Маршалл Утрауҙары битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
 |Статус                  = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
 |Башҡортса исеме        = Маршалл Утрауҙары Республикаһы
 |Оригиналь исеме   = Aolepān Aorōkin M̧ajeļ ([[Маршалл теле|марш.]]) <br> Republic of the Marshall Islands ([[Инглиз теле|ингл.]])
 |Эйәлек килеш       = Маршалл Утрауҙары
 |Флаг                    = 
 |Герб                    = Seal of the Marshall Islands.svg
 |Герб урынына            = 
 |Девиз                   = Jepilpilin ke ejukaan (''Дөйөм тырышлыҡ менән ҡаҙаныш'', маршал)
 |Гимн исеме          = Forever Marshall Islands
 |Аудио                   = 
 |Идара итеү төрө         = [[Республика]]
 |Дәүләт дине = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 9|lat_min = 10|lat_sec = 8
  |lon_dir = E|lon_deg = 167|lon_min = 38|lon_sec = 41
  |region                 = MH
  |CoordScale             = 5000000
 |Картала                = LocationMarshallIslands.png
  |картаға яҙыу        = 
 |Картала2               = 
 |Рәсми телдәр              = 
 |Нигеҙләнгән       = 
 |Бойондороҡһоҙлок датаһы      = [[21 октябрь]] [[1986]] ( [[АҠШ]] менән ирекле ассоциация)
 |тан бойондороҡһоҙлоҡ        = 
 |Баш ҡала                 = [[Маджуро]]
 |Эре ҡалалар       = [[Маджуро]]
 |Етәкселәрҙең вазифалары = Президент
[[Вице-президент]]
 |Етәкселәр            = [[Лоик, Кристофер|Кристофер Лоик]]
 |Территория буйынса урыны     = 213
 |Территория              = 181
 |% һыу өҫтө            = -
 |Этнохороним             = 
  |Халҡы буйынса урыны     = 205
  |Халыҡ              = 56 429
  |Баһа йылы             = 
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп алыу йылы           = 2008
  |Халыҡ тығыҙлығы    = 326
  |Тығыҙлыҡ буйынса урыны     = 
 |ЭТП (ҺАМП)               = 
 |ЭТП (ҺАМП)-ны иҫәпләү йылы   = 
 |ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны      = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны = 
 |ЭТП (номинал)             = 
 |ЭТП-ны (номинал) иҫәпләү йылы = 
 |ЭТП (номинал) буйынса урыны    = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) буйынса урыны = 
 |КПҮИ                    = 
 |КПҮИ-ны иҫәпләү йылы        = 
 |КПҮИ буйынса урыны           = 
 |КПҮИ-ны кимәле            = 
 |Валюта                  = [[АҠШ доллары]]
([[ISO 4217|USD, код 153]])
 |Домен            = [[.mh]]
 |ISO                     = 
 |МОК                     = 
 |Телефон коды          = 692
 |Сәғәт бүлкәте            = 12
 |Иҫкәрмәләр              = 
<!-- |Флаг һәм гербһыҙ=* -->
}}

'''Маршалл Утрауҙары''' (марш. Ṃajeḷ<ref>[https://marshallese.org/dictionary/?input=Marshall+Islands Dictionary — marshallese.org<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>), рәсми рәүештә Маршалл Утрауҙары Республикаһы (марш. Aolepān Aorōkin Ṃajeḷ, [[Инглиз теле|ингл]]. Republic of the Marshall Islands) — Микронезиялағы Тымыҡ океан дәүләте, [[Америка Ҡушма Штаттары]] менән ассоциациялана. Көнбайышта һәм көньяҡ-көнбайышта [[Микронезия Федератив Штаттары]], көньяҡта [[Кирибати]] һыуҙары, ҡалған өлөшөндә [[Тымыҡ океан]]дың асыҡ диңгеҙе менән сиктәш. Яр буйы һыҙатының оҙонлоғо — 370,4 км. Маршалл Утрауҙары Республикаһы Маршалл утрауҙары архипелагының Ралик һәм Ратак сылбырынан торған 29 атолында һәм 5 утрауында урынлашҡан. Дөйөм ҡоро ер майҙаны — 181,3 км²; лагуналар менән ҡапланған майҙан — 11 673 км². Маршалл Утрауҙарында 2018 йылдың ноябренә ҡарата 57 045 кеше йәшәй<ref>{{Cite web|url=https://countrymeters.info/ru/Marshall_Islands|title=Численность населения Маршалловых Островов|author=|website=|date=|publisher=// Countrymeters.info|lang=|accessdate=2018-11-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181108065348/https://countrymeters.info/ru/Marshall_Islands|archivedate=2018-11-08|deadlink=no}}</ref>. [[Баш ҡала]]һы — [[Маджуро]].

Европалылар күргән беренсе утрау Бокак атолы, уны 1526 йылда испан диңгеҙҙә йөҙөүсеһе Алонсо де Саласар аса. Артабан Маршалл Утрауҙары сиратлап төрлө колониаль державалар территорияһына әүерелә: 1886 йылда — [[Германия]], 1914 йылда — [[Япония]] (ул [[Беренсе донъя һуғышы]]нан һуң да утрауҙар менән Милләттәр Лигаһы мандаты аҫтында идара итеүен дауам итә), 1947 йылда — [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]] ҡарамағындағы АҠШ етәкселегендәге территория составына индерелә. Дәүләт булараҡ Маршалл Утрауҙары 1983 йылда Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Тымыҡ океан утрауҙары биләмәһен бүлеү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. 1986 йылдан утрауҙар АҠШ менән «ирекле бәйләнештә» тора. Маршалл Утрауҙары Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы һәм Тымыҡ океан берләшмәһе ағзаһы булып тора<ref name="Название2" />.

