында кире ҡағыла {{sfn|Cropper|2001|p=295}} (башҡа мәғлүмәт буйынса — бер тауыш менән{{Sfn|Губский|1992|с=634}}). Бынан һуң Мария кандидатураһын академияға һайлауға ҡәтғи ҡаршы була{{sfn|James|2004|p=216}}{{Sfn|Гернек|1974|с=122}}. Шулай уҡ 1910 йылда ул хөкүмәт тәҡдим иткән Почётлы легион орденынан да баш тарта{{sfn|Волчек|1981|с=86}}. 1911 йылдан башлап вафатына тиклем Мария Склодовская-Кюри физика буйынса Сольвеевский конгрессы делегаты булған{{Sfn|Губский|1992|с=634}}{{Sfn|Гернек|1974|с=126}}.

[[Файл:Marie Curie and Albert Einstein.jpg|мини|Мария Кюри һәм Альберт Эйнштейн. 1929 йыл.]]
1910—1911 йылдарҙа Мария Кюриҙың Пьер Кюриҙың уҡыусыһы, физик Поль Ланжевен менән роман була<ref name="Пасачофф" />{{sfn|Cropper|2001|p=304}}<ref name="Morrison" />. Ул Мариянан 5 йәшкә йәш, өйләнгән һәм 4 балаһы була. Полдең ҡатыны Жанна Марияның Полгә яҙған хаттарын еҙнәһе ярҙамында ''Le journal'' журналында баҫтыра. Низағ ҡупҡан саҡта, Мария Сольвеевский конгресында була (1911) «Излучение и кванты». Кюриҙы асыулы халыҡ ҡаршы ала, уға ҡыҙҙары менән яҙыусы Камилла Марбо фатирына китергә тура килә. Кюриҙы гәзит аша эҙәрлекләү башлана. Бер гәзиттә уны йәһүд тип, икенселәрендә — урыҫ йәки немка тип яҙалар, уны атеизмда ғәйепләйҙәр. Ланжевен бер журналисты дуэлгә саҡыра, 1911 йылдың 25 ноябрендәге дуэлдә ике яҡ та атыуҙан баш тарта{{sfn|Cropper|2001|p=304}}{{sfn|James|2004|p=216—218}}.

[[Файл:Marie Skłodowska-Curie's Nobel Prize in Chemistry 1911.jpg|thumb| left |250px|1911 йылғы химия буйынса Нобель премияһының дипломы ]]
1911 йылда Мария Кюри «химия үҫешендә юғары ҡаҙныштары өсөн: радий һәм полоний элементтарын асыу, радийҙы бүлеп сығарыу һәм был шәп элементтың тәбиғәтен һәм берләшмәлрен өйрәнеү» Нобель премияһына лайыҡ була{{sfn|Капица|1975|с=510}}. Мария Кюри беренсе — һәм бөгөнгө көндә лә берҙән-бер — ике тапҡыр Нобель премияһы лауреаты. [[Стокгольм]]да һөйләгән докладында ул яңы элементтарҙы ире менән бергә асҡанлығын әйтә.

Мария Кюри Нобель премияһының донъяла абруйын күтәрергә ярҙам иткән. МАтбуғатта уларҙың ауыр шарттарҙа асыш яһауы, Мария Кюриҙың шәхси тормошо тураһында күп яҙалар. Шулай уҡ матбуғатта радийҙың ғәҙәти булмаған үҙенсәлеге — яман шештән дауалауы тураһында ла яҙғандар<ref name="Vergano" />. Икенсе Нобель премияһын тапшырыу ҙа ғәйбәттәргә кәртә булмай<ref name="Пасачофф" />. Мария ҡыҙы Ирен менән Швецияға премия тантанаһына бара һәм докладын ире иҫтәлегенә бағышлай{{sfn|James|2004|p=218}}.

1911 йылдың декабрендә бөйөрөнә операция эшләтә{{sfn|Волчек|1981|с=89}}. Францияға ҡайтырға теләмәгәнлектән, Мария физик Герта Маркс Айртон саҡырыуы буйынса бер ни тиклем [[Англия]]ла йәшәргә ҡарар итә, үҙен Склодовская тип таныта. Герта Марияға ярҙам ҡулы һуҙған берҙән-бер ғалим була{{sfn|James|2004|p=218}}. Ланжевен ҡатыны менән яраша, әммә Мария менән яҡшы фән һәм дуҫлыҡ мөнәсәбәттәрен һуңғы көндәренә тиклем һаҡлай{{Sfn|Де Агостини|2015|с=119}}.

