Ҡазан

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡала
Ҡазан
Lua хатаһы: expandTemplate: template "lang-tt-latn" does not exist.
Флаг[d] Герб[d]
Флаг Герб
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Татарстан

Координаталар

55°47′27″ с. ш. 49°06′52″ в. д.HGЯO

Башлыҡ

Метшин Илсур Рәис улы[d]

Милли состав

татарҙар,
урыҫтар,
сыуаштар

Этнохороним

ҡазанлы

Сәғәт бүлкәте

UTC+4

Телефон коды843
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

16, 116

ОКАТО коды

92 401 000 000

ОКТМО коды

92 701 000 001

ГКГН номеры

0012588

Рәсми сайт

kzn.ru

Ҡазан (Рәсәй)
Ҡазан
Ҡазан
Ҡазан (Татарстан)
Ҡазан

Ҡазан (Ҡаҙан; татар. Казан قزان, рус. Казань) — Татарстан Республикаһының баш ҡалаһы. Рәсәй Федерацияһының Волга буйындағы ҙур иҡтисади, мәҙәни һәм сәйәси үҙәге.

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Ҡазан ҡалаһы өс йөҙ йыл дауамында Волга буйында урынлашҡан Болғар дәүләтенең форпосы булып торған, уның исеменән Боронғо Русь дәүләте менән иҡтисади, сауҙа һәм мәҙәни бәйләнешкә ҡатнашҡан.
  • Һуңыраҡ Ҡазан Алтын Урҙа дәүләте өйәҙҙәренең береһендә ҙур административ үҙәк булып китә. Бында һөнәрселек һәм халыҡ-ара сауҙа үҫеш ала.
  • 1438 йылдан 1552 йылғаса ҡала Ҡазан ханлығының үҙәге була.
  • 1552 Иван Грозный ҡаланы баҫып ала.
  • Пётр I осоронда (1708 ҡала Ҡазан губернаһы үҙәге була һәм 200 йыл буйына ошо статуста ҡала.
  • 1756 йылдың 7 авгусындағы батша указы буйынса Ҡазан һәм Ҡазан өйәҙендәге 536 мәсеттең 418-е емертелә.
  • 1921 йылдан Ҡазан — Татар АССР-ының, 1992 йылдан Татарстан Республикаһының баш ҡалаһы.

Билдәле шәхестәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Тәлғәт Тажетдин (Тажетдинов Тәлғәт Сафа улы; 12.10.1948), дин әһеле, Шәйех-әл-ислам (1990). 1980 йылдан Рәсәй мосолмандарының Үҙәк Диниә назараты рәйесе, 1992 йылдан Рәсәйҙең Баш мөфтөйө. IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2013), Почёт (2008), Дуҫлыҡ (1998), Халыҡтар дуҫлығы (2008), Салауат Юлаев, II дәрәжә Дан һәм Намыҫ (2013), II дәрәжә Изге благоверный Мәскәү кенәзе Даниил (2008) ордендары кавалеры[1].

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡазанда йәшәгән халыҡ һаны — 1,130 млн кеше, майҙаны — 425,3 км². Ҡала халҡының үҫеше түбәндәге теҙемдә күрһәтелгән.

Милли состав[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡазан — күп милләтле ҡала. Унда халыҡтың күпслеге татарҙар, урыҫтар һәм сыуаштар.

Дин[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡазанда төрлө дин вәкилдәре, башлыса мосолмандар һәм православ христиандар, йәшәй. Шулай уҡ католиклар, йәһүҙиләр һ. б. дин вәкилдәре бар.

Мәсеттәр

Апанай, Барудия, Борнай, Зәңгәр, Иҫке Таш, Нурулла, Ғәлиев, Ҡабан арты, Әзим, Әл-Мәржәни.

