9 май
| 9 май | |
| Аҙна көнө | Йәкшәмбе, Дүшәмбе, Шишәмбе, Шаршамбы, Кесаҙна, Йома һәм Шәмбе |
|---|---|
 | |
 9 май Викимилектә | |
9 май — григориан стиле буйынса йылдың 129-сы (кәбисә йылында 130-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 236 көн ҡала.
| ← май → | ||||||
| Дш | Шш | Шр | Кс | Йм | Шм | Йк |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | ||||
| 2023 йыл | ||||||
Байрамдар һәм иҫтәлекле даталар
Халыҡ-ара
Ер:
Европа Берләшмәһе: Европа көнө.
Милли
АҠШ: Индеецтар көнө.
Рәсәй Федерацияһы, БДБ: Еңеү көнө.- Рәсәй Федерацияһы: Хәрби дан көнө. Совет халҡының 1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүе (1945).
Һөнәри
Аргентина: Актёрҙар көнө.- Рәсәй Федерацияһы: Урам музыканттары көнө.
Тарихи ваҡиғалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- 1951: Өфөлә Советтар Союзы Геройы Александр Матросов — Шакирйән Мөхәмәтйәновҡа һәйкәл асыла.
Был көндө тыуғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башҡортостан менән бәйле шәхестәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Әхтәмов Ибраһим Әбүсүғүт улы (1880—1931), революция хәрәкәте эшмәкәре. 1901—1917 йылдарҙа РСДРП ағзаһы. 1917 йылдың яҙында Өфө эшсе һәм һалдат депутаттары Советы ағзаһы, РСДРП-ның Өфө берләштерелгән ойошмаһы комитеты рәйесе, көҙөндә Өфө меньшевиктар ойошмаһы рәйесе. 1917—1918 йылдарҙа Бөтә Рәсәй мосолман шураһы ағзаһы, Өфө дәүләт кәңәшмәһендә ҡатнашыусы. 1922 йылдан СССР Үҙәк ҡулланыусылар йәмғиәте союзы юрисы (Мәскәү). Бөтә Рәсәй мосолмандарының 1-се съезында (май, 1917) ҡатнашыусы. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Войтович Елена Константиновна (1900—10.04.1975), балет артисы, балетмейстер. 1939 йылдан Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры солисы, 1945—1960 йылдарҙа педагог-балетмейстеры. Рудольф Нуриевтың тәүге педагогтарының береһе. Өфөләге Владимир Комаров исемендәге балалар ижады һарайының балалар хореография коллективын ойоштороусы һәм 1939—1963 йылдарҙа уның алмашһыҙ етәксеһе. Сығышы менән Санкт-Петербург ҡалаһынан.
тулы исемлек
- Мартынов Леонид Николаевич (1905—21.06.1980), шағир, тәржемәсе. Шүлгәнташҡа арналған «Башкирская пещера» шиғырының авторы. Төрлө телдәрҙә ижад иткән шағирҙарҙың, шул иҫәптән Мәжит Ғафури, Хәниф Кәрим һәм башҡа ҡайһы бер башҡорт әҙиптәренең әҫәрҙәрен рус теленә тәржемә итеүсе. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1974). Сығышы менән Омск ҡалаһынан.
- Байрамғолов Фирғәт Миҙхәт улы (1960), ғалим-анестезиолог-реаниматолог, һаулыҡ һаҡлау һәм йәмәғәт эшмәкәре. 2003—2017 йылдарҙа Республика перинаталь үҙәгенең баш табибы. Медицина фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы.
1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Гражданкин Василий Филиппович (1911—2004), конструктор. 1941—1950 йылдарҙа Өфөләге 161-се дәүләт союз заводының яуаплы хеҙмәткәре, 1952 йылдан баш инженеры; 1959—1977 йылдарҙа Өфө «Молния» агрегат конструкторлыҡ бюроһының баш конструкторы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1971). Октябрь Революцияһы (1971), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1966) һәм «Почёт Билдәһе» (1958) ордендары кавалеры. Сығышы менән Мәскәү ҡалаһынан.
- Чанбарисов Шәйхулла Хәбибулла улы (1916—4.10.1996), педагог, ғалим-тарихсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡорт дәүләт университетының беренсе ректоры. 1973—1981 йылдарҙа Өфө вуздары ректорҙары советы рәйесе. Тарих фәндәре докторы (1975), профессор (1975). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1976). Октябрь Революцияһы (1972), ике Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1943), Александр Невский (1945), 1-се (1945) һәм 2-се дәрәжә (1985) Ватан һуғышы, ике «Почёт Билдәһе» (1961, 1967) ордены кавалеры.
тулы исемлек
- Кәбиров Зәкирйән Кәбир улы (1921—2012), табип-хирург. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1956—1992 йылдарҙа Илеш районы Үрге Йәркәй үҙәк район дауаханаһы табибы, шул иҫәптән 1959 йылдан баш табип урынбаҫары һәм райондың әйҙәүсе хирургы; 1970—1974 йылдарҙа — баш табип. РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1969). 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1944). Сығышы менән ошо райондың Рсай ауылынан.