=== Радий институттары ===
[[Файл:Centre de protontherapie Orsay P1060232.JPG|thumb|250px|Парижда Кюри игститутының протон терапияһы үҙәге, 2010 йыл]]
Беренсе донъя һуғышы башланыр алдынан, 1909 йылда [[Париж университеты]] һәм [[Пастер институты]] Парижда радиоактивлыҡты тикшереү маҡсатында Кюри Радий институты асыла<ref>{{cite web|url=http://www.calames.abes.fr/pub/#details?id=FileId-450|title=Archives du musée Curie|quote=AIR Archives de l'Institut du radium Date: Années 1909-1970|lang=fr|accessdate=2018-12-17}}</ref>. Радий институтында ике бүлек — радиоактивлыҡты фундаменталь тикшереү һәм ауырыуҙарҙы дауалауҙа радиацияны ҡулланыуҙы тикшереү бүлектәре була{{sfn|James|2004|p=215}}. 1914 йылдың июлендә ойоштороу эштәре тамамлана, һәм Мария Кюри  радиоактивлыҡты фундаменталь тикшереү бүлеге директоры итеп тәғәйенләәнә{{Sfn|Храмов|1983|с=247}}{{Sfn|Губский|1992|с=634}}. 

1925 йылда Мария Кюри Варшавала Онкология үҙәге — Мария Склодовская-Кюри исемендәге институтты асыу тантанаһында ҡатнаша<ref name = "psb113" /><ref name = "The Radium Institute" /><ref name="Atomic Heritage Foundation" />{{sfn|Капица|1975|с=510}}.

Шуға оҡшаған радий институттары Лондонда (London Radium Institute), Ленинградта В. Г. Хлопин исемендәге радий институты, Венала Радий институты (Institute for Radium Research, Vienna).

=== Беренсе донъя һуғышы ===
[[Файл:Marie Curie - Mobile X-Ray-Unit.jpg|мини|250px|Мария Склодовская-Кюри мобиль рентген ҡоролмаһының руле артында]]
1914 йылдың 1 авгусында Францияла дөйөм мобилизация иғлан ителә. Германия империя армияһы баш ҡалаға яҡынлашҡанын аңлағанлыҡтан, Мария француз хөкүмәте күскән [[Бордо]] ҡалаһына ҡурғаш футлярҙағы ҡиммәтле радийҙы илтә{{sfn|James|2004|p=218}}{{Sfn|Гернек|1974|с=123}}.

Беренсе донъя һуғышы фронттарында хәрби хәрәкәттәр башланыу менән, Халыҡ-ара Ҡыҙыл Тәре комитетының Радиология хеҙмәте директоры итеп тәғәйенләнгән Мария Склодовская-Кюри<ref name="BBC" />, күсереп йөрөтөлә торған рентген аппараттарын ҡороу һәм хеҙмәтләндереү эшенә тотона <ref name="Nobel Laureate Facts" />. Мария Кюри шулай уҡ ике Нобель премияһына килгән бөтә аҡсаһын хәрби заёмға һала. Күсерелмәле рентген пункттары хирургтарға операция үткәрергә ярҙам итеп, госпиталлдәр буйлап йөрөгән. Мария хәрби медиктарҙы радиология ҡулланырға өйрәткән, рентген нурҙары ярҙамында яралының тәнендә урынлашҡанын пуляны тапҡандар. Һуғыш йылдарында Мария һәм Ирен, улар өйрәткән медиктар миллиондан ашыу яралы һалдаттарҙың рентген снимогын төшөргән<ref name="Пасачофф" />{{sfn|Волчек|1981|с=94—98}}

Кюри институында ассистент-рентгенологтар әҙерләү курстары ойошторолған, Мария 1916 йылдан курстарҙа уҡытҡан{{Sfn|Thomas, Banerjee|2013|p=46}}. Йыйылған тәжрибәһен ул 1920 йылда «Радиология и война» тигән монографияһында дөйөмләштергән{{Sfn|Губский|1992|с=633}}{{Sfn|Гернек|1974|с=125}}.

=== Һуғыштан һуңғы йылдар ===
1920 йылда француз хөкүмәте Мария Кюри өсөн стипендия булдыра, унан элгәре стипендиат [[Луи Пастер]] булған<ref name="psb113">{{книга |заглавие=Polski słownik biograficzny, vol. 4 |страницы=113 |язык=pl |часть=Curie, Maria ze Skłodowskich |год=1938 |ref=Estreicher |автор={{Нп3|Tadeusz Estreicher|Estreicher, Tadeusz|en|Tadeusz Estreicher}}}}</ref>. Ул Кюри (радий) институтында уҡытыуын дауам итә,  где руководила работами студенттарҙың эштәренә етәкселек итә һәм радиологияны медицинала ҡулланыуға ярҙам итә. 1923 йылда Пьер Кюриҙың биографияһын баҫтыра<ref name="leg">{{cite web |url=http://www.aip.org/history/curie/romleg.htm |title=Marie Curie and Her Legend |publisher=American Institute of Physics |accessdate=2011-11-07 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150612115528/http://www.aip.org/history/curie/romleg.htm |date=2015-06-12 }}</ref>. Склодовская-Кюри һуғыш аҙағында бойондороҡһоҙлоҡ алған тыуған иленә, Польшаға, йыш ҡайта. Польша тикшеренеүселәренә косультациялар ойоштора{{Sfn|Губский|1992|с=634}}.

