Балаҡатай районы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Балаҡатай районы
Герб
Герб
Флаг
Флаг
Ил

Рәсәй

Статус

муниципаль район

Урынлашҡан урыны

Башҡортостан

Берләштерә

14 ауыл советы

Административ үҙәк

Яңы Балаҡатай ауылы

Барлыҡҡа килеүе

1930

Муниципаль район башлығы

Мехоношин Павел Иванович

Муниципаль район Советы рәйесе

Ҡәйүмов Нәғим Харис улы

Халҡы (2010)

21 277

Майҙаны

3037 км² (15 урын)

Балаҡатай районы на карте

Ваҡыт бүлкәте

MSK+2 (UTC+6)

Автомобиль номерҙары коды

02, 102

Балаҡатай районы (рус. Белокатайский район) – Башҡортостандағы муниципаль район. Республиканың төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Силәбе һәм Свердловск өлкәләре менән сиктәш урынлашҡан. 1930 йылда Иҫке-Балаҡатай районы ойошторолған, 1933 йылда хәҙерге исеме бирелгән. Майҙаны — 3037 км². Район үҙәге — Яңы Балаҡатай ауылы, Өфөнән 341 км, иң яҡын тимер юл станцияһы Үңкерҙенән (Силәбе өлкәһе) 35 км.

Халҡы — 22,6 мең (2010) кеше (1970 — 27,5 мең; 1979 — 24,9 мең; 1989 — 22,1 мең; 1995 — 23,0 мең кеше). Халыҡтың уртаса тығыҙлығы 1 км²-ға 8 кеше. Күпселек урыҫтар һәм башҡорттар йәшәй. Районда барлығы 46 ауыл. Кешеләрҙең күбеһе (1989 халыҡ иҫәбен алыу буйынса) Яңы Балаҡатай (5,3 мең), Ҡарлыхан (1,7 мең), Урғалы (1,5 мең), Ямаш (1,2 мең) ауылдарында көн итә.

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Район территорияһы Ҡариҙел менән Әй йылғаларының түбәнге ағымы араһында ята. Диңгеҙ кимәленән 300—400 метр өҫтә. Ул ерҙәр йылға туғайҙары, ҡулауыҡтар менән ныҡ ҡына бүлгеләнгән. Көнсығыш яғын Уралдың көнбайыш битләүендәге алғы һырттар теҙмәһе (Масҡары арҡа, Ҡарауылтау, Һараяҡ, Аҡҡашҡа һ. б.) биләй. Орографик факторҙар тәьҫире арҡаһында яуым-төшөм күләме 550—600 мм-ға барып етә, йылы ваҡыт 90—100 көндән артмай.

Һоро һәм ҡарағусҡыл һоро урман тупрағы, ә көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә һоро һәм ҡарағусҡыл һоро тау-урман тупрағы өҫтөнлөк итә. Райондың 46,8% ерен ҡатнаш урмандар алып тора. Ҡондоҙ, шәшке, ҡама, ҡырағай йәнлек һәм ҡош-ҡорттоң башҡа һунар-промысла төрҙәрен һаҡлау маҡсатында Ҡарлыхан менән Балаҡатай заказниктары ойошторолған.

Районда ҡомташ (Яңы Балаҡатай), кирбес балсығы (Атарша), ҡом, ҡомло ҡырсынташ кеүек материалдар ҡатнашмаһы, агрономик рудалар: эзбизташ, күл эзбизе, торф туфы (Аҡсаған) ятҡылыҡтары табылған. Уларҙың бер ни тиклем өлөшө урындағы ихтыяж өсөн ҡулланыла.