== Этимологияһы ==
Маршалл утрауҙары британ капитаны Джон Маршалл хөрмәтенә атала<ref name="Название2">{{cite web
 |last          = Cahoon
 |first         = Ben.
 |datepublished = 2000
 |url           = http://www.worldstatesmen.org/Marshall_islands.htm
 |title         = Marshall Islands
 |publisher     = World Statesmen.Org
 |accessdate    = 2011-08-11
 |lang          = en
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/60qN2PtQA?url=http://www.worldstatesmen.org/Marshall_islands.htm
 |archivedate   = 2011-08-10
 |deadlink      = no
}}</ref> (шулай уҡ Уильям Маршалл булараҡ билдәле<ref name="Название" />. Ул капитан Томас Гилберт (уның хөрмәтенә күрше утрауҙар атала) менән бергә 1788 йылда тотҡондарҙы Яңы Көньяҡ Уэльсҡа алып барғанда архипелагты тикшерә<ref name="Название">{{cite web
 |url         = https://www.webcitation.org/5kx8Fw4US
 |title       = John Marshall (explorer).
 |publisher   = Msn Encarta
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20120123060551/http://www.webcitation.org/5kx8Fw4US
 |archivedate = 2012-01-23
 |deadlink    = no
}}</ref>.

== Географияһы ==

=== Дөйөм география ===
[[Файл:Satellite image of Marshall Islands in March 1999.jpg|thumb|left|Маршалл Утрауҙарының йыһан юлдашынан төшөрөлгән һүрәте. 1999 йылдың марты]]
[[Файл:Marshall-wki.png|thumb|right|200px|Утрауҙар картаһы]]
Маршалл Утрауҙары — Тымыҡ океанда [[экватор]]ҙан төньяҡтараҡ урынлашҡан атоллдар һәм утрауҙар тупланмаһы. Илдең баш ҡалаһы Маджуро АҠШ-тың Гавайи штатының административ үҙәге Гонолулу ҡалаһынан көнбайышҡа табан 3438 км алыҫлыҡта, [[Япония]]ның баш ҡалаһы [[Токио]]нан көньяҡ-көнсығышҡа табан 3701 км һәм [[Төньяҡ Мариан Утруҙары|Төньяҡ Мариана]] утрауҙарының баш ҡалаһы Сайпан ҡалаһынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 3241 км алыҫлыҡта урынлашҡан<ref name="Энциклопедия1">{{cite web
 |url         = http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Marshall-Islands-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html
 |title       = Marshall Islands. Location, size, and extent.
 |publisher   = Encyclopedia of the Nations
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20120922011359/http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Marshall-Islands-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html
 |archivedate = 2012-09-22
 |deadlink    = no
}}</ref>. Иң яҡын архипелагтар — Каролина утрауҙары (улар Федератив Микронезия штаттарына ҡарай һәм Маршалл Утрауҙарынан көньяҡ-көнбайыштараҡ урынлашҡан) һәм көньяҡ-көнсығышта ятҡан, [[Кирибати]] Республикаһына ҡараған Гилберт утрауҙары<ref name="oceandots1">{{cite web
 |url         = http://www.oceandots.com/pacific/marshall/
 |title       = Marshall Islands.
 |publisher   = Oceandots.com
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN2jEUD?url=http://www.oceandots.com/pacific/marshall/
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = no
}}</ref>.

Маршалл Утрауҙарының ҡоро ер майҙаны ни бары 181,3 км² тәшкил итә, шул уҡ ваҡытта лагуналар биләгән майҙан — 11 673 км²<ref name="ЦРУ">{{cite web
 |url         = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rm.html
 |title       = Marshall Islands.
 |publisher   = CIA. The World Fact Book
 |accessdate  = 2008-05-04
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20100711170803/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rm.html
 |archivedate = 2010-07-11
 |deadlink    = no
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100704231329/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rm.html |date=2010-07-04 }}</ref>. Ил 29 атолл һәм 5 алыҫ утрауҙа урынлашҡан, улар ике төркөмгә бүленә: Ралик сылбырындағы 18 утрау (маршалл теленән «ҡояш байышы»<ref name="Посольство_География">{{cite web
 |url         = http://www.rmiembassyus.org/Geography.htm
 |title       = Geography
 |publisher   = Embassy of the Republic of the Marshall Islands in USA, Washington D.C.
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN30bcR?url=http://www.rmiembassyus.org/Geography.htm
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131115173707/http://rmiembassyus.org/Geography.htm |date=2013-11-15 }}</ref>) һәм Ратак сылбырындағы 16 утрау (йәки Радак; маршалл теленән тәржемә ителгән «ҡояш сығышы»<ref name="Посольство_География" />). Ике сылбыр ҙа бер-береһенән яҡынса 250 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан һәм төньяҡ-көнбайыштан көньяҡ-көнсығышҡа табан 1200 саҡрым самаһы һуҙыла<ref name="oceandots1" />. Иң мөһим утрауҙар — Кваджалейн һәм Маджуро атолдары. Маршалл утрауҙары Республикаһының иң ҙур утрауы — Кваджалейн шулай уҡ донъялағы иң ҙур лагуналы атолл булып тора<ref name="oceandots1" /><ref name="БритКвадж">{{cite web
 |url         = https://edit.britannica.com/getEditableToc?tocId=9046545
 |title       = Kwajalein Atoll.
 |publisher   = Encyclopædia Britannica
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60rJTmCvO?url=https://edit.britannica.com/getEditableToc?tocId=9046545
 |archivedate = 2011-08-11
 |deadlink    = yes
}}{{Недоступная ссылка|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Илдең иң юғары нөктәһе Ликиеп атолындә урынлашҡан, ул — 10 метр<ref name="ЦРУ" />.