[[Файл:Meloney-with-Irene-Marie-and-Eve Curie-1921.jpg|мини|220px|слева|Мария Кюри (уңдан икенсе) ҡыҙҙары менән (һулдан икенсе — Ирен, уңда ситтә — Ева) һәм Мэри Мэлони (һулдан ситтә). 1921 йыл, АҠШ-ҡа визит ваҡытында]].

=== Һуңғы йылдары ===
[[Файл:Panthéon Pierre et Marie Curie.JPG|thumb|right|Пьер һәм Мария Кюриҙарҙың Париж Пантеонында ҡәбер ташы]]
Күп йылдар дауамнда радий менән эшләгәнлектән, Мария Кюриҙың сәләмәтлеге һиҙелерлек ҡаҡшаған. Катаракта һәм бөйөр эшмәкәрлеге проблемалыға әйләнә{{Sfn|Де Агостини|2015|с=135}}. 1934 йылдың яҙында Мария Бронислава менән автомобилдә сәйәхәт иткәндә һыуыҡ үткәрә. Температура оҙаҡ ваҡыт төшмәй, табиптар киҙеү (грипп), тип иҫәпләгән һәм Санселльмоз санаторийына ебәрәләр (Пасси, Үрге Савойя).

Мария Кюри 1934 йылдың 4 июлендә Санселльмоз янында вафат була{{Sfn|Губский|1992|с=634}}<ref name="Atomic Heritage Foundation" /><ref name="nytimes 2">{{cite news|url=https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/1107.html |title=Mme. Curie Is Dead; Martyr to Science |work=New York Times |lang=en |date=1934-07-05 |accessdate=2018-12-21}}</ref>. 1934 йылдың 6 июнендә О-де-Сенда ире Пьер Кюри эргәһенә ерләйҙәр{{sfn|Волчек|1981|с=111}}.

<!-- 1934 йылда Эйнштейн New York Times гәзитендә баҫылған некрологта:
{{цитата|Бәхетемә ҡаршы, егерме йыл дауамында мадам Кюри менән юғары һәм болотһоҙ дуҫлыҡ ептәре бәйләне. Уның кешеләрсә бөйөклөгөнә һоҡланыуым арта барҙы. Характеры көсө, уй-ниәттәре сафлығы, үҙенә талапсанлығы, объективлығы, уйҙарының намыҫлылығы — бөтә ошо сифаттар бер кешелә һирәк осрай. Ул һәр ваҡыт йәмғиәткә хеҙмәт иткәнлеген белә ине, һәм уның ҙур тыйнаҡлығы үҙенә үҙе һоҡланыуға юл ҡуймай. Йәмғиәттең аяуһыҙлығы һәм ғәҙелһеҙлеге уны даими рәүештә ғазаплай ине. Шуға ла ул тыштан ҡәтғи булып күренә ине. Уның бөтә тормошоноң иң ҙур батырлығы — радиоактив элементтар барлығын раҫлау һәм уларҙы алыу — тормошҡа ашырыуы менән ул үҙенең ҡыйыу интуицияһына ғына түгел, ә эшенә бирелгәнлектән, артыҡ ҡыйын шарттарҙа тырышлыҡ һалыуынан, һәм был эксперименталь фән өлкәһендә бик һирәк осрай. |author=А. Эйнштейн |source=<ref>{{книга |автор=[[А. Эйнштейн]] |заглавие=Собрание научных трудов в 4 томах. Статьи, рецензии и письма. Эволюция физики |оригинал=Tribute to Marie Curie |ответственный=под ред. [[Тамм, Игорь Евгеньевич|И. Е. Тамма]] |издание= |место=М. |издательство=[[Наука_(издательство)|Наука]] |год=1967 |том=4 |страницы=193 |страниц=599 |серия=Классики науки |isbn= |тираж=31700</ref>|}}. -->

1995 йылдың 20 апрелендә (тантаналы церемонияға Польша президенты Лех Валенса ла саҡырыла) Франция президенты [[Франсуа Миттеран]] ҡушыуы буйынса, Пьер һәм Марии Кюриҙың кәүҙәләре Париждағы Пантеонға күсерелеп ҡуйылды<ref name="nytimes" /><ref name="Atomic Heritage Foundation" />.

