Матурлыҡ битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Һайланған мәҡәлә}}
[[Файл:Фуксия цветок красота.jpg|мини|270пкс|Сәскәләр — тәбиғи матурлыҡтың иң сағыу өлгөһө (һүрәттә — тамсы гөлө)]]
'''Матурлыҡ''' — камиллыҡты аңлатҡан [[эстетика|эстетик]] категория. Ниндәй ҙә булһа бер объекттың төрлө яҡтары күҙәтеүселә юғары ләззәт уятырлыҡ гармониялы тап килеүе. Матурлыҡ — [[мәҙәниәт]]тең иң мөһим категорияларының береһе. Йәмһеҙлек, шөкәтһеҙлек һәм килбәтһеҙлек матурлыҡҡа ҡапма-ҡаршы булғанды аңлатыусы төшөнсәләр<ref>Бычков В. В. «Эстетика». — М.: Гардарики, 2005.</ref>.

== Матурлыҡ концепциялары ==
[[Файл:Panathenaic amphora BM B137.jpg|thumb|95px|Грек амфораһы (ике тотҡалы, тар муйынлы ҙур көршәк)]]
Матурлыҡ төшөнсәһе [[Антиклыҡ|антик]] осорҙан башлап ысынбарлыҡты, йәшәйеште философик аңлауҙа мөһимдәрҙең береһе булып ҡарала. Боронғо грек философтары матурлыҡты объектив күренеш тип аңлаған һәм уны [[Ғаләм]]дең камиллығы, донъяны бер тәртипкә ҡорған [[йыһан]] (космос) менән бәйләгән<ref>Асмус В. Ф. «Античная философия»</ref>.

* [[Пифагор]] мәктәбе матурлыҡты [[математика]] менән берҙәмлектә ҡараған: пропорциялары [[алтын киҫелеш]] менән тап килгән предметтар (әйберҙәр) матурыраҡ тойола<ref>Seife, Charles (2000). ''Zéro: the biography of a dangerous idea''. Penguin. ISBN 0-14-029647-6. p. 32</ref>. Классик грек архитектураһы матурлыҡты нәҡ ошолай аңлауға нигеҙләнгән була.
* [[Сократ]] осоронан матурлыҡ онтологик мәғәнәлә генә түгел, ә {{comment|иҫ-аҡыл|разум}} һәм аң категорияһы булып ҡарала башлай. Сократтың үҙе өсөн матурлыҡ ғаләм ҡоролошоноң  иң мөһим категорияларының береһе булған.
* [[Аристотель]] матурлыҡ төшөнсәһен, камиллыҡ кәүҙәләнеше булараҡ, тулыһынса әхлаҡи категорияға индергән.
* [[Платон]] буйынса, кеше тыуғансы матурлыҡ һәм пак уй-фекер мөхитендә була. Матурлыҡты һәм яҡшылыҡ-изгелекте юғары {{comment|уй-фекер|идея}} булараҡ ҡабул итеү уның философик ижадының төп мотивы булып тора.

Антик философтарҙың матурлыҡты аңлауы Плотин хеҙмәттәрендә дөйөмләштереп йомғаҡлана. Уларҙа матурлыҡ илаһилыҡҡа һәм иҫ киткес гүзәллеккә күтәреүсе көс тип ҡарала. Умберто Эко мөхәррирлегендәге «Матурлыҡ тарихы» («История Красоты») исемле бай баҫмала  кешелектең бөтә дауамында матурлыҡты аңлау тарихы тикшерелә<ref>
{{книга
 | автор         = [[Умберто Эко]]
 | часть         = 
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = История Красоты
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = 
 | место         = 
 | издательство  = СЛОВО/SLOVO
 | год           = 2013
 | том           = 
 | страницы      = 
 | столбцы       = 
 | страниц       = 440
 | серия         = 
 | isbn          = 978-5-387-00570-1
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}</ref>. Атап әйткәндә, ул ''Платон Матурлыҡтың  иң мөһим ике концепцияһына нигеҙ һалған, һәм улар артабанғы быуаттарҙа ентекләп үҫтерелә'', тип билдәләй<ref>История Красоты… Там же. С. 50</ref>:
# Матурлыҡ — гармония һәм өлөштәрҙең пропорциональ булыуы (Пифагор буйынса)<ref>История Красоты… Там же. С. 61</ref>
# Матурлыҡ — яҡты балҡыш кеүек. Ул неоплатонизм идеяларына йоғонто яһай<ref>История Красоты… Там же. С. 72</ref>

Был хеҙмәттә шулай уҡ түбәндәге ике аспект билдәләнә:
* Матурлыҡ тип беҙ ғәҙәттә нимәнеңдер пропорциялы булыуын атайбыҙ
* Симметрия классик сәнғәттә гүзәллек ҡанундарының береһенә әүерелгән

Эко артабан билдәләүенсә, ''урта быуат ғилеменең нығыраҡ үҫкән осоронда [[Фома Аквинский]]'' <ref>История Красоты… Там же. С. 88</ref> түбәндәгеләрҙе әйтәсәк:
* матурлыҡ өсөн тейешле пропорционаллек кенә етмәй,
* уға бөтөнлөк тә (йәки һәр нәмәнең теүәллеген тәьмин иткән барлыҡ өлөштәре лә булырға тейеш, зәғиф кәүҙә  килбәтһеҙ һәм ғәрип тип иҫәпләнә),
* балҡыулыҡ та ({{comment|ялтырап янып тороу|сияние}}), сөнки саф, таҙа төҫ кенә гүзәл һәм матур һанала
* пропорционаллек йәки аһәңлелек тә кәрәк.

== Сәнғәттәге матурлыҡ ==
Хәҙерге ваҡытта ''беҙ матурлыҡты күп быуын йән эйәләренең аңһыҙ тәжрибәһе һәм кешеләрҙең меңәрләгән быуынының аңлы тәжрибәһе нигеҙендә беҙҙең зиһендә һаҡланып ҡалған [[инстинкт]] йәки тыумыштан килгән эске һиҙем, тәбиғи тойғо менән ҡабул итәбеҙ'' тигән фараз йәшәп килә<ref>[http://books.rusf.ru/unzip/add-on/xussr_gk/efremi01.htm?9/89 И.Ефремов — Лезвие бритвы — спор о красоте]</ref>.

<gallery>
Изображение:Three Graces Louvre Ma287.jpg|Хариталар — боронғо грек скульптураһының күсермәһе
Изображение:NAMA Hermès d'Atalante.jpg|[[Гермес]] — боронғо грек скульптураһы
Изображение:Russian beauty in summer garland by Konstantin Makovsky.jpg|«Русская красавица». Константин Маковский рәсеме {{nobr|1=(1839—1915).}}
Изображение:Helga (1917), oljemålning av Anders Zorn.jpg|«Хельга». Андерс Цорн, 1917
Изображение:Pierre-Auguste Renoir 050.jpg|«Купальщица». [[Огюст Ренуар]], 1893
Изображение:Group of Aphrodite, Pan and Eros (National Archaeological Museum of Athens, 1-31-2023).jpg|[[Афродита]], [[Эрот]] һәм Пан
Image:Roqueplan, Girl with flowers.jpg|Камиль Рокплан — Девушка с цветами
Kustodiev russian venus.jpg|Борис Кустодиев — Русская Венера
Image:Birth of Venus detail.jpg|[[Сандро Боттичелли]] — Рождение Венеры, ок. 1485 (деталь)
Изображение:Les Trois Graces LP 5.jpg|«Три грации». Жан Жак Прадье,1831
</gallery>

=== Эрос (һөйөү) һәм физик матурлыҡ ===

Ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар ҡаршы затҡа (енескә) оҡшағанда матур була. Ҡатын-ҡыҙҙы/ир-егетте партнёр итеп һайлағанда, ниндәй затҡа нимә кәрәклегендә беҙ бер ҡасан да яңылышмайбыҙ. Бында нәҡ «алдағы быуындар тәжрибәһе» ярҙамға килә лә инде<ref>[http://ethology.ru/library/?id=12 Протопопов Анатолий. «Трактат о любви, как её понимает жуткий зануда»] + [http://protopop.chat.ru/tl3.html «зеркало»]</ref>.

