Яңғыҙҡайын
| Яңғыҙҡайын | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Административ үҙәге | Яңғыҙҡайын ауыл Советы[1] |
| Административ-территориаль берәмек | Яңғыҙҡайын ауыл Советы |
| Халыҡ һаны |
994 кеше (2002)[2], 1027 кеше (2009)[2], 888 кеше (2010)[3] |
| Почта индексы | 453073 |
 | |
Яңғыҙҡайын (рус. Янгискаин) — Башҡортостан Республикаһының Ғафури районындағы Юрматы ырыуы башҡорттары ауылы. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 888 кеше булған[4]. Почта индексы — 453073, ОКАТО коды — 80221846001.
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | |||||
| 2002 йыл 9 октябрь | |||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 888 | 424 | 464 | 47,7 | 52,3 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ауылға нигеҙ VIII быуаттың 30-сы йылдарында Юрматы ырыуының Ҡармыш түбәһе башҡорттары тарафынан һалына. 1795 йылғы рәүиздә 35 башҡорттоң йәшәүе теркәлә. 1747, 1749, 1804, 1811 йылдарҙа башҡорттар ерһеҙ башҡорттарға — типтәрҙәргә ерҙәренең бер өлөшөн бүлеп бирә. Ауыл халҡының һаны 129-ға (78 ир-егет һәм 51 ҡатын-ҡыҙ) етә. Шул ваҡыттарҙа 12 йыл йәшәргә рөхсәт алып, мишәрҙәр керҙәш булараҡ килеп төпләнә: 13 ихатала 32 ир-егет һәм 25 ҡатын-ҡыҙ. 1747 йылда мишәрҙәрҙең бер өлөшө, башҡорттарҙан ер һатып алып, ер хужалары булып китә. XVIII быуат аҙағына мишәрҙәр һаны 13 ихатала 98-гә етә. 1816 йылғы рәүиздә 9 башҡорт ихатаһында 53 кеше (26 ир-егет һәм 27 ҡатын-ҡыҙ) йәшәй. 1813 йылда 2 башҡорт ихатаһы Туғай ауылына күсенә. 35 мишәр ихатаһында 195 кеше йәшәй[5].
Ауылдың мишәрҙәр йәшәгән өлөшөндә түбәндәге вазифалы кешеләрҙең йәшәүе лә иҫәпкә алына: йорт старштнаһы Әлиулла Рафиҡов (35 йәштә), десятник Рәхмәтулла Мәсәғүтов. Был рәүиздә ауылда йәшәгән ике типтәр төркөмө лә билдәләп үтелә: 1-се төркөмдә 5 ихата (19 типтәр), 2-се төркөмдә 30 ихата (205 типтәр).
XIX быуат уртаһында ауылда 168 аҫаба башҡорт, ергә хоҡуҡтары бөтөрөлгән башҡорттарҙан 32 типтәр йәшәүе билдәле. Дөйөм алғанда типтәрҙәр һаны 540-ҡа етә, улар араһына мишәрҙәр ҙә индерелә. Бөтәһе 210 йорт була[5].
1773 — 1773 йылғы Крәҫтиән һуғышында Яңғыҙҡайын ауылының ир-егеттәре әүҙем ҡатнаша. 68 яугирҙең исем-шәрифтәре билдәле. Ауыл халҡы 1812 йылдағы Ватан һуғышына ла байтаҡ ир-егеттәрен оҙата. Әбделлатиф Кинйәғолов 1812 йылғы Ватан һуғышы ветераны тип таныла.
1920 йылда ауылдағы 574 йортта 1420 ир-егет һәм 1567 ҡатын-ҡыҙ йәшәүе теркәлә. Уларҙың милләттәре башҡорт һәм типтәр тип яҙыла[5].
Ауылдың урамдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Әсфәндийәров ( урамы ) (рус. Асфандиярова (улица))
- Әхмәтйәнов ( урамы ) (рус. Ахметзянова (улица) )
- Баҡыев ( урамы ) (рус. Бакиева (улица))
- Яр буйы (урамы) (рус. Береговая (улица))
- Көнсығыш ( урамы ) (рус. Восточная (улица))
- Көнбайыш ( урамы ) (рус. Западная (улица))
- Егән ( урамы ) (рус. Зиган (улица))
- Егән ( тыҡырығы ) (рус. Зиган (переулок))
- Кәшфулла Йәнбәков ( урамы ) (рус. Кашфуллы Янбекова (улица))
- Колзоз ( урамы ) (рус. Колхозная (улица))
- Тимерлек ( урамы )(рус. Кузнечная (улица))
- Ҡыҙыл Яр ( урамы ) (рус. Кызыл Яр (улица))
- Болон ( урамы ) (рус. Луговая (улица))
- Механизаторҙар ( урамы ) (рус. Механизаторов (улица))
- Йәштәр ( урамы )(рус. Молодежная (улица))
- Партизан ( урамы ) (рус. Партизанская (улица))
- Писяев ( урамы ) (рус. Писяева (улица))
- Ялан ( урамы )(рус. Полевая (улица))
- Баҡса ( улица ) (рус. Садовая (улица))
- Совет ( урамы ) (рус. Советская (улица))
- Социалистик (урамы) (рус. Социалистическая (улица))
- Урал ( урамы ) (рус. Урал (улица))
- Чапаев ( урамы ) (рус. Чапаева (улица))
- Шишмә ( урамы ) (рус. Чишмы (улица))
- Мәктәп ( урамы ) (рус. Школьная (улица))
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Район үҙәгенә тиклем (Красноусольский): 28 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аҡкүл): 29 км
Билдәле шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Әхмәтйәнов Зәйнетдин Низаметдин улы (21.09.1897—30.01.1990), Граждандар һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1944). Гвардия ефрейторы.
- Гафаров Винер Гәбдрәхим улы (1955), ғалим-табип. 1997 йылдан Өфө ҡалаһының 2-се стоматалогия поликлиникаһының баш табибы. Медицина фәндәре кандидаты (2003), Рәсәй Федерацияһының (2005) һәм Башҡортостан Республикаһының (2003) атҡаҙанған табибы. Ғафури районының почётлы гражданы (2015)[6].
- Рәшит Сабитов (27.03.1937), башҡорт яҙыусыһы.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ ОКТМО (урыҫ)
- ↑ 2,0 2,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (урыҫ)
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Коллектив авторов. История башкирских родов. Юрматы. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2018. — Т. 30, часть 2. — С. 201. — 808 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-295-06968-0.
- ↑ Официальный сайт Администрации Гафурийского района. Главная/ Муниципальный район/ Почетные граждане/ Гафаров Винер Габдрахимович(недоступная ссылка) (рус.) (Тикшерелеү көнө: 5 апрель 2020)
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий 2022 йыл 12 апрель архивланған.
- Коллектив авторов. История башкирских родов. Юрматы. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2018. — Т. 30, часть 1. — С. 192. — 840 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-295-06968-0.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Башҡорт энциклопедияһы — Яңғыҙҡайын(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 5 апрель 2020)
- Янгискаин на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 5 апрель 2020)