Маршалл Утрауҙары

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Маршалл Утрауҙары Республикаһы
Aolepān Aorōkin M̧ajeļ (марш.)
Republic of the Marshall Islands (ингл.)
Маршалл Утрауҙары гербы
Флаг
Девиз: «Jepilpilin ke ejukaan (Дөйөм тырышлыҡ менән ҡаҙаныш, маршал)»
Гимн: «Forever Marshall Islands»
Үҙаллылыҡ датаһы 21 октябрь 1986 ( АҠШ менән ирекле ассоциация)
Рәсми телдәр инглизсә һәм маршалл теле[d]
Баш ҡала Маджуро
Эре ҡалалар Маджуро
Идара итеү төрө Республика
Президент

Вице-президент

Кристофер Лоик
Территория
• Бөтәһе 		213
181 км²
Халыҡ
• Һаны (2008)
• Халыҡ тығыҙлығы
56 429 чел. (205)
326 чел./км²
Валюта

АҠШ доллары

(USD, код 153)
Интернет-домен .mh
Код ISO MH
МОК коды MHL
Телефон коды +692
Сәғәт бүлкәте 12

Маршалл Утрауҙары (марш. Ṃajeḷ[2]), рәсми рәүештә Маршалл Утрауҙары Республикаһы (марш. Aolepān Aorōkin Ṃajeḷ, ингл. Republic of the Marshall Islands) — Микронезиялағы Тымыҡ океан дәүләте, Америка Ҡушма Штаттары менән ассоциациялана. Көнбайышта һәм көньяҡ-көнбайышта Микронезия Федератив Штаттары, көньяҡта Кирибати һыуҙары, ҡалған өлөшөндә Тымыҡ океандың асыҡ диңгеҙе менән сиктәш. Яр буйы һыҙатының оҙонлоғо — 370,4 км. Маршалл Утрауҙары Республикаһы Маршалл утрауҙары архипелагының Ралик һәм Ратак сылбырынан торған 29 атолында һәм 5 утрауында урынлашҡан. Дөйөм ҡоро ер майҙаны — 181,3 км²; лагуналар менән ҡапланған майҙан — 11 673 км². Маршалл Утрауҙарында 2018 йылдың ноябренә ҡарата 57 045 кеше йәшәй[3]. Баш ҡалаһы — Маджуро.

Европалылар күргән беренсе утрау Бокак атолы, уны 1526 йылда испан диңгеҙҙә йөҙөүсеһе Алонсо де Саласар аса. Артабан Маршалл Утрауҙары сиратлап төрлө колониаль державалар территорияһына әүерелә: 1886 йылда — Германия, 1914 йылда — Япония (ул Беренсе донъя һуғышынан һуң да утрауҙар менән Милләттәр Лигаһы мандаты аҫтында идара итеүен дауам итә), 1947 йылда — Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы ҡарамағындағы АҠШ етәкселегендәге территория составына индерелә. Дәүләт булараҡ Маршалл Утрауҙары 1983 йылда Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Тымыҡ океан утрауҙары биләмәһен бүлеү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. 1986 йылдан утрауҙар АҠШ менән «ирекле бәйләнештә» тора. Маршалл Утрауҙары Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы һәм Тымыҡ океан берләшмәһе ағзаһы булып тора[4].

Этимологияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Маршалл утрауҙары британ капитаны Джон Маршалл хөрмәтенә атала[4] (шулай уҡ Уильям Маршалл булараҡ билдәле[5]. Ул капитан Томас Гилберт (уның хөрмәтенә күрше утрауҙар атала) менән бергә 1788 йылда тотҡондарҙы Яңы Көньяҡ Уэльсҡа алып барғанда архипелагты тикшерә[5].

Географияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дөйөм география[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Маршалл Утрауҙарының йыһан юлдашынан төшөрөлгән һүрәте. 1999 йылдың марты
Утрауҙар картаһы

Маршалл Утрауҙары — Тымыҡ океанда экваторҙан төньяҡтараҡ урынлашҡан атоллдар һәм утрауҙар тупланмаһы. Илдең баш ҡалаһы Маджуро АҠШ-тың Гавайи штатының административ үҙәге Гонолулу ҡалаһынан көнбайышҡа табан 3438 км алыҫлыҡта, Японияның баш ҡалаһы Токионан көньяҡ-көнсығышҡа табан 3701 км һәм Төньяҡ Мариана утрауҙарының баш ҡалаһы Сайпан ҡалаһынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 3241 км алыҫлыҡта урынлашҡан[6]. Иң яҡын архипелагтар — Каролина утрауҙары (улар Федератив Микронезия штаттарына ҡарай һәм Маршалл Утрауҙарынан көньяҡ-көнбайыштараҡ урынлашҡан) һәм көньяҡ-көнсығышта ятҡан, Кирибати Республикаһына ҡараған Гилберт утрауҙары[7].

