НАТО
Төньяк Атлантик Килешеү Ойошмаһы | |
North Atlantic Treaty Organization (NATO) Organisation du traité de l’Atlantique nord (OTAN) | |
| |
ағзалар картаһы | |
Ағза | |
---|---|
Штаб-фатир | |
Рәсми телдәре | |
Етәкселәре | |
НАТО генераль секретары | |
Нигеҙләнгән | |
4 апрель 1949 | |
Бөтөрөлгән | |
- | |
Сайт | |
НАТО Викимилектә | |
Төньяк Атлантик Килешеү Ойошмаһы , Инглиз аббревиатураһынан НА́ТО, Төньяк Атлантик Альянс (ингл. North Atlantic Treaty Organization, NATO; франц. Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN) — хәрби сәйәси блок. Европалағы күпселек илдәрҙе, АҠШ һәм Канаданы берләштерә. 1949 йылдың 4 апрелендә «Европаны Советтарҙан һаҡлау өсөн» төҙөлә[1][2].
Башта 12 илдән тора: АҠШ, Канада, Исландия, Бөйөк Британия, Франция, Бельгия, Нидерланд, Люксембург, Норвегия, Дания, Италия һәм Португалия.
2015 йылдың ноябрендә НАТО саммиты Төркиәнең Анталья ҡалаһында булды.
Маҡсаттары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1949 йылғы Төньяҡ Атлантика килешеүе буйынса, НАТО үҙ алдына « Төньяҡ Атлантика регионында тотороҡлолоҡ һәм тормош кимәлен яҡшыртыу» маҡсатын ҡуя. «Ҡатнашыусы илдәр коллектив хәүфһеҙлек һәм тыныслыҡ менән хәүфһеҙлекте булдырыу өсөн көстәрен берләштерҙе»[3].
Дөйөм алғанда был блок «Советтар тыуҙырған хәүефте кире ҡағыу өсөн» булдырылған[~ 1]. Берләшмәнең тәүге генераль секретары Исмэй Гастингс әйтеүенсә, НАТО-ның маҡсаты-: «…рустарҙы ситтә, американдарҙы — эстә , немецтарҙы — аҫта» тотоу[4][5]. (Нисек сәйер тойолмаһын, Германияла бөгөн: «Элекке ГДР армияһы- һуңғы немец армияһы ине. Ул ысын мәғәнәһендә яҡшы әҙерләнгән, ҡоралланған етди хәрби көс ине»,-тигән фекер таралған).
НАТО-ның 2010 йылғы стратегик концепцияһы буйынса: «Әүҙем ҡатнашыу, заманса оборона» өс принциптан ғибәрәт — коллектив оборона, ғәҙәттән тыш хәл ваҡытында идара итеү һәм хеҙмәттәшлеккә нигеҙләнгән хәүфһеҙлек[6].
2015 йылдың урталарына НАТО СССР агрессияһын төп хәүеф итеп иҫәпләүгә кире ҡайтты, тик хәҙер Рәсәй Федерацияһының көтмәгәндә ябырылыуы тигән хәүеф уның урынын алды тигән фекер ҙә бар[7].
2016 йылдың июлендәге НАТО саммитында Рәсәй НАТО өсөн иң ҙур ҡурҡыныс сығанағы тип атала[8].
НАТО-ның хәрби көстәре:
- был блок етәкселегенә тапшырып ҡуйылған берҙәм хәрби көстәр (ОВС);
- ил етәкселеге ҡулы аҫтындағы хәрби көстәр.
Ағзалары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Дата | Ил | Иҫкәрмәләр |
---|---|---|
нигеҙләүсе илдәр | ||
4 апрель 1949 | Бельгия | |
4 апрель 1949 | Бөйөк Британия | |
4 апрель 1949 | Дания | |
4 апрель 1949 | Исландия | |
4 апрель 1949 | Италия | |
4 апрель 1949 | Канада | |
4 апрель 1949 | Люксембург | |
4 апрель 1949 | Нидерланд | |
4 апрель 1949 | Норвегия | |
4 апрель 1949 | Португалия | |
4 апрель 1949 | АҠШ | |
4 апрель 1949 | Франция | 1966—2009 йылдарҙа блоктан сыҡты[9] |
1-се тапҡыр киңәйеү- | ||
18 февраль 1952 | Греция | |
18 февраль 1952 | Төркиә | |
2-се тапҡыр киңәйеү | ||
9 май 1955 | Германия | |
3-сө тапҡыр киңәйеү | ||
30 май 1982 | Испания | |
4-се тапҡыр киңәйеү | ||
12 март 1999 | Венгрия | |
12 март 1999 | Польша | |
12 март 1999 | Чехия | |
5-се тапҡыр киңәйеү | ||
29 март 2004 | Болгария | |
29 март 2004 | Латвия | |
29 март 2004 | Литва | |
29 март 2004 | Румыния | |
29 март 2004 | Словакия | |
29 март 2004 | Словения | |
29 март 2004 | Эстония | |
6-сы тапҡыр киңәйеү | ||
1 апрель 2009 | Албания | |
1 апрель 2009 | Хорватия |
НАТО генераль секретары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]НАТО генераль секретары (ингл. Secretary General of NATO, франц. Secrétaire général de l'OTAN) — халыҡ-ара дипломатия хеҙмәткәре, Төньяҡ Атлантика Альянсының рәсми етәксеһе. Вазифа буйынса, ул Төньяҡ Атлантик Советын (ингл. North Atlantic Council, NAC) етәкләй һәм ойошманың бөтә эшмәкәрлегенә йүнәлеш бирә. Шулай уҡ НАТО-ның генераль секретары НАТО ғәскәрен етәкләй.