Тәнде бар яҡлап гармониялы үҫтереү, башҡа төр ҡаҙаныштар кеүек үк, һәр кешенән ҙур хеҙмәт һәм тырышлыҡ талап итә.

=== Рухи матурлыҡ ===
{{Врезка
 | Выравнивание    = right
 | Без разрывов    = 1
 | Заголовок       = [[Чехов Антон Павлович]], «Дядя Ваня»
 | Содержание      = 
 Кешелә бөтә нәмә лә: йөҙө лә, кейеме лә, <br />күңеле лә, уйҙары ла матур булырға тейеш. 
}}

Физик матурлыҡтан тыш кешелек [[мәҙәниәт]]ендә шулай уҡ әхлаҡи, рухи матурлыҡ хаҡында ла төшөнсә формалашҡан. Был категория йәшкә һәм енескә ҡарамай һәр кемгә ҡарата ҡулланыла һәм кешенең аҡыллылығына, зирәклегенә, намыҫлылығына, тоғролоғона, баҫалҡылығына, әҙәплелегенә ҡарашты билдәләй. Балалар, үҫмерҙәр һәм йәш егет менән ҡыҙҙарға ҡарата был төшөнсәгә шулай уҡ «ғәйепһеҙлек», «гөнаһһыҙлыҡ», «саф күңеллелек», «хәйләһеҙлек», «эскерһеҙлек», «боҙолмағанлыҡ» һәм башҡа шундай {{comment|ҡылыҡһырламалар|характеристикалар}} инә.

== Төрлө мәҙәниәттәрҙә физик матурлыҡ эталондары ==
Тарихтан күренеүенсә, матурлыҡ үрнәктәре һәм {{comment|«ҡалыптары»|«стандарттары»}} төрлө илдәрҙә һәм мәҙәниәттәрҙә бик ныҡ айырыла<ref>[http://www.kontinent.org/article_rus_49baefc636f23.html Спасёт ли мир красота? Профессор Николай Крюковский даёт добро кинопроекту «Красота спасёт мир»// Континент.]</ref>. Тән төҙөлөшөндә күренеп торған физик етешһеҙлектәре, симметрияһыҙлыҡтары булмаған<ref>[http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/3341719/Why-beauty-is-an-advert-for-good-genes.html Highfield, Roger. «Why beauty is an advert for good genes»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140323010515/http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/3341719/Why-beauty-is-an-advert-for-good-genes.html |date=2014-03-23 }}. The Telegraph. Retrieved February 13, 2012</ref> һәм тышҡы күренеш менән «уртаса» булған (һәр [[раса]]ла — үҙ эталоны) кешеләргә өҫтөнлөк биреүҙән тыш, үҙгәреп торған башҡа мәҙәни сифат айырмалыҡтары ла бар.

[[Боронғо Греция]]ла һәм [[Боронғо Рим]]дә ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар матурлығы эталоны XX быуаттыҡынан, [[Олимпия уйындары|олимпия хәрәкәте]] үҫкән дәүерҙекенән ғәмәлдә айырылмай.

[[Урта быуаттар]]ҙа көлһыу төҫ, йөҙҙә нур булмау, ағарынғанлыҡ һәм ябыҡлыҡ [[мода]]ла булһа, [[барокко]] дәүерендә киреһенсә тулылыҡ,  йыуантыҡлыҡ (мәҫәлән, [[Питер Пауль Рубенс|Рубенс]] картиналары) һәм  үрсем биреү һәләте күҙгә бәрелеп торған кәүҙә модаға инә ([[Голландия|голланд]] оҫталарының картиналары, — мәҫәлән, рәссам Герард Терборх төшөргән ханымдар).

==== XXI быуат ====

==== Ҡатын-ҡыҙ матурлығы эталондары ====
{{Врезка
 | Выравнивание    = right
 | Без разрывов    = 1
 | Заголовок       = [[Лорд Байрон]], «Каин»
 | Содержание      = 
И если красота её поблекнет, <br />
То, думаю, создатель красоты, <br />
При гибели прекрасного созданья, <br />
Утратить должен более, чем я. 
}}

Хәҙерге ваҡытта «юғары мода» сиктән тыш ябыҡ, оҙон буйлы, нескә билле һәм оҙон аяҡлы һынды ҡатын-ҡыҙ матурлығының {{comment|үрнәге|стандарты}} итеп рекламалауын дауам итә. «Көсһөҙ заттар»ҙың буй-һыны зифа һәм һомғол булып, билдәле 90—60—90 күрһәткестәренә тап килергә тейеш<ref>[http://www.bodybeautiful.ru/krasota-i-fitnes/41-ideal-krasoty-v-raznye-jepokhi.html «Идеал красоты в разные эпохи» — статья на сайте Body Beautiful] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140226034824/http://www.bodybeautiful.ru/krasota-i-fitnes/41-ideal-krasoty-v-raznye-jepokhi.html |date=2014-02-26 }}</ref>.

===== Рәсәй =====
[[Файл:Charcoal and chalk drawing of Audrey Hepburn.jpg|thumb|[[Одри Хепбёрн]] — Британия һәм Америка актёры]]
2011 йылда Көньяҡ федераль университет хеҙмәткәрҙәре тәүге тапҡыр ҡатын-ҡыҙ матурлығының асылын тикшергән. Тикшереүҙә ҡатнашыусыларҙан улар өсөн сибәр ҡатын-ҡыҙ идеалы бармы-юҡмы икәнен һәм кемде уға индереүҙәрен белешкәндәр. Һорашыу һөҙөмтәһендә яуап биреүселәрҙең күпселеге өсөн матурлыҡ тормоштағы реаль кешеләрҙең күҙ менән күрерлек (визуаль) аныҡ образы аша һынланыуы асыҡланған. 30 процент яуап биреүселәр матур ҡатын-ҡыҙҙың телевидение тапшырыуҙары нигеҙендә тыуған йыйылма образы хаҡында фекер йөрөткән. Дөйөм алғанда, сибәр ҡатын-ҡыҙ өлгөһө булараҡ ''[[Одри Хепбёрн]]'', ''[[Мэрилин Монро]]'' һәм ''Анджелина Джоли'' исемдәре аталған. Тикшереүҙә ҡатнашҡан йәштәр бары тик көнбайыш һылыуҙарына ғына туҡталһа, олораҡтар РСФСР-ҙың һәм Рәсәйҙең халыҡ артистары ''Валентина Толкунова'' менән ''Ирина Алфёрованы'' ла ҡатын-ҡыҙ матурлығы өлгөһө итеп күрһәткән<ref name="РГ-2011">{{статья|автор=Ионова, Лариса |заглавие=Убойная сила XXI века|ссылка=http://www.rg.ru/2011/05/20/krasavica.html|язык=ru|издание=Российская газета|место=М.|издательство= |год=2011|выпуск=5483 (107)}}</ref>.

