Америка Ҡушма Штаттары

**Америка Ҡушма Штаттары**
**United States of America**
Флаг	ҙур мисәте {{{name}}}
	Девиз: «In God We Trust» (1956 йылдан); «Хоҙайға инанабыҙ»; «E Pluribus Unum» (лат., традицион); ингл. «Out of Many, One», башҡ. «Күптән берлек»»
	Гимн: «The Star-Spangled Banner»
Үҙаллылыҡ датаһы	4 июль 1776 йыл ( Бөйөк Британия)
Рәсми тел	инглиз теле (де-факто);; (Инглиз теленең америка варианты)
Баш ҡала	Вашингтон
Эре ҡалалар	Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Чикаго, Хьюстон, Филадельфия, Финикс, Сан-Антонио, Сан-Диего, Даллас
Идара итеү төрө	Президент республикаһы
Президент; Вице-президент	Джозеф Байден; Камала Деви Харрис
Территория; • Бөтәһе ; • % һыу өҫтө	4; 9 518 900 км²; 6,76
Халыҡ; • Һаны (2010); • Халыҡ тығыҙлығы	; 313 232 044 чел. (3); 32 чел./км²
ЭТП; • Бөтәһе (2009); • Бер кешегә	; 14,256 трлн долл. (1); 46 381 долл.
ИЧР (2011)	▬ 0,910 (бик юғары) (4 урын)
Этнохороним	америкалы, америкалылар
Валюта	АҠШ доллары (USD,код 840)
Интернет-домены	.us, .mil, .gov
Код ISO	US
МОК коды	USA
Телефон коды	+1
Сәғәт бүлкәте	−5…−10
	↑ Де-юре рәсми тел юҡ. Көньяҡ штаттарҙың ҡайһы берҙәрендә өҫтәмә тел булып испан теле (де-факто), Луизианала — француз теле ҡулланыла, Гавайҙарҙа — рәсми тел — гавай теле: Справочник ЦРУ. Архивировано 28 июнь 2012 года. 2018 йыл 26 декабрь архивланған. (инг.) ; ↑ Бойондороҡло территорияларҙы иҫәпләмәйенсә. ; ↑ U.S. POPClock Projection (ингл.). Архивировано 28 июнь 2012 года. 2018 йыл 26 декабрь архивланған. ; ↑ 4,0 4,1 United States. International Monetary Fund. Дата обращения: 21 апрель 2010. Архивировано 21 август 2011 года. ; ↑ Human Development Index and its components 2010 йыл 21 ноябрь архивланған. ;

Америка Ҡушма Штаттары (ингл. United States of America), ҡыҫҡаса АҠШ (ингл. USA), йәки Ҡушма Штаттар (ингл. United States, U.S., ябай телдә — Америка) — Төньяҡ Америкала урынлашҡан дәүләт. Майҙаны буйынса донъяла дүртенсе (9 518 900 км²), халыҡ һаны буйынса өсөнсө (304 млн кеше) урында тора. Баш ҡалаһы — Вашингтон.

Америка Ҡушма Штаттары төньяҡта Канада, көньяҡта Мексика менән сиктәш. Көнбайыш яры Тымыҡ океан, көнсығыш яры Атлантик океан менән йыуыла. Административ яҡтан ил 50 штатҡа һәм 1 федераль округҡа (Колумбия) бүленә.

АҠШ-ла юридик рәүештә рәсми тел юҡ.

АҠШ ҙур иҡтисад ҡеүәте, иң ҙур армия менән донъяла тәьҫир итеү үҙәге булып тора. Башҡа илдәргә мәҙәни, фән, йәмғиәт, сәйәсәт яҡтан ҙур йоғонто яһай.

Дәүләт ҡоролошо[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

АҠШ Конституцияһына ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә.

Тарих[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: АҠШ тарихы

Административ бүленеше[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Америка Ҡушма Штаттарының административ бүленеше

Америка Ҡушма Штаттары штаттарға, штаттар округтарға бүленәләр.

