21 сентябрь
| 21 сентябрь | |
| Аҙна көнө | Йәкшәмбе, Дүшәмбе, Шишәмбе, Шаршамбы, Кесаҙна, Йома һәм Шәмбе |
|---|---|
 21 сентябрь Викимилектә | |
21 сентябрь — григориан стиле буйынса йылдың 264-се көнө (кәбисә йылында 265-се). Йыл аҙағына тиклем 101 көн ҡала.
| ← сентябрь → | ||||||
| Дш | Шш | Шр | Кс | Йм | Шб | Йш |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | |||||
| 2025 йыл | ||||||
Байрамдар һәм иҫтәлекле даталар
Халыҡ-ара
- БМО: Тыныслыҡ көнө.
Ер: Рус халҡының бөтә донъя берҙәмлек көнө.
Милли
АҠШ: Сәй көнө.
Мальта: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
Рәсәй Федерацияһы: Хәрби дан көнө. Бөйөк кенәз Дмитрий Донской етәкселегендәге рус полктарының Куликов яланында монгол-татар ғәскәрҙәрен тар-мар итеүе (1380)
Әрмәнстан: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
Һөнәри
Аргентина: Студенттар көнө.
Гана: Ирекмәндәр көнө.- Рәсәй Федерацияһы: Коллекционерҙар көнө.
- 862: Бөйөк Новгород кешеләренең ағалы-ҡустылы варягтар Рюрик, Синеус һәм Труворҙы кенәзлеккә саҡырыуы (был рус дәүләтенә нигеҙ һалыу көнө булып иҫәпләнә).
- 1792: Францияла Милли Конвент монархияны бөтөрөү тураһында декрет ҡабул итә.
тулы исемлек
- 1943: Чернигов фашистарҙан азат ителә.
- 1964: Мальта Бөйөк Британиянан бойондороҡһоҙлоҡ ала.
- 1991: Әрмәнстан һайлаусыларының 99 проценты референдумда бойондороҡһоҙлоҡ өсөн тауыш бирә.
- 1993: Рәсәй Президенты Б. Н. Ельцин Юғары Советты таратыу тураһындағы указға ҡул ҡуя.
Башҡортостан менән бәйле шәхестәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Лепёхин Иван Иванович (1740—18.04.1802), Рәсәй империяһы сәйәхәтсеһе, этнограф. Фәндәр һәм художестволар академияһы академигы (1771). Академик экспедициялар етәксеһе. Башҡорт йәйләүҙәренең ҡоролошон, ит, һөт аҙыҡтарын әҙерләү, уларҙы һаҡлау ысулдарын, башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары кейеме үҙенсәлектәрен, башҡорттарҙың йола һәм ғөрөф-ғәҙәттәрен, байрамдарын һәм малсылыҡ үҫешен өйрәнеп һүрәтләүсе. Сығышы менән хәҙерге Санкт-Петербург ҡалаһынан.
- Емченко Владимир Степанович (1935—8.08.2017), инженер-металлург, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1978—1983 йылдарҙа Белорет металлургия комбинатының прокат цехы начальнигы, комбинаттың баш инженеры, бер үк ваҡытта хәҙерге Магнитогорск дәүләт техник университетының Белорет филиалы уҡытыусыһы. Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы һәм Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайҙың Закондар сығарыу палатаһы депутаты (1995—1999). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры, СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты.
тулы исемлек
- Долматова Ирина Юрьевна (1955), ғалим-популяция генетигы.1977 йылдан СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалының Биохимия һәм генетика институты хеҙмәткәре, 1990 йылдан ғилми секретарь, 1996 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр. 2000 йылдан башлап Башҡорт дәүләт аграр университеты уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 2002 йылдан молекуляр генетика лабораторияһы мөдире. Сығышы менән хәҙерге Магадан өлкәһе Гижига ҡасабаһынан.
- Филиппов Антон Викторович (1985), спортсы. Парашюттан һикереү буйынса 2005 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы, Рәсәйҙең спорт мастеры (2005). Шәхси зачётта донъя (2014) һәм Рәсәй (2010, 2012) чемпионы, Европа чемпионатының (2008) көмөш, донъя чемпионаттарының (2009, 2015) бронза призёры, команда зачётында донъя (2009, 2014) һәм Рәсәй (2005, 2007, 2010, 2014) чемпионы, донъя чемпионаттарының (2011, 2015), Донъя кубогының һәм Европа чемпионатының (2008) көмөш, донъя чемпионатының (2005) бронза призёры. Билдәләнгән урынға аныҡ төшөү буйынса парашют менән һикереүҙә шәхси һәм команда зачёттарында Азия чемпионы (2006), «Адриатика кубогы» халыҡ ара ярыштары еңеүсеһе (Черногория, 2007; 2 тапҡыр, 2008); үҫмер спортсылар араһында донъя (2009) һәм Европа (2008) чемпионы, донъя чемпионатының бронза призёры (2005). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Йомабай Иҫәнбаев (1891—1943), Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булған башҡорт совет ҡурайсыһы, Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1991, үлгәндән һуң).