Һорашыуҙа ҡатнашыусыларҙың күптәре ҡатын-ҡыҙ матурлығы эталонын зифа буйлы, оҙон сәсле һәм ҙур күҙле итеп тасуирлаған. Ҡатын-ҡыҙҙар үҙҙәре тышҡы бөхтәлек һәм ҡаралғанлыҡ (ухоженность), шулай уҡ ыҫпайлыҡ (аккуратность) кеүек сифаттарҙы мөһим тип билдәләһә, ир-аттар күберәк сәс һәм күҙҙәрҙең төҫөнә иғтибар биргән. Матурлыҡ идеалы тип аталған билдәле шәхестәрҙең фотоһүрәттәрен өйрәнеү һөҙөмтәһендә шул асыҡланған: матур ҡатын-ҡыҙҙар — ҡара сәсле (брюнетка), ҙур, асыҡ һәм мәғәнәле (выразительный) күҙле, уртаса комплекциялы һәм пропорциональ һынлы булырға тейеш. Брюнеткалар блондинкаларға (һары сәслеләргә) ҡарағанда күберәк тауыш йыйған<ref name="РГ-2011" />.

Һөҙөмтәлә сибәр (матур, һылыу) ҡатын-ҡыҙҙың шундай йыйылма портреты хасил була: буй 158—175 сантиметр, ауырлыҡ 48—64 килограмм, һомғол, зифа һәм пропорциональ буй-һын (фигура), йәшел йә ҡуңыр  күҙҙәр, ҡуйы оҙон керпектәр, сәләмәт һәм ҡуйы сәс, хисле ирендәр, ҡаралған ҡулдар һәм тырнаҡтар, таҙа һәм шыма тән тиреһе. Ыҡсымлыҡ (миниатюрность), ҡыҫҡа сәс, макияждың юҡлығы һәм 90—60—90 классик пропорциялар һирәк кенә телгә алына. Һуңғы ваҡытта матур һын хаҡындағы төшөнсә үҙгәреү кисерә — ул ябыҡ түгел, ә нормаль, «һау-сәләмәт» ҡатын-ҡыҙ буй-һыны<ref name="РГ-2011" />.

Матур ҡатын-ҡыҙҙың характерына килгәндә, яҡшылыҡ һәм киң күңеллелек, аҡыл һәм башҡаларҙы аңлай белеү, шулай уҡ ярҙамсыллыҡ, кеше хәленә инеүсәнлек, яғымлылыҡ һәм наҙлылыҡ, юморҙы аңлау кеүек сифаттар мотлаҡ тәүге урындарҙа тора. Ҡатын-ҡыҙҙар үҙҙәре йышыраҡ зирәклек (мудрость) һәм үҙеңә ышанғанлыҡты күрһәтһә, ир-егеттәр алсаҡлыҡ, аралашыусанлыҡ һәм яғымлылыҡ менән наҙлылыҡты алға ҡуя. Һылыу исеменә дәғәүә итеүсе ҡатын-ҡыҙ бынан тыш аҡыллы, әҙәпле, кеселекле, төплө, аһәңле (гармониялы), үҙенә тартып тороусы (харизмалы), яратыусы, маҡсатҡа ынтылышлы, тәрбиәле, аралашҡанда һөйкөмлө һәм мөләйем булырға ла тейеш. Яуап биреүселәрҙең күпселеге фекеренсә, матур ҡатын-ҡыҙҙың юғары йә тамамланмаған юғары белеме булыуы зарур<ref name="РГ-2011" />.

==== Ир-ат матурлығы эталондары ====
[[Италия|Итальяндар]] донъялағы иң матур ир-ат тип танылған, һәм йылдар үтеү менән һирәкләнә барған сәс, биттәге йыйырсыҡтар уларҙың һөйкөмлөлөк һәм яғымлылығын бер ҙә кәметмәй<ref name="tut.by">[http://news.tut.by/kaleidoscope/122876.html Самыми красивыми мужчинами в мире признаны итальянцы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081202084342/http://news.tut.by/kaleidoscope/122876.html |date=2008-12-02 }}</ref>.

== Матурлыҡ бәйгеләре ==
Матурлыҡ бәйгеһе — ҡатнашыусыларҙың иң сибәре билдәләнгән ярыш. Йыш ҡына был конкурстарҙа төрлө маһирлыҡты, уйлау-фекерләү һәләтен (интеллектты) һәм телмәр (ораторлыҡ) оҫталығын күрһәтергә кәрәк.

[[Файл:Статуя Венеры.jpg|thumb|Афродита]]

Легенда буйынса, беренсе матурлыҡ бәйгеһе итеп өс [[алиһә]] — [[Гера]], [[Афина (алиһә)|Афина]] һәм [[Афродита]]ның ярышы һанала. Хөкөмдар (судья) итеп улар ''Парис''ты (кешене) һайлай, һәм ул төп бүләкте — {{comment|алма|Яблоко раздора}} һәм «Иң һылыу» исемен [[Афродита]]ға бирә. [[Троя һуғышы]] башланыуға нәҡ ошо сәбәпсе була ла инде.

Боронғо Трояла [[Илион]]дың иң матур ҡыҙын һайлауҙары тураһында туранан-тура булмаһа ла, ситләтелгән раҫлауҙар һаҡланған. Баһаман (жюри) йырсылар, скульпторҙар, ораторҙар һәм яугирҙәрҙән торған.

Документаль раҫланған матурлыҡ бәйгеләренең тәүгеләре б. э. т. [[5 быуат]]та [[Боронғо Греция]]лағы Коринф ҡалаһында үтә. Унда хакимлыҡ иткән Кипелис ер алиһәһе [[Гея]] хөрмәтенә байрам ойоштора. Иң лайыҡлы дәғәүәсе ''алтын эйәһе'' тип нарыҡлана. Был башланғыс гректарға хуш килә, һәм ошоға оҡшаш бәйгеләр башта [[Афина]]ла, һуңыраҡ бар ерҙә дә үткәрелә башлай. [[Эгей диңгеҙе]]нең Лесбос утрауындағы ярыштар айырыуса киң билдәлелек яулай.

[[Вавилон|Боронғо Вавилонда]] матурлыҡ бәйгеһе еңеүсеһенә «һылыуҡай» исеме бирелеү менән бергә уға тәғәйен хаҡ та ҡуйылған: уның исеме әйтелгәс, ир-аттар ҡысҡырып хаҡты атаған. Артабан һылыу ҡыҙға өйләнеү өсөн уны ғаиләһенән конкурс һөҙөмтәһендә билдәләнгән нәҡ ошо [[аҡсаға]] һатып алырға кәрәк булған.