== Ғилми эшмәкәрлеге ==
=== Радиоактивлыҡты асыу ===
1897 йылдың аҙағында Мария Кюри магнетизм буйынса тикшеренеүҙе тамамлай һәм диссертацияһына тема эҙләй башлай. Шул вҡытта ирле-ҡатынлы  Кюри физик [[Уран (элемент)|уран]] элементы берләшмәләре тәрәнгә үтеп инә алыусы нурҙар таратыуын асҡан [[Анри Беккерель]] менән таныша. Беккерель фекере буйынса, тышҡы тәьҫир ярҙамында барлыҡҡа килгән [[рентген нуры|рентген]] нурланыуынан айырмалы, ул урандың эске үҙенсәлеге{{sfn|Кудрявцев|1956|c=375—376}}. Мария тема менән ҡыҙыҡһыныыып китә һәм был күренеште тикшереүгә арналған докторлыҡ диссертацияһы өҫтөндә эш башлай{{Sfn|Губский|1992|с=631}}.

[[Файл:Marie_et_Pierre_Curie.jpg|thumb| left |250px|Мария һәм Пьер Кюри үҙҙәренең лабораторияһында. 1900 йыл.]]
[[Файл:Becquerel plate.jpg|thumb|Уран тоҙҙары менән нурланған фотопластинка һүрәте (пластинка һәм тоҙ араһына урынлаштырылған металл мальтий тәреһе күләгәһе күренә)]] XIX быуат аҙағына [[Уран (элемент)|уран]] тоҙҙары менән эшләүсе тикшеренеүселәр улар янына яҡын урынлашҡан фотографик пластинка билдәһеҙ сәбәптән яҡтырғанын белеп ҡала. 

Беккерелдең тикшеренеүҙәре Пьер һәм Мария Кюриҙарҙың хеҙмәте өсөн нигеҙ булып тора{{Sfn|Гернек|1974|с=106}}.

[[Файл:Electrometer (quadrant type) constructed by Pierre Curie. Wellcome M0011486.jpg|мини|150px|Радиоактивлыҡты һанлы үлсәү өсөн ҡулланылған квадрант электрометр]]
Висмут радиоактив түгел, шуға ирле-ҡатынлы Кюри яңы элементты, Мария Склодовскаяның тыуған иле хөрмәтенә, [[полоний]] тип атайҙар,{{Sfn|Кюри П.|1966|с=202}}{{Sfn|Заборенко|1953|с=10}} Польша ({{lang-pl|Polōnia}}) Мария Склодовскаяның тыуған иле хөрмәтенә {{sfn|Cropper|2001|p=300}}{{Sfn|Роут|1966|с=42}}.

1898 йылдың ноябрендә ирле-ҡатынлы Кюри [[настуран]] менән тәжрибәләр яһауға күсәләр һәм химик үҙенсәлектре буйынса тулыһынса полонийҙантайырылып торған бер радиоактив матдә табалар.

Мария һәм Пьер Кюри, Гюстав Бемон (''фр.''Gustave Bémont) 1898 йылдың 19 декабрендә Париж фәндәр академияһына яңы элементты  «радий» тип атағандарын хәбәр итәләр{{sfn|Cropper|2001|p=300}}{{Sfn|Кюри П.|1966|с=202—204}}. 1899 йылдың 30 ғинуарында «Revue générale» баҫмаһында Мария Кюри «Лучи Беккереля и полоний» тигән мәҡәлә баҫтыра, һәм тәүләп «радиоактивлыҡ» һәм «радиоактив элемент» тигән терминдар ҡуллана{{sfn|Капустинская|1965|с=55}}{{sfn|Кюри М.|1947|с=118}}.

[[Файл:Pierre and Marie Curie.jpg|мини|250px|Мария һәм Пьер Кюри үҙҙәренең лабораторияһында. 1904 йыл тирәһе.]]

Радий һәм полонийҙы асыу яңы радиоактив элемент табыу сиратн башлай һәм радиоактивлыҡты өйрәнеүсе фән барлыҡҡа килеүенә нигеҙ һала<ref>{{книга |автор= М. Джуа|заглавие= История химии|ответственный= Пер. с итальянского Г. В. Быкова под ред. С. А. Погодина|место= М.|издательство= Мир|год= 1975|страниц= 477|страницы= 415}}</ref>.

Һуғыштан һуң Мария [[катаракта]] менән сирләй, һәм был, моғайын, нурланыш ауырыуының иртә симптомы булғандыр{{Sfn|Гернек|1974|с=127}}. Ул операция эшләтә, әммә был турала белдермәй{{sfn|James|2004|p=219}}.