Маршалл Утрауҙары Республикаһының иң төньяҡ утрауы — Ратак сылбырындағы Бокак утрауы (йәки Таонги), ул бәхәсле Уэйк атолынән төньяҡ-көнбайышҡа табан 280 км алыҫлыҡта урынлашҡан, әлеге ваҡытта ул АҠШ хакимиәте аҫтында. Маршал утрауҙарының иң көньяҡ утрауы — Эбон атоле, иң көнбайышы — Уджеланг (улар икеһе лә Ралик сылбырында урынлашҡан), иң көнсығышы — Ратак сылбырындағы Нокс.

== Тарихы ==
[[Файл:Front line of Kwajalein.jpg|thumb|250px|right|[[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында Кваджалейн атолендә Америка һалдаттары.]]
Маршал утрауҙарының тарихы тураһында аҙ билдәле. Утрауға 2000 йыл самаһы элек [[Көньяҡ-Көнсығыш Азия]]нан сыҡҡан кешеләр барып ултырған, тип фараз ителә.

Европалылар күргән тәүге утрау — 1526 йылда Испания диңгеҙҙә йөҙөүсе Алонсо де Саласар асҡан Бокак атоле. Шулай ҙа [[архипелаг]] 1788 йылға тиклем атамаһыҙ була. Шул ваҡытта утрауҙар британ капитаны Джон Маршалл тарафынан яңынан табыла һәм уның исеме менән атала. Һуңынан Маршал утрауҙары янынан күп дәүләттәрҙең суднолары йөҙөп үтә, ләкин уларҙың береһе лә аннексия маҡсатында территориаль дәғүәләр белдермәй. 1860-сы йылдарҙа утрауҙарға Германиянан тәүге күскенселәр килә башлай. Был йылдарҙа немец сауҙа компаниялары копра һәм башҡа тауарҙар менән сауҙа итеү өсөн тотош бер селтәр булдыра. [[1885 йыл]]да архипелаг, Испания дәғүәләренә ҡарамаҫтан, Германия империяһы тарафынан аннексиялана. Империя исеменән идара итеү менән [[Гамбург]]тан Джалуит компанияһы идара итә.

[[Беренсе донъя һуғышы]] ваҡытында, 1914 йылдың сентябрендә Япония, Маршалл утрауҙарын да индереп, Микронезияның Германияға ҡараған өлөшөн биләй. Шул ваҡыттан алып, утрауҙар [[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында американдар архипелагты баҫып алғанға тиклем, Япония контролендә була. 1920 йылдан Маршалл утрауы менән Япония Милләттәр лигаһы мандаты буйынса идара итә.

АҠШ армияһы утрауҙы ҡыҫҡа ваҡытҡа оккупациялағандан һуң, Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы Маршал утрауҙарын Тымыҡ океан утрауҙары биләмәһе сифатында идара итеүҙе ышанып тапшыра. Тиҙҙән Кваджалейн атоллында АҠШ-тың стратегик хәрби базаһы барлыҡҡа килә, унан 1946 йылдан 1958 йылға тиклем Бикини һәм Эниветок атолдәрендә [[ядро ҡоралы]]н һынауҙы контролдә тотоу тормошҡа ашырыла.

[[1979 йыл]]да архипелаг сикләнгән [[автономия]] ала, ә 1986 йылда АҠШ менән Ирекле ассоциация тураһында килешеү төҙөлә, уға ярашлы АҠШ Маршалл утрауҙары Республикаһының бойондороҡһоҙлоғон таный. Республика, үҙ сиратында, АҠШ хәрбиҙәренә илдә булыу хоҡуғын бирә; шулай уҡ бөтә хәрби базалар ҙа һаҡланып ҡала. Илде һаҡлау Америка Ҡушма Штаттарының бурысына әүерелә. 1990 йылда БМО Маршалл утрауҙарының бойондороҡһоҙлоғон таный.

Ассоциация тураһындағы килешеүҙең мөҙҙәте [[2001 йыл]]дың сентябрендә тамамлана. Ике йыллыҡ һөйләшеүҙәрҙән һуң, 2003 йылда контракт оҙайтыла.

== Административ бүленеше ==
Тымыҡ океан утрауҙары биләмәһенең барлыҡҡа килеү йылдарында Маршалл утрауҙары бер округты тәшкил итә<ref name="Деление">{{cite web
 |url         = http://www.statoids.com/umh.html
 |title       = Marshall Islands
 |publisher   = Statoids
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN4vDdW?url=http://www.statoids.com/umh.html
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = no
}}</ref>.