Боронғо [[Ҡытай]]ҙа, шулай уҡ хәҙерге [[Перу]] биләмәләрендә ҡасандыр йәшәгән индеец ҡәбиләләренең [[Инкалар империяһы]]нда һәм [[Малайзия]] халҡында һылыуҙарҙы һайлау буйынса махсус ҡағиҙәләр булған. Еңеүсене билдәләгәс, йола нигеҙендә тантаналы шарттарҙа уны ҡан эскес алла йә рухҡа (затҡа) ҡорбан итеп биргәндәр.

[[Ислам]]дың ҡаты ғөрөф-ғәҙәттәренә ҡарамаҫтан, [[Осман империяһы]]ндағы һәрәмдәрҙә иң һылыу йәриәне һайлап  күңел асҡандар.

[[Австралия]] һәм [[Тымыҡ океан]] утрауҙары [[ҡәбилә]]ләренең [[20 быуат]]ҡа тиклем үткәрелгән бәйгеләрендә кейәүгә сыҡмаған һөйкөмлө ҡыҙҙар шәрә килеш ярышҡан. Еңеүсене ауылдың «беренсе» егете кәләш итеп алған.

[[Уганда]]ның матурлыҡ бәйгеләрендә йөҙ-бит һәм төҫ матурлығына айырым иғтибар бирмәй, ҡатын-ҡыҙҙар араһынан иң матур янбаш  хужаһын һайлағандар. Ҡайһы бер еңеүселәрҙең арт һандары шундай ауыр булған, улар хатта сит ярҙамдан тыш аяҡтарына ла баҫа алмаған.

[[Рәсәй империяһы]]нда оҙаҡ ваҡыт [[батша]]ға ҡатынды конкурс буйынса һайлағандар һәм уға бөтөн [[дәүләт]]тең бар [[ғаилә]]ләренән ҡыҙҙарҙы йыйғандар. Социаль хәл һәм байлыҡ иҫәпкә алынмаған,  беренсе урынға матурлыҡ һәм сәләмәтлек ҡуйылған. Приз — ''батша ҡатыны'' исеме һәм күп осраҡта тиҙ [[үлем]] йәки [[монастырь]]. [[урыҫтар|Урыҫ]] батшалары шулай итеп [[ҡатын]]дарын шаҡтай тиҙ алыштырған.

[[Европа]]ла бындай бәйгеләр хаҡында [[урта быуаттар]]ҙа уҡ оноталар. [[Инквизиция]] заманының иң матур ҡыҙының сираттан тыш утта яндырылыу ихтималлығы ғына бик юғары булған. [[Христиан сиркәүе]], ҡатын-ҡыҙҙарҙың иң һылыуҙары ла, иң шөкәтһеҙ һәм ғәриптәре лә мотлаҡ [[иблис]]кә хеҙмәт итә һәм шунлыҡтан улар ошондай ҡиәфәткә эйә, тип һанаған.

Сығанаҡ: http://fact.inf.ua/p.html{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223122336/http://fact.inf.ua/p.html |date=2014-02-23 }} <ref>{{cite web|url=http://fact.inf.ua/p.html|title=Интересное про конкурсы красоты|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/6H3qj0NzQ|archivedate=2013-06-02}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223122336/http://fact.inf.ua/p.html |date=2014-02-23 }}</ref>

[[1888 йыл]]дың [[19 сентябрь|19 сентябрендә]] [[Бельгия]]ның ''Спа ҡалаһында'' ҡатын-ҡыҙҙар араһында беренсе матурлыҡ бәйгеһе үтә. 350 кандидаттың 21-е финалға етә: тик ир-егеттән генә торған {{comment|баһаман|жюри}} уларҙы ябыҡ ишек артында «ҡарап тикшерә». [[Франция]]ның [[Кариб диңгеҙе]] [[утрау]]ҙарында урынлашҡан диңгеҙ аръяғы департаменты ''Гваделупа'' вәкиле 18 йәшлек Берта Сукаре ({{lang-fr|Bertha Soucaret}}) еңеүсе тип табыла һәм 5000 Бельгия франкы күләмендәге призға лайыҡ була.<ref>{{cite web|url=http://www.calend.ru/event/4549/|title=В Бельгии прошел первый в истории конкурс красоты|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/6H3qlZQYj|archivedate=2013-06-02}}</ref>

=== Халыҡ-ара матурлыҡ бәйгеләре ===
Иң әһәмиәтле халыҡ-ара матурлыҡ бәйгеләре (конкурстары):
* Донъя һылыуы (Мисс Мира)
* Ер шары һылыуы (Мисс Земля)
* Ғаләм һылыуы (Мисс Вселенная)
* Мисс Интернешнл

==== Донъя һылыуы ====
'''«Донъя һылыуы»''' ({{lang-en|Miss World}}) — йыл һайын үткәрелеп килгән халыҡ-ара матурлыҡ бәйгеһе. ''«Ер шары һылыуы»'', ''«Ғаләм һылыуы»'' һәм ''«Мисс Интернешнл»'' конкурстары менән бер рәттән донъялағы матурлыҡ бәйгеләренең иң абруйлыһы һәм дәрәжәлеһе һанала.

[[Файл:Missworld09air.jpg|thumb|right|200px|Донъя һылыуы — 2009 Кайане Алдорино]]
«Донъя һылыуы» конкурсын [[1951 йыл]]да [[Бөйөк Британия]]ла продюсер ''Эрик Морли'' ([[1918]]—[[2000]]) үткәрә башлай. Уның ҡатыны Джулия Морли —  иренең вафатынан һуң был шоу-тамашаның рәйестәше. Алда әйтелгәндәре менән бергә был матурлыҡ бәйгеһе лә донъяла иң билдәлеһе, конкурс финалын телевизорҙан 200-ҙән ашыу илдең тамашасылары ҡарай.

«Донъя һылыуы» тәүҙә ҡатын-ҡыҙҙарҙың ''бикини'' фестиваль-конкурсы итеп ойошторола, матбуғат уға «Донъя һылыуы» исемен бирә. Башта бәйгене бер тапҡыр ғына үткәреү планлаштырылған була. "Ғаләм һылыуы"ның ойошторолоуын белгәс, Морли үҙенең шоуын һәр йыл һайын үткәрергә ҡарар итә.

Бикиниға ҡаршы булған оппозиция беренсе конкурстан һуң уны ҡәҙимге һыу инеү кейеме  менән алыштыртыуға өлгәшә. [[1959 йыл]]да [[Би-би-си]] бәйгене телевизор экрандарына сығара, был иһә шоү-тамашаның ғәйәт популярлашыуына килтерә.

Уҙған быуаттың 80-се йылдарында шоу-тамашаға ҡатнашыусыларҙың [[интеллект]] (фекерләү һәләте) кимәлен билдәләүсе һынамыштар өҫтәлә. Шуға ҡарамаҫтан конкурс үҙе тыуған Британияла иҫке [[мода]]лы һәм [[сәйәсәт|сәйәси]] яҡтан шаҡтай әҙәпһеҙ итеп ҡарала. Йола буйынса Донъя һылыуы бер йыл [[Лондон]]да йәшәй. Конкурста [[Венесуэла]] вәкилдәре алты тапҡыр бәйге еңеүсеһе булды.