Маршалл Утрауҙарының ҡоро ер майҙаны ни бары 181,3 км² тәшкил итә, шул уҡ ваҡытта лагуналар биләгән майҙан — 11 673 км²[8]. Ил 29 атолл һәм 5 алыҫ утрауҙа урынлашҡан, улар ике төркөмгә бүленә: Ралик сылбырындағы 18 утрау (маршалл теленән «ҡояш байышы»[9]) һәм Ратак сылбырындағы 16 утрау (йәки Радак; маршалл теленән тәржемә ителгән «ҡояш сығышы»[9]). Ике сылбыр ҙа бер-береһенән яҡынса 250 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан һәм төньяҡ-көнбайыштан көньяҡ-көнсығышҡа табан 1200 саҡрым самаһы һуҙыла[7]. Иң мөһим утрауҙар — Кваджалейн һәм Маджуро атолдары. Маршалл утрауҙары Республикаһының иң ҙур утрауы — Кваджалейн шулай уҡ донъялағы иң ҙур лагуналы атолл булып тора[7][10]. Илдең иң юғары нөктәһе Ликиеп атолындә урынлашҡан, ул — 10 метр[8].

Маршалл Утрауҙары Республикаһының иң төньяҡ утрауы — Ратак сылбырындағы Бокак утрауы (йәки Таонги), ул бәхәсле Уэйк атолынән төньяҡ-көнбайышҡа табан 280 км алыҫлыҡта урынлашҡан, әлеге ваҡытта ул АҠШ хакимиәте аҫтында. Маршал утрауҙарының иң көньяҡ утрауы — Эбон атоле, иң көнбайышы — Уджеланг (улар икеһе лә Ралик сылбырында урынлашҡан), иң көнсығышы — Ратак сылбырындағы Нокс.

Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Икенсе донъя һуғышы ваҡытында Кваджалейн атолендә Америка һалдаттары.

Маршал утрауҙарының тарихы тураһында аҙ билдәле. Утрауға 2000 йыл самаһы элек Көньяҡ-Көнсығыш Азиянан сыҡҡан кешеләр барып ултырған, тип фараз ителә.

Европалылар күргән тәүге утрау — 1526 йылда Испания диңгеҙҙә йөҙөүсе Алонсо де Саласар асҡан Бокак атоле. Шулай ҙа архипелаг 1788 йылға тиклем атамаһыҙ була. Шул ваҡытта утрауҙар британ капитаны Джон Маршалл тарафынан яңынан табыла һәм уның исеме менән атала. Һуңынан Маршал утрауҙары янынан күп дәүләттәрҙең суднолары йөҙөп үтә, ләкин уларҙың береһе лә аннексия маҡсатында территориаль дәғүәләр белдермәй. 1860-сы йылдарҙа утрауҙарға Германиянан тәүге күскенселәр килә башлай. Был йылдарҙа немец сауҙа компаниялары копра һәм башҡа тауарҙар менән сауҙа итеү өсөн тотош бер селтәр булдыра. 1885 йылда архипелаг, Испания дәғүәләренә ҡарамаҫтан, Германия империяһы тарафынан аннексиялана. Империя исеменән идара итеү менән Гамбургтан Джалуит компанияһы идара итә.

Беренсе донъя һуғышы ваҡытында, 1914 йылдың сентябрендә Япония, Маршалл утрауҙарын да индереп, Микронезияның Германияға ҡараған өлөшөн биләй. Шул ваҡыттан алып, утрауҙар Икенсе донъя һуғышы ваҡытында американдар архипелагты баҫып алғанға тиклем, Япония контролендә була. 1920 йылдан Маршалл утрауы менән Япония Милләттәр лигаһы мандаты буйынса идара итә.

АҠШ армияһы утрауҙы ҡыҫҡа ваҡытҡа оккупациялағандан һуң, Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы Маршал утрауҙарын Тымыҡ океан утрауҙары биләмәһе сифатында идара итеүҙе ышанып тапшыра. Тиҙҙән Кваджалейн атоллында АҠШ-тың стратегик хәрби базаһы барлыҡҡа килә, унан 1946 йылдан 1958 йылға тиклем Бикини һәм Эниветок атолдәрендә ядро ҡоралын һынауҙы контролдә тотоу тормошҡа ашырыла.