Радиотерапия асышы радий тиҙ арала сәнәғәт масштабында етештерелеүсе баҙар продуктына әйләнгән{{Sfn|Заборенко|1953|с=13}}, ә 1 грамм радий хаҡы 1904 йылда {{nts|750000}} [[француз франкы]]на еткән{{sfn|Кюри Е.|1959|с=250}}.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
Ике Нобель премияһынан тыш, Мария Склодовская-Кюри лайыҡ булған:
* Француз фәндәр академияһының Бертло миҙалы (1902)
* Лондон король йәмғиәтенең Дэви миҙалы (1903)

== Хәтер ==
* Склодовская-Кюри — 1995 йылда Париж Пантеонында үҙенең ҡаҙаныштарын баһалау хөрмәтенә ире менән ерләнгән икенсе ҡатын-ҡыҙ. (Беренсеһе — Софи Бертло, ире Марселен Бертло менән, ерләнгән)<ref name="Britannica" />{{sfn|Borzendowski|2009|p=117}}.

=== Фәндә ===
* Пьер һәм Мария Кюри исеме менән химик элемент аталған — [[кюрий]] (Curium, '''Cm'''), Кюри — үлсәү берәмеге (урыҫса бидәләмәһе: '''Ки'''; халыҡ-ара: '''Ci''')<ref name="curie,[object Object], ,[object Object],– Britannica Online Encyclopedia">{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9028251/curie#245574.hook|title=Curie&nbsp;– Britannica Online Encyclopedia|publisher=Britannica.com|accessdate=2018-12-17|archiveurl=https://www.webcitation.org/682O8iUsG?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/146868/curie#245574.hook|archivedate=2012-05-30|dead-url=no}}</ref><ref name="How the Curie Came to Be">{{cite web|author=Paul W. Frame|title=How the Curie Came to Be|url=http://www.orau.org/ptp/articlesstories/thecurie.htm|accessdate=2018-11-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/682OAGTzM?url=http://www.orau.org/ptp/articlesstories/thecurie.htm|archivedate=2012-05-30|dead-url=no}}</ref>, радиоактив минералдар [[кюрит]]<ref>{{cite web|author=|title=Curite |url=https://www.mindat.org/min-1197.html |publisher=Hudson Institute of Mineralogy |accessdate=2019-01-12 |lang=en}}</ref> и {{iw|склодовскит||en|Sklodowskite}}<ref>{{cite web|author=|title=Sklodowskite |url=https://www.mindat.org/min-3681.html |publisher=Hudson Institute of Mineralogy |accessdate=2019-01-12 |lang=en}}</ref>{{sfn|Borzendowski|2009|p=114}}.
* 1961 йылда Халыҡ-ара астрономик союз Айҙың кире яғындағы кратерға Мария Склодовская-Кюри исемен бирҙе<ref>{{cite web|author=|title=LTO-100A1 Sklodowska Occidentalis |url=https://www.lpi.usra.edu/resources/mapcatalog/LTO/lto100a1_1/ |publisher=Lunar and Planetary Institute |accessdate=2019-01-12 |lang=en}}</ref>.
* Шулай уҡ Марс планетаһындағы кратерға<ref>{{cite web |author=Jared Howenstine |title=Analysis of the depth-diameter relationship of Martian craters |url=https://www.mtholyoke.edu/courses/mdyar/theses/Jared%20Howenstine%20thesis.pdf |publisher= |accessdate=2019-01-12 |lang=en }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210704103425/https://www.mtholyoke.edu/courses/mdyar/theses/Jared%20Howenstine%20thesis.pdf |date=2021-07-04 }}</ref>һәм 1939 йылда асылған [[астероид]]ҡа Мария Кюри Sklodowska (Martian crater) исеме бирелде<ref>{{книга |заглавие=Asteroids: A History |ссылка=https://books.google.ru/books?id=RbDkCwAAQBAJ |год=2016 |издательство=Smithsonian Institution |isbn=978-1-944466-04-6 |язык=und |автор=Curtis Peebles}}</ref><ref>{{cite web|author=|title=(7000) Curie |url=https://minorplanetcenter.net/db_search/show_object?object_id=7000 |publisher=The Minor Planet Center |accessdate=2019-01-13 |lang=en}}</ref>.

=== Мәҙәниәттә ===
* Мария Кюри биографияһы «Мадам Кюри» (1943 йыл, режиссер Мервин Лерой)<ref>{{cite web |author= |url=https://www.imdb.com/title/tt0036126/ |title=Madame Curie (1943) |lang=en |website=www.imdb.com |publisher= |date= |accessdate=2019-01-17}}</ref>, «Мария Кюри (Marie Curie» (2016 йыл, режиссер Мари Ноэль)<ref>{{cite web |author= |url=https://www.imdb.com/title/tt5705058/ |title=Marie Curie (2016) |lang=en |website=www.imdb.com |publisher= |date= |accessdate=2019-01-17}}</ref>, «Опасный элемент» (2019 йыл, режиссер Маржан Сатрапи)<ref>{{cite web |author= |url=https://www.imdb.com/title/tt6017756/ |title=Опасный элемент (2019) |lang=en |website=www.imdb.com |publisher= |date= |accessdate=2020-06-02}}</ref> фильмдарында сағылдырылды.