2016 йылдың 18 декабренән планетаның төп һылыуы титулын [[Пуэрто-Рико]] вәкиле ''Стефани Дел Валье'' йөрөтә<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/19/missworld/ Корону «Мисс Мира-2016» завоевала представительница Пуэрто-Рико Сайт «Лента. Ру», 2016, 19 декабрь]{{ref-ru}}{{V|19|12|2016}}</ref>.

Һуңғы алты йылда «Донъя һылыуы» титулын яулаусылар:
* [[2016 йыл]] — ''Стефани Дел Валье'', 19 йәш, [[Пуэрто-Рико]]<ref>[http://www.woman.ru/beauty/medley2/article/188690/ «Мисс Мира-2016»: кому досталась корона, а кому — лишь аплодисменты. Сайт Woman.ru, 2016, 19 декабрь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220011811/http://www.woman.ru/beauty/medley2/article/188690/ |date=2016-12-20 }}{{ref-ru}}{{V|19|12|2016}}</ref>.
* [[2015 йыл]] — ''Мирея Лалагуна'', 23 йәш, [[Испания]]<ref>[http://www.kp.ru/daily/26473.7/3342751/ Самой красивой девушкой планеты стала стала 23-летняя студентка из Испании. kp.ru — Сайт газеты «Комсомольская правда», 15 декабря 2015 г.]{{ref-ru}}{{V|06|09|2016}}</ref>.
* [[2014 йыл]] — ''Ролен Штраусс'', 22 йәш, [[Көньяҡ Африка Республикаһы]]<ref>[http://www.1tvnet.ru/content/show/rolen-shtraus-foto-i-biografiya-pobeditelnici-konkursa-miss-mira-2014_31138.html Представительница ЮАР Ролен Штраус (Rolene STRAUSS) стала победительницей конкурса красоты «Мисс мира 2014». Сайт «1tvnet.ru», 14 декабря 2014 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160831002607/http://www.1tvnet.ru/content/show/rolen-shtraus-foto-i-biografiya-pobeditelnici-konkursa-miss-mira-2014_31138.html |date=2016-08-31 }}{{ref-ru}}{{V|06|09|2016}}</ref>
* [[2013 йыл]] — ''Меган Янг'', 23 йәш, [[Филиппин]], илдең был исемгә лайыҡ булған тәүге вәкиле<ref>[http://www.1tvnet.ru/content/show/-megan-yang-megan-young--luchshie-foto-miss-mira-2013_22249.html Представительница Филиппин Меган Янг (Megan Young) 28 сентября получила титул «Мисс Мира-2013».Сайт «1tvnet.ru», 28 сентября 2013 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170608062220/http://www.1tvnet.ru/content/show/-megan-yang-megan-young--luchshie-foto-miss-mira-2013_22249.html |date=2017-06-08 }}{{ref-ru}}{{V|06|09|2016}}</ref>.
* [[2012 йыл]] — ''Юй Вэнься'', 23 йәш, Ҡытай<ref>[http://polit.ru/news/2012/08/18/wenxia/ Юй Вэнься из Внутренней Монголии победила в «Мисс Мира-2012» Сайт «Полит.ру», 18 августа 2012 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170602082418/http://polit.ru/news/2012/08/18/wenxia/ |date=2017-06-02 }}{{ref-ru}}{{V|06|09|2016}}</ref>
* [[2011 йыл]] — ''Ивиан Саркос'', 22 йәш, Венесуэла<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/11/111106_miss_world.shtml|title="Мисс мира" 2011 года стала представительница Венесуэлы|publisher=BBC Russia|archiveurl=http://www.webcitation.org/69STajVVq|archivedate=2012-07-27}}</ref>

===== Бәйгелә СССР һәм Рәсәй вәкилдәре =====
* [[1989]] — Анна Горбунова — Мисс Фотогеничность
* [[1990]] — Лаума Земзаре/Lauma Zemzare ''(Латвия ССР-ы вәкиле, Мисс СССР)''<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.pageantopolis.com/international/world_1990.htm|title=Pageantopolis Coverage of Miss World 1990|lang=en|publisher=|accessdate=2010-12-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/66LISs09t|archivedate=2012-03-22}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081011030455/http://www.pageantopolis.com/international/world_1990.htm |date=2008-10-11 }}</ref>
* [[1991]] — ''СССР тарҡалыу сәбәпле ҡатнашмайҙар''
* [[1992]] — Юлия Курочкина — '''Донъя һылыуы'''
* [[1993]] — Ольга Сысоева
* [[1994]] — Анна Малова
* [[1995]] — Елена Базина
* [[1996]] — Виктория Цапицына
* [[1997]] — Людмила Попова
* [[1998]] — Татьяна Мокрушина
* [[1999]] — Елена Ефимова
[[Файл:Miss World 08 winner Ksenia Sukhinova.jpg|thumb|right|280px|Ксения Сухинова, Донъя һылыуы 2008]]
* [[2000]] — Анна Бодарева
* [[2001]] — Ирина Коваленко — ярым финалсы (топ 10)
* [[2002]] — Анна Татаринцева — ярым финалсы (топ 20)
* [[2003]] — Светлана Горева
* [[2004]] — Татьяна Сидорчук — ярым финалсы (топ 15)
* [[2005]] — Юлия Иванова — Мисс Бикини, ярым финалсы (топ 15)
* [[2006]] — Александра Мазур
* [[2007]] — Татьяна Котова
* [[2008]] — Ксения Сухинова — '''Донъя һылыуы''', Мисс Топ-Модель
* [[2009]] — Ксения Шипилова
* [[2010]] — Ирина Шәрипова — ярым финалсы (топ 25)
* [[2011]] — Наталья Гантимурова — сирек финалсы (топ 30)
* [[2012]] — Елизавета Голованова
* [[2013]] — Эльмира Абдразаҡова
* [[2014]] — Анастасия Костенко — ярым финалсы (топ 25)
* [[2015]] — София Никитчук — 1-се вице-мисс
* [[2016]] — Яна Добровольская — ярым финалсы (топ 21)

==== Ер шары һылыуы ====
[[Файл:Winner Miss Russia 2010.jpg|thumb|425px|Ирина Антоненко (уртала) — Ғаләм һылыуы 2010 конкурсында Рәсәй вәкиле һәм Донъя һылыуы 2010 бәйгеһенең ярым финалсыһы, шулай уҡ Рәсәй вәкиле Ирина Шәрипова]]
'''«Ер шары һылыуы»''' (англ. ''Miss Earth'') — ''«Донъя һылыуы»'', ''«Ғаләм һылыуы»'' һәм ''«Мисс Интернешнл»'' халыҡ-ара матурлыҡ бәйгеһеләре менән бергә донъялағы иң абруйлы матурлыҡ бәйгеләренең береһе. Ул беренсе кимәл конкурстары араһында иң күп ҡатнашыусыларҙы йыя. 2001 йылда башланған бәйге Филиппинда [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]] эгидаһы аҫтында үткәрелә<ref>[http://www.missearth.tv Официальный сайт конкурса]{{V|06|09|2016}}</ref>.