Әлеге ваҡытта Маршалл утрауҙары 33 [[муниципалитет]]ҡа бүленгән: Аилингинаэ, Аилинглапалап, Аилук, Арно, Аур, Бикар, Бикини, Бокак, Вото, Джабат, Джалуит, Джемо, Кили, Кваджалейн, Лаэ, Либ, Ликиеп, Маджуро, Меджит, Мили, Наморик, Наму, Ронгелап, Ронгерик, Така, Уджаэ, Уджеланг, Утирик, Эбон, Эниветок, Эрикуб<ref name="paclii" />. Дүрт округ үҙәгенең, Маджуро, Эбейе, Джалуит һәм Вотяктың, урындағы үҙидара органдарының һайлау советы, [[мэр]]ы, тәғәйенләнгән чиновниктары һәм урындағы полицияһы булған урындағы үҙидара органдары бар<ref name="Нитижела" />.

{|class="wikitable sortable"
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | №
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | Муниципалитеттың атамаһы
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | Код<br>ISO 3166-2
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | Халҡы,<br>кеше (2011)
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | Майҙаны,<br>км²
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | Тығыҙлыҡ,<br>кеше/км²
! + style="background:DarkSlateBlue; color: white" | Маршалл Утрауҙары муниципалитеттары
|-
|1 ||[[Аилингинаэ]]||  — ||align=right| — ||align=right|2,80||align=right| — ||rowspan=33| [[Файл:MH -map A.png|500px|Маршалл Утрауҙары муниципалитеттары]]
|-
|2 ||[[Аилинглапалап]]||MH-ALL||align=right|1729||align=right|14,69||align=right|117,70
|-
|3 ||[[Аилук]]||MH-ALK||align=right|339||align=right|5,36||align=right|63,25
|-
|4 ||[[Арно (атолл)|Арно]]||MH-ARN||align=right|1794||align=right|12,95||align=right|138,53
|-
|5 ||[[Аур (атолл)|Аур]]||MH-AUR||align=right|499||align=right|5,62||align=right|88,79
|-
|6 ||[[Бикар (атолл)|Бикар]]||  — || align=right| — ||align=right|0,49||align=right| —
|-
|7 ||[[Бикини (атолл)|Бикини]]||  — ||align=right|9||align=right|6,01||align=right|1,50
|-
|8 ||[[Бокак]]||  — ||align=right| — ||align=right|3,24||align=right| —
|-
|9 ||[[Вото]]||MH-WTH||align=right|97||align=right|4,33||align=right|22,40
|-
|10 ||[[Вотье]]||MH-WTJ|| align=right|859||align=right|8,18||align=right|105,01
|-
|11 ||[[Джабат]]||MH-JAB||align=right|84||align=right|0,57||align=right|147,37
|-
|12 ||[[Джалуит]]||MH-JAL||align=right|1788||align=right|11,34||align=right|157,67
|-
|13 ||[[Джемо]]||  — ||align=right| — ||align=right|0,16||align=right| —
|-
|14 ||[[Кили]]||MH-KIL||align=right|548||align=right|0,93||align=right|589,25
|-
|15 ||[[Кваджалейн]]||MH-KWA||align=right|11 408||align=right|16,39||align=right|696,03
|-
|16 ||[[Лаэ (атолл)|Лаэ]]||MH-LAE||align=right|347||align=right|1,45||align=right|239,31
|-
|17 ||[[Либ]]||MH-LIB||align=right|155||align=right|0,93||align=right|166,67
|-
|18 ||[[Ликиеп]]||MH-LIK||align=right|401||align=right|10,26||align=right|39,08
|-
|19 ||[[Маджуро]]||MH-MAJ||align=right|27 797||align=right|9,71||align=right|2862,72
|-
|20 ||[[Малоэлап]]||MH-MAL||align=right|682||align=right|9,82||align=right|69,45
|-
|21 ||[[Меджит]]||MH-MEJ||align=right|348||align=right|1,86||align=right|187,10
|-
|22 ||[[Мили]]||MH-MIL||align=right|738||align=right|15,93||align=right|46,33
|-
|23 ||[[Наморик]]||MH-NMK||align=right|508||align=right|2,77||align=right|183,39
|-
|24 ||[[Наму]]||MH-NMU|| align=right|780||align=right|6,27||align=right|124,40
|-
|25 ||[[Ронгелап]]||MH-RON||align=right|79||align=right|7,95||align=right|9,94
|-
|26 ||[[Ронгерик]]||  — ||align=right| — ||align=right|1,68||align=right| —
|-
|27 ||[[Така (атолл)|Така]]||  — ||align=right| — ||align=right|0,57||align=right| —
|-
|28 ||[[Уджаэ]]||MH-UJA||align=right|364||align=right|1,86||align=right|195,70
|-
|29 ||[[Уджеланг]]||  — ||align=right| — ||align=right|1,74||align=right| —
|-
|30 ||[[Утирик]]||MH-UTI||align=right|435||align=right|2,43||align=right|179,01
|-
|31 ||[[Эбон]]||MH-EBO||align=right|706||align=right|5,75||align=right|122,78
|-
|32 ||[[Эниветок]]||MH-ENI||align=right|664||align=right|5,85||align=right|113,50
|-
|33 ||[[Эрикуб]]||  — ||align=right| — ||align=right|1,53||align=right| —
|- style="background: #CCC;"
|   ||Маршалл Утрауҙары||MH||align=right|53 158||align=right|181,42||align=right|293,01||align=center|Карта
|}