1979 йылда архипелаг сикләнгән автономия ала, ә 1986 йылда АҠШ менән Ирекле ассоциация тураһында килешеү төҙөлә, уға ярашлы АҠШ Маршалл утрауҙары Республикаһының бойондороҡһоҙлоғон таный. Республика, үҙ сиратында, АҠШ хәрбиҙәренә илдә булыу хоҡуғын бирә; шулай уҡ бөтә хәрби базалар ҙа һаҡланып ҡала. Илде һаҡлау Америка Ҡушма Штаттарының бурысына әүерелә. 1990 йылда БМО Маршалл утрауҙарының бойондороҡһоҙлоғон таный.

Ассоциация тураһындағы килешеүҙең мөҙҙәте 2001 йылдың сентябрендә тамамлана. Ике йыллыҡ һөйләшеүҙәрҙән һуң, 2003 йылда контракт оҙайтыла.

Административ бүленеше[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Тымыҡ океан утрауҙары биләмәһенең барлыҡҡа килеү йылдарында Маршалл утрауҙары бер округты тәшкил итә[11].

Әлеге ваҡытта Маршалл утрауҙары 33 муниципалитетҡа бүленгән: Аилингинаэ, Аилинглапалап, Аилук, Арно, Аур, Бикар, Бикини, Бокак, Вото, Джабат, Джалуит, Джемо, Кили, Кваджалейн, Лаэ, Либ, Ликиеп, Маджуро, Меджит, Мили, Наморик, Наму, Ронгелап, Ронгерик, Така, Уджаэ, Уджеланг, Утирик, Эбон, Эниветок, Эрикуб[12]. Дүрт округ үҙәгенең, Маджуро, Эбейе, Джалуит һәм Вотяктың, урындағы үҙидара органдарының һайлау советы, мэры, тәғәйенләнгән чиновниктары һәм урындағы полицияһы булған урындағы үҙидара органдары бар[13].

№ Муниципалитеттың атамаһы Код
ISO 3166-2 		Халҡы,
кеше (2011) 		Майҙаны,
км² 		Тығыҙлыҡ,
кеше/км² 		Маршалл Утрауҙары муниципалитеттары
1 Аилингинаэ —  — 2,80  — Маршалл Утрауҙары муниципалитеттары
2 Аилинглапалап MH-ALL 1729 14,69 117,70
3 Аилук MH-ALK 339 5,36 63,25
4 Арно MH-ARN 1794 12,95 138,53
5 Аур MH-AUR 499 5,62 88,79
6 Бикар —  — 0,49 —
7 Бикини — 9 6,01 1,50
8 Бокак —  — 3,24 —
9 Вото MH-WTH 97 4,33 22,40
10 Вотье MH-WTJ 859 8,18 105,01
11 Джабат MH-JAB 84 0,57 147,37
12 Джалуит MH-JAL 1788 11,34 157,67
13 Джемо —  — 0,16 —
14 Кили MH-KIL 548 0,93 589,25
15 Кваджалейн MH-KWA 11 408 16,39 696,03
16 Лаэ MH-LAE 347 1,45 239,31
17 Либ MH-LIB 155 0,93 166,67
18 Ликиеп MH-LIK 401 10,26 39,08
19 Маджуро MH-MAJ 27 797 9,71 2862,72
20 Малоэлап MH-MAL 682 9,82 69,45
21 Меджит MH-MEJ 348 1,86 187,10
22 Мили MH-MIL 738 15,93 46,33
23 Наморик MH-NMK 508 2,77 183,39
24 Наму MH-NMU 780 6,27 124,40
25 Ронгелап MH-RON 79 7,95 9,94
26 Ронгерик —  — 1,68 —
27 Така —  — 0,57 —
28 Уджаэ MH-UJA 364 1,86 195,70
29 Уджеланг —  — 1,74 —
30 Утирик MH-UTI 435 2,43 179,01
31 Эбон MH-EBO 706 5,75 122,78
32 Эниветок MH-ENI 664 5,85 113,50
33 Эрикуб —  — 1,53 —
Маршалл Утрауҙары MH 53 158 181,42 293,01 Карта

Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Халҡының һаны

[14][15]

1920 1980 1988 1999 2011 2016 2021
9800 ▲30 873 ▲43 380 ▲50 840 ▲53 158 ▲55 000 ▼42 594