Конкурстың идеяһы — бөгөнгө көндәрҙәге гуманитар, тирә-яҡ мөхитте һәм тәбиғәт тереклеген һаҡлау проблемаларына йәмәғәтселек иғтибарын йүнәлтеү. Бынан сығып, барлыҡ ҡатнашыусылар бөтә [[Ер|Ер шарындағы]] һәм конкрет төбәктәрҙәге экологик хәлдәрҙе яҡшыртыуға ҡағылышлы халыҡ-ара проекттарын тәҡдим итәләр. Еңеүсе БМО-ның ''Тирә-яҡ мөхитте һаҡлау программаһын'' тормошҡа ашырыу буйынса Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы вәкиле итеп билдәләнә.

===== Бәйгенең еңеүселәре =====
Төрлө йылдарҙа «Ер шары һылыуы» (1-се урын), шулай уҡ Мисс Һауа (2-се урын), Мисс Һыу (3-сө урын) һәм Мисс Ут (4-се урын) исемдәрен түбәндәге ҡыҙҙар яулаған:
 
{| class="wiki table" border="3" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 0 1em 0 0; background: white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:95%;"
|-
! style="background:#ffffcf; width:10%;"| Йыл
! style="background:#dfffcf; width:20%;"| Ер шары һылыуы<br />(1-се урын)
! style="background:#F2E6FF; width:20%;"| Мисс Һауа (2-се урын)
! style="background:#cff0ff; width:20%;"| Мисс Һыу (3-сө урын)
! style="background:#FA8072; width:20%;"| Мисс Ут (4-се урын)
! style="background:#ffffcf; width:10%;"| Ҡатнашыусылар һаны

|-
|align="center"| [[2015]]
|<center>{{PHI}}</center><center>Анхелия Онг</center>
|<center>{{AUS}}</center><center>Дайанна Грагеда
|<center>{{USA}}</center><center>Бриттани Пэйн</center>
|<center>{{BRA}}</center><center>Тиесса Сикерт</center>
|align="center"| 86
|-
|align="center"| [[2014]]
|<center>{{PHI}}</center><center>Джейми Херрелл</center>
|<center>{{USA}}</center><center>Андреа Ной</center>
|<center>{{VEN}}</center><center>Мария Александра Родригес</center>
|<center>{{флагификация|Российская Федерация}}</center><center>Анастасия Трусова</center>
|align="center"| 85
|-
|align="center"| [[2013]]
|<center>{{VEN}} <center> <center>Алис Энрич</center>
|<center>{{AUT}}</center><center>Катя Вагнер</center>
|<center>{{THA}}</center><center>Пуника Кулсонторнрут</center>
|<center>{{KOR}}</center><center>Катарина Чхве Сонъи</center>
|align="center"| 88
|-
|align="center"| [[2012]]
|<center>{{CZE}} <center> <center>Тереза Файксова</center>
|<center>{{PHI}}</center><center>Стефания Стефанович</center>
|<center>{{VEN}}</center><center>Осмариэль Вильялобос</center>
|<center>{{BRA}}</center><center>Камила Брант</center>
|align="center"| 80
|-
|align="center"| [[2011]]
|<center>{{ECU}} <center> <center>Ольга Алава</center>
|<center>{{BRA}} <center> <center>Ориэлль Беннеттон</center>
|<center>{{PHI}} <center> <center>Афина Империаль</center>
|<center>{{VEN}} <center> <center>Каролин Медина</center>
|align="center"| 84
|-
|align="center"| [[2010]]
|<center>{{IND}} <center> <center>Николь Фариа</center>
|<center>{{ECU}} <center> <center>Дженнифер Пасминьо</center>
|<center>{{THA}} <center> <center>Ватсапон Ваттанакун</center>
|<center>{{PUR}} <center> <center>Эйди Боск</center>
|align="center"| 84
|-
|align="center"| [[2009]]
|<center>{{BRA}} <center> <center>Ларисса Рамос</center>
|<center>{{PHI}} <center> <center>Сандра Зайферт</center>
|<center>{{VEN}} <center> <center>Джессика Барбоса</center>
|<center>{{ESP}} <center> <center>Алехандра Эчеварриа</center>
|align="center"| 80
|-
|align="center"| [[2008]]
|<center>{{PHI}} <center> <center>Карла Паула Генри</center>
|<center>{{TAN}} <center> <center>Мириам Одемба</center>
|<center>{{MEX}} <center> <center>Абигайль Элисальде Ромо</center>
|<center>{{BRA}} <center> <center>Татьяна Алвес Барбоза</center>
|align="center"| 85
|-
|align="center"| [[2007]]
|<center>{{CAN}} <center> <center>Джессика Триско</center>
|<center>{{IND}} <center> <center>Пуджа Читгопекар</center>
|<center>{{VEN}} <center> <center>Сильвана Сантаэлья</center>
|<center>{{ESP}} <center> <center>Анхела Гомес</center>
|align="center"| 88
|-
|align="center"| [[2006]]
|<center>{{CHI}} <center> <center>Хиль Есения Эрнандес</center>
|<center>{{IND}} <center> <center>Амрута Патки</center>
|<center>{{PHI}} <center> <center>Кэтрин Унталан</center>
|<center>{{VEN}} <center> <center>Марианна Пулья</center>
|align="center"| 82
|-
|align="center"| [[2005]]
|<center>{{флагификация|Венесуэла|1954}} <center> <center>Александра Браун</center>
|<center>{{DOM}} <center> <center>Амель Сантана</center>
|<center>{{POL}} <center> <center>Катаржина Борович</center>
|<center>{{флагификация|Сербия һәм Черногория}} <center> <center>Йованка Марьянович</center>
|align="center"| 80
|-
|align="center"| [[2004]]
|<center>{{BRA}} <center> <center>Присилла Мейреллис</center>
|<center>{{Флагификация|Мартиника}} <center> <center>Мюриэль Селимен</center>
|<center>{{TAH}} <center> <center>Стефани Лесаж</center>
|<center>{{флагификация|Парагвай|1990}} <center> <center>Янина Гонсалес</center>
|align="center"| 61
|-
|align="center"| [[2003]]
|<center>{{HND}} <center><center>Дания Принс</center>
|<center>{{BRA}} <center> <center>Присцилла Зандона</center>
|<center>{{Флагификация|Коста-Рика}} <center> <center>Марианела Селедон</center>
|<center>{{POL}} <center> <center>Марта Матыясик</center>
|align="center"| 57
|-
|rowspan="2" align="center"| [[2002]] *
|<center>{{KEN}} <center> <center>Уинфред Омвакве</center>
|<center>{{флагификация|Союзная Республика Югославия}} <center> <center>Сладжяна Божович</center>
|<center>{{GRE}} <center> <center>Юлиана Патрисия Дроссоу</center>
|<center>{{FIN}} <center> <center>Элина Эрве</center>
|bgcolor="#e4e4ea"  align="center"| 52
|-
|bgcolor="#e4e4ea" | <center>{{флагификация|Босния и Герцеговина}} <center> <center>Джейла Главович</center>
|<center>{{KEN}} <center> <center>Уинфред Омвакве</center>
|<center>{{флагификация|Союзная Республика Югославия}} <center> <center>Сладяна Божович</center>
|<center>{{GRE}} <center> <center>Юлиана Патрисия Дроссоу</center>
| align="center"| 53
|-
|align="center"| [[2001]]
|<center>{{DEN}} <center> <center>Катарина Свенсон</center>
|<center>{{BRA}} <center> <center>Симони Режис</center>
|<center>{{KAZ}} <center> <center>Маргарита Кравцова</center>
|<center>{{ARG}} <center> <center>Даниэла Стукан</center>
|align="center"| 42
|}

* 2003 йылдың майында Ер шары һылыуы — 2002 Джейла Главович (Босния һәм Герцеговина]]) еңеүсе дәрәжәһенән мәхрүм ителә, уның тажы беренсе вице-Мисс Уинфред Омваквеға ([[Кения]]) тапшырыла.

