Олимпия уйындары

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Олимпия битенән йүнәлтелде)
Олимпия уйындары эмблемаһы

Олимпия уйындары — ҙур халыҡ-ара комлекслы спорт ярыштары, дүрт йылға бер үткәрелә.

Олимпиада уйынданын үткәреү йолаһы Боронғо Грецияла барлыҡҡа килгән, дини култтың бер өлөшө булып торған. Уйындар 776 йылдан алып 394 йылға тиклем беҙҙең эраға тиклем 293 тапҡыр Олимпияла үткәрелгән, гректарҙа ул изге урын һаналған. Олимпия исеменән Уйындың исеме барлыҡҡа килгән.

Хәҙерге Олимпия уйындары XIX быуат аҙағында, француз йәмәғәт эшмәкәре Пьер де Кубертен менән тергеҙелгән. 1896 йылдан башлап дүрт йылға бер тапҡыр йәйге Олимпия уйындары үткәрелә башлай, донъя һуғыштары ваҡытында ғына үткәрелмәй. 1924 йылда ҡышҡы Олимпия уйындары үткәрелә башлай, тәүҙә улар йәйге Олимпия уйындары менән бер үк йылда үткәреләләр. Әммә 1994 йылдан башлап ҡышҡы Олимпия уйындарын үткәреү ваҡытын йәйҙекенән ике йылға күсерәләр.

Олимпия уйындары үтеп ике аҙна үткәс, шул уҡ урында мөмкинлектәре сикләнгән кешеләр өсөн Паралимпия уйындары үткәрелә.

Añu Eventu See
Xuegos Olímpicos de Branu
1896 I edición Atenes Grecia
1900 II edición París Francia
1904 III edición Saint Louis Estaos Xuníos d'América
1906 Xuegos Intercalaos Atenes Grecia
1908 IV edición Londres Reinu Xuníu
1912 V edición Estocolmu Suecia
1916 VI edición Berlín Alemaña
Suspendíos pola Primer Guerra Mundial Añu Eventu See
1920 VII edición Amberes Bélxica Xuegos Olímpicos d'Iviernu
1924 VIII edición París Francia 1924 I edición Chamonix  Francia
1928 IX edición Ámsterdam Países Baxos 1928 II edición Sankt Moritz  Suiza
1932 X edición Los Angeles Estaos Xuníos d'América 1932 III edición Lake Placid  Estaos Xuníos d'América
1936 XI edición Berlín Alemaña 1936 IV edición Garmisch-Partenkirchen  Alemaña
1940 XII edición Ḥélsinki Finlandia 1940 V edición Garmisch-Partenkirchen  Alemaña
Suspendíos pola Segunda Guerra Mundial
1944 XIII edición Londres Reinu Xuníu 1944 VI edición Cortina d'Ampezzo  Italia
Suspendíos pola Segunda Guerra Mundial
1948 XIV edición Londres Reinu Xuníu 1948 VII edición Sankt Moritz  Suiza
1952 XV edición Ḥélsinki Finlandia 1952 VIII edición Oslu  Noruega
1956 XVI edición Melbourne Australia 1956 IX edición Cortina d'Ampezzo  Italia
1960 XVII edición Roma Italia 1960 X edición Squaw Valley  Estaos Xuníos d'América
1964 XVIII edición Tokiu Xapón 1964 XI edición Innsbruck  Austria
1968 XIX edición Ciudá de Méxicu Méxicu 1968 XII edición Grenoble  Francia
1972 XX edición Múnich Alemaña 1972 XIII edición Sapporo  Xapón
1976 XXI edición Montréal Canadá 1976 XIV edición Innsbruck  Austria
1980 XXII edición Moscú XRSS 1980 XV edición Lake Placid  Estaos Xuníos d'América
1984 XXIII edición Los Angeles Estaos Xuníos d'América 1984 XVI edición Sarayevu  Bosnia y Herzegovina
1988 XXIV edición Seúl Corea del Sur 1988 XVII edición Calgary  Canadá
1992 XXV edición Barcelona España 1992 XVIII edición Albertville  Francia
1996 XXVI edición Atlanta Estaos Xuníos d'América 1994 XIX edición Lillehammer  Noruega
2000 XXVII edición Sydney Australia 1998 XX edición Nagano  Xapón
2004 XXVIII edición Atenes Grecia 2002 XXI edición Salt Lake City  Estaos Xuníos d'América
2008 XXIX edición Beixín China 2006 XXII edición Torino  Italia
2012 XXX edición Londres Reinu Xuníu 2010 XXIII edición Vancouver  Canadá
2016 XXXI edición Rio de Janeiro Brasil 2014 XXIV edición Sochi  Rusia
2020 XXXII edición Tokiu Xapón

Боронғо Олимпия уйындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Олимп[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Олимп — Төньяҡ Грецияла портлы ҡала Солоникиҙан көньяҡ-көнбайышта мөһәбәт тау. Бейеклеге 2917 м. Грек риүәйәттәренә ҡарағанда Олимп — юғары Илаһ Зеве менән бик күп илаһтар йәшәгән урын. Борон ошо тау итәгендә йыл һайын уларга ҡорбан килтерелгән һәм байрам үткәрелгән.