{{Внешние медиафайлы
 |topic    = 
 |subtopic = 
 |font-size = 115
 |align     = right
 |width    = 350px
 |image1   = [https://yourshot.nationalgeographic.com/photos/10035446/ Портрет М.&nbsp;Склодовской-Кюри в музее Кюри]
 |image2   = [https://yourshot.nationalgeographic.com/photos/11250227/ Изображение М.&nbsp;Склодовской-Кюри на банкнотах разных стран]
 |image3   = [https://yourshot.nationalgeographic.com/photos/11250194/ Изображение М.&nbsp;Склодовской-Кюри на почтовых марках разных стран]
 |image4   = [https://yourshot.nationalgeographic.com/photos/9881088/ Граффити с изображением супругов Кюри]
 |image5   = [https://yourshot.nationalgeographic.com/photos/11250140/ Почтовая открытка с изображением М. Склодовской-Кюри]
 |image6   = [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK217872/figure/mmm00046/ М.&nbsp;Склодовская-Кюри и Президент США Герберт Гувер, 30 октября 1929 года]
 |image7   = [https://www.nist.gov/sites/default/files/images/pml/general/curie/certradm_1.gif Сертификат качества радия, подаренного М.&nbsp;Склодовской-Кюри, от 22 июня 1921 года]
}}
<gallery mode="packed" heights="190px">
Файл:Sklodowska-Curie statue, Warsaw.JPG|Варшава ҡалаһында Марии Склодовская-Кюри һәйкәле]]
Файл:Lublin UMCS Pomnik Marii Curie-Skłodowskiej.jpg|Люблинда Мария Склодовская-Кюри университеты янындағы һәйкәл , [[Польша]]
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
{{refbegin|2}}
;Китаптар
* {{книга |автор=Волчек, Ольгерд |заглавие=Мария Склодовская-Кюри |ответственный=пер. с польск. З. Бадовской |место=Варшава |издательство=Интерпресс |год=1981 |страниц=131 |isbn=83-223-1977-0 |ref=Волчек}}
* {{книга |автор={{iw|Гернек, Фридрих||de|Friedrich Herneck}} |заглавие=Пионеры атомного века. Великие исследователи от Максвелла до Гейзенберга |оригинал=Bahnbrecher des Atomzeitalters |ответственный=пер. с нем. Л. И. Корсиковой и В. П. Погорельцева под ред. Ю. А. Жданова |место=М. |издательство=[[Прогресс (издательство)|Прогресс]] |год=1974 |страниц=370 |ref=Гернек}}
* {{книга
 |автор         = Григорьев&nbsp;В.&nbsp;И.
 |часть         = Мария Складовская-Кюри
 |заглавие      = О физике и физиках
 |место         = М.
 |издательство  = [[Физматлит]]
 |год           = 2004
 |страницы      = 
 |страниц       = 272
 |тираж         = 
 |isbn          = 5-9221-0392-X
 |ref           = Григорьев
}}
* {{книга |заглавие=Лауреаты Нобелевской премии: Энциклопедия: А—Л / Пер. с англ |ответственный=Отв. ред. Е. Ф. Губский |место= М. |издательство=Прогресс |год= 1992 |страниц= 775 |тираж=25000 |isbn=5-01002539-6 |ref=Губский}}
* {{статья |автор= |заглавие= Самый сокровенный секрет материи. Мария Кюри. Радиоактивность и элементы|ссылка= |язык= ru|ответственный= Пер. с исп., главный редактор А. Жаркова|издание= Наука. Величайшие теории.|тип= Еженедельное издание|место= М.|издательство= [[Де Агостини]]|год= 2015|том= |выпуск= 10|страницы= |issn= 2409-0069|ref=Де Агостини}}
* {{книга |автор=Заборенко&nbsp;К.&nbsp;Б. |заглавие=Радиоактивность |ответственный=под ред. [[Баранов, Владимир Ильич|В. И. Баранова]] |место=М. |издательство=Государственное изд-во технико-теоретической литературы |год=1953 |том=53 |страниц=64 |серия=Научно-популярная библиотека |тираж=200000 |ref=Заборенко}}
* {{книга |автор=[[Ишханов, Борис Саркисович|Ихшанов&nbsp;Б.&nbsp;С.]] |заглавие=Радиоактивность |ответственный=под ред. [[Баранов, Владимир Ильич|В. И. Баранова]] |место=М. |издательство=Университетская книга |год=2011 |страниц=378 |isbn=978-5-91304-177-7 |ref=Ихшанов}}
* {{книга |автор= [[Капица, Сергей Петрович|Капица&nbsp;С.&nbsp;П.]] |заглавие= Антология вступлений к классике естествознания|ответственный= отв. ред. [[Арцимович, Лев Андреевич|Л. А. Арцимович]]|издание=Жизнь Науки |место= М.|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|год= 1975|страниц= 598|тираж= 16000|ref= Капица}}
* {{книга |автор=Капустинская&nbsp;К.&nbsp;А. |заглавие=Анри Беккерель |ответственный=ред. К. А. Пиличевская |место=М. |издательство=[[Атомиздат]] |год=1965 |страниц=82 |тираж=20000 |ref=Капустинская}}
* {{книга |автор=[[Кудрявцев, Павел Степанович|Кудрявцев&nbsp;П.&nbsp;С.]] |заглавие=История физики: от Менделеева до открытия квант (1870—1900 гг.) |место=М. |издательство=Государственное учебно-педагогическое изд-во Министерства просвещения РСФСР |год=1956 |том=2 |страниц=487 |тираж=25000 |ref=Кудрявцев}}
* {{книга
 |автор         = Кюри, Ева
 |заглавие      = Мария Кюри
 |ответственный = Пер. с франц. Е. Ф. Корша, под ред. В. В. Алпатова
 |место         = М.
 |издательство  = [[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]]
 |год           = 1959
 |страниц       = 432
 |серия         = [[Жизнь замечательных людей]]. Вып. 5 (271)
 |тираж         = 50000
 |ref           = Кюри Е.
}}
* {{книга
 |автор         = [[Ева Кюри|Кюри, Ева]]
 |заглавие      = Мария Кюри
 |ответственный = Пер. с франц. Е. Ф. Корша, под ред. В. В. Алпатова
 |издание       = 
 |место         = М.
 |издательство  = [[Атомиздат]]
 |год           = 1967
 |страниц       = 352
 |тираж         = 120000
 |ref           = Кюри Е.
}}
* {{книга |автор=[[Кюри, Пьер]] |заглавие= Избранные труды|ответственный= Пер. с фр. Н. Н. Андреева и др. под ред. Н. Н. Андреева и Л. С. Сазонова|издание= Классики науки|место= Москва, Ленинград|издательство= [[Наука (издательство)|Наука]]|год= 1966|страниц= 399|тираж= 2200|ref= Кюри П.}}
* {{книга |автор=Роут, Джозеф |заглавие=Химия XX века |ответственный=пер. с англ. Ю. Г. Бунделя, А. Б. Нейдинга под ред. Г. В. Вовченко |место=М. |издательство=[[Мир (издательство)|Мир]] |год=1966 |страниц=423 |тираж= |ref=Роут}}
* {{книга |автор=[[Старосельская-Никитина, Ольга Андреевна|Старосельская-Никитина&nbsp;О.&nbsp;А.]] |заглавие=Эрнест Резерфорд |ответственный=отв. ред. С. А. Погодин |место=М. |издательство=[[Наука_(издательство)|Наука]] |год=1967 |страниц=315 |тираж=12500 |ref=Старосельская-Никитина}}
* {{Книга:Храмов Ю. А.:Физики|часть = Склодовская-Кюри Мария (Curie Sklodowska Marie)|с =247|ссылка часть = 1173|ref=Храмов}}
* {{книга |заглавие=Sterling Biographies: Marie Curie: Mother of Modern Physics |ссылка=https://books.google.ru/books?id=wmOaiSNrs0IC |издательство={{Нп3|Sterling Publishing|Sterling Publishing Company, Inc.|en|Sterling Publishing}} |isbn=978-1-4027-5318-3 |ref=Borzendowski |язык=en |автор=Borzendowski, Janice |год=2009}}
* {{книга |автор=Cropper, William |заглавие=Great Physicists: the Life and Times of Leading Physicists from Galileo to Hawking |ссылка=https://books.google.ru/books?id=UqbxZpELwHYC&hl |место=New York |издательство=[[Oxford University Press]] |год=2001 |страницы=500 |isbn=0–19–513748–5 |ref=Cropper |язык=en }}
* {{книга |автор=Goldsmith, Barbara |заглавие=Obsessive Genius: The Inner World of Marie Curie |ссылка=https://books.google.ru/books?id=xuYSLk_tHfgC |место=New York |издательство=W. W. Norton & Company |год=2005 |pages=256 |isbn=978-0-39305137-7 |ref=Goldsmith}}
* {{книга |автор=James, Ioan |заглавие=Remarkable Physicists: from Galileo to Yukawa |ссылка=https://books.google.ru/books?id=PMvcEPyNMGgC&hl |место=New York |издательство=[[Cambridge University Press]] |год=2004 |pages=389 |isbn=978-0-511-16562-7 |ref=James}}
* {{книга |заглавие=Marie Curie and the Science of Radioactivity |ссылка=https://books.google.ru/books?id=mVCTHbdstdQC |место=New York |издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-509214-1 |ref=Pasachoff |язык=en |автор=Pasachoff, Naomi |год=1996}}
* {{книга |автор=Thomas, Adrian; Banerjee, Arpan |заглавие=The History of Radiology |ссылка=https://books.google.ru/books?id=fn5oAgAAQBAJ |место=Oxford |издательство=[[Oxford University Press]] |год=2013 |страницы=240 |isbn=978-0-19-963997-7 |ref=Thomas, Banerjee |язык=en }}
* {{книга |автор=Rollyson, Carl |заглавие=Marie Curie: Honesty in Science |ссылка=https://books.google.ru/books?id=PinksBysPJwC |место=New York |издательство=iUniverse |год=2004 |pages=37 |isbn=0-595-34059-8 |ref=Rollyson}}
* {{книга |заглавие=Making Marie Curie: Intellectual Property and Celebrity Culture in an Age of Information |ссылка=https://books.google.ru/books?id=0-bIoAEACAAJ |место=Chicago |год=2015 |издательство=[[University of Chicago Press]] |isbn=978-0-226-23584-4 |ref=Wirten |язык=en |автор=Wirtén, Eva Hemmungs}}