- Коростелин Сергей Илларионович (1906— ?), комсомол органдары хеҙмәткәре. 1937 йылдың октябренән 1938 йылдың ғинуарына тиклем ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитетының беренсе секретары. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, капитан. II дәрәжә Ватан һуғышы һәм Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары кавалеры.
тулы исемлек
- Ғәтиәтуллин Шакир Йосоп улы (1916—21.07.1972), Бөйөк Ватан һуғышы яугиры. 16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһының взвод командиры ярҙамсыһы, гвардия өлкән сержанты. Советтар Союзы Геройы (1944).
- Пинский Матвей Савельевич (1916—8.09.1987), Бөйөк Ватан һуғышы яугиры. Танк батальоны командиры, гвардия майоры. Советтар Союзы Геройы (1945).
- Бохарбаев Ғәли Әхәт улы (1946), табип. Аҡъяр үҙәк район дауаханаһының табип-терапевы, терапея бүлеге мөдире. Башҡортостандың атҡаҙанған табибы, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Хәйбулла районы Аҡъяр ауылынан.
- Климов Юрий Семёнович (1961—9.01.2000), Төньяҡ Кавказдағы контртеррористик операцияла һәләк булған хәрби хеҙмәткәр. 1979 йылдан СССР, 1992 йылдан Рәсәй Ҡораллы Көстәре һәм 1993 йылдан Рәсәй Эске эштәр министрлығы офицеры. Подполковник. Рәсәй Федерацияһы Геройы (2000, үлгәндән һуң).
2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Әхмәтйәнов Зәйнетдин Низаметдин улы (1897—30.01.1990), колхозсы. Граждандар һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. Танк корпусының айырым сапёрҙар батальоны сапёры, гвардия ефрейторы. Советтар Союзы Геройы (1944). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ғафури районы Яңғыҙҡайын ауылынан.
- Исмәғилева Йәмилә Тайып ҡыҙы (1922—29.05.2007), малсы. 1944—1977 йылдарҙа Әбйәлил районы «Заветы Ильича» колхозының мал ҡараусыһы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1973). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы Өмөтбай ауылынан.
тулы исемлек
- Дудорин Юрий Дмитриевич (1932—6.02.1997), мотоуҙышсы һәм тренер. 1958—1973 йылдарҙа мотоспорт буйынса СССР йыйылма командаһы ағзаһы һәм СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1968).
- Биксурин Алик Сәлих улы (1937), балет артисы, театр хеҙмәткәре. 1956—1976 йылдарҙа Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры солисы, 1988—1990 йылдарҙа — директоры; 1976—1988 йылдарҙа Профсоюздарҙың Башҡортостан өлкә советының бүлек мөдире, бер үк ваҡытта 1985—2008 йылдарҙа хәҙерге Рудольф Нуриев исемендәге Башҡортостан хореография колледжы директоры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы (1969).
- Ғәниев Радмир Шәрифйән улы (1957), ғалим-хоҡуҡ белгесе, мәғариф, комсомол һәм партия органдары, банк системаһы хеҙмәткәре. 1976 йылдан Благовар районы мәктәптәре уҡытыусыһы; 1980 йылдан Бәләбәй педагогия училищеһының ВЛКСМ комитеты секретары; 1982—1990 йылдарҙа КПСС-тың Бәләбәй ҡала комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары; 1993 йылдан Башҡортостан Республикаһының Милли банкының әйҙәүсе эксперты, бүлек начальнигы, идара начальнигы урынбаҫары, банк идараһы рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Благовар районы Шырлыҡ ауылынан.
- Ҡусҡарова Зифа Фатих ҡыҙы (1957), педагог. 1981 йылдан Әбйәлил, Учалы райондары һәм Белорет ҡалаһы, 1996—2014 йылдарҙа Әбйәлил районы Йәнгел мәктәбе уҡытыусыһы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән ошо район үҙәге Асҡар ауылынан.
- Кедрин Максим Николаевич (1982), спортсы. 1999—2003 йылдарҙа тау саңғыһы спорты буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы, Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2001). Олимпия уйындарында ҡатнашыусы (2002).
3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Әнүәр Бикчәнтәев (1913—18.05.1989), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан башҡорт яҙыусыһы. 1947 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1970), Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт (1974) һәм республика комсомолының Ғәлимов Сәләм исемендәге (1967) премиялар лауреаты. Октябрь Революцияһы (1972), Ҡыҙыл Байраҡ (1942), 1‑се (1985) һәм 2‑се (1944) дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ (1943) һәм Почёт Билдәһе (1963) ордендары кавалеры.
- Сәфәрғәлиев Зыя Сәфәрғәли улы (1913—21.04.1990), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, рядовой. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры (1945).