== Халҡы ==
{{ВыводДанных|1920|9800|1980|30873|1988|43380|1999|50840|2011|53158|2016|55000|2021|42594|Столбцов=10|Заголовок=Халҡының һаны 
<ref>{{книга |заглавие=Samoa Statistical Services Division|ссылка=https://www.citypopulation.de/en/samoa/cities/ |язык=English}}</ref><ref>{{книга |заглавие=Pacific Regional Information System (PRISM)|ссылка=https://web.archive.org/web/20180529061852/http://www.spc.int/nmdi/population |язык=English}}</ref>|Больше=увеличение|Меньше=уменьшение}}{{Graph:Chart
| width = 700
| height = 250
| type = line
| x = 1920,1980,1988,1999,2011,2016,2021
| y = 9800,30873,43380,50840,53158,55000,42594
| xAxisTitle = йыл
| yAxisTitle = кеше
| y1Title = Халҡы (мең кеше)
}}

=== Һаны һәм урынлаштырыуы ===
[[Файл:Building in Majuro, Marshall Islands.jpg|thumb|left|250px|Маджуро атолында торлаҡ йорттар һәм бәләкәй балалар.]]
{| border=1 cellspacing=0 cellpadding=4 width=300 style="float:right; border:1px solid gray; border-collapse:collapse; font-size:90%; margin:0 0 .5em 1em;"
!align="center" bgcolor="grey" colspan="3"|<big>Маршалл Утрауҙарының халҡы</big><ref name="ЦРУ_2">АҠШ ЦРУ-һы мәғлүмәттәре.</ref>
|-
!align="center" bgcolor="white" colspan="3"|[[Файл:Marshall Islands demography.png|thumb|right|300px|Маршалл Утрауҙарында халыҡ һанының артыу динамикаһы]]
|-
!align="center" bgcolor="lightblue" colspan="3"|Халҡының структураһы
|-
!valign="top"|Халҡының һаны
|colspan="2" valign="top"|58 200 (2019)
|-
!valign="top"|Халҡының тығыҙлығы
|colspan="2" valign="top"|293,01 (2011, халыҡ иҫәбен алыу)
|-
!valign="top"|Уртаса йәш
|colspan="2" valign="top"|дөйөм: 21<br>ирҙәр: 21<br>ҡатын-ҡыҙҙар: 20,9 (2008)
|-
!valign="top"|Йәш структураһы
|colspan="2" valign="top"|0—14: 40 %<br>15—59: 56 %<br>старше 60: 4 % (2011, халыҡ иҫәбен алыу)
|-
!valign="top"|Ҡала халҡы нисбәте
|colspan="2" valign="top"| 73,8 % (2011)
|-
!align="center" bgcolor="lightblue" colspan="3"|Тыуым
|-
!valign="top"|Тыуымдың дөйөм коэффициенты
|colspan="2" valign="top"| 3,68 ‰ (2008)
|-
!valign="top"|Халыҡ һанының үҫеш темпы
|colspan="2" valign="top"| 2,142 % (2008)
|-
!align="center" bgcolor="lightblue" colspan="3"|Үлем
|-
!valign="top"|Балалар үлеме 1000 кешегә <br>тыуған
|colspan="2" valign="top"|дөйөм: 26,36 ‰ (2008)<br>малайҙар: 29,58 ‰ (2008)<br>ҡыҙҙар: 22,98 ‰ (2008)
|-
!valign="top"|1000 кешегә ҡарата дөйөм үлем <br>кеше
|colspan="2" valign="top"|дөйөм: 4,57 ‰ (2008)
|-
|}

Маршалл Утрауҙарында халыҡ иҫәбен беренсе рәсми алыу 1920 йылда үткәрелә. Ул ваҡытта утрауҙа 9800 кеше йәшәй<ref name="unfccc16б">{{cite web
 |url         = http://unfccc.int/resource/docs/natc/marnc1.pdf
 |title       = United Nations Framework Convention on Climate Change. Population and Settlement. — Стр. 16.
 |format      = PDF
 |publisher   = Government of the Republic of the Marshall Islands
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN3vCwC?url=http://unfccc.int/resource/docs/natc/marnc1.pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = no
}}</ref>. 1958 йылға тиклем халыҡ һанының үҫеше әкрен бара, әммә 1958 йылдан алып 1967 йылға тиклем халыҡ һанының йыллыҡ үҫеше 3,4 %, ә артабан 4 %<ref name="unfccc16б" />. Әммә 1988—1989 йылдарҙа [[тыуым]] бик юғары булыуға ҡарамаҫтан, был күрһәткес 1,5 процентҡа тиклем түбәнәйә. Халыҡтың үҫеше кәмеү тенденцияһы халыҡтың сит илгә, иң элек Америка Ҡушма Штаттарына, күсенеүе сәбәпсе була. 1999 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса утрау халҡының йыллыҡ үҫеше шул уҡ кимәлдә 1,5 %<ref name="resident">{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/CensusSurveys/popn_gwthrates.htm
 |title       = Resident Population and Annual Population Growth Rate: 1920-1999.
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN521bC?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/CensusSurveys/popn_gwthrates.htm
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}</ref>, ә 2008 йыл баһаһы буйынса 2,1 процентҡа тиклем күтәрелә<ref name="ЦРУ" />.