Ҡалып:Graph:Chart

Һаны һәм урынлаштырыуы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Маджуро атолында торлаҡ йорттар һәм бәләкәй балалар.
Маршалл Утрауҙарының халҡы[16]
Маршалл Утрауҙарында халыҡ һанының артыу динамикаһы
Халҡының структураһы
Халҡының һаны 58 200 (2019)
Халҡының тығыҙлығы 293,01 (2011, халыҡ иҫәбен алыу)
Уртаса йәш дөйөм: 21
ирҙәр: 21
ҡатын-ҡыҙҙар: 20,9 (2008)
Йәш структураһы 0—14: 40 %
15—59: 56 %
старше 60: 4 % (2011, халыҡ иҫәбен алыу)
Ҡала халҡы нисбәте 73,8 % (2011)
Тыуым
Тыуымдың дөйөм коэффициенты 3,68 ‰ (2008)
Халыҡ һанының үҫеш темпы 2,142 % (2008)
Үлем
Балалар үлеме 1000 кешегә
тыуған 		дөйөм: 26,36 ‰ (2008)
малайҙар: 29,58 ‰ (2008)
ҡыҙҙар: 22,98 ‰ (2008)
1000 кешегә ҡарата дөйөм үлем
кеше 		дөйөм: 4,57 ‰ (2008)

Маршалл Утрауҙарында халыҡ иҫәбен беренсе рәсми алыу 1920 йылда үткәрелә. Ул ваҡытта утрауҙа 9800 кеше йәшәй[17]. 1958 йылға тиклем халыҡ һанының үҫеше әкрен бара, әммә 1958 йылдан алып 1967 йылға тиклем халыҡ һанының йыллыҡ үҫеше 3,4 %, ә артабан 4 %[17]. Әммә 1988—1989 йылдарҙа тыуым бик юғары булыуға ҡарамаҫтан, был күрһәткес 1,5 процентҡа тиклем түбәнәйә. Халыҡтың үҫеше кәмеү тенденцияһы халыҡтың сит илгә, иң элек Америка Ҡушма Штаттарына, күсенеүе сәбәпсе була. 1999 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса утрау халҡының йыллыҡ үҫеше шул уҡ кимәлдә 1,5 %[18], ә 2008 йыл баһаһы буйынса 2,1 процентҡа тиклем күтәрелә[8].

1999 йылдағы һуңғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Маршалл Утрауҙарында халыҡ һаны 50 840 кеше тәшкил итә[19], ә баш ҡалаһы Маджурола 25 000-дән ашыу кеше йәшәй[20]

1999 йылда Ратак сылбыры утрауҙарында 30 925 кеше һәм Ралик сылбыры утрауҙарында 19 915 кеше йәшәй[21]. Халыҡтың иң юғары тығыҙлығы Маджуро атолында була: км²-ға 6314 кеше. Иң түбәне — Бикини һәм Ронгелап атолдарында: км²-ға 6 кеше[22].

Маджуроның төп урамы

2011 йылдағы һуңғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Маршалл Утрауҙарында халыҡ һаны 53 158 кеше тәшкил итә[23].

Һуңғы йылдарҙа халыҡ алыҫ утрауҙарҙан илдең ҡалаларына, Маджуро атолындағы Маджуро ҡалаһына һәм Кваджалейн атолындағы Эбейеға күсенә[23]. Мәҫәлән, 1930 йылда Маджурола ни бары 753 кеше йәшәй, ә 2011 йылда 27 797 кеше (36,9 тапҡырға артҡан); 1930 йылда Эбейела — 19 кеше, 2011 йылда — 11 408 кеше (600,4 тапҡырға артҡан)[23]. Был ике утрауҙың да ресурстарына һәм ерҙәренә көсөргәнешлекте арттыра, яр буйы абразияһына килтерә, урындағы экосистемаларға кире йоғонто яһай, автохтон флора һәм фаунаның юҡҡа сығыуына булышлыҡ итә. Бөтә донъя океаны кимәленең һиҙелерлек күтәрелеүе йәки климаттың глобаль үҙгәреүе осрағында айырым утрауҙарҙа халыҡ һанының тупланыуы етди социаль һәм иҡтисади эҙемтәләргә килтереүе мөмкин.

