Эстәлеккә күсергә

Швеция

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Швеция Короллеге
швед. Konungariket Sverige
Швеция гербы
Флаг {{{Герб урынына}}}
Девиз: «(швед.): För Sverige i tiden!
(башҡ. Швеция өсөн — һәр ваҡытта!)»
Гимн: «Du gamla, Du fria»
Швецияның урынлашыуы (йәп-йәшел):
— Европала (асыҡ-йәшел һәм ҡара-көлһыу)
— Европа Берләшмәһендә (асыҡ-йәшел)
Нигеҙләнгән 900 йылдар самаһы
Нигеҙләнгән 900 йылдар самаһы
Рәсми тел швед.
Баш ҡала Стокгольм
Эре ҡалалар Стокгольм, Гётеборг, Мальмё, Уппсала
Идара итеү төрө конституцион монархия, парламент демократияһы
Король
Премьер-министр 		Карл XVI Густав
Йон Фредрик Райнфельдт
Территория
• Бөтәһе
• % һыу өҫтө 		54
449 964 км²
8,67
Халыҡ
• Һаны (2010)
• Халыҡ тығыҙлығы
9 532 634[1] чел. (88)
21,9 чел./км²
ЭТП
  • Бөтәһе (2011)
  • Бер кешегә
379,937 млрд. долл. (33)
40418 долл.
КПҮИ (2011) ▬ 0,904 (Бик юғары) (10 урын)
Этнохороним Швед, шведтар
Валюта Швед (Швеция) кронаһы (SEK)
Интернет-домены .se
Код ISO SE
МОК коды SWE
Телефон коды +46
Сәғәт бүлкәте UTC+1 (йәйге ваҡыт — UTC+2)

Швеция (швед. Sverige (мәғл.), рәсми атамаһы Швеция Короллеге (швед. Konungariket Sverige (мәғл.)) — Төньяҡ Европала Скандинав ярымутрауында урынлашҡан дәүләт. Илдең атамаһы иҫке скандинав теленән алынған: Svea һәм Rige — «Свеялар дәүләте». Баш ҡала — Стокгольм.

Физик һәм географик характеристикаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Урынлашыуы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Майҙаны (449 964 км²) буйынса Швеция Көнбайыш Европа илдәре араһында өсөнсө урынды биләй, ә бөтә Европа буйынса — бишенсе. Балтик диңгеҙе һәм Төньяҡ диңгеҙе һыуҙары менән йыуыла.

Климаты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Айҙар буйынса уртаса температура (°C)[2]
Ҡала Ғинуар Февраль Март Апрель Май Июнь Июль Август Сентябрь Октябрь Ноябрь Декабрь
Кируна −10/-16 −8/-15 −4/-13 2/-7 8/0 14/6 17/8 14/6 9/2 1/-4 −5/-10 −8/-15
Эстерсунд −5/-10 −3/-9 0/-6 5/-2 12/3 16/8 18/10 17/10 12/6 6/2 0/-3 −3/-8
Стокгольм 1/-2 1/-3 4/-2 11/3 16/8 20/12 23/15 22/14 17/10 10/6 5/2 1/-1
Гётеборг 2/-1 4/-1 6/0 11/3 16/8 19/12 22/14 22/14 18/10 12/6 7/3 3/-1
Висбю 1/-2 1/-3 3/-2 9/1 14/6 18/10 21/13 20/13 16/9 10/6 5/2 2/0
Мальме 3/-1 3/-1 6/0 12/3 17/8 19/11 22/13 22/14 18/10 12/6 8/4 4/1

Уртаса көн оҙонлоғо
Декабрь Июнь
Мальмё 7 сәғәт 17 сәғәт
Стокгольм 6 сәғәт 18 сәғәт
Кируна 0 сәғәт 24 сәғәт

Дәүләт ҡоролошо

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Швеция Короллеге Конституцияһына ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә. Швеция Короллеге - Конституцион монархия.

Башҡарма власть

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Дәүләт башлығы — король. Әммә Швеция конституциялы монархия булып тора, шуға ла корольдең хакимлеге сикләнгән. Дәүләт менән премьер-министр башлығында хөкүмәт идара итә. Ул парламент — риксдаг менән һайлана.

Суд власы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Швеция Короллеге юғары суды.

Закондар сығарыу власы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Швеция парламенты — риксдагтың бинаһы

Ри́ксдаг (швед. riksdag; швед. riks — дәүләт, империя, һәм швед. dag — сейм) — Швеция Короллегенең юғары закондар сығарыу органы. Риксдаг дүрт йылға бер дөйөм тауыш биреүҙәр аша ҡабаттан һайланыла.