;Мәҡәләләр
* {{статья |автор=Мельник&nbsp;Н.&nbsp;А. |заглавие=Жизнь и деятельность Марии Кюри и её вклад в развитие ядерной медицины |ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/zhizn-i-deyatelnost-marii-kyuri-i-ee-vklad-v-razvitie-yadernoy-meditsiny |язык=ru |издание=Вестник Кольского научного центра РАН |тип=журнал |год=2017 |месяц=4 |номер=10 |страницы=98—112 |issn= |ref=Мельник}}
* {{статья |автор=Doubleday, Doran |заглавие=Madame Curie |ссылка=http://science.sciencemag.org/content/87/2247/69.pdf-extract |язык=en |издание=Science |тип=journal |год=1938 |месяц=1 |число=21 |том=2247 |номер=87 |страницы=69—70 |doi=10.1126 |issn=87.2247.69 |ref=Doubleday}}
* {{статья |ссылка=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3093546/ |заглавие=The contribution of Marie Skłodowska-Curie to the development of modern oncology |том=400 |номер=6 |страницы=1583—1586 |издание={{Нп3|Analytical and Bioanalytical Chemistry}} |accessdate=2019-01-16 |doi=10.1007/s00216-011-4712-1 |pmid=21331492 |ref=Kułakowski |язык=en |тип=journal |автор=Kułakowski, Andrzej |год=2011}}
* {{статья |ссылка=http://radiology.rsna.org/content/223/2/299.full |заглавие=Marie Sklodowska Curie in America, 1921 |том=223 |номер=2 |страницы=299—303 |издание=Radiology |accessdate=2018-11-24 |doi=10.1148/radiol.2232011319 |pmid=11997527 |ref=Lewicki |язык=und |автор=Lewicki, Ann M. |год=2002}}
{{refend}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [http://hirosima.scepsis.ru/biography/m_curie.html Биография]
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1911 Информация с сайта Нобелевского комитета]{{ref-en}}
* {{Сотрудник РАН|52145|Марии Склодовской-Кюри}}
* [http://en.muzeum-msc.pl Сайт музея М. Склодовской-Кюри (англ.)]