Олимптан сама менән 400 километр төньяҡ-көнсығышта ятҡан Пелопоннес ярымутрауында, йөҙөм һәм зәйтүн туғайҙары, емеш-еләк баҡсалары менән дан тотҡан үҙәндә Олимп ҡалаһы ла булған. Яҡынса бынан утыҙ быуат элек беҙҙен эранан 788 йыл алда, ошо ҡалала тәүҙә йыл һайын унан дүрт йылға бер тапҡыр егеттәрзең спорт ярыштары үткәрелгән (уға ҡатын-ҡызҙарҙы хатта тамашасы сифатында ла индермәгәндәр). Шул бәйге халыҡта Олимпия уйындары тигән исем алған. Бәйге биш көн барган, ул осорза илдә һуғыштар туҡтатылған. Уйындар грек патриоттарын физик һәм рухи тәрбиәләү мәктәбе булып хеҙмәт иткән.

Олимпиада — йыл берәмлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Боронғо Грецияла был уйындарҙың ни тиклем юғары баһаланыуын шул факт та раҫлай: ул замандарза йыл хисабы тәүге Олимпиаданан, йәғни беҙҙең эраға тиклемге 776 йылдан башлап алып кителгән. Уйындарҙың йышлығына килгәндә инде алмаш-тилмәш сиратлап 49 һәм 50 айҙан һуң, ғәҙәттә август айында үткәрелгэн.

Олимпия уйындарын тыйып тороу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эрага тиклем 431—404 йылдарҙа Афина менән Спарта араһында булган Пелопоннес һуғышынан һәм 338—164 йылдарҙағы Македония һуғышынан һуң Филипп II, ә унан уның улы Искәндәр Зөлҡәрнәй(Александр Македонский) еңеүгә өлгәшкәс һәм, аҙаҡ килеп. безҙең эраға тиклем 146-сы йылда римдар гректарҙы тамам буйһондорғас, Греция тулыһынса иктисади һэм сәйәси бөлгөнлөккә дусар ителә. Римдар Олимпия уйындарына мәғәнәһеҙ күңел асыу тип ҡарай. Һәм беҙҙең эраға тиклем 393 йылда ул замандың һуңгы Олимпия уйындары үткәрелә. Рим императоры Федосийзың әмере менән «гректарҙың йыйылышып бушҡа ваҡыт үткәреүҙәре» тыйыла. Уны мәжүсиҙәр уйыны тип иғлан итәләр. Олимпта илаһтарға ҡуйылган статуялар алып ташлана, гибәҙәтханалар емертелә. Ҡыҫҡаһы, ҡала бөтөнләйгә ҡыйратыла. Олимпия уйындары менән бергә бөтә яҡлап һәләтле, физик сыныҡҡан үҫмерҙәр тәрбиәләү бер нисә быуатҡа туҡтатыла. Тәүге Олимпия уйындарынан башлап иҫәпләнә килгән йыл хисабы ла ғәмалдән сыгарыла.

Олимпия уйындарын тергеҙеү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Барон Пьер де Кубертен

Олимпия идеяһы боронғо ярыштарҙы тыйғас, юғалып ҡалмай. Мәҫәлән, XVII быуатта Англияла «олимпия» ярыштары үткәрелә. Һуңыраҡ шуға оҡшашыраҡ уйындар Францияла һәм Грецияла ойошторола. Улар ҙур булмаған сара булалар, иң күбендә төбәк характерында ғына. 18591888 йылдарҙа даими үткәрелгән уйындарҙы хәҙерге Олимпия уйындарының башлап ебәреүсеһе булалар, «Олимпия» тип аталғандар. Олимпия уйындарын тергеҙеү, яҙыусы Панайотис Суцостың уйы була, йәмәғәт эшмәкәре Евангелис Заппас уны тормошҡа ашыра.