Ҡала исеме[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Ҡазан» атамаһының барлыҡҡа килеүе тураһында бер нисә фараз бар:

  • «Ҡазан» татарса «казан» һүҙенән. Риүәйәт буйынса, хан хеҙмәтсеһен йылғаға һыуға ебәргән. Хеҙмәтсе һыу алғанда алтын ҡаҙанын йылғаға төшөрөп ебәрә. Шунан һуң йылғаға ла, ҡалаға ла «Ҡазан» тип исем ҡушҡандар.
  • Ҡайһы берәүҙәр йылғаның исеме «ҡаҙ» һүҙенән килеп сыҡҡан тип иҫәпәләй. Был фараз буйынса, боронғо замандарҙа йылға ярҙарын ҡаҙҙар төйәк иткән. Шунан йылғаға «Ҡазан һыуы» тип исем ҡушылған, һуңыраҡ ҡалаға ла был исем күскән.
  • Башҡорт тел белгесе Жәлил Кейекбаев фекеренсә, «Ҡазан» исеме «ҡайын» һүҙенән килеп сыҡҡан. Мәҫәлән, Башҡортостанда ла Ҡазанлы исемле ауыл бар. Был фараз буйынса, был ауыл элегерәк Ҡайынлы тип аталған — ҡайын урманында нигеҙләнгән булған.

Административ бүленеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Район исеме Халыҡ һаны
(мең кеше)
Майҙаны
(гектар)
Мәғлүмәт
1 Авиатөҙөлөш районы 110,1 3 891
2 Вәхит районы 83,3 2 582
6 Волга буйы районы 218,8 11 577
3 Киров районы 107,2 10 879
4 Мәскәү районы 130,5 3 881
7 Совет районы 266,1 7 687
5 Яңы Савин районы 204,2 2 066

Мэр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала менән мэр идара итә. 2005 йылдың 17 ноябренән был вазифаны Илсур Метшин башҡара.

Транспорт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тимер юлы вокзалы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Вокзал комплексы ҡала үҙәгендә урынлашҡан. Вокзал аша йылына 8 миллион кеше үтә.

Метрополитен[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ентекле:Ҡаҙан метрополитены 2005 йылдан алып эшләй ҡаҙан метрополитены

Мәғариф[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Юғары уҡыу йорттары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡазанда 55 юғары уҡыу йорто эшләй.

Волга буйы федераль университеты (элекке Ҡазан дәүләт университеты)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1804 йылдың 17 ноябрендә нигеҙ һалынған. Уҡыу йортон тамамлаусылар араһында — С. Т. Аксаков, М. А. Балакирев, П. И. Мельников-Печерский, Лев Толстой, В. Хлебников бар . В. И. Ульянов-Ленин да бында уҡый әммә университетты бөтөрмәй, революцион төркөмдә ҡатнашыуы менән бәйле ҡыуыла.

Хәҙерге ваҡытта университтета 14 факультет бар, уның составына шулай уҡ А. М. Бутлеров исемендәге Химия институты, көнсығыш телдәр институты, тел институты, Яр Саллы һәм Зеленодольск ҡалаларындағы ике филиал инә.

Ҡазан авиация университеты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

9 факультетты, 58 кафедраны, 57 лабораторияны, 10 фәнни-техник үҙәкте, 3 ғилми-тикшеренеү институтын үҙ эсенә ала. Университетта 15 мең студент уҡый.

Башҡа юғары уҡыу йорттары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Ҡазан дәүләт технология университеты
  • Ҡазан дәүләт финанс-иҡтисад институты
  • Ҡазан дәүләт медицина университеты
  • Ҡазан дәүләт архитектура-төҙөлөш университеты
  • Ҡазан дәүләт аграр университеты
  • Ҡазан дәүләт мәҙәниәт һәм сәнғәт университеты
  • Ҡазан дәүләт энергетика университеты
  • Татар дәүләт гуманитар-педагогия университеты
  • Н. Э. Бауман исемендәге Ҡазан дәүләт ветеринария медицинаһы академияһы
  • Ҡазан дәүләт консерваторияһы һәм башҡалар.

Театрҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ғәлиәскәр Камал исемендәге Татар дәүләт академия драма театры[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Театр 1906 йылдың 22 декабрендә асылған. Хәҙерге бинаһында 1987 йылдан эшләй.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]