==== Ғаләм һылыуы ====
'''«Ғаләм һылыуы»''' ({{lang-en|Miss Universe}}, урыҫса Мисс Вселенная) — йыл һайын үткәрелгән халыҡ-ара һылыулыҡ бәйгеһе, шулай уҡ алдағы конкурстар менән бер ҡатарҙан иң дәрәжәлеләр исемлегенә инә.

[[1951 йыл]]да «Мисс Америка» бәйгеһендә еңеү яулаған ''Иоланда Бетбезе'' конкурстың эре бағыусыһы булған Pacific Mills компанияһы етештергән Catalina һыу инеү кейемдәрендә фотоға төшөүҙән баш тарта. Шуның өсөн Pacific Mills алдағы [[1952 йыл]]да «Мисс Америка» бәйгеһен үткәреүҙә ҡатнашыуын туҡтата һәм «Мисс АҠШ» исеме менән альтернатив конкурс һәм '''«Ғаләм һылыуы»''' тигән халыҡ-ара матурлыҡ бәйгеһе ойоштора. [[Калифорния]] штатының Лонг-Бич ҡалаһында уҙған беренсе конкурста [[Финляндия]] вәкиле ''Арми Куусела'' еңеүсе була. Бәйге [[1955 йыл]]да тәүге тапҡыр телевизорҙан күрһәтелә. [[1971 йыл]]ға тиклем конкурс [[АҠШ]]-та үҙһа, [[1972 йыл]]дан ул йыл һайын яңы илдә ойошторола.

Артабан бәйге «Kayser-Roth», һуңыраҡ «Gulf and Western Industries» ҡулында булһа, [[1996 йыл]]да уны үткәреү хоҡуғын бизнсмен һәм сәйәси эшмәкәр [[Дональд Трамп]] һатып ала.

Конкурста ҡатнашыусы илдәр географияһы йылдан-йыл киңәйә бара. 21 быуат башынан уға Ҡытай (2002), [[Албания]] (2002), [[Вьетнам]] (2004), [[Грузия]] (2004), [[Эфиопия]] (2004), [[Латвия]] (2005), [[Ҡаҙағстан]] (2006), [[Танзания]] (2007) һәм башҡа ҡайһы бер дәүләттәр ҡушылды.

Рәсәй  [[1994 йыл]]дан айырым ил булараҡ бәйгелә ҡатнаша. [[2002 йыл]]да уның еңеүсеһе исеменә Рәсәй һылыуы (Мисс России) ''Оксана Фёдорова'' лайыҡ була, әммә был исем менән бәйле барлыҡ йөкләмә һәм бурыстарҙы үтәй алмау сәбәпле ул титулын юғалта. Рәсәйҙең [[Краснодар крайы]] Туапсе ҡалаһында тыуған һәм [[1994 йыл]]да ата-әсәһе менән Канаданың [[Торонто]] ҡалаһына күсеп киткән һәм бынан алда Мисс Канада булған ''Наталья Глебова'' [[2005 йыл]]да «Ғаләм һылыуы» исемен ала.

==== Мисс Интернешнл ====
'''Мисс Интернешнл''' (''Miss International Beauty'', ''The International Beauty Pageant'') — кимәле һәм әһәмиәте буйынса донъялағы дүртенсе матурлыҡ бәйгеһе. Беренсе тапҡыр ул [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда, [[Калифорния]] штатындағы Лонг-Бич ҡалаһында [[1960 йыл]]да, «Ғаләм һылыуы» конкурсы [[Майами]]ға күсерелгәс, үткәрелә. [[1967 йыл]]ғаса бәйге Лонг-Бичта, [[1968]]—[[1970]] йылдарҙа [[Япония]]ла, бер генә урында, тағы ла «Экспо 70» күргәҙмәһе менән билдәле [[Осака]] ҡалаһында ойошторола. [[1971]] һәм [[1972]] йылдарҙа бәйге тағы ла Лонг-Бичҡа күсә. Бынан һуң инде ул һәр йыл һайын тағы ла Японияла уҙа. Был ил вәкиле Икуми Ёсимацу Мисс Интернешнл титулына [[2012 йыл]]дың [[21 октябрь|21 октябрендә]] лайыҡ була.

Ҡатнашыусыларҙың тышҡы ҡиәфәте генә иғтибарға алынмаған был бәйге шулай уҡ «Матурлыҡ байрамы» һәм хатта «Матурлыҡ ярышы» исемдәре менән дә билдәле. Конкурсанттар, «Тыныслыҡ һәм матурлыҡ илсеһе» образын тыуҙырып, ярҙамсыллыҡ, кеше хәленә инеүсәнлек, изгелек сифаттарын, яҡшылыҡ теләү һәм дуҫлыҡ мөнәсәбәттәрен һәм бер үк ваҡытта матурлығын, интеллектын да күрһәтергә тейеш. Иң мөһиме:  башҡа илдәргә лояль ҡараш. Һуңғы бурыс — Ерҙә тыныслыҡ, изгелекле мөнәсәбәт, яҡшылыҡ теләү кәрәклеген һәм был төшөнсәләрҙе ныҡлы аңлау зарурлығын асып, ышандырырлыҡ итеп сығыш яһау.

=== Башҡортостандың «Һылыуҡай» республика гүзәллек бәйгеһе ===
«Һылыуҡай» республика бәйгеһе 1992 йылда Башҡортостандың Мәҙәниәт министрлығы һәм Республика халыҡ ижады үҙәге тарафынан булдырыла, уны «Һомай» дефиле-театры" мәҙәниәт һәм ижадты үҫтереү студияһы менән ойошторола. Йыл һайын төп башҡорт һылыуҡайы исеменә һәләтле һәм амбициялы ҡыҙҙар көрәшә. Финалға сығыусыларҙың күбеһе артабан донъя кимәлендә уңышлы йәмәғәт һәм мәҙәниәт эшмәкәре, журналист, актёр, йырсы һәм супер-модель булып китә. Һуңғы йылдарҙа «Һылыуҡай» бәйгеһе Мәскәүҙә һәм Санкт-Петербургта йәшәүсе республикабыҙ вәкилдәре араһында ла уҙа<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/950306/?sphrase_id=269 Башҡортостанда 25-се тапҡыр «Һылыуҡай» милли гүзәллек бәйгеһе уҙа. {{Башинформ}}, 2017, 26 ғинуар]{{V|21|03|2017}}</ref>. 2017 йылда милли бәйге 25-се тапҡыр уҙғарылды. Уның финалы 18 мартта «Башҡортостан» дәүләт концерт залы сәхнәһендә үтте.