Илдең алыҫ утрауҙарында, ҡалалар халҡының артыуы фонында халыҡ үҫеше 2011 йылда 1999 йыл менән сағыштырғанда ни бары Джалуит, Лаэ, Либ, Ронгелап, Утирик утрауҙарында күҙәтелә һәм 1 проценттан аҙыраҡ тәшкил итә, ә башҡа утрауҙарҙа халыҡ кәмей[23].

Иҡтисады[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дөйөм характеристика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Маршалл Утрауҙары иҡтисады[16]
АҠШ-тың 100 доллары
Валюта 1 АҠШ доллары (USD) = 100 цент
Бюджет йылы Календарь йыл
Сауҙа ойошмалары SPARTECA, БМО-ның сауҙа һәм үҫеш буйынса конференцияһы
Статистика
Донъяла урыны) 220-се (2001)
Эске тулайым продукт $115 млн (2001)
Эске тулайым продукт үҫеше 3,5 % (2005)
Йән башына эске тулайым продукт $2900 (2005)
Инфляция 3 % (2005)
Эшсе көсө 14 680 (2000)
Эшһеҙлек 30,9 % (2000)
Халыҡ хужалығының төп тармаҡтары хеҙмәттәр өлкәһе, ауыл хужалығы
Сауҙа партнёрҙары
Экспорт $9,1 млн (2000)
Төп партнерҙар (экс.) АҠШ, Япония, Австралия, Ҡытай
Импорт $54,7 млн (2000)
төп партнерҙар (имп.) АҠШ, Япония, Австралия, Яңы Зеландия, Сингапур, Фиджи, Ҡытай, Филиппин
Дәүләт финанстары
Бюджет килемдәре $42 млн (1999)
Бюджет сығымдары $40 млн (1999)

Маршалл утрауҙарындағы иҡтисади хәлде билдәләүсе характеристикалар Океанияның башҡа илдәренән бер нимәһе менән дә айырылмай: ҙур эксклюзив иҡтисади зона, сикләнгән тәбиғи ресурстар, донъяның төп баҙарҙарынан алыҫ тороу, юғары квалификациялы белгестәр етешмәүе[24]. Маршал Утрауҙарының иҡтисадында дәүләт бюджеты дефициты, түләү балансы һәм эске һаҡлыҡҡа йыйылған аҡса кимәленең түбән булыуы кеүек етди ҡыйынлыҡтар ҙа бар[25]. Ил Азия үҫеш банкыһы, АҠШ һәм донъяның башҡа илдәре бүлгән аҡсаға ныҡ бәйле. Шуға күрә Маршалл утрауҙарының дәүләт бюджетының күләме күп осраҡта сит ил финанс ярҙамы күләме менән билдәләнә[25].

Шуға ҡарамаҫтан, һуңғы йылдарҙа илдә, урындағы иҡтисадтың көсһөҙ яҡтары, тышҡы һәм башҡа факторҙарҙың кире йоғонтоһо һаҡланһа ла, сағыштырмаса иҡтисади тотороҡлоҡҡа өлгәшелде[26]. Маршалл Утрауҙарында эшлекле әүҙемлектең иң тотороҡло компоненттары булып дәүләт секторы һәм Кваджалейн атолындағы Рейган Һынау майҙансығының (АҠШ) финанс һәм иҡтисади килемдәре тора[26], ул шулай уҡ эре эш биреүсе булып тора (унда 1200 йылдан алып 1300-гә тиклем маршалл кешеһе эшләй[27]).

Һуңғы йылдарҙа шулай уҡ шәхси секторҙа ла ыңғай яҡҡа үҙгәрештәр күҙәтелә, әммә илдәге үҫешкән эшһеҙлек проблемаһын хәл итеү өсөн уның етерлек үҫеше юҡ. Дәүләт һәм шәхси секторҙар тышҡы баҙарҙағы тирбәлеүгә айырыуса һиҙгер булып ҡала: мәҫәлән, 2001 йылдың 11 сентябрендә Америка Ҡушма Штаттарында террористик акттан һәм 2001—2004 йылдарҙағы Азиялағы ҡош киҙеүе эпидемияһынан һуң утрауҙарҙа туристар һаны ҡырҡа кәмей; иҡтисадта тулыһынса ситтән индерелгән яғыулыҡҡа хаҡтарҙың үҫеше лә кире йоғонто яһай[26].

Маршалл утрауҙары хөкүмәте мәғлүмәттәре буйынса, 2007 йылда илдең ЭТП-һы яҡынса $149 млн тәшкил итә[28], ә йән башына ЭТП 2851 доллар тәшкил итә[28]. Утрауҙарҙың милли иҡтисади үҫеше бик тигеҙ түгел.