АҠШ ҡалалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

АҠШ-тың иң эре компаниялары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

АҠШ-тын иң эре компаниялары

№ ^[1]	№, донъяла^[1]	Исем	Штаб-фатир	Тармаҡ	Барлыҡҡа килеү йылы	Дөйөм килем млрд долл.	Таҙа килем млрд долл.	Активтар млрд долл.	Баҙар һаҡы млрд долл.	Эшселәр һаны меңкеше
1 ▬	1 ▬	JPMorgan Chase	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Банк эше, финанстар	1823 год (2000 год)	115,5	17,4	2117,6	182,2	239,8
2 ▬	3 ▼	General Electric	Фэрфилд, Коннектикут	Машиналар төҙөү сәнәғәте, финанстар	1892 год	150,2	11,6	751,2	216,2	287,0
3 ▲	4 ▬	ExxonMobil	Ирвинг, Техас	Нефть һәм газ, энергетика	1870 год (1999 год)	341,6	30,5	302,5	407,2	83,6
4 ▲	8 ▲	Berkshire Hathaway	Омаха, Небраска	Инвестициялар, финанстар	1955 год	136,2	13,0	372,2	211,0	260,0
5 ▲	10 ▲	Citigroup	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Банк эше, финанстар	1812 год	111,5	10,6	1913,9	132,8	260,0
6 ▼	11 ▼	Wells Fargo	Сан-Франциско, Калифорния	Банк эше, финанстар	1852 год	93,2	12,4	1258,1	170,6	272,2
7 ▼	14 ▼	AT&T	Даллас, Техас	Телекоммуникациялар	1885 год (1983 год)	124,3	19,9	268,5	168,2	265,4
8 ▲	16 ▲	Chevron	Сан-Рамон, Калифорния	Нефть һәм газ	1879 год (1984 год)	189,6	19,0	184,8	200,6	62,0
9 ▼	18 ▼	Walmart	Бентонвилл, Арканзас	Сауҙа	1945 год (1962 год)	421,8	16,4	180,7	187,3	2100,0
10 ▲	22 ▲	ConocoPhillips	Хьюстон, Техас	Нефть һәм газ	1917 год (2002 год)	175,8	11,4	156,3	109,1	29,7
11 ▲	29 ▲	American International Group	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Страхование, финанстар	1919 год	77,3	7,8	683,4	67,1	63,0
12 ▬	31 ▲	IBM	Армонк (инг.)баш., Нью-Йорк	Электроника, информационн технологиялар	1911 год	99,9	14,8	113,4	198,1	426,7
13 ▼	35 ▼	Procter & Gamble	Цинциннати, Огайо	Потребительские товары	1837 год	79,6	11,2	134,3	172,2	127,0
14 ▲	36 ▲	Pfizer	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Фармацевтика	1849 год	67,8	8,3	195,0	155,7	110,6
15 ▼	37 ▼	Goldman Sachs	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Банк эше, финанстар	1869 год	46,0	8,4	911,3	90,0	35,7
16 ▼	42 ▼	Hewlett-Packard	Пало-Альто, Калифорния	Электроника, информационн технологиялар	1939 год	127,2	9,1	119,9	90,3	324,6
17 ▲	47 ▲	Apple	Купертино, Калифорния	Электроника, информационн технологиялар	1976 год	76,3	16,6	86,6	324,3	46,6
18 ▬	50 ▼	Microsoft	Редмонд, Вашингтон	Информационн технологиялар	1975 год	66,7	20,6	92,3	215,8	89,0
19 ▬	54 ▲	Ford	Дирборн, Мичиган	Автомобильдәр төҙөү	1903 год	129,0	6,6	164,7	54,3	164,0
20 ▼	57 ▼	Johnson & Johnson	Нью-Брансуик, Нью-Джерси	Фармацевтика, көнкүреш тауарҙар	1886 год	61,6	13,3	102,9	163,3	114,0
21 ▲	61 ▲	General Motors	Детройт, Мичиган	Автомобильдәр төҙөү	1908 год	135,6	6,2	138,9	49,8	202,0
22 ▼	64 ▼	Verizon Communications	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Телекоммуникациялар	1983 год (2000 год)	106,6	2,5	220,0	101,3	194,4