1999 йылдағы һуңғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Маршалл Утрауҙарында халыҡ һаны 50 840 кеше тәшкил итә<ref name="Население1">{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Social/socio_index.htm
 |title       = Marshall Islands. Social Statistics.
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN5KyU8?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Social/socio_index.htm
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}</ref>, ә баш ҡалаһы Маджурола 25 000-дән ашыу кеше йәшәй<ref name="Department">{{cite web
 |url         = http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26551.htm
 |title       = Background Note: Marshall Islands
 |publisher   = US Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN5dbLo?url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26551.htm
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = no
}}</ref>

1999 йылда Ратак сылбыры утрауҙарында 30 925 кеше һәм Ралик сылбыры утрауҙарында 19 915 кеше йәшәй<ref name="spc13">
{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter1(population).pdf
 |title       = 2004 Year Book. Стр.13.
 |format      = PDF
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN5yFWs?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter1(population).pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}
</ref>. Халыҡтың иң юғары тығыҙлығы Маджуро атолында була: км²-ға 6314 кеше. Иң түбәне — Бикини һәм Ронгелап атолдарында: км²-ға 6 кеше<ref name="spc12">
{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter1(population).pdf
 |title       = 2004 Year Book. Стр.12.
 |format      = PDF
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN5yFWs?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter1(population).pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}
</ref>.

[[Файл:Majuro main road.jpg|thumb|left|250px|Маджуроның төп урамы]]
2011 йылдағы һуңғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Маршалл Утрауҙарында халыҡ һаны 53 158 кеше тәшкил итә<ref name="census-2011">{{Cite web |url=http://www.doi.gov/oia/reports/upload/RMI-2011-Census-Summary-Report-on-Population-and-Housing.pdf |title=Перепись населения (Economic Policy, Planning, and Statistics Office) |accessdate=2014-04-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140514011458/http://www.doi.gov/oia/reports/upload/RMI-2011-Census-Summary-Report-on-Population-and-Housing.pdf |archivedate=2014-05-14 |deadlink=no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140514011458/http://www.doi.gov/oia/reports/upload/RMI-2011-Census-Summary-Report-on-Population-and-Housing.pdf |date=2014-05-14 }}</ref>.

Һуңғы йылдарҙа халыҡ алыҫ утрауҙарҙан илдең ҡалаларына, Маджуро атолындағы Маджуро ҡалаһына һәм Кваджалейн атолындағы Эбейеға күсенә<ref name="census-2011" />. Мәҫәлән, 1930 йылда Маджурола ни бары 753 кеше йәшәй, ә 2011 йылда 27 797 кеше (36,9 тапҡырға артҡан); 1930 йылда Эбейела — 19 кеше, 2011 йылда — 11 408 кеше (600,4 тапҡырға артҡан)<ref name="census-2011" />. Был ике утрауҙың да ресурстарына һәм ерҙәренә көсөргәнешлекте арттыра, яр буйы абразияһына килтерә, урындағы экосистемаларға кире йоғонто яһай, автохтон флора һәм фаунаның юҡҡа сығыуына булышлыҡ итә. Бөтә донъя океаны кимәленең һиҙелерлек күтәрелеүе йәки климаттың глобаль үҙгәреүе осрағында айырым утрауҙарҙа халыҡ һанының тупланыуы етди социаль һәм иҡтисади эҙемтәләргә килтереүе мөмкин.

Илдең алыҫ утрауҙарында, ҡалалар халҡының артыуы фонында халыҡ үҫеше 2011 йылда 1999 йыл менән сағыштырғанда ни бары Джалуит, Лаэ, Либ, Ронгелап, Утирик утрауҙарында күҙәтелә һәм 1 проценттан аҙыраҡ тәшкил итә, ә башҡа утрауҙарҙа халыҡ кәмей<ref name="census-2011" />.