тулы исемлек
- Солтанов Байраҡ Зәки улы (1933—24.10.2012), тау инженеры-ғалим. 1965 йылдан Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1985—2003 йылдарҙа — кафедра мөдире. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы (2002), техник фәндәре докторы (1983), профессор (1986). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1995), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1988), РСФСР-ҙың почётлы нефтсеһе (1988).
- Ғәйфуллин Вәҡиф Шәһиморат улы (1938), инженер, ауыл хужалығы, партия һәм муниципаль органдар хеҙмәткәре. 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың Учалы ҡала комитетының икенсе һәм беренсе секретары, 1994—1997 йылдарҙа Учалы ҡалаһы һәм Учалы районы хакимиәте башлығы. Башҡорт АССР-ының ун икенсе саҡырылыш (1990—1995) Юғары Советы депутаты. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры, БАССР Юғары Советы Президиумының Почёт грамоталары менән бүләкләнеүсе. Райондың почётлы гражданы (2010).
- Мирзаянова Вәсилә Хәлиулла ҡыҙы (1938), эшсе. 1958—1988 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ҡаҙанлығының машинист-кочегары. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1974). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Илеш районының Түбәнге Маншыр ауылынан.
4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Зорин Сергей Петрович (1889—20.10.1965), ғалим-инженер‑төҙөүсе. 1948—1960 йылдарҙа Башҡортостан ауыл хужалығы институты уҡытыусыһы, 1958 йылға тиклем геодезия һәм юғары математика кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1943), профессор (1944). Сталин премияһы лауреаты (1942). Ленин ордены кавалеры (1944). Сығышы менән Стәрлетамаҡ ҡалаһынан.
- Сәйфи Ҡудаш (1894—29.06.1993), шағир, йәмәғәт эшмәкәре. Башҡорт АССР-ының II—VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. 1943—1948 йылдарҙа Башҡортостан Яҙыусылар союзы идараһы рәйесе. 1934 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Башҡортостандың халыҡ шағиры (1964). РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). Башҡорт АССР‑ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1985). Ленин (1955), өс Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1943, 1954, 1971), Халыҡтар Дуҫлығы (1974) һәм «Почёт Билдәһе» (1949) ордендары кавалеры.
тулы исемлек
- Петропавловский Сергей Анатольевич (1909—16.08.1958), тау инженеры-геофизик. Сибай баҡыр-цинк колчеданы ятҡылығын асыуҙа һәм өйрәнеп-тикшереүҙә ҡатнашыусы. Сталин премияһы лауреаты (1949). Ленин (1953), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1949) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Вологда өлкәһенән.
- Әхмәтйәнов Хәнифйән Мәүли улы (1954), муниципаль орган хеҙмәткәре. Мәсетле районы хакимиәтенең мәҙәниәт идаралығы етәксеһе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Асҡын районы Ахун ауылынан (хәҙер бөткән).
- Юлдашев Владимир Ләбиб улы (1954), ғалим-психиатр, йәмәғәтсе. 1981 йылдан Башҡорт дәүләт медицина институты һәм Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1995 йылдан — психиатрия һәм наркология кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2003—2012 йылдарҙа — тәрбиә эштәре буйынса проректор. 1997 йылдан «Башҡортостан Республикаһы психиатрҙар‑наркологтар ассоциацияһы» төбәк йәмәғәт ойошмаһы президенты. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2005) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2004). Сығышы менән хәҙерге Калуга өлкәһенең Бабынино ҡасабаһынан.
Дөйөм исемлек
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- 1866: Герберт Уэллс, Англия яҙыусыһы.
- 1909: Кваме Нкрума, ирекле Гананың беренсе премьер-министры (1957—1960) һәм тәүге президенты (1960—1966).
тулы исемлек
- 1916: Зиновий Гердт, СССР-ҙың театр һәм кино актёры.
- 1918: Хуан Хосе Арреола, Мексика әҙәбиәте классигы.
- 1936: Юрий Лужков, 1992—2010 йылдарҙа Мәскәү ҡалаһы мэры.
- 1947: Стивен Кинг, АҠШ яҙыусыһы.
- Б. э. т. 19: Публий Вергилий Марон, Боронғо Рим шағиры.
- 1327: Эдуард II, 1307—1327 йылдарҙа Англия короле.
тулы исемлек
- 1558: Карл V, Изге Рим Империяһы императоры.
- 1832: Вальтер Скотт, Шотландия яҙыусыһы.
- 1860: Артур Шопенгауэр, Германия философы, иррационализм мәктәбенең тәүге вәкилдәренең береһе.
- 1973: Лидия Русланова, СССР-ҙың эстрада йырсыһы (контральто).
- 1982: Иван Баграмян, Советтар Союзы Маршалы, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы
- 2005: Мостай Кәрим, Башҡортостандың халыҡ шағиры.
