Яңауыл

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Яңауыл (ҡала) битенән йүнәлтелде)
Ҡала
Яңауыл
Яңауыл
Флаг Герб
Флаг Герб
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башҡортостан

Муниципаль район

Яңауыл

Ҡала

Яңауыл ҡалаһы

Координаталар

56°16′00″ с. ш. 54°56′00″ в. д.HGЯO

Нигеҙләнгән

1914

Беренсе мәртәбә телгә алынған

1750

Ҡала с

1991

Майҙаны

26 км²

Бейеклеге

100 м

Халҡы

26 924 кеше (2010)

Этнохороним

яңауылдар

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Телефон коды

+7 34760

Почта индексы

452800

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 460

ОКТМО коды

80 659 101 001

Яңауыл (Рәсәй)
Яңауыл
Яңауыл
Яңауыл (Башҡортостан Республикаһы)
Яңауыл

Яңауыл — Башҡортостандың төньяҡ-көнбайышындағы ҡала.

Физик-географик характеристика[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Өфө ҡалаһынан 218 км алыҫлыҡта, Яңауыл һәм Беүә йылғалары ҡушылған урында урынлашҡан. Ҡала аша Горький тимер юлы (ҠазанЕкатеринбург участкаһы) үтә, бында уның Ижевск бүлексәһенә ҡараған Яңауыл тимер юл станцияһы урынлашҡан. .

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Яңауыл тимер юл вокзалы
Яңауыл тимер юл вокзалы

Яңауыл — бай тарихлы ҡала. Уның тамырҙары алыҫ XVIXVII быуаттарға барып тоташа. Ул бәләкәй генә ауыл булып барлыҡҡа килә. 1770 йылдарға тиклем ауылды урыҫтар «Новая» тип йөрөтәләр, халыҡ «Яңауыл» тип атағанға күрә, тарихҡа ул «Янаево» булараҡ ингән. Документта уның исеме тәүге тапҡыр 1750 йылда телгә алына. Телгә алыныу нигеҙ һалынған йылды аңлатмай. Уның тарихы күпкә алдараҡ башланған тигән һүҙ. 1795 йылда бында 30 йорт булып, 173 кеше йәшәй. 1920 йылда 105 йортта 685 кеше көн иткән.

19091914 йылдарҙа Ҡазан-Екатеринбург тимер юлы төҙөлә. Тимер юл бер-береһенән бер саҡрым йыраҡлыҡта ғына ятҡан Иванай (Иманай, Йобанай) һәм Яңауыл ауылдары араһынан үтә. Бында станция төҙөлә. Уға Яңауыл исеме бирелә. 1916 йылда беренсе поезд үтә. Станцияны 1919 йылда В. М. Азин аҡтарҙан азат итә.

1938 йылда Яңауыл, Иванай, Ҡыҙыл Октябрь бергә ҡушыла һәм «Яңауыл» эшселәр ҡасабаһы тип атала башлай. Бөйөк Ватан һуғышынан һуң Яңауыл үҫә, нығый.

1990 йылда Яңауылға ҡала статусы бирелә.

2004 йылдан башлап Яңауылда Фәтих Иҡсанов исемендәге призға «Моңға бай гармун байрамы» республика конкурсы үткәрелә. 2013 йылдан ул «Рәсәй мәҙәниәте» тип аталған маҡсатлы федераль программаға индерелә. Был сараға 1985 йылда Башҡорт дәүләт филармонияһының ул ваҡыттағы режиссеры, Башҡортостандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре Фәтих Иҡсанов нигеҙ һалған. «Тальян байрамы» исеме менән бер нисә тапҡыр ойошторолғандан һуң, ул төрлө сәбәптәр арҡаһында туҡтап ҡалғас, яңауылдар сараны яңынан тергеҙә[1].

Ҡала паркында гармунға махсус һәйкәл ҡуйылған.

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ иҫәбе
1939[2]1959[3]1970[4]1979[5]1989[6]1993[2]1996[2]1998[2]
11 90015 84320 11521 83925 72727 20028 50028 700
2000[2]2001[2]2002[7]2003[2]2005[2]2006[2]2007[2]2008[8]
29 10029 30027 90927 90027 30027 10027 20021 748
2009[9]2010[10]2011[2]2012[11]2013[12]2014[13]2015[14]2016[15]
27 50026 92426 90026 66926 59726 29726 07425 882


2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1112[16] ҡалаһы араһында [17] 375-се урында була.

Милли составы

2010 йылғы Бөтә Рәсәй йән иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы: башҡорттар — 39,4 %, татарҙар — 29,9 %, урыҫтар — 16,5 %, удмурттар — 9 %, мариҙар — 3,9 %, башҡа милләт вәкилдәре — 1,3 %[18].

Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сәнәғәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалалағы төп сәнәғәт предприятиелары:

  • АНК «Башнефть» «Башнефть-Яңауыл» асыҡ акционерҙар йәмғиәте филиалы.
  • май, сыр комбинаты
  • элеватор
  • икмәк заводы
  • төҙөлөш материалдары заводы

Транспорт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡазан–Екатеринбург (Горький тимер юлы, Башҡортостан Республикаһы территорияһы буйлап 69 км). Дөйөм йүнәлеше – көнбайыштан көнсығышҡа. Яңауыл ҡалаһы һәм районы аша үтә.

Ҡала — матбуғатта[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Викикитапхана логотибы
Викикитапхана логотибы
Ошо темаға Викикитапханала текстар бар
«Башҡортостан» гәзитендә мәҡәлә

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Яңғыратты Яңауылды көмөш моң «Башҡортостан» гәзите, 2015, 2 июнь(недоступная ссылка)
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Народная энциклопедия «Мой город». Янаул. Дата обращения: 9 октябрь 2013. Архивировано 9 октябрь 2013 года.
  3. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  4. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  5. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  6. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  7. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  8. 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  9. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  10. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  11. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  12. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  13. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
  14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  15. Предварительная оценка численности населения Республики Башкортостан на 1 января 2016 года по муниципальным образованиям. Дата обращения: 21 февраль 2016. Архивировано 21 февраль 2016 года.
  16. с учётом городов Крыма
  17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
  18. Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Башкортостан(недоступная ссылка)
  19. [http://www.journal-ufa.ru/index.php?id=600&num=60 Айдар Хусаинов. Непрерывная нить оптимизма. Журнал «Уфа». № 11 (60), Ноябрь 2006 года] (рус.) (Тикшерелеү көнө: 3 октябрь 2018)
  20. 2017 йыл 28 май [https://web.archive.org/web/20170528053229/http://bashgazet.ru/obshestvo/23355-kmklgn-yau-aytaran.html архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. 2017 йыл 28 май архивланған. , 2016, 17 август] 2017 йыл 28 май архивланған. (Тикшерелеү көнө: 2 июнь 2017)