{{нормативный контроль}}
{{Нобелевская премия по физике 1901—1925}}
{{Нобелевская премия по химии 1901—1925}}
{{Нобелевская премия 1903}}
{{Нобелевская премия 1911}}
{{Похороненные в парижском Пантеоне}}
{{Хорошая статья|Личность|Физика|Химия}}

[[Категория:Почётлы легион ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса Нобель премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Физика буйынса Нобель премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Химия буйынса Нобель премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Дэви миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Маттеуччи миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Химик элементтарҙы беренсе асыусылар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:СССР ФА почётлы ағзалары]]
[[Категория:1867 йылда тыуғандар]]
[[Категория:1934 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]]
[[Категория:XX быуат физиктары]]
[[Категория:Польша физиктары]]
[[Категория:Франция физиктары]]
[[Категория:Алфавит буйынса физиктар]]
[[Категория:XX быуат химиктары]]
[[Категория:Польша химиктары]]
[[Категория:Франция химиктары]]
[[Категория:Алфавит буйынса химиктар]]
[[Категория:СССР ФА мөхбир ағзалары]]
[[Категория:РФА мөхбир ағзалары (1917—1925)]]
[[Категория:Санкт-Петербург ФА мөхбир ағзалары]]
[[Категория:Нобель премияһы лауреаты булған ҡатын-ҡыҙҙар]]