23 ▲	81 ▲	Morgan Stanley	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Банк эше, финанстар	1935 год	38,0	4,7	807,7	43,8	62,5
24 ▲	83 ▲	MetLife	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Страхование, финанстар	1868 год	52,7	2,8	730,9	48,4	66,0
25 ▲	86 ▲	PepsiCo	Пёрчейз (инг.)баш., Нью-Йорк	Алкогольһеҙ эсемлектәр	1965 год	57,8	6,3	68,2	102,6	294,0
26 ▼	87 ▼	Cisco Systems	Сан-Хосе, Калифорния	Электроника	1984 год	42,4	7,6	82,0	99,2	70,7
27 ▲	91 ▲	Coca-Cola	Атланта, Джорджия	Алкогольһеҙ эсемлектәр	1892 год	35,1	11,8	72,9	148,7	139,6
28 ▬	93 ▲	Intel	Санта-Клара, Калифорния	Электроника	1968 год	43,6	11,5	63,2	114,5	82,5
29 ▼	104 ▼	Comcast (инг.)баш.	Филадельфия, Пенсильвания	Телекоммуникациялар, масс-медиа	1963 год	37,9	3,6	118,5	68,7	102,0
30 ▲	105 ▲	Kraft Foods	Нортфилд (инг.)баш., Иллинойс	Аҙыҡ-түлек	1903 год	49,2	4,1	95,3	55,4	127,0
31 ▼	106 ▼	UnitedHealth Group (инг.)баш.	Миннетонка, Миннесота	Медицина хеҙмәттәр	1977 год	94,2	4,6	63,1	47,7	87,0
32 ▲	107 ▲	Oracle	Редвуд-Сити (инг.)баш., Калифорния	Информационн технологиялар, электроника	1977 год	32,0	6,8	67,2	161,2	104,5
33 ▼	110 ▼	Walt Disney	Бербанк, Калифорния	Күңел асыу индустрияһы, масс-медиа	1923 год	39,0	4,4	71,0	81,5	149,0
34 ▼	112 ▼	United Technologies	Хартфорд, Коннектикут	Машиналар төҙөү	1929 год (1975 год)	54,3	4,4	58,5	74,8	208,2
35 ▲	114 ▬	American Express	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Финанстар	1850 год	30,2	4,1	147,0	53,2	61,0
36 ▼	116 ▼	Prudential Financial (инг.)баш.	Ньюарк, Нью-Джерси	Страхование, финанстар	1875 год	38,4	3,2	539,9	30,7	41,0
37 ▲	118 ▲	Boeing	Чикаго, Иллинойс	Машиналар төҙөү	1916 год	64,3	3,3	68,6	52,7	160,5
38 ▼	119 ▼	CVS Caremark	Вунсокет, Род-Айленд	Сауҙа	1892 год (2007 год)	96,4	3,4	62,2	46,5	161,5
39 ▲	120 ▬	Google	Маунтин-Вью, Калифорния	Информационн технологиялар	1998 год	29,3	8,5	57,9	185,8	24,4
40 ▼	127 ▼	Abbott Laboratories	Норт-Чикаго (инг.)баш., Иллинойс	Фармацевтика	1888 год	35,2	4,6	59,5	75,0	90,0
41 ▼	131 ▼	US Bancorp (инг.)баш.	Миннеаполис, Миннесота	Банк эше, финанстар	1891 год	20,5	3,3	307,8	52,2	60,6
42 ▲	138 ▲	Caterpillar	Пеория, Иллинойс	Машиналар төҙөү	1925 год	42,6	2,7	64,0	63,9	104,5
43 ▲	140 ▲	Dow Chemical	Мидленд (инг.)баш., Мичиган	Химия сәнәғәте	1897 год	53,7	2,3	69,6	43,0	49,5
44 ▼	142 ▼	The Home Depot	Винингс, Джорджия	Сауҙа	1978 год	68,0	3,3	40,1	60,9	189,4
45 ▼	149 ▼	News Corporation	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Масс-медиа	1979 год (2004 год)	33,1	3,1	56,7	45,5	51,0
46 ▲	151 ▲	Marathon Oil	Хьюстон, Техас	Нефть һәм газ	1887 год (2001 год)	67,1	2,6	50,0	35,6	29,7
47 ▬	152 ▼	PNC Financial Services (инг.)баш.	Питтсбург, Пенсильвания	Финанстар	1852 год	17,1	3,4	264,3	33,1	44,8
48 ▼	153 ▼	Philip Morris International	Нью-Йорк, Нью-Йорк	Тәмәке сәнәғәте	1847 год	27,2	7,3	35,0	114,6	78,3
49 ▼	154 ▼	United Parcel Service	Сенди-Спрингс (инг.)баш., Джорджия	Логистика	1907 год	49,5	3,5	33,6	73,1	400,6
50 ▼	155 ▼	Target	Миннеаполис, Миннесота	Сауҙа	1902 год (2000 год)	67,4	2,9	43,7	35,7	355,0