- Нураев Хәмит Садиҡ улы (1926—2005), муниципаль хеҙмәткәр, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1945—1965 йылдарҙа Хәйбулла район Советы башҡарма комитеты финанс бүлегенең яуаплы хеҙмәткәре, 1965 йылдан район ҡулланыусылар йәмғиәте инструкторы, 1968—1985 йылдарҙа райпо идараһы рәйесе урынбаҫары. 1-се һәм 2-се дәрәжә (1985) Ватан һуғышы ордены кавалеры. Райондың почётлы гражданы.
- Ғәрифуллин Фәнүз Кәшфелбаян улы (1936—2017), хеҙмәт алдынғыһы. 1964—1996 йылдарҙа «Башавтотранс» берекмәһе водителе. III дәрәжә Хеҙмәт Даны һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры.
- Зворыгин Михаил Николаевич (1936), механизатор. 1976—1996 йылдарҙа Әбйәлил районы «Красная Башкирия» совхозы механизаторы. Ленин һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордендары кавалеры.
- Латынский Евгений Александрович (1936), инженер. Өфө районы СССР-ҙың 60 йыллығы исемендәге совхоздың элекке баш инженер. РСФСР-ҙың атҡаҙанған инженеры.
- Аблаев Ирек Йомабай улы (1946—11.01.2011), хәрби хеҙмәткәр, дәүләт эшмәкәре. Полковник. 1971—1995 йылдарҙа СССР һәм Рәсәй дәүләт именлеге органдары хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1994—1995 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы именлек министры урынбаҫары. 1995 йылдан Башҡортостан Республикаһы Премьер-Министры урынбаҫары — Башҡортостандың Мәскәү ҡалаһындағы Тулы хоҡуҡлы вәкиле, 2001—2010 йылдарҙа — Тулы хоҡуҡлы вәкилдең кәңәшсеһе.
- Зөбәйеров Сибәғәт Ғариф улы (1946), ғалим-инженер-механик. 1970 йылдан Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1974—1975 йылдарҙа өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2001 йылдан тау һәм ғәмәли математика кафедраһы, 2007 йылдан — механика һәм машиналар конструкциялау кафедраһы мөдире. Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы, техник фәндәр докторы (2000). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2003), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1983). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы Воскресенск ауылынан.
- Әхмәтова Рәсимә Шамил ҡыҙы (1946), фармацевт. 1973 йылдан хәҙерге «Башфармация» предприятиеһының Стәрлетамаҡ филиалы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1997—2004 йылдарҙа — мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (1998).
2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Дегтярёв Николай Егорович (1932), транспорт тармағы ветераны. «Башавтотранс» берекмәһенең Салауат ҡалаһындағы автоколоннаһының элекке директоры. Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты.
- Ғарифуллин Сәфәрғәли Муллағәли улы (1942), хеҙмәт ветераны. 1958—2005 йылдарҙа Баймаҡ районы «Һәүәнәк» совхозы механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1976). Сығышы менән ошо райондың Үрге Иҙрис ауылынан.
тулы исемлек
- Әхибйәнов Зәбир Шакир улы (1952—13.12.2017), хәрби хеҙмәткәр, майор. 2003—2017 йылдарҙа ДОСААФ-тың Белорет өлгөлө автомобиль мәктәбе начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған транспорт хеҙмәткәре (2012).
- Бигнов Рабис Мөбәрәк улы (1957), хеҙмәт ветераны. 1978 йылдан «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы хеҙмәткәре, 1992 йылдан мастер, цех начальнигы урынбаҫары. Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһы (2012). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Саҡмағош районы Үрге Аташ ауылынан.
- Князев Николай Иванович (1957), дәүләт һәм муниципаль хеҙмәт ветераны. 1998—2004 йылдарҙа «Белая крепость» спирт-араҡы комбинаты директоры; 2004—2005 йылдарҙа Бөрө ҡалаһы һәм Бөрө районы хакимиәте башлығы; 2005—2018 йылдарҙа «Башспирт» дәүләт унитар предприятиеһының генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының дүртенсе (2008—2013) һәм бишенсе (2013—2018) саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2007) һәм Халыҡтар дуҫлығы ордены кавалеры. Сығышы менән Бөрө районының Михайлово-Никольск ауылынан.
3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Тарасенко Николай Евдокимович (1908—20.07.1974), механизатор. 1934—1954 йылдарҙа Дәүләкән МТС-ы тракторсыһы һәм бригадиры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1948). Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған ауыл хужалығы механизаторы (1967).