Административ бүленеш

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Швеция 21 округтарға — лендарға (län) бүленә, ә һәр бер лен коммуналарҙан (kommun) тора (дөйөм һаны — 290).

Халыҡ һаны

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Милли состав

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Шведтарҙан башҡа илдә 17 меңдән ашыу саам халҡы, 500 меңдән ашыу финдар йәшәй.

Дин

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Диндарҙарҙың күпселеге (79 %), йәки халыҡтың 70 % населения, Швеция Сиркәүенә инә. Ул лютеран сиркәүе булып тора һәм 2000 йылда дәүләттән айырыла.

Швецияла 250 меңдән алып 450 меңгә тиклем ислам динен тотоусылар йәшәй. Православиелыларҙың һаны 94 мең кешегә барып етә.

Ғилем

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Швецияның билдәле ғалимдары:

  • Карл Линней (1707—1778) — врач, биолог.
  • Андерс Йонас Ангстрем (1814—1874) — ғалим-астрофизик.
  • Карл Манне Георг Сигбан (1886—1978) — физик, Нобель премияһы лауреаты.
  • Петер Артеди (1705—1735) — ғалим-ихтиолог.
  • Эрик Ивар Фредгольм (1866—1927) — математик.
  • Магнус Гёста Миттаг-Леффлер (1846—1927) — математик.
  • Альфред Нобель (1833—1896) — химик, инженер, динамитты уйлап табыусы. Нобель премияһына нигеҙ һалыусы.

Мәҙәниәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Population statistics // Statistics Sweden. (инглиз телендә)
  2. ↑ weather. Local, National, and International Weather - Forecasts, Radar Maps, Video, and News. Msn.com. Дата обращения: 6 май 2009.
  3. ↑ Historical Statistics of Sweden. Part 1, Population 1720-1967. Second edition, Historisk statistik för Sverige. Del 1, Befolkning 1720-1967. Andra upplagan — Стокгольм: Центральное статистическое бюро Швеции, 1969.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 4,20 4,21 4,22 4,23 4,24 4,25 4,26 4,27 4,28 4,29 4,30 4,31 4,32 4,33 4,34 4,35 4,36 4,37 4,38 4,39 4,40 4,41 4,42 4,43 4,44 4,45 4,46 4,47 4,48 4,49 4,50 4,51 4,52 4,53 база данных Всемирного банка — Донъя банкы.
  5. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 juni 2014 och befolkningsförändringar 1 januari - 30 juni 2014 — Центральное статистическое бюро Швеции.
  6. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 september 2016 och befolkningsförändringar 1 juli–30 september 2016 — Центральное статистическое бюро Швеции.
  7. ↑ Nu är vi 10 miljoner invånare i Sverige — Центральное статистическое бюро Швеции, 2017.
  8. ↑ Nyckeltal för Sverige — Центральное статистическое бюро Швеции.
  9. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 juni 2017 och befolkningsförändringar 1 april–30 juni 2017. — Центральное статистическое бюро Швеции, 2017.
  10. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2017 och befolkningsförändringar 1 oktober–31 december 2017 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2018.
  11. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 juni 2018 och befolkningsförändringar 1 april–30 juni 2018 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2018.
  12. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 september 2019 och befolkningsförändringar 1 juli–30 september 2019 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2019.
  13. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2019 och befolkningsförändringar 1 oktober–31 december 2019 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2020.
  14. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 31 mars 2020 och befolkningsförändringar 1 januari–31 mars 2020 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2020.
  15. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 juni 2020 och befolkningsförändringar 1 april–30 juni 2020 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2020.
  16. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 30 september 2020 och befolkningsförändringar 1 juli–30 september 2020 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2020.
  17. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2020 och befolkningsförändringar 1 oktober–31 december 2020 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2021.
  18. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 31 mars 2021 och befolkningsförändringar 1 januari–31 mars 2021 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2021.
  19. ↑ Центральное статистическое бюро Швеции — 1858.
  20. ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2023 och befolkningsförändringar 1 oktober - 31 december 2023 — Центральное статистическое бюро Швеции, 2024.
  21. ↑ https://www.scb.se/BE0101

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Киң билдәле швед яҙыусылары:

  • А. Стриндберг (1849—1912) — «Густав Ваза», «Эрик XIV» тарихи драмалары, «Ҡыҙыл бүлмә» романы авторы;
  • С. Лагерлёф (1858—1940) — «Нильс Хольгерссондың Швеция буйлап мөғжизәле сәйәхәте» китабы менән билдәле;
  • А. Линдгрен (1907—2002) — «Малыш һәм Карлсон» исемле повестар йыйынтығы менән донъяға билдәле.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]


«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Швеция&oldid=1194161» битенән алынған