== Иҡтисады ==

=== Дөйөм характеристика ===
{| border=1 cellspacing=0 cellpadding=4 width=300 style="float:right; border:1px solid gray; border-collapse:collapse; font-size:90%; margin:0 0 .5em 1em;"
!align="center" bgcolor="grey" colspan="3"|<big>Маршалл Утрауҙары иҡтисады<ref name="ЦРУ_2" /></big>
|-
!align="center" bgcolor="white" colspan="3"|[[Файл:Usdollar100front.jpg|300px|АҠШ-тың 100 доллары]]
|-
!align="left" valign="top"|Валюта
|colspan="2" valign="top"|1 [[АҠШ доллары]] (USD) = 100 цент
|-
!align="left" valign="top"|Бюджет йылы
|colspan="2" valign="top"|Календарь йыл
|-
!align="left" valign="top"|Сауҙа ойошмалары
|colspan="2" valign="top"| [[SPARTECA]], БМО-ның сауҙа һәм үҫеш буйынса конференцияһы
|-
!align="center" bgcolor="lightblue" colspan="3"|Статистика
|-
!align="left" valign="top"|Донъяла урыны)
|colspan="2" valign="top"|220-се (2001)
|-
!align="left" valign="top"|Эске тулайым продукт
|colspan="2" valign="top"| $115 млн (2001)
|-
!align="left" valign="top"|Эске тулайым продукт үҫеше
|colspan="2" valign="top"| 3,5 % (2005)
|-
!align="left" valign="top"|Йән башына эске тулайым продукт
|colspan="2" valign="top"| $2900 (2005)
|-
!align="left" valign="top"|Инфляция
|colspan="2" valign="top"| 3 % (2005)
|-
!align="left" valign="top"|Эшсе көсө
|colspan="2" valign="top"| 14 680 (2000)
|-
!align="left" valign="top"|Эшһеҙлек
|colspan="2" valign="top"| 30,9 % (2000)
|-
!align="left" valign="top"|Халыҡ хужалығының төп тармаҡтары
|colspan="2" valign="top"|хеҙмәттәр өлкәһе, [[ауыл хужалығы]]
|-
!align="center" bgcolor="lightblue" colspan="3"|Сауҙа партнёрҙары
|-
!align="left" valign="top"|Экспорт
|colspan="2" valign="top"| $9,1 млн (2000)
|-
!align="left" valign="top"|Төп партнерҙар (экс.)
|colspan="2" valign="top"| [[АҠШ]], [[Япония]], [[Австралия]], [[Ҡытай]]
|-
!align="left" valign="top"|Импорт
|colspan="2" valign="top"| $54,7 млн (2000)
|-
!align="left" valign="top"|төп партнерҙар (имп.)
|colspan="2" valign="top"| [[АҠШ]], [[Япония]], [[Австралия]], [[Яңы Зеландия]], [[Сингапур]], [[Фиджи]], [[Ҡытай]], [[Филиппин]]
|-
!align="center" bgcolor="lightblue" colspan="3"|Дәүләт финанстары
|-
!align="left" valign="top"|Бюджет килемдәре
|colspan="2" valign="top"| $42 млн (1999)
|-
!align="left" valign="top"|Бюджет сығымдары
|colspan="2" valign="top"| $40 млн (1999)
|-
|}
Маршалл утрауҙарындағы иҡтисади хәлде билдәләүсе характеристикалар [[Океания]]ның башҡа илдәренән бер нимәһе менән дә айырылмай: ҙур эксклюзив иҡтисади зона, сикләнгән тәбиғи ресурстар, донъяның төп баҙарҙарынан алыҫ тороу, юғары квалификациялы белгестәр етешмәүе<ref name="unfccc18">{{cite web
 |url         = http://unfccc.int/resource/docs/natc/marnc1.pdf
 |title       = United Nations Framework Convention on Climate Change. Socio-economic Overview. — Стр. 18—19
 |format      = PDF
 |publisher   = Government of the Republic of the Marshall Islands
 |accessdate  = 2008-05-13
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN3vCwC?url=http://unfccc.int/resource/docs/natc/marnc1.pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = no
}}</ref>. Маршал Утрауҙарының иҡтисадында дәүләт бюджеты дефициты, түләү балансы һәм эске һаҡлыҡҡа йыйылған аҡса кимәленең түбән булыуы кеүек етди ҡыйынлыҡтар ҙа бар<ref name="spc5">
{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter1(population).pdf
 |title       = 2004 Year Book. Стр.5
 |format      = PDF
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN6FIu3?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter1(population).pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}
</ref>. Ил [[Азия үҫеш банкыһы]], АҠШ һәм донъяның башҡа илдәре бүлгән аҡсаға ныҡ бәйле. Шуға күрә Маршалл утрауҙарының дәүләт бюджетының күләме күп осраҡта сит ил финанс ярҙамы күләме менән билдәләнә<ref name="spc5" />.

Шуға ҡарамаҫтан, һуңғы йылдарҙа илдә, урындағы иҡтисадтың көсһөҙ яҡтары, тышҡы һәм башҡа факторҙарҙың кире йоғонтоһо һаҡланһа ла, сағыштырмаса иҡтисади тотороҡлоҡҡа өлгәшелде<ref name="финансы205">{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter6(finance).pdf
 |title       = 2004 Year Book. Chapter 6 – Government Finance. Стр.205
 |format      = PDF
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN9xsrb?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter6(finance).pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}</ref>. Маршалл Утрауҙарында эшлекле әүҙемлектең иң тотороҡло компоненттары булып дәүләт секторы һәм Кваджалейн атолындағы Рейган Һынау майҙансығының (АҠШ) финанс һәм иҡтисади килемдәре тора<ref name="финансы205"/>, ул шулай уҡ эре эш биреүсе булып тора (унда 1200 йылдан алып 1300-гә тиклем маршалл кешеһе эшләй<ref name="финансы208">{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter6(finance).pdf
 |title       = 2004 Year Book. Chapter 6 – Government Finance. Стр.208
 |format      = PDF
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qN9xsrb?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Publications/syb_04/chapter6(finance).pdf
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}</ref>).