- Байгилдин Солтан Йосоп улы (1933—19.10.2010), педагог. 1958—1993 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Хәйбулла районы Әбеш мәктәбе уҡытыусыһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Сығышы менән ошо райондың Бәләкәй Арыҫланғол ауылынан.
- Нурмөхәмәтов Әнүәр Әбүбәкер улы (1943—18.03.2009), театр актёры, режиссёр. 1965 йылдан (өҙөклөк менән) Салауат башҡорт дәүләт драма театры артисы, 1975 йылдан — режиссёры, 1978—1987 йылдарҙа — баш режиссёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1983), Башҡортостан комсомолының Ғәлимов Сәләм исемендәге йәштәр премияһы лауреаты (1980).
4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Спасский Владимир Иосифович (1874—18.03.1955), ғалим-күҙ табибы, юғары мәктәп уҡытыусыһы, медицина өлкәһе һәм йәмәғәт эшмәкәре. Медицина фәндере докторы (1947), профессор (1947). Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1940). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1944), «Почёт Билдәһе» (1950) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Калуга өлкәһенең Рождество ауылынан.
- Ғиләжев Фуат Ғарифулла улы (1924–16.11.2000), ғалим-хоҡуҡ белгесе, прокуратура органдары ветераны, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1972–1981 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университетының юридик факультет деканы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Юридик фәндәр кандидаты (1970). РСФСР-ҙың атҡаҙанған юрисы (1974). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Йәрмәкәй районы Йәрмәкәй ауылынан.
тулы исемлек
- Йәнекәев Рифҡәт Сәлих улы (1924—17.04.2000), ауыл хужалығы һәм йәмәғәт эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1963—1989 йылдарҙа Дүртөйлө районының Карл Маркс исемендәге колхозы (хәҙер Рифҡәт Йәнекәев исемендәге ауыл хужалығы производство кооперативы) рәйесе. Башҡорт АССР-ының 7‑се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971). БАССР-ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1971).
- Безшейко Николай Михайлович (1949), ауыл хужалығы ветераны. 1967–2009 йылдарҙа Хәйбулла районы «Маҡан» совхозы механизаторы. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре.
- Солтанов Ринат Ишбулды улы (1954—22.05.2021), СССР һәм Рәсәй ғалим-философы, ислам һәм философия тарихы, дин өйрәнеү ғилеме һәм этика буйынса белгес; юғары мәктәп уҡытыусыһы; сәйәсмән. Философия фәндәре докторы (1993), профессор (1992). «Философский энциклопедический словарь» авторҙарының береһе. Рәсәй Федерацияһы Федераль йыйылышының II-се саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты (1995—1999).
- Торомтаева Ленура Марс ҡыҙы (1959), педагог, 1981–1999 йылдарҙа Хәйбулла районы мәктәптәре, артабан М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты колледжы уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1998).
- Ураҙбахтин Илдар Миҙхәт улы (1954), ғалим-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2005). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2005), Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2007).
- Мәрҙәнов Рөстәм Хәбиб улы (1964), дәүләт һәм банк системаһы эшмәкәре, ғалим-иҡтисадсы. 2015—2018 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте Рәйесе. Башҡортостан Республикаһының 4-се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Иҡтисад фәндәре кандидаты (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы (2004). Дуҫлыҡ (2011), «Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2015) һәм Салауат Юлаев (2018) ордендары кавалеры.
- Хәмитов Илшат Нурәхмәт улы (1969), спортсы. Баймаҡ ҡалаһының «Богатырь» физкультура-һауыҡтырыу комплексы директоры. Милли көрәш буйынса спорт мастеры, Башҡортостан чемпионы (1991).
Дөйөм исемлек[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- 1835: Максим Антонович, Рәсәй империяһының әҙәби тәнҡитсеһе, публицист.
- 1845: Густаф де Лаваль, Швеция инженеры, уйлап табыусы.
тулы исемлек
- 1860: Джеймс Мэтью Барри, Шотландия яҙыусыһы, драматург.
- 1890: Елена Жилина, театр актрисаһы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1957).
- 1895: Ричард Бартелмесс, АҠШ актёры, Америка киноакадемияһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе.
- 1895: Лучиан Блага, Румыния яҙыусыһы.
- 1905: Николай Прозоровский, СССР киноактёры, режиссёр.
- 1940: Джеймс Брукс, АҠШ продюсеры, кинорежиссёр һәм сценарист.
- 1945: Рузанна Лисициан, СССР йырсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Әрмән ССР-ының халыҡ (1987), Рәсәйҙең атҡаҙанған (1997) артисы.
- 1945: Юпп Хайнкес, Германияның футбол тренеры.
- 1980: Алексей Воевода, Рәсәй спортсыһы, бобслей буйынса ике тапҡыр олимпия чемпионы.
- 1980: Грант Хэккет, Австралия спортсыһы, йөҙөү буйынса өс тапҡыр олимпия, 17 тапҡыр донъя чемпионы.
Был көндө вафат булғандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Йыл көндәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