«Һылыуҡай-2017» республика телевизион гүзәллек бәйгеһендә [[Өфө]]нән ''Земфира Байдәүләтова'' Гран-при яуланы. Ул ынйы таж менән бүләкләнде. [[Ҡазан]]дан ''Ынйы Иҙелбаева'' беренсе урын алды. Икенсе урынды [[Ырымбур]]ҙан ''Зилиә Агишева'' һәм [[Балтас районы]]нан ''Юлиана Әмирйәнова'' бүлеште. Өсөнсө урын бер юлы өс ҡатнашыусыға — [[Нефтекама]]нан ''Алина Ғилмәтоваға'', [[Салауат районы]]нан ''Диана Шөғәйеповаға'' һәм [[Белорет районы]]нан ''Әҙилә Әлибаеваға'' эләкте<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/973563/ Баш ҡалала «Һылыуҡай-2017» республика гүзәллек бәйгеһенең еңеүсеһе билдәләнде. {{Башинформ}}, 2017, 20 март]{{V|21|03|2017}}</ref>.

=== Ир-ат матурлығы бәйгеләре ===
Ҡайһы бер илдәрҙә шулай уҡ ир-ат матурлығы бәйгеләре лә үткәрелә. Улар күп яҡтан ҡатын-ҡыҙҙарҙың матурлыҡ конкурстарына оҡшаш булһа ла, һуңғыларында тәү сиратта ''таҫыллыҡ'', ''көс'' һәм ''атлетлыҡ'' кеүек ир-егет сифаттарына өҫтөнлөк бирелә. Мәҫәлән, [[Швейцария]]ла йыл һайын уҙғарылған бындай бәйгеләрҙең һуңында тауыш биреү юлы менән «Мистер Швейцария» асыҡлана<ref>[http://www.20min.ch/unterhaltung/people/story/25944902 André Reithebuch ist Mister Schweiz]{{ref-de}}</ref>.

== Матурлыҡ өлгөләре ==

=== Тәбиғәттә ===
<center>
<gallery>
Файл:Pfau_imponierend.jpg|[[Тауистар|Тауис]]
Файл:Papilio machaon01.jpg|[[Күбәләк]]
Файл:Nymphaea alba.jpg|[[Нимфея]] alba
Файл:Purpurkehlnymphe filtered.jpg|[[Колибри]]
</gallery>
</center>

=== Архитектурала ===
<center>
<gallery>
Файл:Santa Maria Novella (Florence).jpg|Санта-Мария-Новелла сиркәүенең алғы яғы ([[Италия]], [[Флоренция]] ҡалаһы)
Файл:Florentine Duomo Santa Maria del Fiore1 RB.jpg|[[Санта-Мария-дель-Фьоре]] соборының алдан күренеше ([[Италия]], [[Флоренция]] ҡалаһы)
Файл:Cathedral Notre-Dame de Reims, France-PerCorr.jpg|Реймс соборының алғы яҡ күренеше. ([[Франция]], Реймс ҡалаһы)
Файл:Casabatllo2.jpg|[[Антони Гауди]]: ''Бальо йорто'' ([[Испания]], [[Барселона]] ҡалаһы)
</gallery>
</center>

=== Скульптурала ===
<center>
<gallery>
Файл:Paris.louvre.winged.500pix.jpg|''Самофракий Никаһы''
Файл:Front views of the Venus de Milo.jpg|''[[Венера Милосская]]''
Файл:Michelangelo's David - right view 2.jpg|[[Микеланджело]]: ''[[Давид (Микеланджело)|Давид]]''
Файл:Rodin TheThinker.jpg|[[Огюст Роден]]: ''[[Аҡыл эйәһе (скульптура)|Аҡыл эйәһе]]''
</gallery>
</center>

=== Һынлы сәнғәттә ===
<center>
<gallery>
Файл:Sandro Botticelli - La nascita di Venere - Google Art Project - edited.jpg|[[Сандро Боттичелли]]: ''Венераның тыуыуы''
Файл:Mona Lisa, by Leonardo da Vinci, from C2RMF retouched.jpg|[[Леонардо да Винчи]]: ''[[Мона Лиза]]''
Файл:Boy with a Basket of Fruit-Caravaggio (1593).jpg|[[Караваджо]]: ''Емеш-еләкле кәрзин тотҡан үҫмер''
Файл:Gustav Klimt 017.jpg|[[Густав Климт]]: ''Үбеү''
</gallery>
</center>

=== Математикала ===
<center>
<gallery>
Файл:Michelmset.jpg| rami [[fractalis|fractales]] Michaelis
Файл:Julia set (C = 0.285, 0.01).jpg|Iuliae somnium
Файл:Fractal dragon curve.jpg|Flexura [[fractalis]] draconis
Файл:Menger sponge (IFS).jpg|Менгер губкаһы
</gallery>
</center>

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Мода]]

{{Навигация
|Портал       = 
|Викисловарь  = Красота
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = Красота
|Викитека     = Красота
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Метавики     = 
|Тема       = Красота
}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* ''Бычков В. В.'' Византийская эстетика. Теоретические проблемы. М., 1977.
* ''Бычков В. В.'' Русская средневековая эстетика. XI—XVII века. М., 1992.
* ''Лосев А. Ф.'' История античной эстетики. Т. 1-8. М., 1963—1994.
* ''Лосев А. Ф., Шестаков В. П.'' История эстетических категорий. М., 1965.
* ''Лосев А. Ф.'' Эстетика Возрождения. М., 1978.
* ''Татаркевич В.'' Античная эстетика. М., 1977.
* ''Белик А. П.'' Эстетика и современность. М., 1963.
* {{книга
|автор = Дзикевич С. А.
|заглавие = Эстетика: Начала классической теории: Учебное пособие для вузов
|место =  М.
|издательство = Академический проект; Фонд "Мир"
|год = 2011
|страницы = 254
|isbn = 978-5-82-91-1259-2
}}
* {{книга
|автор = Бычков В. В. 
|заглавие = Эстетика
|место =  М.
|издательство = Гардарики
|год = 2005.
}}
* {{книга
|автор = Киященко Н. И.
|заглавие = Эстетика — философская наука
|ссылка = 
|место =  М.
|издательство = «Вильямс»
|год = 2005
|страницы = 592
|isbn = 5-8459-0867-1
}}
* {{книга
|автор = Каган М. С.
|заглавие = Эстетика как философская наука
|место =  СПб.
|издательство = 
|год = 1997.
}}
* ''Ингарден Р.'' [http://www.philosophy.ru/library/aesthetics/ingarden_estet_issled.pdf  Исследования по эстетике] — М., 1962.
* <span class="Apple-style-span"><span class="Apple-style-span">Лебедев, В. Ю. Эстетика: учебник для бакалавров /В. Ю. Лебедев, А. М. Прилуцкий. — М.: Издательство Юрайт, 2016. −424 с.- Серия : Бакалавр. Базовый курс.</span></span>
* Кривцун, О. А. Эстетика: учебник для академического бакалавриата /О. А. Кривцун.- 3-е изд., перераб. и доп. — М.: Издательство Юрайт, 2015. −549 с.- Серия : Бакалавр. Академический курс.
* {{книга |автор = Худушин Ф. С. |заглавие = Слово о красоте земной |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Молодая гвардия |год = 1982 |страницы = |страниц = 272 |серия = |тираж = 50000}} (в пер.)

[[Категория:Эстетика категориялары]]
[[Категория:Мода]]