Һуңғы йылдарҙа шулай уҡ шәхси секторҙа ла ыңғай яҡҡа үҙгәрештәр күҙәтелә, әммә илдәге үҫешкән эшһеҙлек проблемаһын хәл итеү өсөн уның етерлек үҫеше юҡ. Дәүләт һәм шәхси секторҙар тышҡы баҙарҙағы тирбәлеүгә айырыуса һиҙгер булып ҡала: мәҫәлән, [[2001 йыл]]дың [[11 сентябрь|11 сентябренд]]ә Америка Ҡушма Штаттарында [[терроризм|террористик акттан]] һәм 2001—2004 йылдарҙағы Азиялағы ҡош киҙеүе эпидемияһынан һуң утрауҙарҙа туристар һаны ҡырҡа кәмей; иҡтисадта тулыһынса ситтән индерелгән [[яғыулыҡ]]ҡа хаҡтарҙың үҫеше лә кире йоғонто яһай<ref name="финансы205" />.

Маршалл утрауҙары хөкүмәте мәғлүмәттәре буйынса, 2007 йылда илдең ЭТП-һы яҡынса $149 млн тәшкил итә<ref name="ввп">{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Economic/NationalAcct/gdpsum.htm
 |title       = National Accounts. RMI gross domestic product estimates (GDP), USD'000
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qNAAwT3?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Economic/NationalAcct/gdpsum.htm
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}</ref>, ә йән башына [[Эске тулайым продукт|ЭТП]] 2851 доллар тәшкил итә<ref name="ввп" />. Утрауҙарҙың милли иҡтисади үҫеше бик тигеҙ түгел.

Маршалл утрауҙары иҡтисадының төп тармаҡтары булып хеҙмәтләндереү өлкәһе һәм [[ауыл хужалығы]] тора. [[Туризм]] — ил иҡтисадының динамик үҫешеүсе тармаҡтарының береһе.

2005 йыл баһаһы буйынса илдә [[инфляция]] кимәле 3 процент тәшкил итә<ref name="рост_ввп">{{cite web
 |url         = http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Economic/NationalAcct/gdpgrates.htm
 |title       = National Accounts. Current and constant price GDP, GDP per capita and growth rates 1981-2007
 |publisher   = RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office
 |accessdate  = 2011-08-11
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60qNAT6DM?url=http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/Economic/NationalAcct/gdpgrates.htm
 |archivedate = 2011-08-10
 |deadlink    = yes
}}</ref>.

Түбән һалымдар арҡаһында дәүләт оффшор зонаһы булып тора.

== Иҫкәрмәләр ==
<references/>

== Һылтанмалар ==
{{Океания илдәре}}

=== Инглиз телендә һылтанмалар ===
{{Навигация
|Портал = Океания
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека =
|Викивиды =
|Тема = Маршалловы Острова
}}
* [https://web.archive.org/web/20070213003115/http://www.rmigovernment.org/index.jsp Сайт президента Маршалловых Островов]
* [http://www.rmiembassyus.org/ Посольство Маршалловых островов в США. Официальный сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211202214037/https://www.rmiembassyus.org/ |date=2021-12-02 }}
* [http://www.spc.int/prism/country/mh/stats/ Официальный сайт статистики Маршалловых Островов]
* [http://www.marshallislandsjournal.com «Marshall Islands Journal» — еженедельный свободный журнал]
* [https://web.archive.org/web/20110102080552/http://www.paclii.org/mh/legis/consol_act/cotmi363/ Конституция Маршалловых Островов]
* [http://marshall.csu.edu.au/Marshalls/html/politics/Compact/Compact.html Текст Договора о свободной ассоциации Республики Маршалловых Островов с США от 1986 года]
* [http://www.paclii.org/mh/legis/consol_act/cofaaaa2004457/ Текст Договора о свободной ассоциации Республики Маршалловых Островов с США от 2003 года]
* [https://web.archive.org/web/20060907093119/http://inquiry.uiuc.edu/cil/out.php?cilid=183 Сайт, посвящённый Договору о свободной ассоциации]
* [https://web.archive.org/web/20080725054022/http://www.rmiembassyus.org/Visiting%20RMI/GUIDEBOOK.pdf Министерство туризма Маршалловых Островов. Путеводитель по Маджуро]
* [https://web.archive.org/web/20080723205624/http://www.marshallese-cultural-center.org/ Маршалльский культурный центр]
* [http://www.visitmarshallislands.com/pdf/Handicraftbooklet.pdf Традиционные ремёсла маршалльцев.]
* [http://kava.student.usp.ac.fj/class-shares/DG406/additional%20readings/Marshall%20Islands/Narative,%20Cosmos%20and%20NAtions%20-%20marshall%20islands.pdf ''Phillip H. McArthur''. Narrative, Cosmos, and Nation: Intertextuality and Power in the Marshall Islands]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.everyculture.com/Oceania/Marshall-Islands.html World Culture Encyclopedia. Маршалловы Острова]
* [http://marshall.csu.edu.au/Marshalls/ Digital Micronesia — An Electronic Library & Archive. Маршалловы Острова.]

=== Урыҫ телендә һылтанмалар ===
* [https://web.archive.org/web/20070216085059/http://www.krugosvet.ru/articles/85/1008596/1008596a1.htm Информация о Маршалловых Островах в энциклопедии «Кругосвет»]
* [http://archive.travel.ru/marshalls/ Информация о Маршалловых Островах на сайте Travel.ru]
* [http://mff.livejournal.com/292287.html Блог Дмитрия Малова о Маршалловых островах]


[[Категория:Маршалл Утрауҙары]]
[[Категория:Океания илдәре]]


{{countries-stub}}