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1790 йыл — 3,9 млн кеше
1860 йыл — 31,4 млн кеше
1900 йыл — 76,2 млн кеше
1971 йыл — 216,8 млн кеше
1983 йыл — 234,2 млн кеше
2000 йыл — 275,6 млн кеше
2007 йыл — 303,3 млн кеше
2008 йыл — 305,1 млн кеше
2009 йыл — 308,0 млн кеше

АҠШ-тың виза сәйәсәте[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

АҠШ-ның виза сәйәсәте донъяла иң ҡаты булып һанала.

Канада граждандары АҠШ-а 180 көнгә визаһыҙ инергә мөмкин:

Канада

Ошо илдәрҙен граждандар ESTA сайт аша, 14 USD түләп 90 көнгә визаны алырға мөмкин:

Ошо граждандарға виза ESTA аша алына, ләкин биометрия паспорт кәрәк

Рәсәйҙәге АҠШ илселеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

АҠШ-тың Рәсәйҙәге илселеге (ингл. Embassy of the United States in Russian Federation) — АҠШ дипломатия миссияларының береһе.

1978—1983 йылдарҙа илселектә, СССР-ҙан китеү хоҡуғын көтөп, Себер пятидесятниктары йәшәгән.

Илселәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

СССР

РФ

Томас Пикеринг (1993—1996)
Джеймс Коллинс (1996—2001)
Александр Вершбоу (июль 2001—2005)
Уильям Джозеф Бёрнс (10 август 2005 — 27 июнь 2008 йыл)
Джон Байерли (27 июнь 2008 — 15 сентябрь 2011)
Майкл Макфол (17 сентябрь 2011 — 4 февраль 2014)

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ ^1,0 ^1,1 ▲ ▼ ; ▬

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рәсәйҙәге АҠШ илселеге сайты 2012 йыл 15 октябрь архивланған.
Рәсәйҙәге АҠШ илселәре

[1] Де-юре рәсми тел юҡ. Көньяҡ штаттарҙың ҡайһы берҙәрендә өҫтәмә тел булып испан теле (де-факто), Луизианала — француз теле ҡулланыла, Гавайҙарҙа — рәсми тел — гавай теле: Справочник ЦРУ (билдәһеҙ). Архивировано 28 июнь 2012 года. 2018 йыл 26 декабрь архивланған. (инг.)

[2] Бойондороҡло территорияларҙы иҫәпләмәйенсә.

[cia.gov-3] U.S. POPClock Projection (ингл.). Архивировано 28 июнь 2012 года. 2018 йыл 26 декабрь архивланған.

[IMF_GDP-4] 4,0 ^4,1 United States (билдәһеҙ). International Monetary Fund. Дата обращения: 21 апрель 2010. Архивировано 21 август 2011 года.

[hdi-5] Human Development Index and its components 2010 йыл 21 ноябрь архивланған.

[Легенда-6] 1,0 ^1,1 ▲ ▼ ; ▬

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

п • о • р АҠШ ҡалалары 1 июль 2011 йыл ҡарата ҡала халҡы иҫәбе
	№	Исеме	Штат	Халҡы	№	Исеме	Штат	Халҡы
Нью-Йорк Лос-Анджелес	1	Нью-Йорк	Нью-Йорк	8,244,910	11	Джексонвилл	Флорида	827,908	Чикаго Хьюстон
	2	Лос-Анджелес	Калифорния	3,819,702	12	Индианаполис	Индиана	827,609
	3	Чикаго	Иллинойс	2,707,120	13	Остин	Техас	820,611
	4	Хьюстон	Техас	2,145,146	14	Сан-Франциско	Калифорния	812,826
	5	Филадельфия	Пенсильвания	1,536,471	15	Колумбус	Огайо	797,434
	6	Финикс	Аризона	1,469,471	16	Форт-Уэрт	Техас	758,738
	7	Сан-Антонио	Техас	1,359,758	17	Шарлотт	Төньяҡ Каролина	751,087
	8	Сан-Диего	Калифорния	1,326,179	18	Детройт	Мичиган	706,585
	9	Даллас	Техас	1,223,229	19	Эль-Пасо	Техас	665,568
	10	Сан-Хосе	Калифорния	967,487	20	Мемфис	Теннесси	652,050

Социаль селтәрҙәрҙә	Твиттер · Твиттер
Фото, видео һәм аудио	Викимилек · Инстаграм
Тематик сайттар	Проект «Гутенберг» · Открытый каталог · Открытый каталог
Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая каталонская · Большая российская · Брокгауза и Ефрона · Еврейская Брокгауза и Ефрона · Краткая еврейская · Малый Брокгауза и Ефрона · Britannica (9-th) · Britannica (11-th) · Britannica (12-th) · Britannica (онлайн) · Швейцарский исторический
Норматив контроль	BAV: ADV12370362 · BIBSYS: 90178739 · BNC: a11444253 · BNE: XX4575366 · BNF: 118636082 · CiNii: DA00701402 · CONOR: 289524067 · GND: 4078704-7 · ICCU: BVEV001855 · ISNI: 0000 0001 2331 5230 · LCCN: n78095330 · NDL: 00871907 · NKC: ge128584 · NLA: 35562417 · NLG: 5715 · PTBNP: 102017 · LIBRIS: 146174 · SUDOC: 026376598 · VIAF: 130168302