Әлшәй районы

Әлшәй районы районы рус. Альшеевский район
Район гербы	Район флагы
Ил	Рәсәй
Статус	Муниципаль район
Төбәк	Башҡортостан
Эске бүленеш	25 ауыл биләмәһе  104 тораҡ пункт
Административ үҙәге	Раевка (Әлшәй районы)
Ойошторолған	1935 йылдың
Хакимиәт башлығы	Мостафин Дамир Радик улы
Майҙаны	2415 км²
Сәғәт бүлкәте	MSK+2 (UTC+6)
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 202 000 000
Сайт	http://www.alshei.ru/

Әлшәй районы (рус. Альшеевский район) — Башҡортостандың көньяҡ-көнбайыш өлөшөндә, Дим йылғаһының урта ағымында урынлашҡан район. 1935 ғинуарында ойошторолған. Майҙаны — 2415 км².

Биләмәһенә 3 ҡасаба (Раевка, Аксён, Шафран) һәм 104 ауыл инә. Халҡы 44,2 мең кеше (2010), шул иҫәптән Район үҙәге Раевкала 18,3 мең кеше, Шафранда — 3,1, Аксёнда — 1,2 мең кеше йәшәй. Халыҡтың урта тығыҙлығы 1 км²-ға 20 кеше. Күпселеге башҡорттар, татарҙар, урыҫтар.

Географияһы

Райондың көньяҡ-көнбайыш өлөшө Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығында ята, көньяҡ сите Дөйөм Һырттың төньяҡ армыттарына барып тоташа, ҡалған өлөшө Ағиҙел буйы убалы тигеҙлеге буйлап һуҙылауылы Дим менән Сәрмәсән аҡҡан уйһыулыҡ Дим-Сәрмәсән дала коридоры тип аталауылы Карбонатлы һәм һелтеһеҙләнгән ҡара тупраҡлы ер күберәк. Ландшафы даланыҡына тартым. Урманлы ере 15%-тан артмай. Климаты йылы, ҡоро. Дөйөм майҙаныдың 82% ауыл хужалығы ерҙәре биләй, шуның 72,5% һөрөлгән. Ерҙәр һыу, һыу менән ел эрозияһы һәм саң бурандарынан боҙола.

Ҙур булмаған (Раевканы иҫәпләмәгәндә) Балҡан, Асҡар, Шафран, Каменка, Аксен, Черниговка нефть ятҡылыҡтары табылған. Төҙөлөш материалдары: эзбизташ (Әүрез, Шафран), ҡыҙыл балсыҡ (Гәйнәямаҡ, Ҡармыш, Иҙрис), ҡом (Иҫке Сәпәш), ҡом ҡатыш ҡырсынташ (Һарыш) ятҡылыҡтары бар. Дим йылғаһының туғайҙарында торф һаҙлыҡтары байтаҡ. Аксен лесничествоһында, Димдең туғайҙарында дарыу үҫәмлектәр һаҡлау буйынса заказниктар ойошторолған.

Иҡтисады

Әлшәй районы — сәнәғәт һәм ауыл хужалығы районы. Нефть ятҡылыҡтары “Аксаковнефть" НГДУ-һы тарафынан үҙләштерелә. Раевкала шәкәр, йәшелсә консервалау, ҡатнаш аҙыҡ, май заводтары, ит комб-ты, тирмән, ремонт-техн. предприятиелары эшләй. Төҙөлөш материалдары, асфальт-бетон етештереүсе район әһәмиәтендәге предприятиелар бар.

Бөртөклөләрҙән иген үҫтереү хужалығы үҫешкән, һыйыр малы, сусҡа, һарыҡ, ҡош-ҡорт үрсетәләр. Традицион тармаҡтар: ҡымыҙ эшләү өсөн йылҡысылыҡ, умартасылыҡ.

Транспорт

Районды Силәбе —Өфө — Һамар т. юлы һәм Шишмә — Дәүләкән — Ҡырғыҙ- Миәкә, Раевка — Стәрлетамаҡ автомоб. юлдары киҫеп үтә.

Социаль-мәҙәни өлкә

Районда 62 дөйөм белем биреү мәктәбе, шул иҫәптән 22 урта мәктәп, Аксен ауыл хужалығы техникумы, Раевка һәм Шафран ПУ-лары, 33 дөйөм китапхана, 43 клуб учреждениеһы, 6 дауахана бар, климат һәм ҡымыҙ менән дауалаусы А.П.Чехов исемендәге һәм “Шафран" шифаханалары эшләй.

Урыҫ, башҡорт, татар телдәрендә “Альшеевские вести" гәзите сыға.

Билдәле шәхестәр

• Нурия Абдуллина (15.03.1957), үҙешмәкәр йырсы-композитор, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Баязит ауылынан.
• Муллағәлиева Земфира Мөхәррәм ҡыҙы (9.10.1947), шағир. Стәрлетамаҡ ҡалаһының Ғәли Ибраһимов исемендәге әҙәби премияһы лауреаты (2003). Хәнйәр ауылынан.
• Розалиә Солтангәрәева (28.03.1955), башҡорт фольклорсы-ғалимы, филология фәндәре докторы (2003). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), Салауат Юлаев ордены кавалеры (2005). Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1991). Яңы Сәпәш ауылынан.

Һылтанмалар

• Башҡортостан. Ҡыҫҡа энциклопедия. «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми нәшриәте. Өфө, 2007.
• Администрация Альшеевского района
• Каталог-справочник «Официальный и деловой Башкортостан», 1998/99]
• Новостной сайт села Раевский и Альшеевского района

Иҫкәрмәләр

Был мәҡәлә тамамланмаған. Һеҙ уны мөхәррирләп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. Был иҫкәрмәне дөрөҫөрәге менән алмаштырырға кәрәк.