Маршалл утрауҙары иҡтисадының төп тармаҡтары булып хеҙмәтләндереү өлкәһе һәм ауыл хужалығы тора. Туризм — ил иҡтисадының динамик үҫешеүсе тармаҡтарының береһе.

2005 йыл баһаһы буйынса илдә инфляция кимәле 3 процент тәшкил итә[29].

Түбән һалымдар арҡаһында дәүләт оффшор зонаһы булып тора.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ 1,0 1,1 https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/australasia
  2. ↑ Dictionary — marshallese.org
  3. ↑ Численность населения Маршалловых Островов. // Countrymeters.info. Дата обращения: 7 ноябрь 2018. Архивировано 8 ноябрь 2018 года.
  4. ↑ 4,0 4,1 Cahoon, Ben. Marshall Islands (ингл.). World Statesmen.Org (2000). Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  5. ↑ 5,0 5,1 John Marshall (explorer). (ингл.). Msn Encarta. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 23 ғинуар 2012 года.
  6. ↑ Marshall Islands. Location, size, and extent. (ингл.). Encyclopedia of the Nations. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 22 сентябрь 2012 года.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Marshall Islands. (ингл.). Oceandots.com. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Marshall Islands. (ингл.). CIA. The World Fact Book. Дата обращения: 4 май 2008. Архивировано 11 июль 2010 года. 2010 йылдың 4 июль көнөндә архивланған.
  9. ↑ 9,0 9,1 Geography (ингл.) (недоступная ссылка — история). Embassy of the Republic of the Marshall Islands in USA, Washington D.C.. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года. 2013 йылдың 15 ноябрь көнөндә архивланған.
  10. ↑ Kwajalein Atoll. (ингл.) (недоступная ссылка — история). Encyclopædia Britannica. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 11 август 2011 года.(недоступная ссылка)
  11. ↑ Marshall Islands (ингл.). Statoids. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  12. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; paclii төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  13. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Нитижела төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  14. ↑ Samoa Statistical Services Division (билдәһеҙ).
  15. ↑ Pacific Regional Information System (PRISM) (билдәһеҙ).
  16. ↑ 16,0 16,1 АҠШ ЦРУ-һы мәғлүмәттәре.
  17. ↑ 17,0 17,1 United Nations Framework Convention on Climate Change. Population and Settlement. — Стр. 16. (ингл.) (PDF). Government of the Republic of the Marshall Islands. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  18. ↑ Resident Population and Annual Population Growth Rate: 1920-1999. (ингл.) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  19. ↑ Marshall Islands. Social Statistics. (ингл.) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  20. ↑ Background Note: Marshall Islands (ингл.). US Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  21. ↑ 2004 Year Book. Стр.13. (ингл.) (PDF) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  22. ↑ 2004 Year Book. Стр.12. (ингл.) (PDF) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Перепись населения (Economic Policy, Planning, and Statistics Office). Дата обращения: 23 апрель 2014. Архивировано 14 май 2014 года. 2014 йылдың 14 май көнөндә архивланған.
  24. ↑ United Nations Framework Convention on Climate Change. Socio-economic Overview. — Стр. 18—19 (ингл.) (PDF). Government of the Republic of the Marshall Islands. Дата обращения: 13 май 2008. Архивировано 10 август 2011 года.
  25. ↑ 25,0 25,1 2004 Year Book. Стр.5 (ингл.) (PDF) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 2004 Year Book. Chapter 6 – Government Finance. Стр.205 (ингл.) (PDF) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  27. ↑ 2004 Year Book. Chapter 6 – Government Finance. Стр.208 (ингл.) (PDF) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  28. ↑ 28,0 28,1 National Accounts. RMI gross domestic product estimates (GDP), USD'000 (ингл.) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
  29. ↑ National Accounts. Current and constant price GDP, GDP per capita and growth rates 1981-2007 (ингл.) (недоступная ссылка — история). RMI Economic Policy, Planning and Statistics Office. Дата обращения: 11 август 2011. Архивировано 10 август 2011 года.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Инглиз телендә һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

П: Портал «Океания»
commons: Маршалловы Острова Викимилектә
n: Маршалловы Острова Викияңылыҡтарҙа
voy: Маршалловы Острова Викигид

Урыҫ телендә һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]


Донъя Был ил тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.
https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Маршалл_Утрауҙары&oldid=1252862 ҡабул ителгән