2009—2014 йылдар.НАТО-ның генераль секретары Андерс Фог Расмуссен
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2009 йылдың 1 авгусынан (Урағайынан) 2014 йылға тиклем НАТО генераль секретары — Андерс Фог Расмуссен (дан. Anders Fogh Rasmussen, 26 ғинуар 1953), Данияның элекке премьер-министры.
Фермер ғаиләһендә тыуған. Голландия кешеһе Яап де Хооп Схефферҙан һуң, 2009 йылдан Төнъяк Атлантик Килешеү Ойошмаһы (НАТО) Генераль секретары.
Региональ етәкселек
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Европала союз командованиеһына ике региональ командование инә :
- Төньяҡ Европаның союздаш көстәре — Бельгия, Бөйөк Британия, Германия, Дания, Люксембург, Нидерланд, Норвегия, Польша һәм Чехия. Штаб-квартираһы Брюнсюм ҡалаһында урынлашҡан (Нидерланд) ( 1993 йылға тиклем — Төньяҡ армиялар төркөмө) ;
- Көньяҡ Европаның союздаш көстәре — Венгрия, Греция, Италия, Испания һәм Төркиә. Штаб-квартираһы Неаполь ҡалаһында , Италия.
Атлантикала Юғары командование биш штабтан тора:
- Көнсығыш Атлантика,
- Көнбайыш Атлантика,
- Көньяҡ Атлантика,
- Удар флоты,
- Союздың Һыу аҫты караптары менән етәкселеге.
НАТО –ның рәсми телдәре— инглиз һәм француз телдәре. Европалағы НАТО Берҙәм Ҡораллы Көстәренең Юғары командованиеһы Бельгияның Монс ҡалаһында урынлашҡан.
Финанс мәсьәләһе
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Рәсми билдәләнмәһә лә, союз ағзалары оборонаға ВВП-ның 2 % тотонорға тейеш [10]. Тик берләшәмә ағзалары булған 25 Европа иленән был талапты тик Бөйөк Британия, Польша, Греция һәм Эстония ғына үтәй. 2013 йылда Европа дәүләттәре хәрби бюджетҡа уртаса 1,4 % ҡына аҡса бүлде. Был Европалағы финанс көрөсөгөнә бәйле булды. АҠШ 2013 йылда ил ВВП-һының 4,4 % хәрби мәнфәғәттә тотондо. 1995 йылдан 2013 йылғаса АҠШ-тың НАТО-ға индергән өлөшө 59 % -тан 72 % -ҡа тиклем артты[10].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ О перспективах развития отношений России и НАТО 2016 йыл 4 март архивланған.
…толкование ст.5 Вашингтонского договора 1949 г. о создании НАТО («коллективная оборона»), которая была ориентирована против «советской угрозы» и все еще считается центральной - ↑ «Экономические стратегии», № 01-2009, стр. 80-87
…Еще весной того же года был создан военно-политический блок НАТО, нацеленный против СССР… - ↑ NATO. Североатлантический договор (4 апрель 1949). Дата обращения: 11 ғинуар 2011.
- ↑ to keep the Russians out, the Americans in, and the Germans down
- ↑ Reynolds, 1994, p. 13
- ↑ Стратегическая концепция
- ↑ Би-Би-Си: «Пресса Британии: Необходимо укреплять НАТО в Европе для противодействия Москве»
- ↑ http://www.kremlin.ru/events/president/news/53883
- ↑ «Франция официально вернулась в НАТО»
- ↑ 10,0 10,1 Би-би-си: «Пресса Британии: НАТО повысит расходы на оборону»
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- НАТО в системе международных организаций 2014 йыл 2 август архивланған.
- Официальный сайт
- Постоянное представительство России при НАТО 2019 йыл 7 апрель архивланған.
- Русский раздел на сайте NATO
- Русский перевод Североатлантического договора (1949)
Өҙөмтә хатаһы: "~" төркөмөнөң ғәмәлдәге <ref>
тамғалары өсөн кәрәкле <references group="~"/>
тамғаһы табылманы