Añu Eventu See
Xuegos Olímpicos de Branu
1896 I edición Atenes Grecia
1900 II edición París Francia
1904 III edición Saint Louis Estaos Xuníos d'América
1906 Xuegos Intercalaos Atenes Grecia
1908 IV edición Londres Reinu Xuníu
1912 V edición Estocolmu Suecia
1916 VI edición Berlín Alemaña
Suspendíos pola Primer Guerra Mundial Añu Eventu See
1920 VII edición Amberes Bélxica Xuegos Olímpicos d'Iviernu
1924 VIII edición París Francia 1924 I edición Chamonix  Francia
1928 IX edición Ámsterdam Países Baxos 1928 II edición Sankt Moritz  Suiza
1932 X edición Los Angeles Estaos Xuníos d'América 1932 III edición Lake Placid  Estaos Xuníos d'América
1936 XI edición Berlín Alemaña 1936 IV edición Garmisch-Partenkirchen  Alemaña
1940 XII edición Ḥélsinki Finlandia 1940 V edición Garmisch-Partenkirchen  Alemaña
Suspendíos pola Segunda Guerra Mundial
1944 XIII edición Londres Reinu Xuníu 1944 VI edición Cortina d'Ampezzo  Italia
Suspendíos pola Segunda Guerra Mundial
1948 XIV edición Londres Reinu Xuníu 1948 VII edición Sankt Moritz  Suiza
1952 XV edición Ḥélsinki Finlandia 1952 VIII edición Oslu  Noruega
1956 XVI edición Melbourne Australia 1956 IX edición Cortina d'Ampezzo  Italia
1960 XVII edición Roma Italia 1960 X edición Squaw Valley  Estaos Xuníos d'América
1964 XVIII edición Tokiu Xapón 1964 XI edición Innsbruck  Austria
1968 XIX edición Ciudá de Méxicu Méxicu 1968 XII edición Grenoble  Francia
1972 XX edición Múnich Alemaña 1972 XIII edición Sapporo  Xapón
1976 XXI edición Montréal Canadá 1976 XIV edición Innsbruck  Austria
1980 XXII edición Moscú XRSS 1980 XV edición Lake Placid  Estaos Xuníos d'América
1984 XXIII edición Los Angeles Estaos Xuníos d'América 1984 XVI edición Sarayevu  Bosnia y Herzegovina
1988 XXIV edición Seúl Corea del Sur 1988 XVII edición Calgary  Canadá
1992 XXV edición Barcelona España 1992 XVIII edición Albertville  Francia
1996 XXVI edición Atlanta Estaos Xuníos d'América 1994 XIX edición Lillehammer  Noruega
2000 XXVII edición Sydney Australia 1998 XX edición Nagano  Xapón
2004 XXVIII edición Atenes Grecia 2002 XXI edición Salt Lake City  Estaos Xuníos d'América
2008 XXIX edición Beixín China 2006 XXII edición Torino  Italia
2012 XXX edición Londres Reinu Xuníu 2010 XXIII edición Vancouver  Canadá
2016 XXXI edición Rio de Janeiro Brasil 2014 XXIV edición Sochi  Rusia
2020 XXXII edición Tokiu Xapón

Хәҙерге заман Олимпия уйындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ошо тыйыуҙарҙан һуң 1500 йыл үткәс 1894 йылда француз педагогы һәм гуманисы Пьер Кубертон инициативаһы менэн Сорбоннала (Париж) Халыҡ-ара Олимпиада комитеты (МОК) ойошторола һәм 1896 йылда Афинала тәү тапҡыр хәҙерге заман Олимпия уйындары үткәрелә.

Йәйге олимпия уйындарының дөйөм команда зачеты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

ОУ номеры Үткәрелеү йылы 1-се урын 2-се урын 3-сө урын
I 1896 АҠШ Греция Германия
II 1900 Франция АҠШ Бөйөк Британия
III 1904 АҠШ Германия Куба
IV 1908 Бөйөк Британия АҠШ Швеция
V 1912 АҠШ Швеция Бөйөк Британия
VI 1916 Беренсе донъя һуғышы арҡаһында булмай
VII 1920 АҠШ Швеция Бөйөк Британия
VIII 1924 АҠШ Финляндия Франция
IX 1928 АҠШ Германия Финляндия
X 1932 АҠШ Италия Франция
XI 1936 Германия АҠШ Венгрия
XII 1940 Икенсе бөтә донъя һуғышы арҡаһында булмай
XIII 1944 Икенсе бөтә донъя һуғышы арҡаһында булмай
XIV 1948 АҠШ Швеция Франция
XV 1952 АҠШ Советтар Союзы Венгрия
XVI 1956 Советтар Союзы АҠШ Австралия
XVII 1960 Советтар Союзы АҠШ Италия
XVIII 1964 АҠШ Советтар Союзы Япония
XIX 1968 АҠШ Советтар Союзы Япония
XX 1972 Советтар Союзы АҠШ ГДР
XXI 1976 Советтар Союзы ГДР АҠШ
XXII 1980 Советтар Союзы ГДР Болгария
XXIII 1984 АҠШ Румыния ФРГ
XXIV 1988 Советтар Союзы ГДР АҠШ
XXV 1992 Берләшкән команда Олимпия уйындарында АҠШ Германия
XXVI 1996 АҠШ Рәсәй Германия
XXVII 2000 АҠШ Рәсәй Ҡытай
XXVIII 2004 АҠШ Ҡытай Рәсәй
XXIX 2008 Ҡытай АҠШ Рәсәй
XXX 2012 АҠШ Ҡытай Бөйөк Британия

Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]