Бәләбәй

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡала
Бәләбәй
Бәләбәй
Флаг[d] Герб
Флаг Герб
Ил

Рәсәй

Регион

Башҡортостан

Район

Бәләбәй районы

Координаталар

54°06′00″ с. ш. 54°08′00″ в. д.HGЯO

Башлыҡ

Мурмилов Юрий Александрович

Нигеҙләнгән

1751

Ҡала с

1781

Майҙаны

34,26 км²

Бейеклеге

300 м

Халҡы

59 081[1] кеше (2016)

Этнохороним

бәләбәйҙәр

Телефон коды34786
Почта индексы

452008

Һанлы танытмалар
[[{{{вид идентификатора}}}]]

80405

Бәләбәй (Рәсәй)
Бәләбәй
Бәләбәй
Бәләбәй (Башҡортостан Республикаһы)
Бәләбәй
Бәләбәй гербы (1782—2006)

Бәләбәй — Башҡортостандың республика әһәмиәтендәге ҡалаһы. Бәләбәй районының административ үҙәге. Ҡала Башҡортостан Республикаһының көньяҡ-көнбайышында, Үҫән йылғаһының һул яҡ ярында урынлашҡан. Халҡы 61,2 мең кеше (2005), 1926 йылда 11,3 мең, 1959 йылда 26,2 мең, 1979 йылда 43,2 мең, 1995 йылда 57,2 мең кеше йәшәгән.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ риүәйәттәре, архив мәғлүмәттәре буйынса, Бәләбәй ауылына припущенник сыуаштар нигеҙ һала. 1781 йылда Бәләбәй өйәҙ ҡалаһына әүерелгән. Башҡортостан ерендәге башҡа ҡалалар кеүек, батша хакимиәтенең терәк пункты булған. Боронғо Бәләбәйҙе бары православие сиркәүе, мосолман мәсете һәм төрмә биналары ғына «биҙәп» торған.

Ҡала Ырымбур губернаһының Бәләбәй өйәҙе үҙәге була.

Ҡаланың Өфөгә, Ырымбурға, Ҡазанға, Белоретҡа илтеүсе юлдар сатында — бик уңайлы ерҙә урынлашыуы уның уҫешенә ыңғай йоғонто яһаған. Шулай ҙа ҡала ифрат яй үҫкән. Иген үҫтереүҙән һәм мал аҫрауҙан тыш, ҡала халҡы урмансылыҡ кәсептәре менән дә шөғөлләнгән.

Хәҙерге Бәләбәй — Башҡортостандың индустриаль һәм мәҙәни үҙәктәренең береһе. Шкапов нефть ятҡылығы асылғандан һуң Бәләбәй нефтселәр ҡалаһы булып китһә, «Автонормаль» заводы төҙөлгәндән һуң уға машина эшләүселәр ҡалаһы тигән атама өҫтәлә.

Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар 52857 24506 28351 46,4 % 53,6 %
2002 йыл 9 октябрь 60928 28000 32928 46,0 % 54,0 %
2010 йыл 14 октябрь

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Яны урам

Иҡтисады[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалалағы төп иҡтисади ойошмалар:

  • «Аксаковнефть» нефть һэм газ табыу идаралығы
  • «Автонормаль» машиналар эшләү заводы
  • Тәжрибә-механика заводы
  • «Башсельмаш» заводы
  • Ит комбинаты
  • Май-сыр комбинаты
  • Тегеү фабрикаһы

Мәғариф[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡаланың төп белем биреү учреждениелары:

  • Медицина училищеһы
  • Машиналар төҙөү техникумы
  • Бәләбәй совхоз-техникумы
  • Һамар архитектура институты филиалы

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Предварительная оценка численности населения Республики Башкортостан на 1 января 2016 года по муниципальным образованиям. Дата обращения: 21 февраль 2016. Архивировано 21 февраль 2016 года.
  2. Михаил Иванович Бакаев — «Почта Полевая» сайты(недоступная ссылка) (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 август 2017)
  3. Энциклопедия Стерлитамакского района. Муниципальный район Стерлитамакский район Республики Башкортостан. Официальный сайт 2017 йыл 28 октябрь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 13 ғинуар 2019)
  4. ОФИЦИАЛЬНЫЙ САЙТ МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА БЕЛЕБЕЕВСКИЙ РАЙОН РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН. Почётные граждане. БОЛЕЛЫЙ ВЛАДИМИР АНТОНОВИЧ, 1924 г. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 13 ғинуар 2019)
  5. Башҡорт энциклопедияһы — Гоц Сергей Степанович 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 7 март 2019)
  6. Башҡорт энциклопедияһы — Грязнов Владимир Иванович 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 18 сентябрь 2018)
  7. Башҡорт энциклопедияһы — Иванов Владимир Николаевич 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 28 ғинуар 2018)
  8. Ансар Нуретдинов. «Беҙҙең хеҙмәт – ысын ижад ул», Викикитапханала «Башҡортостан» гәзитенән мәҡәлә, 2013, 12 ғинуар
  9. ОФИЦИАЛЬНЫЙ САЙТ МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА БЕЛЕБЕЕВСКИЙ РАЙОН РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН. Почётные граждане. СУНАГАТОВ БОРИС ЛУКМАНОВИЧ (рус.) (Тикшерелеү көнө: 9 февраль 2019)
  10. Башҡорт энциклопедияһы — Храмов Алексей Васильевич(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 21 февраль 2019)

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]