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1939 йылдан башлап халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса районда даими йәшәгән халыҡ һаны (кеше):

Йыл Халыҡ һаны
1939 34 787 [1][2]
1959 30 277 [3][2]
1970 27 546 [4][2]
Йыл Халыҡ һаны
1979 24 925 [5][2]
1989 22 069 [6][2]
2002 22 623 [7][2]
Йыл Халыҡ һаны
2010 20 169 [8][2]
2018 18 227 [9]
2019 17 946 [10]

Иҡтисад[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ауыл хужалығы ерҙәре майҙаны 124,7 мең га (район територияһының 41,1%), шул иҫәптән һөрөнтө ерҙәр — 84,2 мең га, сабынлыҡ — 17,2, көтөүлек — 23,3 мең га. Ауыл хужалығы малсылыҡ һәм игенселек буйынса махсуслашҡан, сусҡасылыҡ үҫешкән, Балаҡатай май-сыр комбинатыты — Районда ауыл хужалығы сеймалын эшкәртеүсе берҙән-бер предприятие. Урман ресурстары Ҡарлыхан леспромхозы, Урғалы һәм Ҡаҙыр ағас әҙерләү участкалары тарафынан файҙаланыла.

Урғалы ауылында «Газпром трансгаз Өфө» яуаплығы сикләнғән йәмғиәтенең юл етештереү идаралығы (ЛПУ)урынлашҡан. Идаралыҡ Төмән өлкәһенән барған нефть һәм газ торбаларзы хеҙмәтләндерә.

Транспорт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Районды транспорт менән хеҙмәтләндереүҙә ике тимер юл станцияһы: Үңкерҙе (район территорияһынан ситтә) һәм Урғалы (район территорияһында) ҡатнаша. Үңкерҙенән Яңы Балаҡатай ауылынана автомобиль юлы бара. Яңы Балаҡатай—Үрге Ҡыйғы һәм Яңы Балаҡатай—Ҡарлыхан—Оло Устьикин автомобиль юлдары районды республика әһәмиәтендәге Өфө—Бөрө—Сулея—Һатҡы, Мәсәғүт—Красноуфимск автомобиль магистралдәре менән тоташтыра. Урғалы тимер юл станцияһында «Уренгой—Силәбе—Петровск» газ үткәргесенең газ ҡыуҙырыу станцияһы урынлашҡан. Яңы Балаҡатайҙа аэропорт эшләй.

Социаль-мәҙәни өлкә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Районда 38 дөйөм белем биреү мәктәбе, шул иҫәптән 12 урта мәктәп; 1 музыка мәктәбе, 1 ПУ, 21 дөйөм китапхана, 42 клуб учреждениеһы, үҙәк район, 3 участка дауаханаһы бар.

Урыҫ һәм башҡорт телдәрендә «Новый Белокатай» — «Яны Балакатай» гәзите сыға.

Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. перепись населения СССР 1939 года
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — Б. 448.
  3. перепись населения СССР 1959 года
  4. перепись населения СССР 1970 года
  5. перепись населения СССР 1979 года
  6. перепись населения СССР 1989 года
  7. Всероссийская перепись населения 2002 года
  8. Всероссийская перепись населения 2010 года
  9. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаРәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  10. Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — Б. 62.
  11. Башҡортостан энциклопедияһы — Горбунов Фёдор Михайлович 2016 йыл 5 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 9 март 2018)
  12. Белокатайский район история и современность.pdf / Историко-краеведческое издание. / Автор-составитель В. А. Ощепков. — Уфа : Издательство «Диалог», 2004. — 476 с. — ISBN 5-94524-028-1. Известные люди Белокатайского района: НАФИКОВА ФАРИДА НИЗАМОВНА — заслуженный работник сельского хозяйства Республики Башкортостан.  (рус.) (Тикшерелеү көнө: 7 апрель 2021)
  13. Белокатайский район история и современность.pdf / Историко-краеведческое издание. / Автор-составитель В. А. Ощепков. — Уфа : Издательство «Диалог», 2004. — 476 с. — ISBN 5-94524-028-1. Известные люди Белокатайского района: ПАНТЕЛЕЕВ МИХАИЛ МАКСИМОВИЧ (рус.) (Тикшерелеү көнө: 7 апрель 2021)

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]